Hoe de Duitsers het „Spiel" met de zenders speelden - mm Hun hoofddoel (inlichtingen over de invasiewerd niet bereikt m Kinq Kong" heeft aanval op Arnhem niet aan Duitsers verraden De „Flitspuit"stond in Engeland Onze geheime agenten in Mauthausen op beestachtige wijze vermoord Van der Reyden was erg vlot Het England-Spiel begint jambroes komt Plan-Holland mislukt Londens wantrouwen Wat Rauter en de Engelsen verklaarden Londen kreeg argwaan Niet in gevangen uit de weg gerui schap md' Hef spel loopt ten einde Opdracht tot liquidatie Ondenkbare wreedheid der Duitsers ZATERDAG 18 JULI 1950 fJET ENGLAND-SPIEL ls, globaal gezegd, het seinspel, dat door de Duitse Abwehr, de Slcherheltspollzel en de Ordnungspollzei ln Nederland in onderlinge samenwerking van 12 Maart 1942 tot formeel 1 April 1944 tegen over de ln Engeland werkende Britse en Nederlandse geheime diensten ge speeld 1». De Duitsers waren gedurende deze tyd volledig op de hoogte van alle telegrafische verbindingen, die men van Engeland uit met geheime agenten ln Nederland onderhield. ZU konden, doordat zfl alle aankondigingen van de parachutering van geheime agenten opvingen, een groot aantal hunner ge vangen nemen en door het zenden van telegrammen aan Engeland, waarvan *y het deden voorkomen, dat zy van zogenaamd nog in vryheid verke rende, gedropte agenten afkomstig waren, volledig inzicht verkrijgen in de Nederlandse ondergrondse activiteit. Uitdrukkeiyk stelt het rapport vast, dat weliswaar het seinspel de Duit sers ln staat heeft gesteld de Engelse sabotage in Nederland gedurende ge ruime tyd lam te leggen, een aantal nog in Nederland werkzame agenten te arresteren, waardoor ook het inlichtingenwerk werd lamgelegd, voorts een aantal groepen van de illegaliteit op te rollen en ten slotte de Nederlands- Engelse poging, door middel van de organisatie-Jambroes ter stimulering van het verzet ondernomen, in de klem te smoren, doch dat het hoofddoel van het seinspel, n.1. de beantwoording van de vraag: „Wat zi'n de militaire plannen van de geallieerden ten aanzien van de Invasie in West-Europa en met rutme in Nederland?" door de Abwehr niet is bereikt. den de beslissende factor is geweest, die het England-Spiel heeft mogelijk gemaakt, is zijn arrestatie wel één van de factoren geweest, welke er toe hebben medegewerkt, dat de Duitsers het spel met succes hebben kunnen opzetten. Hij heeft de Duitsers weg wijs gemaakt in het door de Engelsen gebruikte code-systeem. Hierdoor kon den de Duitsers tegen de later go- vangen genomen agenten met groter zekerheid optreden dan anders het ge val zou zijn geweest. Voorts is de arrestatie van de op 7 November 1941 geparachuteerde en op 6 Maart 1942 gearresteerde S.O.E.- agent Lauwers van groot belang ge weest voor het England-Spiel. Lau wers gaf, niet in strijd met de te Londen gegeven instructies, zijn code af en verklaarde zich bereid voor de Duitsers te gaan seinen. Hij gaf ech ter in overeenstemming met zijn in structies zijn security check niet af. Dit laatste staat, gegeven de mede delingen van Lauwers en de medede lingen van Engelse zijde, vast. VOORDAT het England-Spiel begon, hadden de Duitsers reeds een aan tal uit Engeland overgekomen agen ten gearresteerd. Onder hen bevond zich de tegen de zin van het tydeiyk hoofd der Centrale Inlichtingen Dienst mr. Derksema, door de Engelsen uit gezonden inlichtingenagent Van der Reyden, die op 13 Februari 1942 werd gevangen genomen. Van deze hebben de Duitsers veel Inlichtingen ontvan gen over het codesysteem der Engel sen. De Engelse S.I.S. (Secret Intelligen- ce Service) heeft hem blijkbaar uit gezonden uitsluitend op grond van "t feit, dat hij een uitnemend marconist was. Dat zijn uitzending heeft kunnen plaats vinden tegen de zin van mr. Derksema, demonstreert wel, hoe weinig zeggenschap de Nederlanders ln deze tyd hadden en hoe ongewenst deze situatie was. Hoewel geenszins gezegd kan wor den, dat de houding van Van der Rey- am JOSEPH SCHREIEDER de man van de S.D., die zoveel voortreffelijke Nederlanders wist te arresteren. HERMAN GISKES leider van de Duitse Abwehr (con- traspionnage) in Nederland. ERNST MAY de codespecialist van de S.D., die zoveel kwaad aanrichtte door zijn intelligentie. QP 12 MAART 1942 had, zoals onze lezers reeds uit vroegere artike lenseries weten, de eerste uitzending van Lauwers onder Duitse contróle plaats, waarmede het England-Spiel 'n aanvang nam. Het seinen over de ver binding van Lauwers werd midden October 1942 door een marconist van de Ordnungspolizei overgenomen, zonder dat dit enige invloed in voor de Duitsers ongunstige zin had op de loop van het seinspel. In de nacht van 27 op 28 Maart 1942 werd als eerste de agent Baatsen, die voor de sabotagegroep van Taconis kwam en die over de zendverbinding van Lauwers was aangekondigd, on- middeliyk bij de dropping gevangen genomen. Daarna arresteerden de Duitsers nog een aantal door S.O.E. buiten het England-Spiel om reeds tevoren geparachuteerde agenten. Toen het gehele S.O.E.-netwerk, dat in radiografische verbinding stond met Engeland, in Duitse handen was, zijn, aangekondigd langs de door de Duitsers gecontroleerde ïynen, nog vyf S.O.E.-agenten naar Nederland ge zonden. (Het waren: Parlevliet en Van Steen, die op 29 Mei 1942, Van Riet schoten en Buizer, die op 22 Juni 1942 werden geparachuteerd en v. Hemert, die op 23 Juli 1942 werd gedropt. Zy werden allen bij hun dropping gear resteerd.) In de nacht van 26 op 27 Juni 1942 werd de agent van het B.V.T. (Bureau voorbereiding van de terugkeer naar Nederland en het herstel van het wet tig gezag) Jambroes (een voormalig leraar uit Zaandam) uitgezonden met de marconist Bukkens. Het doel van hun uitzending was een organisatie op te bouwen om het plan-Holland ten uitvoer te brengen. De strekking van dit plan was het inrichten van een verzetsorganisatie in Nederland en het verschaffen van wapens aan deze or ganisatie. Nederland was met het oog op de uitvoering van het plan verdeeld in zeventien districten, terwijl het aan tal deelnemers aan het plan-Hollana 1070 zou bedragen De bedoeling was een aantal kleine groepen van door tastende mannen in Nederland te vor men, die, geïnstrueerd en van de no dige hulpmiddelen uit Engeland voor zien, bij een invasie m de rug van de vijand een zo groot mogelijke desor ganisatie moesten veroorzaken en het aanvoeren van versterkingen en re serves moesten trachten te voorkomen. Hiertoe dienden o.m. de verbindingen tussen Duitsland en Nederland en die tussen Belgie en Nederland op het ogenblik van de invasie gedurende minstens 72 uur te worden verbro ken. De 1070 leden van deze organi satie moesten door de O.D. (Orde Dienst) ter beschikking worden ge steld. De commissie is van oordeel, dat, zoals men te Londen indertyd ook wel degelijk heeft begrepen, het zwakke punt van het plan-Holland hierin was gelegen, dat de gehele uitvoering er van in handen werd gelegd van één persoon, n.1. Jambroes, instede, dat men een aantal agenten met partiële opdrachten uitzond met de bedoeling om na het welslagen daarvan verband tot stand te brengen tussen de aldus gevormde afzonderiyke groepen. Wan neer Jambroes door de Duitsers ge vangen genomen zou worden, zou de vyand de centrale figuur in handen hebben en van de aldus verkregen we tenschap voor zyn doeleinden gebruik kunnen maken. Vooral wanneer men bedenkt, dat de parachutering van Jambroes zou wor den aangekondigd over een iyn, waar mede S.O.E. reeds enige tyd met Ne derland verbinding onderhield, springt het gevaariyke van deze operatie in het oog. De noodlottige gevolgen van AAT VAN DER GIESSEN een van de jongste gedropte agen ten. (Neergeschoten door de Duitsers) een en ander hadden wellicht eniger mate beperkt kunnen worden, indien consequent was vastgehouden aan de eis, dat Jambroes binnen zeer korte tyd persoonlijk naar Engeland zou terugkeren. Gezien het feit, dat Jambroes, zoals aan het B.V.T. bekend was, over een bestaande S.O.E.-verbinding met Ne derland zou worden gedropt en de om standigheid, dat Jambroes een cen trale opdracht had ter uitvoering van het plan-Holland, is het duideiyk, dat( aangezien Jambroes in handen van de vijand viel, het gehele plan-Holland van de aanvang af tot mislukikng was gedoemd. De organisatie-Jambroes werd in de loop van de tyd door de Duitsers op papier opgebouwd, terwijl telkens met de z.g. voortgang van deze organisatie agenten en materiaal werden geparachuteerd, die in handen van de Duitsers vielen. Eén van de eerste agenten, die na Jambroes en Bukkens in de nacht van 24 op 25 September 1942 werd gepa rachuteerd, was de marine-officier Jongelie (codenaam Arie), wiens hou ding van dien aard was, dat de Duit sers niets uit hem konden krijgen, hoewel zij terecht vermoedden, dat hy een speciale opdracht had; om deze reden lieten zij hem in het seinspel zg. aan een hersenschudding over lijden. Met Jongelie, die een opdracht van de minister-president meebracht, in houdende, dat de regering een samen gaan van de O.D. met de politieke partijen wenste, kwam nog een drietal andere agenten voor de Jambroes- organisatie. In totaal werden 37 agen ten in het kader van deze organisatie geparachuteerd; de laatste drie in de nacht van 21 op 22 Mei 1943. Al deze agenten vielen onmiddeliyk in handen van de vijand, waardoor het hun on- mogeiyk was hun taak te volvoeren. Toen men de agenten Zembsch, Schreve, Cnoops, Van Schelle en Grün (Brutus) uitzond, was men te Londen reeds wantrouwend geworden met betrekking tot de S.O.E.-verbin dingen in Nederland. ZembschSchre ve werd dan ook in Frankrijk gepa rachuteerd op 22 Juli 1943 evenals Cnoops op 23 September 1943. Ten slotte werden Van Schelle en Grün op 18 October 1943 in Belgie gedropt. De beide laatsten hadden echter een even eens gepenetreerd contact-adres te Brussel gekregen, dat uitliep by de V-mann George Ridderhof. (Onze le zers kennen dit avontuur uit de serie: Ik was geheim agent). De in de nacht vil October 1942 geparachuteerde aö ut Aat van der Giessen (zoon van de bekende scheepsbouwer te Krimpen aan de Lek) had geen opdracht in het ver band van de organisatie-Jambroes, doch een sabotage-opdracht, geiyk de vroeger uitsluitend door S.O.E. uit gezonden agenten. Hy zou samenwer ken met de reeds gearresteerde Van Rietschoten. Ook Van der Giessen werd over een gepenetreerde iyn aangekon digd; hy werd by zyn parachutering gearresteerd. Doordat hy geld moest brengen naar de nog steeds in vry heid werkende agent Niermeyer, werd ook deze op 6 October 1942 door ver raad van v. d. Waals gearresteerd. Zyn verbinding met Engeland hebben de Duitsers slechts zeer korte tyd kunnen gebruiken; deze inlichtingen agent paste niet in het England-Spiel. Langs de iyn van Niermeyer zijn geen agenten en materiaal aangekondigd. Onderwyi begon men van Enge land uit reeds omstreeks de jaarwis seling 1942—43 over de zendlijn van de marconist Jambroes aan te drin gen op diens terugkeer. De Duitsers hebben uit de aard der zaak geduren de het gehele England-Spiel op alle mogeiyke manieren getracht aanne melijke redenen te vinden om te be reiken, dat Jambroes niet, zoals zyn opdracht luidde, binnen betrekkeiyk Uit het gesprek, dat de procureur- generaal bij het Gerechtshof te Leeuwarden, mr. De Zaayer, met Rauter heeft gehad vóór diens executie, blijkt, dat er naar de me ning van Rauter geen sprake van is, dat er van Engelse kant verraad in het spel was. Aangenomen mag worden, dat iemand in de positie van Rauter ervan op de hoogte zou zijn geweest, indien van Duitse zijde een verbinding met Enge land had bestaan, welke verband hield met het England-Spiel. Ook bij de besprekingen, welke de voorzitter van de commissie in October 1949 te Londen heeft ge voerd, hebben de toenmalige autoriteiten van. de geheime dien sten, wat de mogelijkheid van ver raad betreft, verklaard, dat men van Engelse kant geen enkele aanwijzing in die richting heeft gevonden. Hoewel de commissie bij haar onderzoek geenszins de mogelijkheid van verraad heeft uitgesloten, is zij na een uitvoerig onderzoek van oordeel, dat haar geen enkel feit is gebleken, dat verraad aannemelijk maakt. korte tyd naar Engeland zou behoeven terug te keren. Men zou ten slotte Jambroes z.g. door het bezette Frank rijk laten terugkeren langs een door één der in het England-Spiel betrok ken agenten fictief opgebouwde pas- seurslijn. Deze terugkeer werd door de Duitsers „gespeeld" en eindigde, ge- iyk vanzelf sprak, met een misluk king. Op geiyke wyze werd door hen gehandeld met betrekking tot de door Londen geëiste terugkeer van de op volgers van Jambroes, Beukema toe Water en Drooglever Fortuyn. Op deze wyze was 't inmiddels onge veer Juli 1943 geworden. Blijkbaar ver trouwde men te Londen de zaak ook niet meer, daar reeds sinds 21 Mei 1943 geen agenten- meer werden uitgezon den voor het plan-Holland. Teneinde ten slotte gehoor te geven aan de aandrang van Londen om iemand verslag van de werkzaam heden in Nederland te doen uitbren gen, zonden de Duitsers Knoppers, z.g. de tweede man van de O.D. (Orde Dienst). Knoppers was een illegale werker en hy was te goeder trouw: door middel van de penetratie-agent Ridderhof werd hy door de Duitsers benaderd. Knoppers kwam inderdaad in Engeland aan, doch het bleek, dat -s ,'-'1 "v- LT. TER ZEE JONGELIE die zelfs in gevangenschap de strijd tegen de Duitsers voortzette. (Vermoord). hy niets van de O.D. wist. Hoewel ls overwogen herri naar Nederland terug te zenden om opnieuw contact op te nemen met de illegale organisaties aldaar hy is zelfs ter elfder ure met een vliegtuig boven Nederland geweest, doch moest wegens weers omstandigheden terugkeren is de uitzending van Knopperse ten slotte niet doorgegaan, nadat de Engelsen op het laatste ogenblik gemerkt had den, dat hy via een gepenetreerde ver- .commissie malen i over King De Parlementaire Enquete is bü haar onderzoek herhaalde gestuit op de naar de Duitsers gelopen (uit Rotterdam afkomstige) legale werker Christiaan Lindemi alias King Kong. Hoewel de rol, welke Lindemans speeld heeft, voor het verloop van England-Spiel niet van betekenis is weest, zUn er om de figuur van 1 Kong in verband met gebeurtenissen welke in September en October hebben plaats gevonden, dermate 1» tische verhalen ontstaan, dat de missie het nuttig heeft geacht de taten van het onderzoek, dat z() ingesteld, te publiceren. Kort komen deze verhalen hierop neer, Lindemans op 15 September 1944 de Duitsers mededelingen zou he gedaan over de aanstaande aanval de geallieerden op Arnhem en dat zyn wetenschap hieromtrent mede hebben geput uit de contacten, w hy voordien onderhield met het hoofd kwartier van de bevelhebber der Ne derlandse strijdkrachten, terwyi slotte wordt gesuggereerd, dat zijn in gevangenschap te Scheveningen P 20 Juli 1946 onder verdachte omstandig heden heeft p'aats gevonden. Eén lid der commissie wenst zich van het uitspreken van positieve con clusies te onthouden. Dit lid is vooel 1944 fantas- com- resul- heeft gezegd dat aan hebben van hy zou welke ten i dood ClUSies ie nu ]g voon. n eerst geenszins er van overtuigd, dat Lindemans op 15 September 1944 geen mededelingen aan de Duitsers heeft ge. •nS| daan omtrent het voorgenomen geal. lieerde offensief op Arnhem. Bedoeld ge' lid wijst in dit verband op een verkla- h ring van Schreieder. Met betrekking tot se" de dood van Lindemans kan dit lid K evenmin tot een definitief oordeel ko- Jj men. De commissie in haar grootst moge- lijke meerderheid is van oordeel dat duidelijk is komen vast te staan, dat Lindemans op 15 September 1944 by de Duitsers te Driebergen geen mede delingen heeft gedaan over het aan. staande offensief van de geallieerden op A li O »v» binding in Engeland was gekomen. Reeds eerder had Ridderhof via deze verbinding neergeschoten Amerikaan se en Engelse piloten naar Spanje ge loodst. Dit alles gebeurde om de echt heid van het door de Duitsers gespeel de radio-seinspel te suggereren. In het najaar van 1943, vooral na dat Ridderhof (alias George van Vliet) "als een verrader was ontmas kerd, was het England-Spiel van weinig betekenis meer voor de Duit sers. Nadat men in Engeland reeds om streeks Mei 1943 argwaan had gekre gen, werd het tegen het einde van 1943 volkomen duideiyk, dat de dienst van de S.O.E. in Nederland door de Duitsers om de tuin was geleid. Ook de Duitsers gaven toe, dat het in t najaar 1943 duideiyk bleek, dat het England-Spiel zijn einde naderde, daar ook de droppings sterk vermin derden en tegen het einde van het jaar geheel ophielden. Wel werd er tot 1 April 1944 over bepaalde lijnen nog een weinig betekenend verkeer onder houden. Giskes maakte op 1 April 1944 definitief een einde aan het sein spel met het volgende telegram: „Messrs. Blunt Bingham and Succs Ltd. London. In the last time you are trying to make business in Netherlands without our assistance stop we think this ra- ther unfair in view our long and succesful cooperation as your sole agent stop but never mlnd whenever you will come to pay a vislt to the continent you may be assured that you will be received with same care en result as all those you sent us be- fore stop so long". (In de laatste tyd probeert u za ken in Nederland te doen zonder onze medewerking. We vinden dit, gezien onze lange en succesvolle samenwer king, als uw enige agenten erg un fair. Desondanks kunt u verzekerd zijn, dat u, mocht u een bezoek wil len brengen aan het vasteland, met dezelfde zorg en gevolgen ontvangen zult worden als allen, die u ons tot nu toe stuurde. Tot ziens). Opmerking verdient nog, dat om streeks Augustus 1943 S.O.E. via eni ge lijnen opdracht heeft gegeven een aantal vooraanstaande N.S.B.-ers uit de weg te ruimen. Het is gebleken, dat men dit eenvoudig heeft gedaan in de wetenschap, dat deze berichten bij de Duitsers terecht zouden komen. Op deze wqze wilde S.O.E. hen in een moeiiyke positie brengen en zien, hoe ver de Duitsers bereid waren het spel te blijven doorspelen. Arnhem. „KING KONG" (Lindemans), de illegale werker die, om zijn broer te redden, voor de Duitse spionnage ging werken. Hij pleeg de zelfmoord in de gevangenis. Uit de mededelingen die de heer P. A, van Noothoorn, inspecteur der rijks recherche, aan de commissie heeft ge daan over het onderzoek, dat is inge steld naar de dood van Lindemans, is ten slotte volgens de grootst mogelijke meerderheid der commissie duidelijk gebleken, dat generlei aanwijzingen zijq gevonden, dat Lindemans „uit de weg zou zijn geruimd". Zijn dood is hoogst waarschijnlijk het gevolg geweest van het innemen van een grote dosis lu minal, welke hij zichzelf heeft ver schaft, of waaraan hij is geholpen door een verpleegster, van wie echter, indien dit laatste het geval is, wel vaststaat, dat zij daarbij slechts gedreven werd door motieven van persoonlijke aard. (Zij deed ook een poging tot zelf moord) Alleen laat de commissie in haar geheel de opmerking niet achter wege, dat zij de indruk heeft, dat aan Lindemans op snellere wijze medisch» hulp had kunnen zijn verleend. De bekende zender „De Flitspuit" stond gedurende de oorlogsdagen niet in Nederland, zoals velen dachten, doch in Engeland. De uitzendingen werden georgani seerd door een vroegere Britse mili taire attaché in Nederland, de heer Laming. De teksten werden geschre ven door Meyer Sluyser, een redacteur van de Arbeiderspers. Dat de zender zo snel reageerde >P gebeurtenissen in het bezette genied, kwam hierdoor, dat de Engelsen via Stockholm, binnen 24 uur, de inhoud van alle mogelijke Nederlandse kran ten telegrafisch doorgezonden kregen. Naar de terechtstelling van Neder landse agenten te Mauthausen werd een uitgebreid onderzoek Ingesteld door kolonel W. Ch. J. M. van Lanschot, in dertyd hoofd van de Nederlandse missie tot opsporing van vermiste Neder landse militairen en agenten. De geschiedenis van hun terechtstel ling is als volgt te reconstrueren: op 5 September 1944 kwam te Mauthausen een transport van 47 personen binnen. Het transport t stond uit Engelse en Nederlandse militairen, te weten 40 Nederlanders en 7 Engelsen. Zij kwa men van Rawitz. Zij ondergingen bij het binnenkomen van 't kamp Maut hausen dezelfde behandeling als de an dere gevangenen, d.w.z. zij moesten hun burgerkleding en bezittingen afgeven, werden van hoofd- en lichaamshaar ontdaan, gebaad en gedesinfecteerd. Daarna kregen zij de blauw-grijs ge streepte gevangeniskleding. Zij werden echter niet overgebracht naar een block, maar naar de bunker. Het gevan gennummer werd met kopieerpotlood op de borst geschreven. De volgende dag, dus 6 September 1944, werden alle 47 gevangenen om ongeveer 12.30 uur als steendragers- colonne tewerkgesteld, zy waren ge kleed in de Haeftling-broek en een ge streept Lagerhemd. Zij waren bloots voets. Op de rug droegen zy een drager voor stenen. (Deze drager ziet er onge. veer uit als een stoelzitting met leu ning). De kommando-führer was SS Unterscharführer Gogl; de Kapo was de beroepsmisdadiger Josef Pelzer. Op de dragers werden grote stenen gezet, WIM NIERMEIJER agent voor spoorwegspionnage die door verraad van v. d. Waals in Duitse handen kwam. (Vermoord). die dan de 186 stenen treden van de Wienergraben opgedragen moesten worden. Dit geschiedde dan in looppa» met veel stokslagen en schoppen. Spoedig konden veel van da mannen niet meer. Op geraffineerde wijze wer den deze gevangenen de dood ingedre ven. Hierbij gebruikte men de navol gende methode: Als de betrokkenen halverwege de trap waren, bijna be zwijkend onder de last der zeer zware stenen, werd hun door de begeleidend» Kapo of SS-er gezegd hun last neer t» werpen en daarvoor in de plaats lich tere stenen te nemen. Om dit te doen, moesten de gevangenen de trap in haar geheel oplopen en zich begeven naar de linkeruitgang, waar deze stenen waren opgestapeld. Deze linkeruitgang leidde echter van het kamp af en liep in de richting van de z.g. „Poéten- kette", dat was een rij van SS-ers di» als bewaking rondom het kamp opg®* steld stond. Liepen de gevangenen dez» richting uit om lichtere stenen te halen, dan werd dit aangemerkt als een P®" ging om te ontvluchten en werden zu zonder pardon neergeschoten. In enkele uren waren er dertien do den. Verschillenden van de gevangenen, die bemerkten, dat zy allen doodge schoten zouden worden, liepen vrUwil* 'ig in de „Postcnkettc". Toen vond men het blijkbaar voor deze dag ge" noeg en werd verder alleen stenen 8e dragen. De volgende dag herhaalde zie de tragische geschiedenis. De enkelen, die 's avonds »,og niet dood waren, W®r* den toen vóór de Fostenkette geste en door deze neergeschoten. Twee va hen, die zich probeerden terug te tre ken, werden by de doden geworpen en eveneens neergeschoten.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Heldersche Courant | 1950 | | pagina 6