Een jaar van bloed en tranen
Een jaar van ontstellende
gebeurtenissen
WINTERNACHT
aL ^üi0r..aa"^naam. Kevolg, dat ons
BUITENLANDSCH JAAROVERZICHT
Aan het einde van Hit
ramoiaar en nog
steeds even duister'
BINNENLANDSCH OVERZICHT
Ook ons land, dat nog altijd gehoopt bad,
zich afzijdig te kunnen houden, werd mee
gesleept in den maalstroom van het schok
kende wereldgebeuren
1940
December 1940
Het jaar 1940 is een jaar van'bloed en
tranen, een van de zwartste bladen in de
geschiedenis der menschheid. De onbarm
hartige oorlog heeft honderdduizenden jon
ge menschenlevens weggevaagd als kaf voor
den wind en nog is het einde niet te
voorzien, terwijl wij deze regels schrijven.
Het jaar zette reeds in met een geweldige
aardbeving in Turkije, die duizenden slacht
offers eischte, steden verwoestte en het
verkeer ontwrichtte, doordat een groot deel
van de wegen en spoorwegen verwoest
werd.
De oorlog in Finland nam in hevigheid
toe. De Russen slaagden er niet in, hun te
genstanders te verslaan en zochten hun
kracht in meedoogenlooze luchtbombarde
menten.
In Engeland trad de bekende minister
van Oorlog, Hoare Belisha af en werd ver
vangen door Oliver Stanley. De reden van
zijn aftreden is nooit met zekerheid vast
gesteld kunnen worden. Ook in de Belgi
sche regeering vond een kabinetswisseling
plaats. Dit land versterkte zijn verdediging
en riep weder een aantal reservisten onder
de wapens. De Finsche regeering deed een
beroep op 't wereldgeweten, dat onverhoord
bleef. Bij Russische vliegeraanvallen werd
bij herhaling Noorsch en Zweedsch gebied
geschonden.
Sumner Welles, een afgezant van Roose-
velt, maakte een rondreis door Europa en
had een onderhoud met Mussolini en Ciano,
alsmede met den Paus. Ook 'sprak hij met
de vooraanstaande Britsche staatslieden.
Over de resultaten van zijn reis maakte
men zich niet veel illusies. In Zuid-Afrika
werd een nieuwe partij gevormd, de „Her-
eenigde Nationale Partij" of „Volkspartij",
onder leiding van Hertzog en Malan.
Sumner Welles bracht ook een bezoek
aan Hitier, waarover eveneens weinig bijzon
derheden uitlekten. De Russen begonnen
terrein te winnen in Finland, ondanks den
hevigen tegenstand, die' zij ondervonden.
Hulp van eenig belang kreeg Finland niet,
hoewel er in alle landen stemmen opgin
gen, dat er hulp geboden moest worden.
De toestand werd er langzamerhand kritiek
Groot-Brittannië deed den toevoer van
kolen voor Italië via Rotterdam staken, het
geen in Italië tot hevige protesten leidde.
Thans moest het zijn kolen per spoor uit
Duitschland laten komen. Duitschland bleef
zijn best doen, om de neutralen te belet
ten voor Engeland te varen, door de neu
trale schepen te torpedeeren. Aan het West
front begon zich eenige activiteit te ver-
toonen. Sumner Welles had, naar het
schijnt, begin Maart de desiderata van Hit-
Ier in ontvangst genomen, die voor de Ge
allieerden totaal onaanvaardbaar waren.
Tusschen Finland en Rusland werd op 12
Maart een accoord geteekend, dat neerkomt
op een gebiedsafsfand van het eerste land.
Hiermede behoorde de Russisch-Finische
oorlog tot het verleden. Het voornaamste
doel van Rusland was bereikt: het kreeg de
Karelische landengte en Hangö; deze laat
ste haven in pacht voor dertig jaar. Deze
korstondige oorlog vergde groote offers van
het heldhaftige Finland.
Duitschland deed blijkbaar pogingen om
Italië en Rusland nader tot elkaar te bren
gen. De Amerikaansche gezant in Canada,
Cromwell. knns in een rede openlijk partij
voor de Geallieerden, hetgeen aanleiding
gaf'tot scherpe polemieken.
Eind Maart trad het kabinet-Daladier
plotseling af en werd vervangen door een
kabinet-Reynaud, dat een grootere activi
teit zou moeten ontplooien met betrekking
tot den oorlog.
De neutrale scheepvaart kreeg steeds meer
te lijden van de duikboten, die doorgingen
met tallooze schepen met of zonder waar
schuwing in den grond te boren. De protes
ten van neutrale zijden hoopten zich op,
doch hun scheepvaart ging langzamerhand
ten gronde. Duitschland publiceerde een
Witboek, waarin werd uiteengezet, dat Ame
rika in 't uitbreken van den oorlog 'n actie
ve rol heeft gespeeld, door den Geallieerden
te verzekeren, dat Amerika vroeger of later
hun ziide zou kiezen.
Op 9 April ging Duitschland er plotseling
toe over, troepen te ontschepen in Denemar
ken en Noorwegen, om biermede. zooals het
zeide, Engeland voor te ziin. daar dit land
'n dergelijk voornemen zou koesteren. Dene
marken legde zich bii den nieuwen toestand
neer, doch Noorwegen verklaarde zich in
staat van oorlog met Duitschland. Engeland
.en Frankrijk verleenden onvoldoenden steun
en trokken zich na verloop van tijd terug
Het voornaamste doel van de Engelsehen
was Nnrvik. de Noorsehe haven vanwaar
het ijzererts werd verscheept naar Duitsch
land. Deze haven werd eveneens in beslag
genomen door Duitschland en bet eindre
sultaat van den Noorschen strijd is allen
hekend. In Noorwegen werd een nieuwe
regeeringgevestigd door den nationaal-so-
cialist 0'iisling.
Italië verklaarde zich begin Mei non-bel-
li ge rent en de toon van de pers tegenover
Fngeland werd hoe langer hoe heftiger.
Mussolini had in een scherpe rede het Ita-
iiaansche volk opgewekt, om zich te wape
nen en on alles voorbereid te ziin.
Op 10 Mei geschiedde, wat door velen
werd gevreesd: Duitschland viel met over
weldigende macht Nederland binnen. Over
deze bedroevende episode van den oorlog
zullen wij liever den sluier laten vallen.
Ook België zag zich overweldigd. Duitsch
land had het er blijkbaar op gezet, de kus
ten van den Atlantischen Oceaan en van
het Kanaal in zijn macht te krijgen, het
geen ook gelukte. In een door niets te stui
ten stormloop werd in vijf dagen Neder
land veroverd, korten tijd later België welks-
koning in krijgsgevangenschap geraakte
(Het Nederlandsche Koninklijke Huis en de
regeering hadden kans gezien, zich op het
laatste oogenblik in veiligheid te stellen in
Engeland, waar zij op dit oogenblik nog ver
toeven) en daarop was de beurt aan Frank
rijk.
Na gevechten, die elke beschrijving tar
ten, werden de Franschen teruggeworpen.
Een deel van hun troepen was ingesloten bij
Duinkerken en moest zich tenslotte overge
ven. De Engelschen slaagden er in, het
grootste cleel van hun troepen onder do moei
lijkste omstandigheden naar Engeland te
verschepen. In stormloop werd de eene Fran
sche stad na de andere genomen, zoodat de
Maginot-linie in den rug kon worden aan
gevallen. Zelfs Parijs werd overgegeven en
ontsnapte daardoor aan de verwoesting.
Toen de maginotlinie viel werd Frankrijk
ten prooi aan een algeheele desorganisatie
De regeering spatte uiteen, en de troepen
streden in de grootste verwarring. Tot over
maat van ramp verklaarde Italië op 10 Juni
den oorlog aan Frankrijk en Engeland.
Te midden van deze chaotische verwar
ring legde Rusland beslag op de drie voor
malige Ra'tische republieken. Spanje ver
klaarde zich evenals Italië had gedaan. Non-
bclligerent. Den lOden Mei 's avonds laat werd
de stokoude maarschalk P" in tot minis
ter-president benoemd; en d^ze, ziende dat
Frankrijk hopeloos verslagen was, sloot op
22 Juni een wapenstilstand met Duitsch
land.
Intusschen hield de Italiaansche bondge
noot zich bezig met het bombardeeren van
een aantal vijandelijke steunpunten. De Mid
deüandsche Zee vormde uiteraard het cen
trum van de Italiaansche activiteit; in deze
zee had Engeland een machtige vloot samen
getrokken, die opereerde in vereeniging met
de Engelsche troepen in Egypte.
Rusland maakte van de gelegenheid ge
bruik, om van Roemenië teruggave te
eischen van Bessarabië en een deel van de
Boekowina, die het in 1918 had moeten af
staan en zag dezen eisch ingewilligd. In
Amerika openbaarde zich meer en meer een
sterke strooming ten gunste van Engeland.
Begin Juli begonnen de Duitsche lucht
aanvallen op Engeland, die voortdurend in
hevigheid toenamen en voornamelijk tegen
Londen zijn gericht, waar groote verwoestin
gen zijn aangericht. Ook andere steden en
havens echter kregen een beurt en men be
weert ,dat hierbij belangrijke resultaten
werden bereikt, intusschen zetelt de En
gelsche regeering, zoover men kan nagaan,
nog altijd in Londen.
Deze luchtaanvallen werden beantwoord
door de Engelschen, die op hun beurt een
groot aantal plaatsen in Duitschland bom
bardeerden, alsmede wat zij noemen de
..invasiehavens", vanwaar uit, naar zij vree-
zon, voorbereidingen worden getroffen voor
een inval in Engeland, waarmede Duitsch
land heeft gedreigd.
Daar Roosevelt den 9den November voor
de derde maal tot President van de Veree-
nigde Staten werd gekozen en zijn sympa
thieën voor Engeland niet onder stoeien of
banken steekt, valt wel te verwachten, dat
Amerika al het mogelijke zal doen om Groot
Brittannië de grootst mogelijke hulp te bie
den.
Japan is sterk getroffen door de -opzeg
ging van het handelsverdrag met Amerika
en door verschillende uitvoerverboden, door
Amerika uitgevaardigd en klaarblfckelijk te
gen Japan gericht. Japan is er intusschen in
geslaagd een soort van vredesverdrag te la
ten teekenen door Wang Tsjing Wei, presi
deert van de Nanking-regcering in China doch
Tsjang Kai Sjek zet zijn tegenstand onver
moeid voort.
Eind October verklaarde Italië den oor
log aan Griekenland, doch tot dusverre
heeft het daarvan niet het resultaat ge
oogst, dat het daarvan verwachtte. Na de
aanvankelijke successen hebben de Grie
ken geholpen door de Engelschen hen
teruggedrongen op Albaneesch gebied,
waar de strijd zich verder afspeelt.
Spanje blijft nog steeds een onderge
schikte rol spelen in het wereldgebeuren.
De buitenlandsche reizen van den minis
ter van Buitenlandsche Zaken, Serrano
Suner, schijnen niet tot eenig positief re
sultaat te hebben geleid.
Eind September werd te Berlijn een drie
mogendhedon-verdrag onderteekend door
Duitschland, Italië en Japan, dat feitelijk
een samenvatting van den op dat oogen
blik bestaanden toestand inhoudt.
Begin October trad Chamberlain af als
minister-president en Churchill nam zijn
plaats in. Korten tijd daarop verwisselde
Chamberlain het tijdelijke met het eeuwige.
In het begin van die maand had ook een
tweede ontmoeting tusschen Hitier en Mus
solini plaats op den Brenner. Over het be
sprokene werd niets gepubliceerd.
De rol en de houding van het Fransche
kabinet Pétain blijft eenigszins vaag en
wankel. Duitschland doet er natuurlijk een
zekeren invloed op gelden, doch Pétain
schijnt min of meer huiverig, hieraan toe
te geven. Ook moet hij weigerachtig blij
ven, om Laval te herstellen als minister
van buitenlandsche zaken (als hoedanig
hij kort geleden werd afgezet).
Groot opzien verwekte het feit, dat En
geland in ruil voor 50 oude torpedojagers
belangrijke steunpunten in Zuid-Amerika,
op de Antillen, enz. had afgestaan aan
Amerika, dat daarvan gebruik wil maken
orn zijn „verdedigingsgordel" te versterken.
Turkije, dat door een verbond met En
geland is gebonden, verklaarde zich niet-
oorlogvoerend. Het is nóch in den grooten
oorlog, nóch ook in dien tusschen Italië
en Griekenland tusschenbeide gekomen,
doch behoudt zich zijn volstrekte vrijheid
voor om op te treden op het oogenblik,
dat het daarvoor geschikt acht.
Vermelden wij tenslotte nog, dat Lord
Halifax is benoemd tot ambassadeur van
Engeland bij de Vereenigde Staten ter ver
vanging van Lord Lothian, begin van deze
maand overleden en dat hij als minister
van buitenlandsche zaken is vervangen
door Anthony Eden.
Aan het einde van dit rampjaar ziet de
politieke hemel er nog even duister uit, als
aan het begin.
December 1940.
Als een roes van dreigende, ontstellende
en benauwende gebeurtenissen is het jaar
1940 voorbijgesneld. De spanningen, die
zich in de voorafgaande jaren als zware
onweerswolken reeds hadden opgehoopt
aan de kim, kwamen tot ontlading en sleep
ten ook ons land, dat nog altijd gehoopt
had zich afzijdig te kunnen houden, mee
in den maalstroom der schokkende wereld
gebeurtenissen.
De eerste maanden van het jaar stonden,
evenals trouwens geheel 1939, hoofdzake
lijk in 't teeken van 't onvermoeide streven
der regeering om ons land, evenals in de
jaren 1914'18 buiten den oorlog te hou
den. Hard werd er gewerkt aan de ver
sterking van onze verdedigingslinies en
vooral aan de voorziening in de zwakke
plek van onze defensie, de luchtafweer. Het
opperbevel van het leger werd op 5 Fe
bruari in handen gelegd van generaal G.
Winkelman, die den wegens interne /er-
schillen ontslagen generaal O. H. Reyn-
ders, in diens verantwoordelijke functie op
volgde. Half April werd de staat van be
leg, die 1 November 19.39 voor een deel
van ons land was afgekondigd, tot het ge-
heele land uitgebreid
De voor de landsverdediging benoodigde
gelden werden door de Kamer grif gevo
teerd. zoo in Februari de 40 millioen sup-
pletoire. begrooting van Defensie. Andere
maatregelen om de kosten der schatten ver
slindende legeruitbreiding. waarvan ieder
nu opeens na jaren van verwaarloozing de
dringende noodzaak inzag, te dekken, wa
ren de herwaardeering van het goud der
Nederlandsche Rank, waartoe eind Janu
ari werd besloten, hetgeen een boekwinst
van ruim 200 millioen opleverde, de uit
schrijving van een staatsleening van 300
millioen, die in tweede instantie dank zij
het dreigement met een gedwongen lee
ning een volledig succes werd, de instelling
van een fonds voor de economische lands
verdediging, ten doel hebbend, prijsstijging
van onmisbare levensbehoeften te voorko
men, alsmede de invoering van eenige
nieuwe en verhooging van bestaande be
lastingen, te weten nieuwe heffingen ten
behoeve van het Leeningsfonds, verhoo
ging van de invoerrechten op benzine en
benzol, nieuwe opcenten op: de successie-
belastirtg, verhooging van den suikerac
cijns en invoering van een heffing op
koffie
Daarnaast werden evenwel ook andere
belangen niet vergeten. Voor steun aan den
noodlijdenden tuinbouw, die ten gevolge
van den meer en meer inkrimpende export
voor steeds grooter moeilijkheden kwam te
staan, werd een bedrag van ca. 5 millioen
uitgetrokken, terwijl de regeering van haar
medeleven met het zwaar bloedend Fin
land blijk gaf door dit land 100.000 ter
beschikking te stellen; uit particuliere
middelen werd de uitzending van een vol
ledige ambulance met doktoren en verple
gend personeel bekostigd, die helaas niet
lang daarna meer in het eigen land dan
daar ginds noodig zou zijn.
De slag valt.
Want hoezeer ook ons land bij herhaling
den vasten wil tot uitdrukking bracht om
zijn neutraliteit te handhaven twee maal
deed de minister een Oranjeboek met een
overzicht van den toestand verschijnen
het heeft niet mogen baten. Na tallooze
neutraliteitssrhendingen van ons lucht
ruim door beide oorlogvoerende partijen,
waardoor telkens reeds hachelijke situa
ties werden geschapen, viel eindelijk, hoe
wel gevreesd, nu toch nog onverwacht,
vlak voor het stralende lentefeest van Pin
steren de zware slag, die ons land voor
het eerst sinds bijna honderd jaar in den
tienden Mei der Duitsche vliegtuigen boven
tal van militair belangrijke punten van ons
land, hét binnenvallen der gemechani
seerde troepen, de verbitterde strijd om de
Grebbelinie, in Brabant en Zeeland, het
bombardement van Rotterdam, dat voor de
eerste maal in onze geschiedenis een Ne
derlandsche stad deed kennismaken met
al de gruwelen van den modernen lucht
oorlog het ligt ons alles nog te versch
in het geheugen, om er lang bij stil te
staan. Gezwicht voor den verpletterende
druk der overmacht van moderne strijd
middelen en troepen, moest de opperbevel
hebber, Generaal G. H. Winkelman, op 14
Mei de overgave van de vesting Holland
aanbieden, een daad, waarvoor heel het
Nederlandsche volk den legerleiding dank
baar moet zijn. want daardoor bleef nutte
loos bloedvergieten en een onafzienbare
ellende althans aan de overige groote ste
den bespaard. Het voorbeeld van Rotterdam
gaf den doorslag tot dit zware besluit. Het
vertrek van H. M de Koningin en van de
regeering had trouwens den moreelen
weerstand van het volk reeds een zwaren
slag toegebracht. Vijf dagen later volgde
de capitulatie van de Zeeuwsche eilanden.
Nederland bezet gebied.
Toen eenmaal de overgave een voldon
gen feit was, voltrok zich de verdere ont
wikkeling in een zoo mogelijk nog sneller
tempo. De Duitsche troepen trokken ste
den en dorpen binnen en ook de burger
bevolking kon zich nu met eigen oogen
overtuigen van de overweldigende sterkte
hunner bewapening
Na de eerste dagen van algemeene ont
reddering en ontwrichting trad nu weldra
het herstel in. De overwinnaar nam snel
en doortastend het bestuur over het be
zette gebied op zich. De leiding hiervan
werd in handen gelegd van Dr Seyss In-
quart met den titel van Rijkscommissaris
voor het bezette Nederlandsche gebied. Een
aantal deskundigen met den titel van
commiSsaris-generaal werd hem voor de
uitoefening van zijn taak toegevoegd. Om
leiding te geven aan het. economische leven
in overeenstemming met de Duitsche eco
nomie werd staatsrat Wohltat aangesteld,
terwijl ook in het Nederlandsche regee-
ringsapparaat, dat behoudens het vertrek
der ministers intact was gebleven, enkele
nieuwe functionarissen hun intréde deden.
Tot regeeringscommissaris voor den we
deropbouw werd dr. ir J. A. Ringers be
noemd; met deze taak speciaal voor Rot
terdam werd ir. Witteveen belast.
Niet lang na de bezetting het land
had vele monden meer te voeden gekregen
volgden nu de distributiemaatregelen
snel op elkander. Brood thee en koffie,
schoenen en textielwaren werden achter
eenvolgens gerantsoeneerd. Later volgden
brandstoffen, vleesch, kaas en eieren en
een lange reeks van andere levensmidde
len.
Lichtzijden.
Lichtzijden in bet verloop der gebeurte
nissen, dat ons onze onafhankelijkheid had
ontnomen, waren de terugkeer der Neder
landsche krijgsgevangenen uit Duitsch
land, het weldra intredende herstel van
het economische leven, de opleving op de
arbeidsmarkt door de krachtig aangepakte
bestrijding der werkloosheid, alsmede het
heropenen van de exportmogelijkheden
naar Duitschland voor onzen tuinbouw.
Ook het financieele leven keerde, na de
korte onderbreking van het hankenmora-
torium spoedig weer in normale banen te
rug.
Reeds zeer kort na de bezetting werd het
Nederlandsche leger groofendeels gedemobi
liseerd, in Juli gevolgd door de demobilisa
tie van het beroepskader. Degenen, die geen
werk of beroep hadden, dat hun wachtte
werden georganiseerd in den Opbouwdienst
onder leiding van majoor Breunesse een
overgangsinstituut, dat later wordt omgezet
m een algemeenen Arbeidsdienst naar
Duitsch model.
Bommen en verduistering.
Intusschen had de bezetting door Duitsch-
oorlog stortte
Het verschijnen op den morgen van den land daarmede^oö^DiTitechUmds^handTn
Hoe zwart staan al de boomen ln
de witheid, onverwacht,
van 't overdadig sneeuwen, dat t
gedaan heeft, van den nacht!
Ze staan daar, als gekoolzwart en
met teekenen geprent,
als zwarte en zware staven, «p
een eindloos pergament
Ze 'n roeren noch ie 'n poeren en,
bij 't nachtelijk gestraal,
men zweren zou dat 't spoken zijn,
of reuzen altemaal.
De sterren staan en bliksemen,
als oogen, ongeteld,
van boven, uit de koppen van
die reuzen vol geweld.
Ze groeien immer grooter, en
de witheid van de snee
verzwaart de zwarte stammen. Zich!
van een' zoo wordt er twee!
'k Versta nu hoe van drollen, gf|,
en droezen hebt gedroomd,
wanneer ge, Noordsche heidenen,
verkeerdet in 't geboomt.
Bij 't razen van den winter en
bij 't nijpen van den nacht,
is de oude, grimme reuzenzegge,
ontstaan in uw gedacht.
Guido Gezelle.
tot oorlogsgebied werd en daardoor onop
houdelijk aan luchtaanvallen, nu van En
gelsche zijde, blootstond. Groningen en
Amersfoort, Rotterdam en Maassluis, Den
Helder, Haarlem, Vlaardingen en tal van
andere plaatsen in alle deelen van het land
het is ondoenlijk ze alle op te noemen
kregen de harde consequenties van dezen
toestand te aanvaarden. Een en ander
bracht de noodzakelijkheid met zich mede,
dat de verduisteringsvoorschriften zeer wer
den verscherpt,.
Politieke veranderingen.
Op het terrein der binnenlandsche poli
tiek voltrokken zich als gevolg der bezetting
tal van veranderingen. Het meerendeel der
bestaande politieke partijen werd tot werk
loosheid gedoemd, daarentegen traden de
nationaal-socialistische groepeeringen meer
op den voorgrond. De S.D.A.P. werd ontbon
den, de vakbonden onder nationaal-socialis-
tisch beheer gesteld. Doch daarnaast ont
stond een nieuwe beweging., de Nederland
sche Unie, welker stichters en voormannen,
Mr. T.. Einthoven, Mr. J. Linthorst Homan
en Prof. Dr. J. E. de Quay, het Nederland
sche volk wilden aaneensluiten in één na
tionaal verband, dat alle krachten beoogt
samen te binden en in dienst te stellen van
het herstel en den wederopbouw van het
land, zulks in zoo goed mogelijke samenwer
king met de bezettende overheid.
Wat reeds hersteld werd.
Want het heelen van de wonden, ons door
den korten, maar feilen strijd geslagen, i»
de voornaamste taak die de Duitsche en dus
ook de Nederlandsche autoriteiten zich voor
oogen stellen. De uitzending van 6000 Ne
derlandsche kinderen van oorlogsslachtof
fers naar Oostenrijk was daarvan een eerste
bewijs. Voorts werd de wederopbouw van de
zwaarst getroffen stad, Rotterdam, met
kracht ter hand genomen, zoodat reeds na
enkele maanden de eerste serie noodwin-
kels in gebruik kon worden genomen. Hard
werd ook gewerkt aan het herstel van brug
gen en wegen, terwijl reeds in uitvoering
zijnde groote werken, zooals de Maastunnel
in Rotterdam en de Zuiderzeewerken, na
de korte onderbreking in de oorlogsdagen,
met kracht werden hervat. Met de uitvoe
ring van nieuwe grootsche werkobjecten
werd een aanvang gemaakt wij noem'en
hier slechts dn inpoldering van den Bies*
bosch en den aanleg van een haven aan bet
Julianakanaal en ook hierdoor zal blij
vend de werkgelegenheid op peil worden
gehouden.
Na de eerste weken van inzinking en af
wachten begrijpelijk na de hevige schok-
ken, me ons volk waron toogpbracht
openbaarde zirh allerwegen eon geest van
ordening en opbouw.