er
Offerde Londen bewust de Nederlandse
illegaliteit op voor eigen belangen?
De kranf meldde
r
Oranje-team staat voor zware taak
WATSTAAT~
CENTRAAL?
ae"'
Geheimen rond het Enqland-Spiel (16)
Theorieën, die in hef lichf van de
feifen volkomen onhoudbaar zijn
Willem van der Reijden
was zeer spraakzaam
Puzzle-rubriek
Het Radioprogramma
Hoe is de siand
Mieke?
Pim, Pam en Pom en het Afrikaanse avontuur
Denen bezitten een sterk elftal
Heeft Wilkes ongelijk?
Dofoihy Po^xi de •filmver,
IS b\VinC.w> dw\0. ddQÜM
c^dtroowd au gQsoïc.i-
dan. Bij dc pleciitiQ^aicl|
taal p<V5^v ^diwiatüUzo
cl vo*o U a nd Dü'ot'ty pós
t-VVCQ cIcivgGv hat
■fesiijrA da ontdek,
kimg kwowi,dcVt 2'\ da
bvoid Wc\S.Jv,/'^
Üp dc
-*?£"--- boende rg
met da fioe-
pcNsselijKG)
H<5tó,wi n En-fdac I In OCCAKIW-
\A-gstc\ot: i's "Z-Oveel goud
Ont-dok-t,ddt da Viala wc.
veld anvön» op a-Vi kop
stoot,. Ba a-f-facte
kaioons nvioastanv ov-Cn-
wAavl<Gvi.
Oik ddt vCr^e lond OOn
da l^oop konvit nog
wiCCr P<k ntoskisck
niaows. 'Ptitan JdvdnS-
valei, dia döór woont
baa-ft iats Odn z 'n oojcw
w-evfc -Gan ónden niat
Lnoa-Pt. Hu ■zi-Q.h Gnts
dwars door da pink:
bl omwio n cm da wicti.
zoentxes hl26n
Da ckdw-
m<Snte
Odctta,
gcbovan
i n 'Pov-1 s_
doek
btiöns
WOOHOck-
iia (.a Eklar-ik CW'J "sto-g-
gJ5n Blamk^) voor-zog i'M
ticidr ondcrlioud "door
bat swiokkaJem von
kopitolevi vols gald.
Tkdns wordt Zi\ Vdiwi
stovdbsweg<2 m "nat
caacva qoUoodon
In «da o-fgatopcn waak
koaPt de rode Uö<sv> Uan-
k«sölda vncilan gakns«Md.
In V/c.ldelviQ.1 dvta kui-zavi,
1 n "Pa vyUS een Sopav-Pos.
■fö.c\t-PciibviQ.U.IM Avustav-
dAno duo. pokkuizavi.
q~q>
In da koskplocstsavi vevn
Noord - Wolloind luidt da
tfk tan wrik lok. da. Colov-gdO-
kovav is weer qesgnd.
laar-d. Da. scbootgaugd
StovO-t te tv-csppalevi om
de _gestr-aepta v/enviie-
krste tg'f te göö.yt. Ga.
lokkig is de eenste hmvaa-
sia -poging <dl «A-fgasld-
Sidviay SkcJabt ('s ecy
Avneni KüdM, die pen SQ öcVl-
tan kat gabeiVn clen„vlie-
gande skkotaU" wi Ide ko
men en ean OMdcvzoek
ikstefde. O-Tkg di t <dls
Wijlön Von /VTunckk<\usCM
claed is met lockcnd
HEJ
IS UITERMATE BETREURENSWAARDIG TE ACHTEN, dat noch de
Nederlandse, nèch de Engelse regering zich tot dusver publiekelijk heeft uit
gesproken over de vraag, In hoeverre het verschrikkelijke England-SpieJ, dat aan
honderden der beste Nederlanders het leven heeft gekost, in de een of andere
vorm aan geallieerde zijde het delict dood door schuld heeft opgeleverd. Wij
weten zeer wel, dat in strikt-juridische zin binnen het raam van deze oorlogs
gebeurtenissen „dood door schuld" natuurlijk niet In de gangbare zin van het
woord ten laste kan worden gelegd, maar dat wil nog niet zeggen, dat niemand
aan de dood der honderden schuldig is. Van der Waals, Poos, Slagter, Ridderhof
zeker, hun schuld staat vast. Maar staan er achter hen en boven hen mensen,
die schuld hebben aan het scheppen van de mogelijkheid, dat deze verraders zo
succesvol konden opereren? Duidelijker gezegd: zijn er in Londen aan Neder
landse of Britse zijde tijdens de oorlog mensen geweest, die bewust de Duitsers
hebben geholpen hij het ophouwen en spelen van hun sinister „Spiel"? Of zijn
er alleen maar fouten gemaakt en zo ja, zijn die fouten dan te qualificeren als
schuldige nalatigheid, de dood van honderden ten gevolge hebbend? Zolang die
vragen niet van officiële zijde op afdoende wijze zijn beantwoord, zolang zal er
over de geheimen van het E. Spiel wordt gefluisterd en geroddeld, gegist en
gestreden. En dat Is om meer dan één reden uitermate ongewenst.
Londen dan, toen de gevolgen van het
E. Spiel bekend waren geworden, direct
de militaire geheime dienst S.O.E., die
totdan met de Nederlanders samen
werkte, doen uitschakelen? Waarom
zijn er dan vóór Maart 1942 en na de
herfst van 1943 geen illegale werkers
..door Londen opgeofferd"? Gold dat
„politieke belang" dan slechts voor
twintig maanden van de oorlog? En
niet in, de laatste, beslissende achttien
maanden?
Geen normaal mens zal aan de indruk
ontkomen, dat de theorie van mr. Van
der Starp meer een kwestie voor de
psychiater dan voor de objectieve his
torieschrijver is. Het heeft dan ook
geen zin er nog woorden aan te ver
spillen.
Afleidings-offers?
W7IJ HEJBBEN in voorgaande artikelen,
welker feitelijke inhoud tot dusver
door niemand met ook maar één steek
houdend argument is weerlegd, grote
opruiming gehouden in de massale hoe
veelheid fantasterijen, leugens, achter
klap en geromantiseerde onzin, die
door sommige onverantwoordelijke
elementen op geduldig papier is gezet.
Dat was in ieder geval een dankbaar
werk, omdat het vernietigen van leu
genconstructies tenslotte met recht en
reden dienen van de waarheid mag
worden genoemd. Welnu, wij hebben
geen ander doel gehad. En wij hebben
dat doel en dat doel alléén voor
ogen, nu wij in een paar slotartikelen
conclusies gaan trekken uit het gepro
duceerde materiaal.
Allereerst een paar woorden over de
theorie van mr. Van der Starp. Hij
heeft in zijn wonderlijke brochure
plompverloren de stelling geponeerd,
dat de Engelsen het England-Spiel
hebben gespeeld om een slachting
aan te richten onder de Nederlandse
illegale werkers, teneinde West-Europa
te ontdoen van zijn, meest karaktervolle
figuren. Immers: Engeland wilde de
baas spelen in het na-oorlogse Europa
en om daarbij niet op teveel concur
rentie en tegenstand te stuiten, moes
ten de illegale werkers in het massa
graf. Aldus (zij het dan ook met een
groter omhaal van woorden) mijnheer
Van der Starp.
Men kan nauwelijks woorden vin
den, scherp genoeg om dit koortsig
gepraat te veroordelen. Hoe ter wereld
kan enige regering er politiek voordeel
in zien, dat op een bevolking van bijna
10 millioen mensen 1000 personen wor
den doodgeschoten? En waarom zou
zulk een regering dan anderzijds hon
derdduizenden van zijn jonge mannen
offeren in een oorlog, die een strijd
was om de vrijheid der volkeren? En
zelfs al zou men aannemen, dat Enge
land de oorlog heeft gevoerd uit koud
eigenbelang, welk belang kan Loniien
er dan ooit bij hebben gehad de felste
tegenstanders van Duitsland, de ille
gale werkers die in het algemeen
zeer pro-Engels gezind waren te
doen ombrengen? En waarom heeft
Puzzle 87. Wat doet aan de zeeman
denken? (Opl.)
De 14 bedoelde woorden die uit de
55 gegeven lettergrepen waren te vor
men, waren:
1. Vrijgeleide, 2. Onderdendam, 3.
Liederbundel, 4. Vakvereniging, 5.
Ruurlo, 6. Eksteroog, 7. Uitnodigen, 8.
Goniometrie, 9. Drakenklasse, 10. Eldo
rado, II. Zeestromingen, 12. Afraffelen,
13. Gregorius, 14. Hindernissen.
De eerste en derde verticale rij gaven
te lezen:
Vol vreugde zag hij de kust naderen.
Tal van goede oplossingen van deze
puzzle (het genre dat zich steeds in
aller belangstelling mag verheugen)
kwamen ditmaal binnen.
Na loting onder de inzenders van
een goed verzorgde oplossing is de
wekelijkse prijs a 5.ditmaal ten
deel gevallen aan de Heer P. G. Mole
naar, Accacialaan 43, Beverwijk. Gefe
liciteerd! Deze prijs zal worden toe
gezonden.
En nu onze nieuwe opgave.
Puzzle 88. De Deling der Drieën.
Men vindt hieronder het diagram van
een opgaande deling, waarvan deler en
quotiënt elk uit vijf cijfers bestaan.
Samen bevatten zij juist de cijfers van
0 tot en met 9. Verder zijn alle cijfers 3,
die in de gehele bewerking voorkomen,
aangegeven.
xxxxx xxxxxx33xx 3xxxx
xxxxxx
3xxx33
3xx3xx
xx3xx3
xxxxxx
xxxxx
xxxxx
xxxxxx
xxxxxx
Hoe ziet deze som er geheel in cijfers
uit?
Oplossingen (per briefkaart) tot en
met Donderdag 16 Juni aan de Redac
tie van dit blad. (Er wordt weer een
prijs van f 5verloot).
TEN ANDERE, in ieder geval iets fat
soenlijker theorie is, dat de Engel
sen de Nederlandse geheime agenten
doelbewust hebben opgeofferd, teneinde
alle aandacht der Duitsers op de Ne
derlandse dienst te vestigen. Terwijl de
Duitsers dan ingespannen achter de
Nederlanders aanzaten, konden de En
gelsen des te beter en volkomen onop
gemerkt hun Engelse spionnen droppen
voor het eigenlijke grote werk.
Ook dit is een onhoudbaar verhaal.
Meer niet. Want er zijn in de twintig
maanden van het E. Spiel geen Engelse
spionnen gedropi Er hebben geen En
gelse spionnen radioseinen gewisseld
van Nederland uit. Zulke beweringen
kunnen alleen worden gedaan door
mensen, die zich niet realiseren hoe
intensief het peilwerk der Duitse Funk-
stellen was en hoe onmogelijk het ware,
dat Engels sprekende spionnen zonder
georganiseerde hulp van geïnstrueerde
Nederlanders in bezet gebied zouden
opereren. Slechts wie in de ban is van
ongezonde spionnage-romantiek kan
zulke dingen geloven. In de practijk
zijn ze onbestaanbaar.
Daar komt nog bij, dat de Duitsers
verschillende keren, maandenlang vóór
het England-Spiel kon beginnen, ge
probeerd hebben radio-contact met de
Engelse dienst te krijgen, zjch voor
doende alsof zij geallieerde agenten
waren. Geen enkele maal zijn zij er in
geslaagd. Hebben de aanhangers van
de offer-theorie dat over het hoofd
gezien? De grote dag brak voor de
Duitsers aan, toen de agent Willem van
der Reijden op 13 Februari 1942 'bij dr.
Krediet in Wassenaar werd gearres
teerd en nog op de avond van dezelfde
dag aan Ernst May, volgens diens late
re verklaringen, zijn medewerking aan
bood. Dat was géén, Engelse opzet, het
was Engelse pech! En een ongelofelijk
buitenkansje voor de Duitsers! De ge
hele nacht van 13 op 14 Februari spra
ken de SD-ers Makofsky en May in een
„absolut gemütliche" atmosfeer met
Van der Reijden, die zijn zendplan en
zijn code uitleverde. Zij was gebaseerd
op de eerste regels van het lied „Waar
de blanke top der duinen", de erbij be
horende identity-check was, naar we
met aan zekerheid grenzende waar
schijnlijkheid kunnen zeggen: UN. En
toen Van der Reijden ook nog de code
gaf, die bestemd was voor de in vrij
heid in Nederland werkende geheime
agent Aart Alblas (Klaas) kon Ernst
May die al veel had geleerd uit de
verhoren van de vroeger gearresteerde
Hans Zomer proberen contact op te
nemen met Engeland. Willem van der
Reyden zat voor hem aan de sein-
sleutel!
En Willem van der Reyden had hem,
volgens zijn latere verklaringen, toen al
zoveel verteld over de toestanden in
Londen over de opleiding, de instruc
teurs, de gebouwen en over alles wat
May maar interesseren kon, dat de
Duitsers het grote succes voelden na
deren. Schreieder, Giskes en May be
gonnen zich reeds de handen te wrijven.
Maar het was nog te vroeg! Met de
hulp van Van der Reijden bleek
vermoedelijk omdat hij bij de aankomst
in Nederland zijn zender had verloren
en dus in lange tijd geen contact had
gehad met Engeland geen verbin
ding tot stand te komen. Maar toen op
respectievelijk 6 en 9 Maart 1942 de lui
tenants Lauwers en Taconis werden ge
arresteerd konden Schreieder en May
Lauwers zóveel dingen vertellen, dat
hij wel geloven moest dat er verraad
in het spel was. Ook Lauwers heeft
daarna onder Duits toezicht geseind.
En op 12 Maart 1942 hadden de Duitsers
hun eerste contact met de overzijde.
Het zou twintig maanden duren aleer
er een eind aan kwam.
Zo is het verloop van zaken ge
weest. Voor de theorie, dat Engeland
doelbewust de Nederlandse agenten op
offerde om eigen agenten te sparen, is
geen plaats. De practijk was volkomen
anders.
VOOR HEDENAVOND
HILVERSUM I, 301 m. Nieuwsberichten
om 6, 8 en 11 uur. - VARA: 6.15 Piano-
soli. 6.30 Strijdkrachten. 7.00 Artistieke staal
kaart. VPRO: 7.30 Lezen in de Bijbel.
VARA: 7.45 Voor de Nederlanders in Duits
land. 8.05 Dingen van de dag. 8.15 Accor-
deola. 8.45 „De bonte bal". 9.45 Socialistisch
commentaar. 10.00 Vindobona schrammel'n.
10.25 Nieuwe flitsen. 10.40 Orgelspel. 11.15
Sieer en rhythme. 11.40 „The Inkspots".
HILVERSUM II, 415 m. Nieuwsberichten
om 7, 8 en 11 uur. KRO: 6.00 Rhythm.-
sextet. 6.30 Journalistiek weekoverzicht. 6.45
Septet Johnny Ombach. 7.15 Actualiteiten.
7.25 Uit Franse opera's. 7.45 Kampvuren langs
de Evenaar. 8.05 De gewone man. 8.20 Licht
baken. 9.00 Orkest zonder naam. 9.45 Ksuis-
klank-puzzle. 10.00 Amusements-orkest. 10.30
Koorzang. 11.15 Radio Philharmonisch-orkest.
VOOR ZONDAG
HILVERSUM I, 301 m. Nieuwsberichten
om 8, 6, 8 en 11 uur. VARA: 9.15 Men
vraagt.... en wij draaien. AVRO: 1.25
Voetbal-reportage Denemarken—Nederland.
VARA: 6.30 Strijdkrachten. 7.00 Luisterclubs.
7.30 Bijbelvertelling AVRO: 8.05 Veilig ver
keer. 8.15 Waltztime. 8.45 De laatste dagen
Van Pompei. 9.20 Omroep-orkest. 10.00 Her
sengymnastiek. 1(X35 Pianospel. 11.15 Gramo-
foonplaten.
HILVERSUM II, 415 m. Nieuwsberichten
om 8, 9,30, 1, 7,30 en 11 uur. - KRO: 8.30
Hoogmis. 12.45 Amusementsorkest. 2.40 Om
roep-orkest. 4.10 Sportreportage. NCRV:
6.30 Geestelijke liederen. 7.15 Kent gij Uw
Bijbel? - KRO: 7.50 In 't Boeckhuys. 8.05
De gewone man. 8.12 „Uit en Thuis". 10.37
Actualiteiten. 10.45 Avondgebed. 11.15 Avond
concert.
VOOR MAANDAG
HILVERSUM I, 301 m. Nieuwsberichten
om 7, 8, 1, 6, 8 en 11 uur. VARA: 8.15
Victor Silvester en orkest. 12.00 Accordeola.
1.20 Malando. 6.20 Louis Davids. 6.30 Strijd
krachten. 7.00 Reportage. 7.45 Landbouw-
rubriek. 8.05 Mr. A. L. Kesper. 8.15 Aan
sluiting met Wenen. 8.50 Ducdalf. 9.10 Radio
Philharmonisch-orkset. 10.10 Vraaggesprek.
10".25 Actuele kanttekeningen. 11.15 Dat^s-
muziek.
HILVERSUM II, 415 m. Nieuwsberichten
om 7, 8, 1, 7, 8 en 11 uur. - NCRV: 8.15
Muziek bij het werk. 1.15 Mandolinata. 6.15
Sportrubriek. 6.30 Populaire orgelbespeling.
7.15 Onder de NCRV-ieeslamp. 7.30 Actueel
geluid. 8.15 Met band en plaat. 9.10 De be
tekenis van de Gemeenteraadsverkiezingen. 9.25
Sans Souci. 10.00 Hollands Strijkorkest. 10.45
Avondoverdenking. 11.15 Opgewekte melo
dieën. 11.40 Gramofoonplaten.
Hersengymnastiek
door Bob Wallagh
Op verzoek van een lezer her
inner ik aan een lang geleden
voor de microfoon gestelde vraag
(waarop iedereen het antwoord
schuldig bleef!): „Op welke vraag
kan nooit met „ja" worden geant
woord?" Het antwoord moet lui
den: „Op de volgende vragen:
„Slaap je?" en „Ben je bewuste
loos"?
En hier volgen de vragen:
1. Natuurlijk weet V wat een
vink is, maar wat is een blinde
vink?
2. Is het wel of niet verboden om
in Amsterdam op de beroemde
„kleine steentjes" vóór het Ko
ninklijk Paleis te lopen?
3. In 1913 wón Nederland van En
geland met 21 op het histori
sche Houtrust. Wie was toen aan
voerder van het Nederl. elftal?
4. Welk mens leeft gedurende
een half jaar uitsluitend van melk?
4. Van welke drie getallen is de
„som" gelijk aan het product?
6. Wat is er verkeerd in de vol
gende aankondiging: „concert ter
herdenking van de honderdste
sterfdag van Mendelsohn
7. Wanneer op een weg 36 palen
staan en de afstand tussen 2 palen
2 meter is, hoe groot is dan de
totale afstand?
8. Noem eens 5 films van Charley
Chaplin?
9. Waar broedt een vleermuis bij
voorkeur.
10. Welke 3 eilanden waren be
langrijk in het leven van Napo
leon?
(Voor de antwoorden zie men tus
sen de advertenties.)
84. De bange matrozen hebben alle
maal de benen genomen door de ach
terdeur en verwachten van Pim, dat
bij het zaakje met de zeerovers wel
even zal opknappen. Arme Pim! Daar
staat hij helemaal alleen in de kom
buis. Of nee, helemaal alleen is hij
niet. Zijn trouwe vriend, Pepi de aap,
zit nog steeds in de luchtkoker.
„Vooruit Pim, kop op. En geef ze
klop," roept Pepi bemoedigend uit de
luchtkoker. Pim staart hem wanhopig
aan. Hoe kan Pepi nu nog grappen
maken. Daar aan dek komen de zee
rovers aan om hem onschadelijk te
maken en Pepi staat hier lustig te
lijmen. Maar Pepi geeft Pim een
goed plannetje aan de hand gedaan.
Wacht, hij zal die zeerovers eens een
lesje geven. En met een moedige blik
stapt hij uit de kombuis en roept
tegen de zeerovers: „Kom er maar in
als je durft. Gehakt maak ik van je.
Van jullie allemaal!" Nu dat laten de
zeerovers zich niet zeggen en ze stor
men op de kombuis aan.
Het Nederlands elftal gaat het seizoen 19481949 besluiten met een trip naar
Denemarken en Finland. Zestien Nederlandse voetbalknapen zijn vandaag om
half drie van Schiphol vertrokken met bestemming Kopenhagen, waar Zondag
de wedstrijd DenemarkenNederland wordt gespeeld. Op het moment dat wij
deze regels schrijven is de opstelling van ons Oranje-team nog niet hekend.
Clavan zal vermoedelijk niet in staat zijn de reis mee te maken en het is ook
nog dubieus of Brandes van de partij zal zijn. Indien deze spelers niet op heit
appèl kunnen verschijnen, zullen De Harder en Van Roessel tot het gezelschap
behoren.
Wij zijn zeer benieuwd welke ploeg
de leden van de technische commissie,
Mommers en Verlegh, zullen samen
stellen. Vrij zeker is, dat De Munck,
Schijvenaar. Terlouw, Wilkes, Tim-
.mermans, Van Schijndel en Lenstra ge
kozen worden. Als Brandes mee gaat,
heeft de Feijenoord-man o.i. een goede
kans om als aanvalsleider te fungeren,
terwijl wij Van der Tuijn en Van Bun
eveneens in de Oranje trui zien ver
schijnen. Hoe ook de opstelling van
het Nederlands elftal zal zijn, zeker is
dat wij geen al te optimistische ver
wachtingen mogen koesteren.
Algemeen wordt beweerd dat de
Denen sinds de Olympische Spelen, zij
bezetten toen in het voetbaltournooi de
derde plaats, aanmerkelijk zijn ver
zwakt door vertrek van een aantal pro
minente spelers naar het buitenland.
Het wil ons voorkomen dat het Deense
elftal door de noodzakelijke verande
ringen niets aan kracht heeft ingeboet.
De 0—0 tegen het Engels A-elftal (ons
Bonds-elftal verloor met 41 van een
Engels B-elftal zegt genoeg.
Tegenover de nederlaag van het
Bondselftal. dat in feite het Nederlands
elftal was, staat echter een aantal wed
strijden, welke meer hoop geven. Voor
al als wij nagaan wat in de wedstrijd
tegen de Franse profs werd gepres
teerd, behoeven wij niet direct aan een
débacle tegen de Denen te geloven.
Vast staat dat het een zware wedstrijd
zal worden zowel voor het Nederlands
elftal als voor de Denen, een wedstrijd
waarvan ten aanzien van de yitslrg
niets valt te zeggen.
Overigens ziet het er naar uit dat de
technische commissie van de KNVB
eerstdaags met dezelfde moeilijkheden
Uit het Idraetsparken te Ko
penhagen zal de A.V.R.O.-repor-
ter Aad van Leeuwen morgen
middag een ooggetuige-verslag
geven van de voetbalwedstrijd
Denemarken—Nederland ter ge
legenheid van het 60-jarig be
staan van de Deense Voetbal
bond. De uitzending vindt plaats
van 1,25—3.50 via Hilversum I
(301 m.)
komt te zitten als de Deense voetbal
bond. Wij doelen hier op de mogelijk
heid dat Faas Wilkes naar het buiten
land gaat vertrekken. Het spreekwoord
zegt: „Als er een schaap over de dam
is, volgen er meer". Nu wilJen wij Wil
kes niet met een schaap vergelijken
als hij inderdaad over de dam gaat. De
voordelen welke onze Rotterdamse
crack door drie verschillende Italiaan
se clubs worden aangeboden, zijn der
mate groot dat wij eerder de vergelij
king met een schaap zouden wagen als
Wilkes deze aanbiedingen zonder meer
van de hand wees.
Wie uit bovenstaande zou opmaken
dat wij warme voorstanders van het
professionalisme zijn, vergist zich ech
ter. Wij beschouwen de amateur status
van de voetballer, en van iedere sport
beoefenaar, als het hoogste goed. Maar
c.an ook het zuiver amateurisme, niet
6t hier in Nederland bij de
KNVB kennen. Het „geval De Munck"
illustreert duidelijk hetgeen wy be
doelen. Het is geen alleen staand geval
Als voetbalverenigingen stadions gaan
exploiteren, dure Engelse trainers be
talen en bij een voetbalwedstrijd SVV-
iïeerenveen een slordige vijftigduizend
toeschouwers op de tribunes plaats
nemen, kortom ali het voetbalspel nauw
HAAR VASTE GRQNft
IDEZER DAGEN verdiepte ik mij jn
de oudste bouwwerken, die ons land
bezit. Daarbij vielen mij twee dingen
op. Allereerst dat de oudste bouwwer»
ken van ons lqpd niet verder terug
gaan dan, globaal genomen, het jaar
1000. En verder, dat de oudste bouw*
werken, die ons land nu nog bezit,
zonder uitzondering kerken zijn. Hoa
moeten deze beide verschijnselen wor
den verklaard?
Het staat wel vast, dat de oudste
bewoners i van ons land uitsluitend
bouwsels maakten met een geraamte
van balken. Dak en muren werden ge.
vormd door vlechtwerk van takken,
bestreken met leem. Dat dergelijke
behuizingen de eeuwen niet verduren,
is duidelijk. Eerst de Romeinen leer
den aan de oudste bewoners van onj
land de techniek van het metselen,
de kunst om een dak te construeren,
en om een gegeven bouwruimte praci
tisch te verdelen.
Maar uit deze Romeinse tijd zijn ons
toch geen bouwwerken bewaard. Want
wie de geschiedenis van ons land een
beetje kent, zal weten, dat tot om-
streeks het jaar 1000 om dit tè
eenvoudige jaartal nog eens te ge
bruiken het politiek te roerig was.
Oorlog en bouwkunst gaan niet sai
men: dat weten we. Daarna zien wa
hoe ineens op allerlei plaatsen kerken
worden gebouwd, waarvan er vel#
nog over zijn. Maar waarom kerken?
De middeleeuwse mens i van de ne
gende, tiende, elfde eeuw leefde nog
in z'n grotendeels houten woning.
Tegen kou was hij daar nauwelijks be
schermd. Wanneer er ziekte kwam,
een epidemie misschien, was hij vrij
wel weerloos. Het gevaar van brand,
oproer, oorlog was elke dag nabij. Het
ondernemen van een reis was een ge
beurtenis vol gevaar en vol gewicht.
Opkomend uit de wirwar der tijden,
nog nauwelijks beschut tegen natuur
en medemens, bouwde de middel
eeuwse mens zijn kerk. Zijn woning
mocht gerust van hout zijn. De kerk
moest echter van steen zijn. Zijn
woning mocht dóódsimpel zij» Maar
de kerk moest versierd. Want de kerk
was het grote houvast van de middel
eeuwen, geestelijk en materieel. De
kerk begeleidde met zijn zegen het
ganse léven. De kerk hielp uit finan
ciële nood. Zodra daarom in ons land
rustiger tijden aanbraken, werden
kerken gebouwd. De hele gemeenschap
hielp jaren lang aan de bouw van
de eigen cathedraal. Zo bouwden zij
immers hun eigen zekerheid, hun eigen
geestelijk huis.
£N NU? Wat zal er in het jaar 3000
nog over zijn van de bouwwerken,
die wij thans bezitten? De vraag is
onzinnig. Ik geef het toe. Maar het
zullen zeker niet de kerken zijn, die
dermate solide zijn gebouwd, dat zij
de eeuwen trotseren. Neen, het diepst
liggen thans de fundamenten van d#
banken, van de fabrieken, van de kan
toren, van de warenhuizen, van d#
bioscopen. Dit zijn thans de meest
hechte bouwsels van onze tijd. Hier
mede vergeleken zijn de meeste kerken
bouwvallen.
Dit betekent, dat de tegenwoordig#
mens z'n levenshouvast ergens anders
gevonden heeft. De kerk is niet meer
zijn geestelijke en materiële steun
punt. Het „hart" van de mens trekt
blijkbaar niet meer naar „God", maar
naar al die dingen, die vorm gevonden
hebben in de stenen monumenten van
onze tijd. De kerk is ons niet langer
de draagster van wetenschap, van cul
tuur. Wij hebben de kerk niet meer
nodig, wanneer we op reis gaan, wan
neer ziekte dreigt of overstroming.
Wetenschap, kunst, cultuur, medisch#
verzorging, financiële hulp, het ztjn
ctuk voor stuk dingen, die de kerk
niet meer eigen zijn. Wat is dan de
kerk nog overgebleven? Soms het
„geestelijke" Maar wat moet d«
bankdirecteur, de fabrieksarbeider, d#
chirurg nog beginnen met het „gees
telijke?"
-
JSJTT BEN IK allerminst van plan dit
artikel stichtelijk te beëindigen, in
de trant van: Nu moet u toch weer
eens naar de kerk gaan. Want ik be
sef zelf veel te goed hoe vast we all#"
maal gebonden zijn aan de fiere bouw
werken, die wij bouwden, onze fabrie
ken, onze banken
Maar aan de andere kant ben ik niet
de enige, die diep in zijn hart een
vaag verlangen kent naar het Andere,
naar waarachtige rust, naar een vol
komen thuis en omsloten zijn. ïk
weet, dat de traditioneel geworden
kerkdiensten aan dit verlangen nau
welijks tegemoet komen. Want een
modern mens begrijpt niet meer, wat
er in een kerk wordt gedaan en ge*
zegd. En toch verlangt hy naar d#
kracht, die de kerken duizend jaar W
onze landen hebben staande gehouden.
Dit feit legt ons de plicht op om, °P
welke wijze dan ook, God, de harmo
nie met het oneindige, te zoeken. Naaï
m'n diepste overtuiging zal een men#
alleen dan het thuis, dat hij zoeW
vinden, wanneer hij als zelfbewust;
modern mens, leert knielen. Zonde?
frase of franje. Want wat werkeltl»
centraal staat, leert een mens pas ken
nen in de overgave van de Ander, dl»
gr<*er is dan hij.
verwant is" geworden aan financiële be
langen van clubs of andere instelling^
dan is het welhaast onmogelijk het zu
vere amateurisme te bewaren. Daaro
is het dat wij Faas Wilkes gelijk geven
als hij de aanbiedingen uit Italië °ve.
weegt en het halfbakse amateurism#
Nederland vaarwel zegt. Dat dit zal gc
beuren, lijkt wel waarschijnlijk en
het Faas Wilkes in het buitenland g®
bevalt, zien wij nog meerdere 'e<Ln
van onze Nederlandse voetbal-upPer
verdwijnen.
