Jodium als sociale factor
CULTUREEL NIEUWS
S|>»rt 'n I kort Recordpogmg
Praag beschuldigt monniken
Zonder Duitsland geen voldoende
eenheid in de Raad van Europa
Evert Zandstra over de arme Friese heide
Jaarbeurs
Spionnage en samenzwering tegen de staat
Nieuw monsterproces met
politieke achtergrond
een succes
De eerste tomaten
Devèze Maandag naar
Koning Leopold
De stukken verdwenen
op verdachte manier
Bonn kan geen
voorwaarden stellen
Koffieprijs niet hoger
PRAAG WIJST OPNIEUW
JOURNALIST UIT
Vijftig jaar Arbeiderspers
LETTERKUNDIGE
VERSCHIJNINGEN
p i i i Luc van Dam versloeg Roger
G. Wielema
ZATERDAG 1 APRIL 1960
Spionnage in dienst van het Vatieaan, dat zich direct na de oorlog met
het .Amerikaanse imperialisme heeft verbonden, samenzwering tegen de
Tsjechoslowaakse staat, het verbergen van kerkschatten, het organiseren
van fluistercampagnes tegen de staat en het verbergen van wapenen van
Duitse en Amerikaans* oorsprong in kloosters, dat zijn zo ongeveer de be
schuldigingen, die worden ingebracht tegen tien R.K. monniken, die zich
thans in een monsterproces te Praag moeten verdedigen.
De monniken behoren tot vijf ver
schillende orden, die volgens de open
bare aanklager, elk haar eigen taak
In het complot hadden. De Premon-
atratenzen moesten 'n opstand voorbe
reiden en wapenen verbergen. De Je-
ruïten moesten spionneren, de Re
demptoristen hadden tot taak de jeugd
te beïnvloeden, zodat zij tot een wil
lig werktuig werd. De Franciscanen
zouden hebben gepoogd, de invoering
van het socialisme in de dorpen tegen
te gaan en eveneens een opstand heb
ben voorbereid en ten slotte zou een
Dominicaans hoogleraar In de theolo
gie als verbindingsman tussen deze
orden en het episcopaat zfln opgetre
den. Drie verdachten zfln abten, die
met de bisschoppelijke waardigheid
zjjn bekleed.
De abt August Mach&lka bekende,
dat hij in 1948 met zijn illegaal werk
was begonnen. Hij had kerkschatten
onder de vloeren verborgen, toen de
staat de kerkelijke bezittingen over
nam en zou van Amerikaanse orde
broeders een auto hebben gekregen
om gemakkelijker spionnagewerk te
kunnen verrichten. Ook had hij wape
nen bijeen gebracht en verborgen.
De openbare aanklager beweerde,
dat het Vaticaan missionarissen, die
waren opgeleid in een instituut voor
de missie in Oost-Europa, naar de
Sowjetunie zond om daar te spionne
ren. Het streefde er naar; de volks
democratieën in Midden-Europa te ver
nietigen en er een grote bondsstaat
onder het Huis Habsburg van te ma
ken.
Mr. Milius, directeur van de Jaar
beurs, heeft over de resultaten van de
gisteren geëindigde voorjaarsbeurs
medegedeeld, dat de niet te hoog ge
stelde verwachtingen verre zijn over
troffen.
De resultaten van het bezoek zijn
groter dan bü de Jaarbeurs 1949. Er
zijn 3 4000 meer kaarten meer ver
kocht, terwijl het buitenlands bezoek
met 30 tot 35 steeg. Vooral de Duitse
deelnemers hebben goede zaken ge-
daan. In het paviljoen, waar de collec
tieve Duitse deelname was onderge
bracht, is voor een millioen dollar aan
orders afgesloten.
Aan de veiling Kwintsheul werden
gisteren de eerste tomaten aange
voerd. Het waren maar twee exem
plaren, gekweekt door de tuinder P
van der Knaap, die er f 1.20 per stuk
voor betaald kreeg.
Waarschijnlijk zal Pandit Nehroe,
premier van India, die in Mei Indone
sië zal bezoeken met president Sukar-
no, een tocht door de archipel maken.
Albert Devèze, de Belgische kabi
netsformateur, zal zich Maandagmor
gen per vliegtuig naar Pregny bege
ven. Hij zal om drie uur door de ko
ning worden ontvangen. Zijn kabi
netschef zal hem vergezellen.
In politieke kringen te Brussel leidt
men uit het antwoord, dat koning Leo
pold op het verzoek van Devèze heeft
gegeven, af, dat de vorst zich strikt
wil houden aan zijn verklaring van 16
Maart, dat zonder verwijl de beide
Kamers bijeen dienen te worden ge
roepen om een eind te maken aan het
regentschap.
De zaak der generaals
De Franse parlementaire enquête
commissie, die een onderzoek instelt
naar de ..zaak der generaals", heeft
Vrijdag in een rapport aan de regering
verklaard, dat gerechtelijk bewijsma
teriaal in deze ..zaak" onder verdachte
omstandigheden was verdwenen. De
commissie verzoekt de regering een
gerechtelijke vervolging in te stellen
tegen degenen, die hiervoor verant
woordelijk zijn.
In het rapport wordt scherpe critiek
geoefend op oud-premier Henry
Queuille en de oud-minister van De
fensie Ramadier, omdat zij de zaak
van het verdwenen geheime rapport
over Indo-China in de doofpot hebben
gedaan.
Verklaring van minister Stikker
Rijwielen mei hulpmotor
Politie mag thans een
oogje dichtknijpen
Naar ons van bevoegde zijde wordt
medegedeeld, heeft de minister van
Justitie, na overleg met zijn ambtge
noot van Verkeer en Waterstaat aan 't
Openbaar Ministerie der Kantonge
rechten doen weten, dat er geen be
zwaar behoeft te bestaan tegen een
soepele behandeling van bestuurders
van rijwielen met hulpmotor, die niet
in het bezit zijn van een ro- en num-
merbewijs of gebruik maken van een
rijwielpad dan wel hun voertuig niet
hebben voorzien van een spiegel en
"hoorn.
Het is n.1. te verwachten, dat deze
rijwielen na de invoering van het nieu
we Wegenverkeersreglement op deze
punten niet als motorrijtuigen zullen
worden beschouwd. De bestuurders
zijn daarmee natuurlijk niet van de
verplichting ontheven, om zich op zo
danige wijze langs de weg .voort te
bewegen, dat daardoor de veiligheid
van het verkeer niet in het gedrang
komt. Ook zullen zij motorrijtuigenbe
lasting moeten betalen.
Zonder opneming van Duitsland in
de Raad van Europa, aldus minister
Stikker in een interview naar aanlei
ding van de huidige zitting van het
Comité der Ministers van de Raad van
Europa, zal slechts een onvoldoende
mate van eenheid bereikt kunnen wor
den. Het belang van de toetreding van
West-Duitsland blijkt al uit de doel
stelling van de organisatie zelve: De
Raad van Europa is ingesteld om de
democratische Europese landen bijeen
te brengen.
Ofschoon ik. aldus minister Stikker,
de. medewerking van Duitsland dus on
ontbeerlijk acht, betekent dit niet, dat
de deelneming van Bonn in het huidi
ge stadium zo belangrijk zou zijn, dat
Duitsland zijn toetreding aan bepaalde
voorwaarden zou kunnen verbinden.
Toetreding zal op normale wijze en
zonder bijzondere voorwaarden moe
ten geschieden. (Hierbij tekenen wij
aan, dat dr. Adenauer, de Westduitse
bondskanselier, Vrijdag verklaarde het
te betreuren, dat de uitnodiging aan
Duitsland om toe te treden tot de Raad
van Europa niet gepaard is gegaan aan
een vriendschappelijk gebaar. Red 1
Over de Raad van Europa en de As-
HERSENGYMNASTIEK -
Antwoorden
1. 21.000 stuks. 2. In de derde eeuw vóór
Christus. 3. Iemand die publicaties schrijft
voor een ander (en die soms met de naam van
die ander ondertekent) en zelf anoniem blijft.
4. Jawel, vrij lange om de ogen te beschermen
tegen zand. 5. Dat is wijn die naar het vat
smaakt. 6. De rennner die de buitenbocht
reed want die legde de grootste afstand af.
7. Prof. Vening Meinesz. 8. Jozef Stalin. 9. Von
Papen, Fritscbe en Schacht. 10. Blijft hetzelf
de, allebei betekenen 56 proc. van het geheel.
OPLOSSING KRUIS WOORDPUZZLE
Horizontaal: X. regie. 5V fraai. 9. alge. 11.
blik, 12. kr, 14. pers, 16 Orel. 17. la. 18 eed,
20 looppas, 22. mol, 23. nurk, 25. smook,
26. kina, 27. staal, 29. ste, 30. Kelt, 31. plas,
32. Bami, 33. Teek. £4. Epe 36. Metz, 38.
kras, 39. Neede, 41. uef, 43. reu, 44. ballade,
46. Era, 47. e.d., 48. krat, 49 meel 51 kl.
52. drom, 53, luur, 55, kapoK, 56. wikke.
Vèrticaal: 1. roken, 2. ga, 3. Ilp. 4. egel 5.
fles, 6. ril, 7. a.k., 8. Itala, 10. Eros, 11.
brak, 13. reuk, 15. soms 16. opoe 17 lont,
19. drapeau, 21. potspel, 22. militie, 24. kales,
26. kemel, 28, lak, 30. kam 33. tred. 34, eelt,
35. Edara, 37. zerk, 38, kreuk, 39. naam, 40.
edel, 42. falie 44. brok 45. eeuw, 48. KRO,
50. lui, 52. D.P., 54. R.K.
Naar het A.N.P. van het Ministerie
van Landbouw, Visserij en Voedsel
voorziening verneemt, ligt het niet in
de bedoeling tijdens de koffie-rantsoe-
nering de prijs van de koffie te wijzi
gen. Omtrent de duur van de rantsoene
ring is niets naders bekend. Wel is de
voorraad-positie verbeterd met 4500
ton Congo-koffie, die enkele maanden
geleden werd aangekocht en inmiddels
in ons land is gearriveerd.
Thans is ook de bureauchef van
United Press te Praag, de dertigjarige
Amerikaanse journalist Higgins, uit
Tsjechoslowakije gezet. Hij moet voor
de achtste April het land verlaten. Re
den voor deze uitwijzing is „zijn aan
houdende neiging om niet-objectief
nieuws te verzamelen".
semblèe in 't bijzonder zeide minister
Stikker nog: Een van de voornaamste
aspecten is, dat zij de in Europa leven
de openbare meningen weergeven.
Door peiling daarvan kunnen iri
Europa resultaten worden bereikt,
waartoe men nooit zou kunnen komen
wanneer er niet 'n orgaan als dat van
Straatsburg was. De Assemblée zal
zich moeten concentreren op de be
handeling van de grote en algemene
Europese vraagstukken teneinde posi
tieve gedragslijn te formulieren.
Vijftig jaar geleden verscheen het
eerste nummer van Het Volk, het toen
nog kleine dagblad van de SDAP.
Thans draaien de persen van de Arbei
derspers te Amsterdam dagelijks 33
edities van het Vrije Volk. in een op
laag van 330.000 exemplaren. De eerste
redactie bestond uit vijf man, thans
telt de journalistieke staf van het be
drijf honderd leden.
Gistermiddag is het gouden jubileum
van de krant gevierd met een receptie
in het Minervapaviljoen te Amsterdam,
waar zeer vele prominente figuren uit
Partij. Vakbeweging en staat, alsmede
directeuren van andere dagbladen in
binnen- en buitenland de directie van
het jubilerende bedrijf de hand kwa
men drukken, 's Avonds is het feest
voortgezet met een diner op het Mui-
derslot. waaraan dr. Drees en zi.in echt
genote als eregasten aanzaten. Heden
morgen is aan het personeel een voor
stelling van ..Opgaande Zon" van Hei
man Heijermans aangeboden.
Het koninklijk gezin beoefende
Vrijdag wederom de skisport. De ski
leraar Rudi Matt lunchte met de Ko
ningin, Prins Bernhard en de prinses
jes Beatrix en Irene in de eetzaal van
het hotel te Val d'Isère.
0p 24 April her
denkt men in
de Ver. Staten de
dag. waarop voor
150 jaar de biblio
theek van het
Congres werd ge
sticht. Aanvanke
lijk diende de
boekerij ais infor
matiebron voor de
leden van 't Con
gres iSenaat en
Huis van Afge
vaardigden). Inde
loop der jaren
groeide deze bi
bliotheek echter
uit tot een verza
meling. die ge
schriften bevat op
elk gebied van
menselijke kennis
en cultuur. Er zijn
niet minder dan
29 millioen boe
ken, manuscripten
en documenten in
ondergebracht.
Daaronder bevin
den zich de origi-
ginelen van de
Grondwet en de
Onafh.hcidsverkla-
ring. Bovenstaande
foto toont ons een
aantal schoolkin
deren, die met
hun onderwijzer de achter glas hangen
de Onafhankelijkheidsverklaring bekij
ken.
De z.g. ..Kensington-rune-stone" uit
Mimosa, die in 1948 nog in Washington
werd tentoongesteld, is volgens de
Zweedse deskundige op het gebied der
runen, dr, Sven Jansson, een vervalsing.
De steen, die in 1898 te Kensington
werd gevonden, bevit, een inscriptie,
welke vermeldt, hoe acht Ghoten en
twee en twintig Noren in 1362 Amerika
ontdekten. Dat is 130 jaar vóór de tocht
van Columbus.
yijftien jaar geleden vergrootten de
sterkste microscopen slechts 1000
maal. Kort vóór de oorlog werd de elec-
tronenmicroscoop uitgevonden, wat al
een flinke stap verder was, want deze
gaf een maximale vergroting van bijna
100.000 keer. Dit record is nu weer ge
slagen door de nieuwste vinding, n.1. de
protonen-microscoop, die momenteel in
het College de France staat opgesteld
en een millioen maal vergroten' kan!
Grondwerkers hebben te Wasselone
bij Straatsburg op 60 cm diepte zes ste
nen graven gevonden, die geraamten
bevatten. Deskundigen van het Gailo-
Romeinse Museum te Straatsburg heb
ben ter plaatse onderzoekingen inge
steld. Zij vonden ringen, gespen en een
stenen standbeeldje, daterende uit de
tijd der Merovingers. Binnenkort zal in
het museum voor het onderwijs te Den
Haag. kortgeleden, op da plaats waar
eeuwen her Carthago lag, opgegraven
oud-Phoenicisch en oud-Romeins vaat
werk worden tentoongesteld.
y^msterdamse jongens, onder de indruk
van een lezing over de onderwijs
problemen voor de vluchtelingen in het
Midden-Oosten, hielden een inzameling
op scholen, kantoren en in winkels, met
het resultaat, dat dezer dagen aan de
directeur van het UNESCO-centrum
Nederland een verzameling van 7000
schriften, 3000 potloden, mappen teken
papier. dozen kleurpotloden, krijt, leien
met griffels enz. kon worden overhan
digd voor een UNESCO-noodschool er-'
gens in het getroffen gebied in het Mid
den-Oosten. Alle hulde!
De jonge Fransman Jacques Roger
Crecy toonde gisteravond in het begin
van zijn partij tegen Luc van Dam,
dat hjj, zoals hij verkondigde, vol goe
de moed was. Hij liet er geen gras
over groeien en trachtte met harde
linksen van Dams dekking te verbre
ken. Van Dam daarentegen deed het
kalm aan en hield Roger—Crecy met
stopstoten op een afstand. In de eerste
ronde kreeg Van Dam een wond aan
het rechteroog, die niet ernstig was. In
ae tweede ronde scoorde Van Dam een
behoorlijk aantal punten. RogerCrecy
kon de verdediging van Van Dam niet
verontrustend doorbreken. In de derde
ronde kreeg de Fransman hét direct
zwaar te verduren Luc van Dam
kwam enige malen goed links door en
een rechtse noek flitste tegen het ge
zicht van de Fransman. De neus van
Roger, die reeds bloedde, werd door
deze hoek totaal kapot geslagen. Op
advies van de dokter moest Roger
Crecy de strijd staken, zodat Van Dam
in de derde ronde door technische k o.
winnaar werd.
De kampioen van Nederland in
het bantamgewicht Hannes Schneiders
(Amsterdam) behield gisteravond zijn
titel door in theater Carré te Amster
dam op puisten te winnen van de uit
dager Jan Maas (Rotterdam). Het was
een vrij saai gevecht, waarin de Am
sterdammer de eerste vier ronden op
zijn naam bracht.
De Robbenzwcmster Geertje Wie
lema zal Zondagmiddag tijdens onder
linge wedstrijden van ..De Robben" in
het bad aan de Kapelstraat te Hilver
sum een poging doen het wereldrecord
ep de 200 meter rugslag, dat sinds 26
November 1939 met een tijd van 2 min
38.8 sec. op naam staat van Cor Kint,
te verbeteren.
Ook dit jaar organiseert de Haag
se tweede klasser VUC een serie neder
laagwedstrijden. VUC zal in deze wed
strijden uitkomen tegen: Hermes-DVS
EDO, Xerxes, Willem 2, NAC en waar
schijnlijk BVV en VSV Mocht Pen van
deze clubs verhinderd zijn deel te ne
men, dan zal Stormvogels worden uit
genodigd. Het team, dat VUC de groot
ste nederlaag toebrengt, ontvangt de
„zilveren wondertent
Volk zonder uren. - H. P.
Leopolds Uitg. Mij., Den Haag.
£je mensen veranderen met de tijden.
ook in hun oordeel, en het nage
slacht oordeelt anders dan de tijdge
noot. De gedurende z'n leven zo fel
omstreden, en vooral be-streden, fi
guur van Domela Nieuwenhuis kreeg
een standbeeld te Amsterdam, waar
tegen de n.s b.-ers protesteerden en dat
dus reeds uit dien hoofde de instem
ming van de Nederlanders had. De sta
kende veenarbeiders van de tachtiger
jaren zagen hun reputatie van revolu-
tionnaire nietsnutten in die van voor
trekkers der sociale beweging in ons
land wijzigen en toen onlangs een der
v.d.d. toegedane vriend van ons tot een
gemeenschappelijke p.v.d.a.-vriend de
uitnodiging richtte om tegen zeker
voorstel in een (neutrale) vereniging
ir. oppositie te gaan, antwoordde deze:
„ik ga niet graag in de oppositie"
Indien een socialist uit de tachtiger
jaren laatst bedoeld scène-tje had kun
nen bijwonen en het door middel van
zijn geestelijke instelling had ge
ïnterpreteerd, dan had hij slechts de
conclusie kunnen trekken, dat nu dan
toch de heilstaat eindelijk verwezen
lijkt was. Voor welke opinie hij thans
bitter weinig instemming zou vinden.
Onlangs heeft K van der Geest een
hier besproken roman gewijd aan de
bevolking der Drentse venen van zo
omstreeks 1880 bij Schoonoord. „Ge
zegend is het landen daarmee
veel Drents stof doen opwaaien. Men
heeft de schrijver zelfs tot een debat
avond gedaagd en daar heeft hij moe
ten erkennen, in semmige opzichten te
ver te zijn gegaan. Evert Zandstra be
hoeft met zijn roman over de veenar
beiders in Z.O.-Friesland zulk een rei
niet te duchten.
Al zal niet alles wat hij in „Volk
zonder Uren" schreef de strengste toets
ener cultuur-historische erf sociaal-
economische critiek kunnen doorstaan
- hij heeft zich tenminste gehoed voor
de barre eenzijdigheid van Van der
Geest. Bovendien heeft hij zijn boek
van een „sleutel" voorzien, genaamd:
jodiumgebrek. Het raadsel waarvoor
we bij Van der Geest blijven staan, n.1
hoe een veenbevolking zo verdierlijkt-
indolent bij de pakken blijft neerzit
ten, lost Zandstra in de „verantwoor
ding" welke hij aan zijn roman mee
geeft, op door te verklaren, dat gebrek
aan jodium in het drinkwater en in de
bodemvruchten waarmee de bevolking
zich voedt, oorzaak is van haar gebrek
kige lichamelijke- en geestelijke ge
steldheid. Zcrver was Theun de Vries
nog niet gekomen, toen hij in ..Stief
moeder Aarde" o.m ongeveer hetzelf
de thema in dezelfde streek behan
delde.
7andstra ligt met zijn roman ongeveer
tussen de twee polen: Theun de
Vries en K. van der Geest in. Hij i*
minder militant doch, ook. minder lite
rair dan de eerste; hij is menselijker,
breder van visie en minder hopeloos
eentonig dan de laatste. Maar dan:
rustig ligt zijn compasnaald tussen die
polen niet, ze trilt en schommelt.
Het „Volk zonder Uren" wordt ge
vormd door de bewoners der plagge-
hutten en andere onderkomens in de
buurt van Jubbega aan de Vaarts, de
„Kompenijsters" aan de Schoterlandse
Compagnonsvaart, zo tussen 1868' en
1888. Uurwerken bezitten deze primi
tieve mensen niet, hun dag wordt be
paald door de „lavei", de hoge mast
waaraan in de tijden van rust en aan
het eind van de lange werkdag in de
venen een korf wordt gehesen. De
lavei en de honger beheersen het
leven van deze lieden, die overigens
merkwaardig genoeg, tamelijk zorge
loos zijn en wel degelijk in tegen
stelling tot Van der Geests vreugde
loze schimmen en De Vries' rabiate
veenders veel genoegen kunnen
scheppen In kleine vreugden des
levens. In de zomer verdienen ze een
karig loon met hard werken; met de
Gorredijkster kermis wordt een flink
deel der gespaarde duiten omgezet in
jolijt en jenever en in de winter bede
len ze de naburige dorpen, zoals het
rijke Beetsterzwaag af. Met een be
schrijving van de uittocht der „nieuw
jaarroepers" begint het boek, een tocht
van hongerige ellendigen door een
sneeuwstorm, een bevalling in een
schaapskooi het is alles miserabel
genoeg.
Uit de grauwe ellende scheiden zich
langzamerhand enkele hoofdfiguren
ai, grootmoeder Matsen, Feike haar
kleinzoon en Jel haar pleegdochter.
Door hen vooral leert de lezer dan het
leven in de veenderijen kennen, en de
EVERT ZANDSTRA
mensen die spoedig vrolijk zijn, zich
kunnen koesteren in de voorjaarszon,
niet talen naar duurzaam bezit, maar
die bij tegenslag dan ook al heel gauw
weerloos zijn en de dingen maai over
zich heen laten komen. Door Feike
die neiging tot t.b.c. heeft en die door
een menslievende dokter in een boer
derij bij Beetsterzwaag wordt onderge
bracht. later in Gorredijk terecht komt
bij de filosofische koopman Aris
Zwart en die ten slotte marskramer
wordt, met een do' r zijn vrouw Jel
beheerd winkeltje te Lippenhutten,
krijgt men de dingen dan allengs op
een afstand te zien, geprojecteerd
tegen de sociale ontwikkeling en voor
al ook de grote crisis Aev tachtiger
jaren. Vele zijn de lotgevallen en
vooral de lotswisselingen van de
hoofdpersonen in het verhaal, die al
lerminst ongevoelig zijn voor wat men
op zijn Zondags de „vleselijke lusten
noemt (op dat stuk heerst er tamelijk
grote vrijheid onder de Kompenijsters)
en bij wie het !ang duurt voor zij el
kander dan eindelijk vinden. Dan is
Jel zo ver, dat ze niets meer wil weten
van de Kompenij, die ze haar „giste
ren" noemt, maar die haar met dui
zend banden blijft trekken omdat ze
in haar nieuwe bestaan als winkelier
ster, geobsedeerd wordt door de
„uren" die in het dorp wel degelijk
gelden, en haar zigeunerhart komt in
opstand tegen de slavernij onder de
klok.
Feike is intussen in de ban van Do
mela Nieuwenhuis geraakt (werd hij
destijds door de Friezen in die treek
niet „us ferlosser" genoemd, die revo-
lutionnaire dominé met de Christus-
kop?). Hij is een der wegbereiders
voor zijn verkiezing tot Kamerlid in
1888 (mede mogelijk gemaakt door
Abraham Kuyper, die zijn anti-revalu-
tionnairen ried, liever op hem dan po
de liberale candidaat te stemmen).
Feike is het ook, die helpt bewerken
dat de veenwerkers ten slotte in sta
king gaan en een loonsverhoging we
ten te bevechten. En dan is ds
apotheose van het boek, dat de Bra
bantse werkers aan de kanalisatie var,
de Tjonger op een feestavond (dezelf
de avond dat Feike. sterft) de wals
brengen aan het „Volk zonder Uren".
JVe naald van Zandstra's kompas trilt
en schommelt, schreven we. Soms
vreest men, dat critiekloos mededogen
hem de kant van K. v. d Geest zal uit
drijven en van xijn werk een trooste
loze litanie zal maken, onbillijk in
haar eenzijdigheid Dan weer flitst er
iets van De Vries dynamisch „nieuw
zakelijk" proza in zijn korte, directe
beschrijvingen en gespannen dialogen
Doch opeens is dan de Nederlandse
moralist aan t woord, die een goed in
gezet fragment onderbreekt met
schoolmeester-achtig commentaar of
Af een onwaarschijnlijk „hoekse" dia
loog tussen een paar heide-bewoners
inlast. Dan gaat men weer twijfelen
aan de werkelijkheid van wat er in
dit boek gebeurt, een werkelijkheid
welke de schrijver volgens eigen ge
tuigenis ook slechts in haar nadagen
nog zowat beleefd heeft.
Een ander bezwaar tegen het boek
i;. dat de schrijver niet ontkomt aan
het noodlot der „streek-romans" en
diverse „typen" laat optreden, in be
langrijke rollen soms. zander zich om
een psychologische verantwoording
ook maar enigszins te bekommeren. Ze
blijven in de schets en dan een
schets die meer als caricatuur aandoet
en slechts een enkele eigenschap uit
beeldt zonder dat men over hun
■diepere roerselen wat te weten komt.
Zelfs Stille Sjoerd. die n.b. nog met
de hoofdpersoon Jel trouwt, ontkomt
niet aan dat noodlot. Van Aris Zwart
en Van Zinderen Bakker, historische
figuren nog wel, flitst slechts even een
schim voorbij, terwijl ze toch grote in
vloed op de loop oer gebeurtenissen
hebben.
Het is merkwaardig, dat zoveel
schrijvers zich in onze dagen aange
trokken voelen tot de crisis van tach
tig en dat zij allen zo getroffen zijn
door de grote toekomstverwachtingen
welke men toen koesterde. Zandstra
laat zijn mensen mijmeren over ,.de
grote dag" die nu wel spoedig zou ko
nen: zelfs zou een lezer, die van niets
wist. door zijn boek tot de slotsom
kunnen raken, dat het aanbreken van
die mystieke bevrijdingsdag door de
actie der hei-bewoners tot een kwestie
van nauwelijks enkele jaren was ge
maakt. Is dit het heimwee van een
tijd zander geloof?
Een boek als dit „Volk zonder Uren
is als het ware geschreven voor hen
die door dit heimwee bevangen zijn
Het is met de hierboven aangeduide
voorbehouden goed verteld: er zit
vaart en afwissèling in en veel goede
beschrijvingskunst, al wil de auteur
het een enkele maal al te mooi maken
De prachtige schets van de vroege
ochtend in de veenderij op blz. 112
krijgt een ogenblik een valse klank
wanneer de schrijver de bewegingen
der koffie schenkende vrouwen door
het lichtschijnsel der vuren „fantas
tisch vergroot tegen de nachthemel
geprojecteerd" zet. van welke nacht
hemel hij even te voren had gezegd,
dat ze vol sterren stond, fegen zulk
een hemel kan men niet projecteren.
Dit voorbeeld zou met andere te ver
meerderen zijn om te bewijzen, dat de
schrijver niet altijd ziet (en hoort)
wat hij schrijft. Maar we willen niet
muggezifterig zijn. „Volk zonder Uren"
heeft kwaliteiten, al ls het dan geen
„groot" boek Het keeft zelfs grootse
fragmenten en er gaat voor de lezer
toch wel een beeld ontstaan van die
verdwenen „arme Friese helde" van
haar misère en van haar schoonheid...
WITSEN BLIAs#
