Tuberculose-sterfte in de oorlogsjaren Nederland dankt de B.B.C, Vijftig jaar Röntgenstralen Stadsnieuws Vooruitgang van een kwart-eeuw werd te niet gedaan Passagierslijst „Oranje" VRIJWILLIGERS VOOR! Oproep DISTRIBUTIE-NIEjWS. Merkwaardige cijfers over Den Helder (Van een specialen verslaggever). In de strijd tegen de tuberculose is de moderne wetenschap lange tijd aan de winnende hand geweest. Dank zij de vorderingen, die op medisch gebied in de laatste tientallen jaren gemaakt zijn en de sociaal-hygiënische verbete ringen, waartoe deze vorderingen me de de stoot gaven, bewoog zich de Sterfte aan tuberculose in ons land voortdurend in dalende lijn. De economische neergang in de jaren na 1930 met de daaruit voortvloeiende ondervoeding in brede lagen der be volking riep het gevaar op van een keer ten kwade. Blijkbaar kon dit ge vaar echter geheel worden opgevangen, want de Nederlandse t. b. c.-sterfte bleef tot en met 1939 van jaar tot jaar dalen, waardoor zij tenslotte op 4.1 per tienduizend inwoners was aangeland. Hoe gunstig dit cijfer was, wordt pas goed duidelijk als daarbij bedacht wordt, dat het sterftecijfer aan tuber culose omstreeks 1920 nog 7.5 bedroeg en omstreeks 1890 zelfs nog 14.- per tienduizend. Anders dan de economische depres sie heeft de oorlog onmiddellijk een ongunstige wending in de cijfers ge bracht. Reeds in 1940 liep het sterfte cijfer aan t. b. c. in ons land op tot 4,4 De verhooging in vergelijking tot het voorafgaande jaar was nog wel niet aanzienlijk, maar dat de curve na een jarenlange daling plotseling in ongunstige zin werd omgebogen, werd in de sociaal-medische wereld toch als alarmerend beschouwd En terecht! Want in de verdere oorlogsjaren is maar al te duidelijk gebleken dat de stijging van 1940 geen incidentele af wijking was. Reeds in 1941 kwam de t. b. c.-sterfte op 5,9 per tienduizend inwoners. Het volgende jaar, 1942, bracht een verdere stijging tot 6,1, ter wijl 1943 zelfs een sprong naar boven te zien gaf doordat een t. b. c.-sterfte van 7.- per tienduizend geregistreerd moest worden welk cijfer reeds in de eerste maanden van 1944 tot 8.- opliep. In Noord-HoFand was de toestand in 1939 nog iets gunstiger dan het rijks- gemiddelde. de tubtrculose-sterfte was in onze provincie toen gedaald tot 3,8. Ook hier bracht 1940 een stijging, maar deze was gelukkig nog minimaal, n.1. tot 3,9 per tienduizend. Het jaar 1941 bracht echter een grote stijging tot 6,1, in 1942 gevolgd door een verdere toe name tot 6,7 en in 1943 ^ot 7,5. Het eerste halfjaar van 1944 gaf opnieuw een sterke vergroting van de tubercu lose-sterfte te zien, n.1. tot 8,6. De cjjfcrs voor Den Helder. De cijfers voor Dan Helder zijn zeer merkwaardig. Het jaar 1939 was niet bijzonder gunstig, wij hadden in onze stad toen een t. b. c.-sterfte, die aanmerkelijk boven de gemiddelden van rijk en provin cie lag, n.1. 5,1 per tienduizend in woners Hier bracht het eerste oor logsjaar evenwel géén stijging, doch integendeel juist een verlaging tot 4,8. Het jaar 1941 gaf plotseling een verdubbeling van de tuberculose- sterfte Met een sprong schoof zij omhoog tot 9,6! In 1942 volgde daar- op een sterk redres tot 6,4, terwijl 1943 een nieuwe stijging tot 7,4 i bracht. Toen kwam 1944 met een zéér uitzonderlijk verloop. Vier maan den lang, van Januari tot en met April eiste de tuberculose in onze woonplaats geen enkel slachtoffer! In Mei en Juni bezweken in totaal slechts drie onzer Ingezetenen aan deze ziekte. Het ligt voor de hand, dat deze buitengewone gang van zaken voornamelijk moet worden toegeschreven aan de evacuatie en dat daaruit niet mag worden ge concludeerd, dat wij hier de tuber culose voor goed hebben overwon nen. In hoeverre de administratieve ver warring, die tussen September 1944 en het einde van de oorlog is ontstaan, een beletsel zal blijken voor de verza meling van nauwkeurige cijfers over de tuberculose-sterfte gedurende het laatste oorlogsjaar, moet nog worden afgewacht. De feitelijke hongersnood in de westelijke provincies tijdens de afgelopen winter zal zonder twijfel een acute stijging van betekenis veroor zaakt hebben. Voor de toekomst is het echter van veel groter belang hoe de tuberculose-sterfte zich thans, nu de honger overwonnen is, zal blijken te ontwikkelen. Nederland is in dit opzicht terug ge vallen tot de toestand van vóór 1920. Een kwart-eeuw vooruitgang is in en kele jaren te niet gedaan. Het is een van de meest trieste bijkomstigheden van de oorlog. Maar anderzijds: wat ons land na de eerste wereldoorlog, en zelfs tijdens de economische depressie kon bereiken, moet ook nu weer mo gelijk zijn. Nederland moet op het stuk van de tuberculose-sterfte zijn ereplaats in Europa herwinnen. DIEFSTALLEN. Een bewoner van de Sperwerstraat deed aangifte, dat in zijn woning was ingebroken. Hij miste een radiotoestel Wij ontvingen hedenmorgen ook de pas sagierslijst van het mailschip „Oranje", waarvan de passagiers half Januari in ons land zullen debarkeren. De lijst ligt op ons kantoor ter inzage. Heden arriveert het Engelse schip „Al- manzora" te Amsterdam. Voor deze men sen, die jarenlang in Indië de Japanse knechtschap ondergingen, is reeds woon ruimte gevonden. Er komen er echter meer. Over S dagen stappen opnieuw een groot aantal mannen, vrouwen en kin deren, die aan de Japanse hel ontkwa men, in het Vaderland aan wal. Vaak be zitten zij niets meer. Ook 2ij verlangen na zoveel jaren naar rust en huiselijk heid. Zij moeten geholpen worden. Geeft met spoed de door U ter beschikking te stellen woonruimte op aan den heer F. Winter, Molengracht 10. Straks arriveert ook de „Oranje". Denkt hier goed over na en beslist snel. Nu kunt ge Uw naas tenliefde tonen! Wij weten zeker, geen vergeefs beroep op U te doen. Vrijwilli gers voor! SCHOENEN VOOJ GEREPATRIEERDEN UIT IN DIE. Het centraal distributiekatoor deelt mede, dat aan gerepatriëeren uit In dië een bon met opdruk „eji rantsoen artikel K" wordt uitgereikt Deze bonnen geven rechtop het ko pen van een paar gewoneheren-, da mes- of kinderschoenen. Broeps- of werkschoenen zijn niet op 3eze bon nen verkrijgbaar. De schoehandelaren moeten deze bonnen bij deplaatselijke distributiediensten ruilen tg en bonnen voor heren-, dames- of kiriersdhoenen van het gewone model, al laar gelang zij deze sqorten echoenen lebben afge leverd. nederlandse schepen welke via het kuststation xadio 8'cheveningen telegrafisch bereikbaar zin. Opgegeven door R.t.m. adio-Holland. Aldebaren, Algenib, Algorb, Amstel- kerk, Cottica, Edam, Van Heutz, Maas- kerk, Nigerstroom, Nijkrk, Pericies, Oranje, Socratse, Stuyvesat, Talisse en Tarakan. De wijze, waarop wij, Nederlanders, in jaren van druk onze behoefte aan nieuws wisten te bevredigen, zal tot in lengte van jaren in ons geheugen gegrift blijven. De Nazi-pers sloofde zich wel uit In het verspreiden van allerlei berichten, maar wij konden met onze klompen wel aan voelen, dat daarin op ergerlijke wijze met de waarheid werd gemarchandeerd. De enige nieuwsbron, waarop we bou wen konden, was ons radiotoestel. Het kwam wel eens voor, dat de berichten die ons van de overkant bereikten, wat al te optimistisch bleken, zij hielpen ons niettemin de moed erin te houden. In ieder geval konden wij ons een vrij be hoorlijk beeld vormen van de toestand aan de talloze fronten. Wat zouden wij geweest zijn zonder die radio-uitzendingen? We hadden op 1 Mei van dit jaar wellicht niet eens getwijfeld aan de Duitse overwinning. De bezetter voelde dit wel, en daarom moesten wij ons toestelletje inleveren, op straffe van zeer drastische maatregelen. Tal van Ne derlanders zijn voor die dreigementen gezwicht; men overwoog voor- en nade- een paar pakjes sigaretten en enig geld. len en het eind was na dergelijke over- De laatste weken van 1895 ontdekte Wilhelm Conrad Röntgen een nieuw soort stralen, die hij x-stralen noemde. Hij sloot zich op in zijn laboratorium. Pas na nieuwjaar 1896 werd zijn vinding wereldkundig ge maakt. Naar aanleiding van de „vijftigjarige" röntgenstra len had dezer dagen een ANP-redacteur een onder houd met prof. dr. H. B. G. Casimir, bijzonder hoog leraar aan de Leidse uni versiteit, die als mede werker van het Philips researchlaboratorium het röntgenonderzoek onder zich heeft Op de eerste vraag van den redacteur, nl: wat Wil helm Röntgen zou zeggen, als hij nu eens een kijkje zou kunnen nemen in de laboratoria en röntgen- werkplaatsen van Philips, antwoordde prof. Casimir, dat deze uitvinder verrast zou zijn door allerlei tech nische hulpmiddelen en toepassingen, waarvan hij sommige niet zou begrijpen. Hij zou verbaasd zijn over de technische ontwikkeling van zijn vinding, doch eenmaal over deze verba zing heen, zou hij zien, dat het 'n zeer consequente ontwikkeling is van het geen hij vond en voorbe reidde en ongetwijfeld zou hij zeer tevreden zijn. Sinds Röntgen in 1923 te Munchen overleed, heeft het röntgen-onderzoek en vooral de technische toe passing en de fabricage van röntgenapparaten een zeer hoge vlucht genomen. De moderne toepassingen van röntgenstralen kunnen over drie terreinen ver deeld worden: de medische diagnostiek (door middel van doorlichting vaststel len van kwalen en afwij kingen), verder de medi sche therapie (het genezen door middel van bestralin gen) en tenslotte de toe passing bij het materiaal onderzoek. Aan de eerste toepassing heeft Röntgen, toen hij-zijn stralen ontdekte, zeker wel gedacht, aldus prof. Casi mir, gezien het feit dat hij reeds in zijn eerste open bare les een röntgen- opname van een hand ver toonde. In feite kunnen röntgen-stralen gevaarlijk zijn en het merkwaardige is, dat het weinig verschil maakt of men in een keer lang en hevig bestraalt, of een zwakkere bestraling verdeelt over meerdere perioden. Daarom moet steeds nauwkeurig aange tekend worden, hoe lang en hoe sterk een bepaald persoon bestraald is. Door bestraling verandert de structuur der lichaamscel len en daardoor komt het, dat zelfs wanneer de twee de bestraling bijvoorbeeld twee jaar later komt, het proces van de eerste keer zich voortzet. B(] Philips. Het is een van de grote verdiensten van Philips, dat zij de eerste firma was die uitkwam met volkomen veilige röntgenapparaten. Een van de modernste Philips-röntgenapparaten is een klein draagbaar toestel, dat men eenvoudig op ieder stopcontact kan aansluiten, dat zich geheel in een ge aard omhulsel bevindt en dat men dus overal kan aanraken. Natuurlijk is het daarom nog geen kinder speelgoed, want de rönt genstralen die het produ ceert blijven gevaarlijk. Philips heeft een aparte röntgenfabrlek met hon derden arbeiders en een eigen ontwikkelingslabora torium, waar nieuwe toe stellen fabricagerijp wor den gemaakt, terwijl er in de algemene researchlabo- ratoria altijd een groep we tenschappelijke mensen zich met de meer fundamentele problemen op dit gebied bezig houdt. Gevraagd naar bijzondere Philips-prestaties op rönt- gengebied, vertelde prof. Casimir, dat Philips een groot succes boekte toen zij, als eerste fabriek ter wereld, een röntgenbuis bracht met draaiende anode. Om het heel eenvoudig uit te drukken: de röntgen stralen ontstaan doordat een anode als 't ware door electronen wordt gebom bardeerd. Daardoor wordt- deze anode al heel gauw te warm. Dit wordt door de draaiende anode verme den, waardoor men ster kere stralen kan gebrui ken, hetgeen bijvoorbeeld voor het longenonderzoek van veel belang is, omdat men nu in staat is, zeer scherpe momentopnamen te maken. Het was een ge lukkige combinatie van ge organiseerde wetenschap en een goede vondst. De kogelzoeker. Tijdens de oorlog onder vond men veel nut van de Philips-boloscoop (kogel- zoeker) waarmee men klei ne granaatscherfjes en ook de juist bij de burgerbevol king zoveel voorkomende glassplinters in een li chaamsdeel snel kon locall. seren en op doeltreffende wijze aan den chirurg kon aanwijzen. Dit Philipsappa- raat is niet het enige, maar wel ontegenzeggelijk het beste dat er bestaat. Het overtreft de buitenlandse methodes in doelmatigheid. Philips is misschien niet de allergrootste röntgenfir- ma ter wereld, maar moet zeker tot de aller modern ste en meest vooruitstre vende gerekend worden, zo besloot prof. Casimir zijn mededelingen. Vooral ook door de oorlog kan men nu niet alles fabriceren, doch als alles weer beter gaat, over een Jaar bijvoorbeeld, zal Philips behalve en kele apparaten voor zeer speciale doeleinden alles maken wat er op röntgen- gebled te maken is. peinzingen meestal: „We brengen hem maar weg; buurman Pietrse weet nog wel eens wat en we zien toch nog wel eens een ondergronds blaatfe." Inderdaad was het in vele gevallen moeilijk, het radiotoestel achter te houlen; de zenu wen, de ruimte, de NSB-buien, het praat grage zoontje, het abnomale formaat van het apparaat en wat al niet voor steekhoudende argumenten. In ieder geval bleef het merendeel van de radio's uit Duitse handin. Ze bedach ten toen, dat een rtuftotsuctel asmAstr stroom een dood ding Is, dus de zaak scheen o.k. toen de electiciteit antiquiteit werd. Handige knutselairs vonden ech ter als ras uit, dat met bthulp van een anode-batterij en een- accu uitstekend kon worden geluister!. We Indien zelf in de afgelopen wintei een dergelijke instal latie in een kast op de slaapkamer ergens diep in het Geesteer-Ambacht. Om kwart voor zeven gauv even Ut bed om de vier stekkertjes a de coitacten te ste ken, en dan weeronder tb wol, met het ene oor in het lissen, net het andere de vertrouwde sim uit Londen opvan gend. En dan an het «ntbijt vertellen wat we gehoord hdden: clit de rups lang zaam maar zeker ing, dit Antoine van avond bezoek ver-achtte, dat de sigaren goed waren, en ng veel meer van der gelijke code-bericlien, en natuurlijk ook, dat het „overal z< goed ging." Uitstekend kendn we de stemmen uit elkaar: Den Doolard, De Jong, George Sluizer, Johan Fakicius, de Rotterdam mer, Jan van Alkraar, de „Belg" en al die andere „knapei" vtn Radio Oranje en de BBC. Die mensen hebbn veel voor ons ge daan. Zij wisten, da het rfcderlandse volk naar nieuws hunkede, en zij togen naar Broadcasting House al gerden ook de VI en V 2 over dt Lonense City. Wij dachten zo vaak: dii lui itten daar toch maar goed, in dat veilje Londen. De Londenaar kan het <ns aders vertellen. >an klaarheid. Het Nederlandse vol) is dankbaar jegens die mensen, die let hun stem men zoveel steun en vefoosting brach ten in tijden van druk.En het is het eerste volk, dat van d dankbaarheid gewaagt. Er is een cQité opgericht, samengesteld uit vertegiwoordigers van alle lagen en standen ui ons volk, en dat de naam draagt: ,eder' ind dankt de BBC." Er is een gro plaquette ont worpen, in bas- en harrelief symboli serend het geknechte Nlerland, dat de blik gericht houdt naar lt Westen, van waar de overwinning knen zal. Deze plaquette zal binnenkor aan de BBC worden aangeboden t« plaatsing in Broadcastlng-House. De gelden voor deze pquette moeten door het gehele Nederlane volk worden bijeengebracht. Ook in D< Helder is een adres, waar men op dl daarvoor be stemde lijsten kan Inteken. Een klein model van bedoelde plaiette, formaat ongeveer 15X 20 cm., is dr verkrijgbaar tegen de prijs van f7,56 U kunt zich voor het storten van bijagen en voor het verkrijgen van een pquette wenden tot den heer G. H. van Oinningen, Kei zerstraat 54-56. Wellicht zal voor het pogde doel te veel geld binnenkomen.Men heeft nu reeds vastgesteld, dat hl overschot ge lijkelijk zal worden veeeld over de Stichting 1940-1945, de Hftft en het Ned, Rode Kruis,, C. A. D.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Heldersche Courant | 1946 | | pagina 2