Hoe de Duitsers het „Spiel" met
de zenders speelden
- mm
Hun hoofddoel (inlichtingen over de
invasiewerd niet bereikt
m
Kinq Kong" heeft aanval op Arnhem
niet aan Duitsers verraden
De „Flitspuit"stond
in Engeland
Onze geheime agenten in Mauthausen
op beestachtige wijze vermoord
Van der Reyden was
erg vlot
Het England-Spiel begint
jambroes komt
Plan-Holland mislukt
Londens wantrouwen
Wat Rauter en de
Engelsen verklaarden
Londen kreeg argwaan
Niet in gevangen
uit de weg gerui
schap
md'
Hef spel loopt ten einde
Opdracht tot liquidatie
Ondenkbare wreedheid
der Duitsers
ZATERDAG 18 JULI 1950
fJET ENGLAND-SPIEL ls, globaal gezegd, het seinspel, dat door de Duitse
Abwehr, de Slcherheltspollzel en de Ordnungspollzei ln Nederland in
onderlinge samenwerking van 12 Maart 1942 tot formeel 1 April 1944 tegen
over de ln Engeland werkende Britse en Nederlandse geheime diensten ge
speeld 1».
De Duitsers waren gedurende deze tyd volledig op de hoogte van alle
telegrafische verbindingen, die men van Engeland uit met geheime agenten
ln Nederland onderhield. ZU konden, doordat zfl alle aankondigingen van de
parachutering van geheime agenten opvingen, een groot aantal hunner ge
vangen nemen en door het zenden van telegrammen aan Engeland, waarvan
*y het deden voorkomen, dat zy van zogenaamd nog in vryheid verke
rende, gedropte agenten afkomstig waren, volledig inzicht verkrijgen in de
Nederlandse ondergrondse activiteit.
Uitdrukkeiyk stelt het rapport vast, dat weliswaar het seinspel de Duit
sers ln staat heeft gesteld de Engelse sabotage in Nederland gedurende ge
ruime tyd lam te leggen, een aantal nog in Nederland werkzame agenten te
arresteren, waardoor ook het inlichtingenwerk werd lamgelegd, voorts een
aantal groepen van de illegaliteit op te rollen en ten slotte de Nederlands-
Engelse poging, door middel van de organisatie-Jambroes ter stimulering
van het verzet ondernomen, in de klem te smoren, doch dat het hoofddoel
van het seinspel, n.1. de beantwoording van de vraag: „Wat zi'n de militaire
plannen van de geallieerden ten aanzien van de Invasie in West-Europa en
met rutme in Nederland?" door de Abwehr niet is bereikt.
den de beslissende factor is geweest,
die het England-Spiel heeft mogelijk
gemaakt, is zijn arrestatie wel één
van de factoren geweest, welke er toe
hebben medegewerkt, dat de Duitsers
het spel met succes hebben kunnen
opzetten. Hij heeft de Duitsers weg
wijs gemaakt in het door de Engelsen
gebruikte code-systeem. Hierdoor kon
den de Duitsers tegen de later go-
vangen genomen agenten met groter
zekerheid optreden dan anders het ge
val zou zijn geweest.
Voorts is de arrestatie van de op 7
November 1941 geparachuteerde en
op 6 Maart 1942 gearresteerde S.O.E.-
agent Lauwers van groot belang ge
weest voor het England-Spiel. Lau
wers gaf, niet in strijd met de te
Londen gegeven instructies, zijn code
af en verklaarde zich bereid voor de
Duitsers te gaan seinen. Hij gaf ech
ter in overeenstemming met zijn in
structies zijn security check niet af.
Dit laatste staat, gegeven de mede
delingen van Lauwers en de medede
lingen van Engelse zijde, vast.
VOORDAT het England-Spiel begon,
hadden de Duitsers reeds een aan
tal uit Engeland overgekomen agen
ten gearresteerd. Onder hen bevond
zich de tegen de zin van het tydeiyk
hoofd der Centrale Inlichtingen Dienst
mr. Derksema, door de Engelsen uit
gezonden inlichtingenagent Van der
Reyden, die op 13 Februari 1942 werd
gevangen genomen. Van deze hebben
de Duitsers veel Inlichtingen ontvan
gen over het codesysteem der Engel
sen.
De Engelse S.I.S. (Secret Intelligen-
ce Service) heeft hem blijkbaar uit
gezonden uitsluitend op grond van "t
feit, dat hij een uitnemend marconist
was. Dat zijn uitzending heeft kunnen
plaats vinden tegen de zin van mr.
Derksema, demonstreert wel, hoe
weinig zeggenschap de Nederlanders
ln deze tyd hadden en hoe ongewenst
deze situatie was.
Hoewel geenszins gezegd kan wor
den, dat de houding van Van der Rey-
am
JOSEPH SCHREIEDER
de man van de S.D., die zoveel
voortreffelijke Nederlanders wist
te arresteren.
HERMAN GISKES
leider van de Duitse Abwehr (con-
traspionnage) in Nederland.
ERNST MAY
de codespecialist van de S.D., die
zoveel kwaad aanrichtte door zijn
intelligentie.
QP 12 MAART 1942 had, zoals onze
lezers reeds uit vroegere artike
lenseries weten, de eerste uitzending
van Lauwers onder Duitse contróle
plaats, waarmede het England-Spiel 'n
aanvang nam. Het seinen over de ver
binding van Lauwers werd midden
October 1942 door een marconist van
de Ordnungspolizei overgenomen,
zonder dat dit enige invloed in voor
de Duitsers ongunstige zin had op de
loop van het seinspel.
In de nacht van 27 op 28 Maart 1942
werd als eerste de agent Baatsen, die
voor de sabotagegroep van Taconis
kwam en die over de zendverbinding
van Lauwers was aangekondigd, on-
middeliyk bij de dropping gevangen
genomen. Daarna arresteerden de
Duitsers nog een aantal door S.O.E.
buiten het England-Spiel om reeds
tevoren geparachuteerde agenten.
Toen het gehele S.O.E.-netwerk,
dat in radiografische verbinding stond
met Engeland, in Duitse handen was,
zijn, aangekondigd langs de door de
Duitsers gecontroleerde ïynen, nog vyf
S.O.E.-agenten naar Nederland ge
zonden. (Het waren: Parlevliet en Van
Steen, die op 29 Mei 1942, Van Riet
schoten en Buizer, die op 22 Juni 1942
werden geparachuteerd en v. Hemert,
die op 23 Juli 1942 werd gedropt. Zy
werden allen bij hun dropping gear
resteerd.)
In de nacht van 26 op 27 Juni 1942
werd de agent van het B.V.T. (Bureau
voorbereiding van de terugkeer naar
Nederland en het herstel van het wet
tig gezag) Jambroes (een voormalig
leraar uit Zaandam) uitgezonden met
de marconist Bukkens. Het doel van
hun uitzending was een organisatie
op te bouwen om het plan-Holland ten
uitvoer te brengen. De strekking van
dit plan was het inrichten van een
verzetsorganisatie in Nederland en het
verschaffen van wapens aan deze or
ganisatie.
Nederland was met het oog op de
uitvoering van het plan verdeeld in
zeventien districten, terwijl het aan
tal deelnemers aan het plan-Hollana
1070 zou bedragen De bedoeling was
een aantal kleine groepen van door
tastende mannen in Nederland te vor
men, die, geïnstrueerd en van de no
dige hulpmiddelen uit Engeland voor
zien, bij een invasie m de rug van de
vijand een zo groot mogelijke desor
ganisatie moesten veroorzaken en het
aanvoeren van versterkingen en re
serves moesten trachten te voorkomen.
Hiertoe dienden o.m. de verbindingen
tussen Duitsland en Nederland en die
tussen Belgie en Nederland op het
ogenblik van de invasie gedurende
minstens 72 uur te worden verbro
ken. De 1070 leden van deze organi
satie moesten door de O.D. (Orde
Dienst) ter beschikking worden ge
steld.
De commissie is van oordeel, dat,
zoals men te Londen indertyd ook wel
degelijk heeft begrepen, het zwakke
punt van het plan-Holland hierin was
gelegen, dat de gehele uitvoering er
van in handen werd gelegd van één
persoon, n.1. Jambroes, instede, dat
men een aantal agenten met partiële
opdrachten uitzond met de bedoeling
om na het welslagen daarvan verband
tot stand te brengen tussen de aldus
gevormde afzonderiyke groepen. Wan
neer Jambroes door de Duitsers ge
vangen genomen zou worden, zou de
vyand de centrale figuur in handen
hebben en van de aldus verkregen we
tenschap voor zyn doeleinden gebruik
kunnen maken.
Vooral wanneer men bedenkt, dat de
parachutering van Jambroes zou wor
den aangekondigd over een iyn, waar
mede S.O.E. reeds enige tyd met Ne
derland verbinding onderhield, springt
het gevaariyke van deze operatie in
het oog. De noodlottige gevolgen van
AAT VAN DER GIESSEN
een van de jongste gedropte agen
ten. (Neergeschoten door de
Duitsers)
een en ander hadden wellicht eniger
mate beperkt kunnen worden, indien
consequent was vastgehouden aan de
eis, dat Jambroes binnen zeer korte
tyd persoonlijk naar Engeland zou
terugkeren.
Gezien het feit, dat Jambroes, zoals
aan het B.V.T. bekend was, over een
bestaande S.O.E.-verbinding met Ne
derland zou worden gedropt en de om
standigheid, dat Jambroes een cen
trale opdracht had ter uitvoering van
het plan-Holland, is het duideiyk, dat(
aangezien Jambroes in handen van de
vijand viel, het gehele plan-Holland
van de aanvang af tot mislukikng was
gedoemd. De organisatie-Jambroes
werd in de loop van de tyd door de
Duitsers op papier opgebouwd, terwijl
telkens met de z.g. voortgang van
deze organisatie agenten en materiaal
werden geparachuteerd, die in handen
van de Duitsers vielen.
Eén van de eerste agenten, die na
Jambroes en Bukkens in de nacht van
24 op 25 September 1942 werd gepa
rachuteerd, was de marine-officier
Jongelie (codenaam Arie), wiens hou
ding van dien aard was, dat de Duit
sers niets uit hem konden krijgen,
hoewel zij terecht vermoedden, dat hy
een speciale opdracht had; om deze
reden lieten zij hem in het seinspel
zg. aan een hersenschudding over
lijden.
Met Jongelie, die een opdracht van
de minister-president meebracht, in
houdende, dat de regering een samen
gaan van de O.D. met de politieke
partijen wenste, kwam nog een drietal
andere agenten voor de Jambroes-
organisatie. In totaal werden 37 agen
ten in het kader van deze organisatie
geparachuteerd; de laatste drie in de
nacht van 21 op 22 Mei 1943. Al deze
agenten vielen onmiddeliyk in handen
van de vijand, waardoor het hun on-
mogeiyk was hun taak te volvoeren.
Toen men de agenten Zembsch,
Schreve, Cnoops, Van Schelle en
Grün (Brutus) uitzond, was men te
Londen reeds wantrouwend geworden
met betrekking tot de S.O.E.-verbin
dingen in Nederland. ZembschSchre
ve werd dan ook in Frankrijk gepa
rachuteerd op 22 Juli 1943 evenals
Cnoops op 23 September 1943. Ten
slotte werden Van Schelle en Grün op
18 October 1943 in Belgie gedropt. De
beide laatsten hadden echter een even
eens gepenetreerd contact-adres te
Brussel gekregen, dat uitliep by de
V-mann George Ridderhof. (Onze le
zers kennen dit avontuur uit de serie:
Ik was geheim agent).
De in de nacht vil October 1942
geparachuteerde aö ut Aat van der
Giessen (zoon van de bekende
scheepsbouwer te Krimpen aan de
Lek) had geen opdracht in het ver
band van de organisatie-Jambroes,
doch een sabotage-opdracht, geiyk de
vroeger uitsluitend door S.O.E. uit
gezonden agenten. Hy zou samenwer
ken met de reeds gearresteerde Van
Rietschoten. Ook Van der Giessen werd
over een gepenetreerde iyn aangekon
digd; hy werd by zyn parachutering
gearresteerd. Doordat hy geld moest
brengen naar de nog steeds in vry
heid werkende agent Niermeyer, werd
ook deze op 6 October 1942 door ver
raad van v. d. Waals gearresteerd.
Zyn verbinding met Engeland hebben
de Duitsers slechts zeer korte tyd
kunnen gebruiken; deze inlichtingen
agent paste niet in het England-Spiel.
Langs de iyn van Niermeyer zijn geen
agenten en materiaal aangekondigd.
Onderwyi begon men van Enge
land uit reeds omstreeks de jaarwis
seling 1942—43 over de zendlijn van
de marconist Jambroes aan te drin
gen op diens terugkeer. De Duitsers
hebben uit de aard der zaak geduren
de het gehele England-Spiel op alle
mogeiyke manieren getracht aanne
melijke redenen te vinden om te be
reiken, dat Jambroes niet, zoals zyn
opdracht luidde, binnen betrekkeiyk
Uit het gesprek, dat de procureur-
generaal bij het Gerechtshof te
Leeuwarden, mr. De Zaayer, met
Rauter heeft gehad vóór diens
executie, blijkt, dat er naar de me
ning van Rauter geen sprake van
is, dat er van Engelse kant verraad
in het spel was. Aangenomen mag
worden, dat iemand in de positie
van Rauter ervan op de hoogte zou
zijn geweest, indien van Duitse
zijde een verbinding met Enge
land had bestaan, welke verband
hield met het England-Spiel.
Ook bij de besprekingen, welke
de voorzitter van de commissie in
October 1949 te Londen heeft ge
voerd, hebben de toenmalige
autoriteiten van. de geheime dien
sten, wat de mogelijkheid van ver
raad betreft, verklaard, dat men
van Engelse kant geen enkele
aanwijzing in die richting heeft
gevonden. Hoewel de commissie
bij haar onderzoek geenszins de
mogelijkheid van verraad heeft
uitgesloten, is zij na een uitvoerig
onderzoek van oordeel, dat haar
geen enkel feit is gebleken, dat
verraad aannemelijk maakt.
korte tyd naar Engeland zou behoeven
terug te keren. Men zou ten slotte
Jambroes z.g. door het bezette Frank
rijk laten terugkeren langs een door
één der in het England-Spiel betrok
ken agenten fictief opgebouwde pas-
seurslijn. Deze terugkeer werd door de
Duitsers „gespeeld" en eindigde, ge-
iyk vanzelf sprak, met een misluk
king. Op geiyke wyze werd door hen
gehandeld met betrekking tot de door
Londen geëiste terugkeer van de op
volgers van Jambroes, Beukema toe
Water en Drooglever Fortuyn.
Op deze wyze was 't inmiddels onge
veer Juli 1943 geworden. Blijkbaar ver
trouwde men te Londen de zaak ook
niet meer, daar reeds sinds 21 Mei 1943
geen agenten- meer werden uitgezon
den voor het plan-Holland.
Teneinde ten slotte gehoor te geven
aan de aandrang van Londen om
iemand verslag van de werkzaam
heden in Nederland te doen uitbren
gen, zonden de Duitsers Knoppers,
z.g. de tweede man van de O.D. (Orde
Dienst). Knoppers was een illegale
werker en hy was te goeder trouw:
door middel van de penetratie-agent
Ridderhof werd hy door de Duitsers
benaderd. Knoppers kwam inderdaad
in Engeland aan, doch het bleek, dat
-s ,'-'1
"v-
LT. TER ZEE JONGELIE
die zelfs in gevangenschap de strijd
tegen de Duitsers voortzette.
(Vermoord).
hy niets van de O.D. wist. Hoewel ls
overwogen herri naar Nederland terug
te zenden om opnieuw contact op te
nemen met de illegale organisaties
aldaar hy is zelfs ter elfder ure
met een vliegtuig boven Nederland
geweest, doch moest wegens weers
omstandigheden terugkeren is de
uitzending van Knopperse ten slotte
niet doorgegaan, nadat de Engelsen
op het laatste ogenblik gemerkt had
den, dat hy via een gepenetreerde ver-
.commissie
malen
i over
King
De Parlementaire Enquete
is bü haar onderzoek herhaalde
gestuit op de naar de Duitsers
gelopen (uit Rotterdam afkomstige)
legale werker Christiaan Lindemi
alias King Kong.
Hoewel de rol, welke Lindemans
speeld heeft, voor het verloop van
England-Spiel niet van betekenis is
weest, zUn er om de figuur van 1
Kong in verband met gebeurtenissen
welke in September en October
hebben plaats gevonden, dermate 1»
tische verhalen ontstaan, dat de
missie het nuttig heeft geacht de
taten van het onderzoek, dat z()
ingesteld, te publiceren. Kort
komen deze verhalen hierop neer,
Lindemans op 15 September 1944
de Duitsers mededelingen zou he
gedaan over de aanstaande aanval
de geallieerden op Arnhem en dat
zyn wetenschap hieromtrent mede
hebben geput uit de contacten, w
hy voordien onderhield met het hoofd
kwartier van de bevelhebber der Ne
derlandse strijdkrachten, terwyi
slotte wordt gesuggereerd, dat zijn
in gevangenschap te Scheveningen
P 20 Juli 1946 onder verdachte omstandig
heden heeft p'aats gevonden.
Eén lid der commissie wenst zich
van het uitspreken van positieve con
clusies te onthouden. Dit lid is vooel
1944
fantas-
com-
resul-
heeft
gezegd
dat
aan
hebben
van
hy
zou
welke
ten
i dood
ClUSies ie nu ]g voon.
n eerst geenszins er van overtuigd, dat
Lindemans op 15 September 1944 geen
mededelingen aan de Duitsers heeft ge.
•nS| daan omtrent het voorgenomen geal.
lieerde offensief op Arnhem. Bedoeld
ge' lid wijst in dit verband op een verkla-
h ring van Schreieder. Met betrekking tot
se" de dood van Lindemans kan dit lid
K evenmin tot een definitief oordeel ko-
Jj men.
De commissie in haar grootst moge-
lijke meerderheid is van oordeel dat
duidelijk is komen vast te staan, dat
Lindemans op 15 September 1944 by de
Duitsers te Driebergen geen mede
delingen heeft gedaan over het aan.
staande offensief van de geallieerden op
A li O »v»
binding in Engeland was gekomen.
Reeds eerder had Ridderhof via deze
verbinding neergeschoten Amerikaan
se en Engelse piloten naar Spanje ge
loodst. Dit alles gebeurde om de echt
heid van het door de Duitsers gespeel
de radio-seinspel te suggereren.
In het najaar van 1943, vooral na
dat Ridderhof (alias George van
Vliet) "als een verrader was ontmas
kerd, was het England-Spiel van
weinig betekenis meer voor de Duit
sers.
Nadat men in Engeland reeds om
streeks Mei 1943 argwaan had gekre
gen, werd het tegen het einde van
1943 volkomen duideiyk, dat de dienst
van de S.O.E. in Nederland door de
Duitsers om de tuin was geleid. Ook
de Duitsers gaven toe, dat het in t
najaar 1943 duideiyk bleek, dat het
England-Spiel zijn einde naderde,
daar ook de droppings sterk vermin
derden en tegen het einde van het jaar
geheel ophielden. Wel werd er tot 1
April 1944 over bepaalde lijnen nog
een weinig betekenend verkeer onder
houden. Giskes maakte op 1 April
1944 definitief een einde aan het sein
spel met het volgende telegram:
„Messrs. Blunt Bingham and Succs
Ltd. London.
In the last time you are trying to
make business in Netherlands without
our assistance stop we think this ra-
ther unfair in view our long and
succesful cooperation as your sole
agent stop but never mlnd whenever
you will come to pay a vislt to the
continent you may be assured that
you will be received with same care
en result as all those you sent us be-
fore stop so long".
(In de laatste tyd probeert u za
ken in Nederland te doen zonder onze
medewerking. We vinden dit, gezien
onze lange en succesvolle samenwer
king, als uw enige agenten erg un
fair. Desondanks kunt u verzekerd
zijn, dat u, mocht u een bezoek wil
len brengen aan het vasteland, met
dezelfde zorg en gevolgen ontvangen
zult worden als allen, die u ons tot nu
toe stuurde. Tot ziens).
Opmerking verdient nog, dat om
streeks Augustus 1943 S.O.E. via eni
ge lijnen opdracht heeft gegeven een
aantal vooraanstaande N.S.B.-ers uit
de weg te ruimen. Het is gebleken,
dat men dit eenvoudig heeft gedaan
in de wetenschap, dat deze berichten
bij de Duitsers terecht zouden komen.
Op deze wqze wilde S.O.E. hen in een
moeiiyke positie brengen en zien, hoe
ver de Duitsers bereid waren het spel
te blijven doorspelen.
Arnhem.
„KING KONG" (Lindemans),
de illegale werker die, om zijn
broer te redden, voor de Duitse
spionnage ging werken. Hij pleeg
de zelfmoord in de gevangenis.
Uit de mededelingen die de heer P.
A, van Noothoorn, inspecteur der rijks
recherche, aan de commissie heeft ge
daan over het onderzoek, dat is inge
steld naar de dood van Lindemans, is
ten slotte volgens de grootst mogelijke
meerderheid der commissie duidelijk
gebleken, dat generlei aanwijzingen zijq
gevonden, dat Lindemans „uit de weg
zou zijn geruimd". Zijn dood is hoogst
waarschijnlijk het gevolg geweest van
het innemen van een grote dosis lu
minal, welke hij zichzelf heeft ver
schaft, of waaraan hij is geholpen door
een verpleegster, van wie echter, indien
dit laatste het geval is, wel vaststaat,
dat zij daarbij slechts gedreven werd
door motieven van persoonlijke aard.
(Zij deed ook een poging tot zelf
moord) Alleen laat de commissie in
haar geheel de opmerking niet achter
wege, dat zij de indruk heeft, dat aan
Lindemans op snellere wijze medisch»
hulp had kunnen zijn verleend.
De bekende zender „De Flitspuit"
stond gedurende de oorlogsdagen niet
in Nederland, zoals velen dachten, doch
in Engeland.
De uitzendingen werden georgani
seerd door een vroegere Britse mili
taire attaché in Nederland, de heer
Laming. De teksten werden geschre
ven door Meyer Sluyser, een redacteur
van de Arbeiderspers.
Dat de zender zo snel reageerde >P
gebeurtenissen in het bezette genied,
kwam hierdoor, dat de Engelsen via
Stockholm, binnen 24 uur, de inhoud
van alle mogelijke Nederlandse kran
ten telegrafisch doorgezonden kregen.
Naar de terechtstelling van Neder
landse agenten te Mauthausen werd een
uitgebreid onderzoek Ingesteld door
kolonel W. Ch. J. M. van Lanschot, in
dertyd hoofd van de Nederlandse missie
tot opsporing van vermiste Neder
landse militairen en agenten.
De geschiedenis van hun terechtstel
ling is als volgt te reconstrueren: op
5 September 1944 kwam te Mauthausen
een transport van 47 personen binnen.
Het transport t stond uit Engelse en
Nederlandse militairen, te weten 40
Nederlanders en 7 Engelsen. Zij kwa
men van Rawitz. Zij ondergingen bij
het binnenkomen van 't kamp Maut
hausen dezelfde behandeling als de an
dere gevangenen, d.w.z. zij moesten hun
burgerkleding en bezittingen afgeven,
werden van hoofd- en lichaamshaar
ontdaan, gebaad en gedesinfecteerd.
Daarna kregen zij de blauw-grijs ge
streepte gevangeniskleding. Zij werden
echter niet overgebracht naar een
block, maar naar de bunker. Het gevan
gennummer werd met kopieerpotlood
op de borst geschreven.
De volgende dag, dus 6 September
1944, werden alle 47 gevangenen om
ongeveer 12.30 uur als steendragers-
colonne tewerkgesteld, zy waren ge
kleed in de Haeftling-broek en een ge
streept Lagerhemd. Zij waren bloots
voets. Op de rug droegen zy een drager
voor stenen. (Deze drager ziet er onge.
veer uit als een stoelzitting met leu
ning). De kommando-führer was SS
Unterscharführer Gogl; de Kapo was
de beroepsmisdadiger Josef Pelzer. Op
de dragers werden grote stenen gezet,
WIM NIERMEIJER
agent voor spoorwegspionnage die
door verraad van v. d. Waals in
Duitse handen kwam.
(Vermoord).
die dan de 186 stenen treden van de
Wienergraben opgedragen moesten
worden. Dit geschiedde dan in looppa»
met veel stokslagen en schoppen.
Spoedig konden veel van da mannen
niet meer. Op geraffineerde wijze wer
den deze gevangenen de dood ingedre
ven. Hierbij gebruikte men de navol
gende methode: Als de betrokkenen
halverwege de trap waren, bijna be
zwijkend onder de last der zeer zware
stenen, werd hun door de begeleidend»
Kapo of SS-er gezegd hun last neer t»
werpen en daarvoor in de plaats lich
tere stenen te nemen. Om dit te doen,
moesten de gevangenen de trap in haar
geheel oplopen en zich begeven naar
de linkeruitgang, waar deze stenen
waren opgestapeld. Deze linkeruitgang
leidde echter van het kamp af en liep
in de richting van de z.g. „Poéten-
kette", dat was een rij van SS-ers di»
als bewaking rondom het kamp opg®*
steld stond. Liepen de gevangenen dez»
richting uit om lichtere stenen te halen,
dan werd dit aangemerkt als een P®"
ging om te ontvluchten en werden zu
zonder pardon neergeschoten.
In enkele uren waren er dertien do
den. Verschillenden van de gevangenen,
die bemerkten, dat zy allen doodge
schoten zouden worden, liepen vrUwil*
'ig in de „Postcnkettc". Toen vond
men het blijkbaar voor deze dag ge"
noeg en werd verder alleen stenen 8e
dragen. De volgende dag herhaalde zie
de tragische geschiedenis. De enkelen,
die 's avonds »,og niet dood waren, W®r*
den toen vóór de Fostenkette geste
en door deze neergeschoten. Twee va
hen, die zich probeerden terug te tre
ken, werden by de doden geworpen en
eveneens neergeschoten.