Tuberculose-sterfte in de oorlogsjaren
Nederland dankt de B.B.C,
Vijftig jaar
Röntgenstralen
Stadsnieuws
Vooruitgang van een kwart-eeuw
werd te niet gedaan
Passagierslijst „Oranje"
VRIJWILLIGERS VOOR!
Oproep
DISTRIBUTIE-NIEjWS.
Merkwaardige cijfers over
Den Helder
(Van een specialen
verslaggever).
In de strijd tegen de tuberculose is
de moderne wetenschap lange tijd aan
de winnende hand geweest. Dank zij
de vorderingen, die op medisch gebied
in de laatste tientallen jaren gemaakt
zijn en de sociaal-hygiënische verbete
ringen, waartoe deze vorderingen me
de de stoot gaven, bewoog zich de
Sterfte aan tuberculose in ons land
voortdurend in dalende lijn.
De economische neergang in de jaren
na 1930 met de daaruit voortvloeiende
ondervoeding in brede lagen der be
volking riep het gevaar op van een
keer ten kwade. Blijkbaar kon dit ge
vaar echter geheel worden opgevangen,
want de Nederlandse t. b. c.-sterfte
bleef tot en met 1939 van jaar tot jaar
dalen, waardoor zij tenslotte op 4.1 per
tienduizend inwoners was aangeland.
Hoe gunstig dit cijfer was, wordt pas
goed duidelijk als daarbij bedacht
wordt, dat het sterftecijfer aan tuber
culose omstreeks 1920 nog 7.5 bedroeg
en omstreeks 1890 zelfs nog 14.- per
tienduizend.
Anders dan de economische depres
sie heeft de oorlog onmiddellijk een
ongunstige wending in de cijfers ge
bracht. Reeds in 1940 liep het sterfte
cijfer aan t. b. c. in ons land op tot
4,4 De verhooging in vergelijking tot
het voorafgaande jaar was nog wel
niet aanzienlijk, maar dat de curve
na een jarenlange daling plotseling in
ongunstige zin werd omgebogen, werd
in de sociaal-medische wereld toch als
alarmerend beschouwd En terecht!
Want in de verdere oorlogsjaren is
maar al te duidelijk gebleken dat de
stijging van 1940 geen incidentele af
wijking was. Reeds in 1941 kwam de
t. b. c.-sterfte op 5,9 per tienduizend
inwoners. Het volgende jaar, 1942,
bracht een verdere stijging tot 6,1, ter
wijl 1943 zelfs een sprong naar boven
te zien gaf doordat een t. b. c.-sterfte
van 7.- per tienduizend geregistreerd
moest worden welk cijfer reeds in de
eerste maanden van 1944 tot 8.- opliep.
In Noord-HoFand was de toestand in
1939 nog iets gunstiger dan het rijks-
gemiddelde. de tubtrculose-sterfte was
in onze provincie toen gedaald tot 3,8.
Ook hier bracht 1940 een stijging, maar
deze was gelukkig nog minimaal, n.1.
tot 3,9 per tienduizend. Het jaar 1941
bracht echter een grote stijging tot 6,1,
in 1942 gevolgd door een verdere toe
name tot 6,7 en in 1943 ^ot 7,5. Het
eerste halfjaar van 1944 gaf opnieuw
een sterke vergroting van de tubercu
lose-sterfte te zien, n.1. tot 8,6.
De cjjfcrs voor Den Helder.
De cijfers voor Dan Helder zijn
zeer merkwaardig. Het jaar 1939
was niet bijzonder gunstig, wij
hadden in onze stad toen een t. b.
c.-sterfte, die aanmerkelijk boven
de gemiddelden van rijk en provin
cie lag, n.1. 5,1 per tienduizend in
woners Hier bracht het eerste oor
logsjaar evenwel géén stijging, doch
integendeel juist een verlaging tot
4,8. Het jaar 1941 gaf plotseling een
verdubbeling van de tuberculose-
sterfte Met een sprong schoof zij
omhoog tot 9,6! In 1942 volgde daar-
op een sterk redres tot 6,4, terwijl
1943 een nieuwe stijging tot 7,4
i bracht.
Toen kwam 1944 met een zéér
uitzonderlijk verloop. Vier maan
den lang, van Januari tot en met
April eiste de tuberculose in onze
woonplaats geen enkel slachtoffer!
In Mei en Juni bezweken in totaal
slechts drie onzer Ingezetenen aan
deze ziekte. Het ligt voor de hand,
dat deze buitengewone gang van
zaken voornamelijk moet worden
toegeschreven aan de evacuatie en
dat daaruit niet mag worden ge
concludeerd, dat wij hier de tuber
culose voor goed hebben overwon
nen.
In hoeverre de administratieve ver
warring, die tussen September 1944 en
het einde van de oorlog is ontstaan,
een beletsel zal blijken voor de verza
meling van nauwkeurige cijfers over
de tuberculose-sterfte gedurende het
laatste oorlogsjaar, moet nog worden
afgewacht. De feitelijke hongersnood
in de westelijke provincies tijdens de
afgelopen winter zal zonder twijfel een
acute stijging van betekenis veroor
zaakt hebben. Voor de toekomst is het
echter van veel groter belang hoe de
tuberculose-sterfte zich thans, nu de
honger overwonnen is, zal blijken te
ontwikkelen.
Nederland is in dit opzicht terug ge
vallen tot de toestand van vóór 1920.
Een kwart-eeuw vooruitgang is in en
kele jaren te niet gedaan. Het is een
van de meest trieste bijkomstigheden
van de oorlog. Maar anderzijds: wat
ons land na de eerste wereldoorlog, en
zelfs tijdens de economische depressie
kon bereiken, moet ook nu weer mo
gelijk zijn. Nederland moet op het
stuk van de tuberculose-sterfte zijn
ereplaats in Europa herwinnen.
DIEFSTALLEN.
Een bewoner van de Sperwerstraat
deed aangifte, dat in zijn woning was
ingebroken. Hij miste een radiotoestel
Wij ontvingen hedenmorgen ook de pas
sagierslijst van het mailschip „Oranje",
waarvan de passagiers half Januari in
ons land zullen debarkeren. De lijst ligt
op ons kantoor ter inzage.
Heden arriveert het Engelse schip „Al-
manzora" te Amsterdam. Voor deze men
sen, die jarenlang in Indië de Japanse
knechtschap ondergingen, is reeds woon
ruimte gevonden. Er komen er echter
meer. Over S dagen stappen opnieuw een
groot aantal mannen, vrouwen en kin
deren, die aan de Japanse hel ontkwa
men, in het Vaderland aan wal. Vaak be
zitten zij niets meer. Ook 2ij verlangen
na zoveel jaren naar rust en huiselijk
heid. Zij moeten geholpen worden. Geeft
met spoed de door U ter beschikking te
stellen woonruimte op aan den heer F.
Winter, Molengracht 10. Straks arriveert
ook de „Oranje". Denkt hier goed over
na en beslist snel. Nu kunt ge Uw naas
tenliefde tonen! Wij weten zeker, geen
vergeefs beroep op U te doen. Vrijwilli
gers voor!
SCHOENEN VOOJ
GEREPATRIEERDEN UIT IN DIE.
Het centraal distributiekatoor deelt
mede, dat aan gerepatriëeren uit In
dië een bon met opdruk „eji rantsoen
artikel K" wordt uitgereikt
Deze bonnen geven rechtop het ko
pen van een paar gewoneheren-, da
mes- of kinderschoenen. Broeps- of
werkschoenen zijn niet op 3eze bon
nen verkrijgbaar. De schoehandelaren
moeten deze bonnen bij deplaatselijke
distributiediensten ruilen tg en bonnen
voor heren-, dames- of kiriersdhoenen
van het gewone model, al laar gelang
zij deze sqorten echoenen lebben afge
leverd.
nederlandse schepen welke via
het kuststation xadio
8'cheveningen telegrafisch
bereikbaar zin.
Opgegeven door R.t.m. adio-Holland.
Aldebaren, Algenib, Algorb, Amstel-
kerk, Cottica, Edam, Van Heutz, Maas-
kerk, Nigerstroom, Nijkrk, Pericies,
Oranje, Socratse, Stuyvesat, Talisse en
Tarakan.
De wijze, waarop wij, Nederlanders, in
jaren van druk onze behoefte aan nieuws
wisten te bevredigen, zal tot in lengte
van jaren in ons geheugen gegrift blijven.
De Nazi-pers sloofde zich wel uit In het
verspreiden van allerlei berichten, maar
wij konden met onze klompen wel aan
voelen, dat daarin op ergerlijke wijze
met de waarheid werd gemarchandeerd.
De enige nieuwsbron, waarop we bou
wen konden, was ons radiotoestel. Het
kwam wel eens voor, dat de berichten
die ons van de overkant bereikten, wat
al te optimistisch bleken, zij hielpen ons
niettemin de moed erin te houden. In
ieder geval konden wij ons een vrij be
hoorlijk beeld vormen van de toestand
aan de talloze fronten.
Wat zouden wij geweest zijn zonder die
radio-uitzendingen? We hadden op 1 Mei
van dit jaar wellicht niet eens getwijfeld
aan de Duitse overwinning. De bezetter
voelde dit wel, en daarom moesten wij
ons toestelletje inleveren, op straffe van
zeer drastische maatregelen. Tal van Ne
derlanders zijn voor die dreigementen
gezwicht; men overwoog voor- en nade-
een paar pakjes sigaretten en enig geld. len en het eind was na dergelijke over-
De laatste weken van 1895
ontdekte Wilhelm Conrad
Röntgen een nieuw soort
stralen, die hij x-stralen
noemde. Hij sloot zich op
in zijn laboratorium. Pas
na nieuwjaar 1896 werd zijn
vinding wereldkundig ge
maakt.
Naar aanleiding van de
„vijftigjarige" röntgenstra
len had dezer dagen een
ANP-redacteur een onder
houd met prof. dr. H. B. G.
Casimir, bijzonder hoog
leraar aan de Leidse uni
versiteit, die als mede
werker van het Philips
researchlaboratorium het
röntgenonderzoek onder
zich heeft
Op de eerste vraag van
den redacteur, nl: wat Wil
helm Röntgen zou zeggen,
als hij nu eens een kijkje
zou kunnen nemen in de
laboratoria en röntgen-
werkplaatsen van Philips,
antwoordde prof. Casimir,
dat deze uitvinder verrast
zou zijn door allerlei tech
nische hulpmiddelen en
toepassingen, waarvan hij
sommige niet zou begrijpen.
Hij zou verbaasd zijn over
de technische ontwikkeling
van zijn vinding, doch
eenmaal over deze verba
zing heen, zou hij zien,
dat het 'n zeer consequente
ontwikkeling is van het
geen hij vond en voorbe
reidde en ongetwijfeld zou
hij zeer tevreden zijn.
Sinds Röntgen in 1923 te
Munchen overleed, heeft
het röntgen-onderzoek en
vooral de technische toe
passing en de fabricage
van röntgenapparaten een
zeer hoge vlucht genomen.
De moderne toepassingen
van röntgenstralen kunnen
over drie terreinen ver
deeld worden: de medische
diagnostiek (door middel
van doorlichting vaststel
len van kwalen en afwij
kingen), verder de medi
sche therapie (het genezen
door middel van bestralin
gen) en tenslotte de toe
passing bij het materiaal
onderzoek.
Aan de eerste toepassing
heeft Röntgen, toen hij-zijn
stralen ontdekte, zeker wel
gedacht, aldus prof. Casi
mir, gezien het feit dat hij
reeds in zijn eerste open
bare les een röntgen-
opname van een hand ver
toonde. In feite kunnen
röntgen-stralen gevaarlijk
zijn en het merkwaardige
is, dat het weinig verschil
maakt of men in een keer
lang en hevig bestraalt, of
een zwakkere bestraling
verdeelt over meerdere
perioden. Daarom moet
steeds nauwkeurig aange
tekend worden, hoe lang
en hoe sterk een bepaald
persoon bestraald is. Door
bestraling verandert de
structuur der lichaamscel
len en daardoor komt het,
dat zelfs wanneer de twee
de bestraling bijvoorbeeld
twee jaar later komt, het
proces van de eerste keer
zich voortzet.
B(] Philips.
Het is een van de grote
verdiensten van Philips, dat
zij de eerste firma was die
uitkwam met volkomen
veilige röntgenapparaten.
Een van de modernste
Philips-röntgenapparaten is
een klein draagbaar toestel,
dat men eenvoudig op ieder
stopcontact kan aansluiten,
dat zich geheel in een ge
aard omhulsel bevindt en
dat men dus overal kan
aanraken. Natuurlijk is het
daarom nog geen kinder
speelgoed, want de rönt
genstralen die het produ
ceert blijven gevaarlijk.
Philips heeft een aparte
röntgenfabrlek met hon
derden arbeiders en een
eigen ontwikkelingslabora
torium, waar nieuwe toe
stellen fabricagerijp wor
den gemaakt, terwijl er in
de algemene researchlabo-
ratoria altijd een groep we
tenschappelijke mensen zich
met de meer fundamentele
problemen op dit gebied
bezig houdt.
Gevraagd naar bijzondere
Philips-prestaties op rönt-
gengebied, vertelde prof.
Casimir, dat Philips een
groot succes boekte toen
zij, als eerste fabriek ter
wereld, een röntgenbuis
bracht met draaiende anode.
Om het heel eenvoudig uit
te drukken: de röntgen
stralen ontstaan doordat
een anode als 't ware door
electronen wordt gebom
bardeerd. Daardoor wordt-
deze anode al heel gauw
te warm. Dit wordt door
de draaiende anode verme
den, waardoor men ster
kere stralen kan gebrui
ken, hetgeen bijvoorbeeld
voor het longenonderzoek
van veel belang is, omdat
men nu in staat is, zeer
scherpe momentopnamen te
maken. Het was een ge
lukkige combinatie van ge
organiseerde wetenschap en
een goede vondst.
De kogelzoeker.
Tijdens de oorlog onder
vond men veel nut van de
Philips-boloscoop (kogel-
zoeker) waarmee men klei
ne granaatscherfjes en ook
de juist bij de burgerbevol
king zoveel voorkomende
glassplinters in een li
chaamsdeel snel kon locall.
seren en op doeltreffende
wijze aan den chirurg kon
aanwijzen. Dit Philipsappa-
raat is niet het enige, maar
wel ontegenzeggelijk het
beste dat er bestaat. Het
overtreft de buitenlandse
methodes in doelmatigheid.
Philips is misschien niet
de allergrootste röntgenfir-
ma ter wereld, maar moet
zeker tot de aller modern
ste en meest vooruitstre
vende gerekend worden, zo
besloot prof. Casimir zijn
mededelingen. Vooral ook
door de oorlog kan men nu
niet alles fabriceren, doch
als alles weer beter gaat,
over een Jaar bijvoorbeeld,
zal Philips behalve en
kele apparaten voor zeer
speciale doeleinden alles
maken wat er op röntgen-
gebled te maken is.
peinzingen meestal: „We brengen hem
maar weg; buurman Pietrse weet nog
wel eens wat en we zien toch nog wel
eens een ondergronds blaatfe." Inderdaad
was het in vele gevallen moeilijk, het
radiotoestel achter te houlen; de zenu
wen, de ruimte, de NSB-buien, het praat
grage zoontje, het abnomale formaat
van het apparaat en wat al niet voor
steekhoudende argumenten.
In ieder geval bleef het merendeel van
de radio's uit Duitse handin. Ze bedach
ten toen, dat een rtuftotsuctel asmAstr
stroom een dood ding Is, dus de zaak
scheen o.k. toen de electiciteit antiquiteit
werd. Handige knutselairs vonden ech
ter als ras uit, dat met bthulp van een
anode-batterij en een- accu uitstekend kon
worden geluister!. We Indien zelf in de
afgelopen wintei een dergelijke instal
latie in een kast op de slaapkamer ergens
diep in het Geesteer-Ambacht. Om kwart
voor zeven gauv even Ut bed om de
vier stekkertjes a de coitacten te ste
ken, en dan weeronder tb wol, met het
ene oor in het lissen, net het andere
de vertrouwde sim uit Londen opvan
gend. En dan an het «ntbijt vertellen
wat we gehoord hdden: clit de rups lang
zaam maar zeker ing, dit Antoine van
avond bezoek ver-achtte, dat de sigaren
goed waren, en ng veel meer van der
gelijke code-bericlien, en natuurlijk ook,
dat het „overal z< goed ging."
Uitstekend kendn we de stemmen uit
elkaar: Den Doolard, De Jong, George
Sluizer, Johan Fakicius, de Rotterdam
mer, Jan van Alkraar, de „Belg" en al
die andere „knapei" vtn Radio Oranje
en de BBC.
Die mensen hebbn veel voor ons ge
daan. Zij wisten, da het rfcderlandse volk
naar nieuws hunkede, en zij togen naar
Broadcasting House al gerden ook de
VI en V 2 over dt Lonense City. Wij
dachten zo vaak: dii lui itten daar toch
maar goed, in dat veilje Londen. De
Londenaar kan het <ns aders vertellen.
>an klaarheid.
Het Nederlandse vol) is dankbaar
jegens die mensen, die let hun stem
men zoveel steun en vefoosting brach
ten in tijden van druk.En het is het
eerste volk, dat van d dankbaarheid
gewaagt. Er is een cQité opgericht,
samengesteld uit vertegiwoordigers van
alle lagen en standen ui ons volk, en
dat de naam draagt: ,eder' ind dankt
de BBC." Er is een gro plaquette ont
worpen, in bas- en harrelief symboli
serend het geknechte Nlerland, dat de
blik gericht houdt naar lt Westen, van
waar de overwinning knen zal. Deze
plaquette zal binnenkor aan de BBC
worden aangeboden t« plaatsing in
Broadcastlng-House.
De gelden voor deze pquette moeten
door het gehele Nederlane volk worden
bijeengebracht. Ook in D< Helder is een
adres, waar men op dl daarvoor be
stemde lijsten kan Inteken. Een klein
model van bedoelde plaiette, formaat
ongeveer 15X 20 cm., is dr verkrijgbaar
tegen de prijs van f7,56 U kunt zich
voor het storten van bijagen en voor
het verkrijgen van een pquette wenden
tot den heer G. H. van Oinningen, Kei
zerstraat 54-56.
Wellicht zal voor het pogde doel te
veel geld binnenkomen.Men heeft nu
reeds vastgesteld, dat hl overschot ge
lijkelijk zal worden veeeld over de
Stichting 1940-1945, de Hftft en het Ned,
Rode Kruis,,
C. A. D.