MEDEMBLIK, de oudste stad in West-Friesland
BOEIENDE GESCHIEDENIS VOL
WISSELVALLIGHEDEN
Eens oorlogshaventhans centrum van
krankzinnigenverpleging
De trots van de stad
Ziekenhuis in marine-etablissementen
Brug der zuchten
Horlogemakersschool, enig in ons land
BURGEMEESTER MET
VELE AMBACHTEN
Noordhollands Kanaal nekslag voor de siad
Eens
was er
reden
voor naijver
Wfdemblik de ^elanS"jkste gemeente aan de in 1930 gereedgekomen Wierin-
germeer. De schepping van dit nieuwe cultuurland heeft natuurlijk invloed
gehad op deze oudste stad van West-Friesland. Maar wie hier eens even zijn oor
te luisteren legt moet al heel gauw ontdekken, dat de verwachtingen, die men
in de twintiger jaren van dit nieuwe land heeft gekoesterd, niet in vervulling
sQn gegaan. De jonge, sterke Wieringermeer-bevolking, bij haar pionierswerk
niet gebonden door tradities, schiep zich een eigen wereld, en had daarbij Me-
demblik niet nodig om zich te oriënteren,
EIGENLIJK een
hoogst merkwaardig
feit. Sociografen heb-
ben zelfs uitvoerige S»
studie eraan gewijd
om de oorzaak hier-
van te peilen. Ook zij i
stonden namelijk stil -ƒ
bij de omstandigheid,
dat dit Medemblik
toch eigenlijk zo'n
prachtige ontmoe
tingsplaats is van
maar liefst drie ge
heel van karakter
verschillende land
schappen. In het
Noordoosten, als
overwonnen groot
heid, de voormalige
Zuiderzee, in het
Noordwesten de Wie-
ringermeer met zijn
eindeloze en impone
rende regelmaat van
akkers en boerderijen
en in het Zuiden het
ju de West-Friesland
met zijn vaak grillige
afwisseling van tui
nen en weilanden,
wa rtussen men links
en rechts schilder
achtige dor -jes met
spitse kerktorentjes
ziet oprijzen.
^AAROM heeft dit Medemblik met
zijn oude historie, deze taak niet
mogen vervullen, waartoe het op grond
van zijn ligging en stedelijk karakter
als het ware geroepen scheen? Drs. G.
E W. Huizinga heeft zich in een uit
voerige dissertatie over Medemblik
met deze vraag bezig gehouden. Hij
noemt in de eerste plaats ais oorzaak
ervan de ontnuchterende werkelijk
heid, dat de Wieringermeerbevolking
zich van meet af aan een eigen sociaal
en economisch leven ging scheppen
En voorts het feit, dat de Medemblik-
ker middenstand zich wat slordig had
voorbereid op de kennismaking met
de nieuwe buur, die nog wel tijdelijk
inwonend zou worden. Daarnaast mis
kent de heer Huizinga niet, dat de ge
spletenheid in godsdienstig opzicht, het
typisch kleinsteedse elkaar-naar-de-
ogen-zien, alsmede het verdwijnen van
een eens vrij bloeiend marktwezen, de
opheffing van het personenvervoer op
de spoorwegverbinding Medemblik
Hoorn in 1936, en het feit. dat de cul
tivering van de drooggevallen Wie-
ringermeer in de hoogst gelegen hoek
het Noordwesten begonnen is.
De verbeterde verkeersmogehjkhe-
den hebben de betekenis van Medem
blik eer doen afnemen dan groeien.
Omstreeks 1800 nog woonden hier
maar liefst zeven meesters in de rech
ten. Tegenwoordig niet één meer. Dal
is typerend, vond burgemeester Peters.
En toch, wat zielental betreft, was het
in die dagen aanmerkelijk kleiner dan
op dit ogenblik.
De bestuurszaken eisten zo'n goede
honderd jaar geleden heel wat minder
tijd dan tegenwoordig. Burgemeester
Claas Gerdenier, die zich omstreeks
1850 geweldig geweerd heeft, om Me
demblik zijn Marine-opleiding te laten
behouden, was behalve burgemeester
dijkgraaf, directeur van het postkan
toor, notaris, en dan verder in zijn
vrije tijd nog zoutzieder.
mede van invloed zijn geweest. Wij
zullen ons er niet verder in verdiepen,
doch wensen Medemblik de kracht toe,
zijn omgeving alsnog de centrale po
sitie van deze stad uit welbegrepen
eigenbelang te doen beseffen.
OM DIT TE BEREIKEN, zullen de
Medemblikkers hun eigen Westfriese
volksaard een weinig geweld moeten
aandoen. Die aard maakt het de men
sen namelijk wat moeilijk ergens goed
warm voor te lopen. Zo schijnt deze
omstandigheid ook de oorzaak te zijn,
dat.... dit Medemblik met zijn fraaie
oude geveltjes, en zelfs zijn vermaar
de kasteel Radboud, niet eens een
Vereniging voor Vreemdelingenverkeer
bezit. En dat het feit ten spijt, dat hier
het hele jaar door talloze vreemdelin
gen een kijkje komen nemen, en de
pittoreske haventjes in de zomermaan,
den honderden watertoeristen veilige
ligplaats bieden.
UIER ligt ongetwijfeld een taak voor
de Federatie van V.V.V.'s in onze
provincie. Er valt wat te activeren, en
dat lijkt ons voor dit stadje, waar de
historische schoonheid als het ware
voor het opscheppen ligt, toch waar
achtig niet zo moeilijk. Wat al beziens
waardigheden. In de eerste plaats de
oude (Ned. Herv.) Bonifaciuskerk. De
toren van deze kerk in 1927 geres
taureerd is niet zoals die van prac-
tisch alle kerken van ons land, met
lei gedekt, maar geheel van bakstenen
opgetrokken. Er staat in dit kerkge
bouw een preekstoel uit het jaar 1555.
Enkele gebrandschilderde ramen uit
de 17e eeuw maken mede een bezoek
aan dit gebouw de moeite waard.
Tweede bezienswaardigheid is on
getwijfeld het vroegere weeshuis
thans Tehuis voor Ouden van Dagen
„Levensavond" met zijn fraai poort
gebouw en met goudleer behangen
regentenkamer. De fraaie trapgevel-
tjes van het huis „Vier Noorder Cog-
ge" en de Waag aan de Nieuwstraat
verdienen eveneens aandacht. Gezwe
gen dan natuurlijk nog over het in
1934 van ean zeer ontsierende omman-*
teling ontdane kasteel Radboud, dat
door Graaf Floris V in de 13e eeuw
gebouwd is op de fundamenten van
het verwoeste kasteel Radboud dat
van omstreeks 700 dateerde.
NAAST HISTORISCHE beziens
waardigheden, heeft Medemblik ook
moderne bezienswaardigheden. En dan
moeten we in de eerste plaats denken
aan het fraaie en massieve stadhuis
een schepping van de bekende archi
tect Kropholler dat nog juist vóór
de oorlog gereed kwam. Er bevindt
zich in dit stadhuis een kleine, maar
stellig wel waardevolle porceleinver-
zameling. En verder kunnen grapho-
logen hier proberen het karakter te
ontleden van historische figuren als
Karei V, Alva, Diedrick Sonoy, Maxi-
miliaan, Bossu e.d., wier handtekenin
gen hier alle voorkomen onder docu
menten, die eertijds voor de stad be
paalde betekenis hadden.
DEEDS die documenten duiden erop,
dat Medemblik een belangrijk bol
werk geweest is. Het is ook één der
oudste plaatsen van West-Friesland.
De stichtingsdatum ligt vóór het jaar
900. Niet bewezen kan worden, dat een
Friese Koningszoon Diederick hier al
in 334 een slot zou hebben laten bou
wen. Reeds in 1 88 kreeg Medemblik
stadsrechten, lang vóór haar zusterste
den Enkhuizen en Hoorn, welke het in
zielental en betekenis nog vele jaren
overvleugelde. Het verdwijnen van de
grote scheepvaart op de ondiepe Zui
derzee heeft Medemblik, zo goed als
Hoorn en Enkhuizen, als economisch
centrum in betekenis doen teruglopen.
DE TEGENWOORDIGE bevolking
vindt haar bestaan voornamelijk op
de omringende bouw- en tuingronden.
Daarnaast is er nog een kleine groep
IJselmeervissers, en dan natuurlijk een
vrij aanzienlijke middenstand. Het
provinciaal Ziekenhuis is voorts één
der belangrijkste welvaartspeilers van
Medemblik. Op ongeveer 300 verpleeg
den telt dit ziekenhuis een kleine
honderd man personeel.
OoSTgfihave.IV HulSJES O') HAVENHOOFD
Er zijn twee dingen, waarnaar de
Medemblikker de vreemdeling met
enige trots verwijst. Dat is in de eerste
plaats het Koningin Èmmapark met
zijn theehuis, apenkooi, volière en mo
derne speeltuin, en in de tweede plaats
de z.g.n. „zomerstal" van de familie
Schouten aan de Westerhaven. In die
stal van de oude Westfriese boerderij,
die zomaar midden in de stad is gele
gen, staan op dit ogenblik net als in
iedere andere boerderij de koeien.
Maar 's zomers, wanneer de dieren in
de wei lopen, is deze boerderij niet
minder dan een museum. Dan is de
vloer van de stal keurig belegd met
zand en scheipen, en stelt de familie
Schouten hier, en in de mooie kamer
al de kostbaarheden ten toon. die de
familietrots uitmaken.
De geschiedenis van de stad Medem
blik is vol wisselvalligheden. Eén daar
van is geweest de oprichting van de
marine-etablissementen in 1798. Al
meer dan honderd jaar eerder, toen de
bloeiperiode van Medemblik's handel
al tot het verleden behoorde, had de
stad geprobeerd een dok te krijgen
voor de reparatie van 's lands oorlogs
schepen. Zonder resultaat echter. Pas
tussen 1783 en 1786 werd hier een met
zestig stukken geschut bewapend oor-
t>e.
2öNjeR,«pTA»- VAN DB
PAMILIB K SGHOUTBN/.
De Kwikkelse brug, Medemblik's
uitvalpoort naar Enkhuizen, is een
brug der zuchten. Het ding gaat nu
verdwijnen. Er direct naast komt nu,
dank zij financiële steun van het Rijk,
een nieuwe oeververbinding over de
Oosterhaven, en wel precies in het
verlengde van de Nieuwstraat. Zodat
het deze zomer wellicht niet meer nodig
zal zijn, dat de vreemdelingen, die
Medemblik bezoeken per touringcar,
vóór de brug moeten uitstappen. Zo
weinig vertrouwd was de oude Kwik
kelse brug in de Radboud-veste.
r" V
x. s.
XV
Het zou al eenawonder zijn, wanneer
dit Medemblik niet iets had, waardoor
het zich van iedere andere plaats van
Nederland kan onderscheiden. Dat iets
is de Horlogemakersvakschool. Het ls
een particulier opleidingscentrum met
twee- of driejarige cursus.
De meeste r-hoilogemaker J. P. Win-
nubst heeft hiertoe het initiatief geno
men. Hij had zo hier en daar eens
rondgekeken, en was tot de conclusie
gekomen, dat die opleiding in de be
drijven maar heei wat te wensen over
liet. Als zcoa vnn een eerste klas vaa.-
man, met ook in zich de ingeboien
liefde voor dit werk, ging hem dit aan
het hart. Wel was er de Rijksvakschool
als opleidingscentrum, maar hij had
gemerkt, dat dit instituut zich teveel
op de theorie spitste. De practijk kwam
daardoor in het gedrang. En die prac-
tijk-opleiding, daarop is hij zich toen
gaan toeleggen. Dat is sinds 1948, mede
dank zij het feit, dat zijn broer
banketbakker die prima organisator
is, zich tevens achter de plannen zette.
huist, volledig tot ontplooiing komen.
Hoewel dit opleidingscentrum nog
maar kort bestaat, heeft het toch
al een goede klank. Er zijn leerlingen
intern uit verschillende hoeken
van het land. En velen weten al de weg
te vinden naar deze school, wanneer
een antieke klok moet worden hersteld.
Want reparatie van die oude uurwer-
kén, dat is de hobby, die de heer Win-
nubst er zo in zijn vrije uren by doet
En dan is geen moeite hem teveel om
het uurwerk weer aan de gang te
brengen.
logsschip, de „Pluto" gebouwd. In 1796
werd een voorstel van de admirali
teitscolleges om voortaan ook in Me
demblik de uitrusting en reparatie der
oorlogsbodems te laten geschieden,
aangenomen. De andere Zuiderzeeste
den keken met naijverige blikken naar
dat buitenkansje.
Men kon niet voorzien, dat deze
weelde slech's tot 1828 zou voortdu
ren. Vandaar de ongetwijfeld royale
opzet van een vijftal gebouwen en
twee houtzaagmolens aan de Zuidzijde
van de Westerhaven. Zelfs in 1811 zag
de toekomst er voor Medemblik nog
vrij rooskleurig uit. Bij een kort be
zoek aan het stadje, decreteerde Na
poleon, dat Nieuwediep, Medemblik en
Hellevoetsluis de enige oorlogshavens
zouden zijn.
Het Noordhollandse Kanaal, dat de
vaarweg over de ondiepe Zuiderzee
overbodig maakte, heeft Medemblik
de nekslag gegeven. Allengs vermin
derde het werk aan de werf, en in de
zomer van 1828 werd besloten tot op
heffing en overplaatsing naar Nieuwe
diep.
Nieuwe hoop op opleving vond de
burgerij in de beslissing, om korf na
dien het Koninklijk Instituut voor dé
Marine in Medemblik te vestigen. Er
werden nieuwe gebouwen voor ge
plaatst, maar ook deze vreugde is van
betrekkelijk korte duur geweest. On
der het motto „een ongezonde omge-
vine" werd het Instituut in 1850 naar
Breda overgeplaatst en vandaar zeven
jaar later naar Nieuwediep.
Als compensatie werd in de gebou
wen te Medemblik het Depót van
Discipline gevestigd. Maar dat duurde
maar acht jaar. Slechts bewoond door
een Rijksveldwachter stonden de ge
bouwen daarna ledig en verlaten, tot
1884. toen het complex als Rijkskrunk-
zinnigengesticht in gebruik werd ge
nomen.
Slechte naam
In dat gesticht werden aanvankelijk
vele misdadige krankzinnigen opgeno
men. Hieraan dankt Medemblik de
slechte naam, die het in de loop der
jaren kreeg, maar die het thans wel
weer aan het verliezen is. Sinds de
Provincie deze taak van het Rijk over-
naam in 1923, het geheel een veel
vriendelijker aanzien kreeg, arbeids-
therapie bij de verpleging o£ de voor
grond kwam te staan, en verkeer tus
sen verpleegden en burgerij mogelijk
bleek, zijn veel verkeerde gedachten
en gevoelens uitgesleten.
Enige ongerustheid bestaat momen
teel over het voortbestaan van het
Provinciaal Ziekenhuis, doordat het
contract met het Rijk einde van dit
jaar afloopt en beide participanten
tot. dusverre nog niet tot overeenstem
ming zijn gekomen over de voortzet
ting van de huurovereenkomst. De
directeur van het ziekenhuis koestert
evenwel de verwachting, dat alles nog
wel op zijn poo'jes terecht komt, het
geen Medemblik alleen maar aange
naam kan zijn.
De school telt thans zeventien leer
lingen, zo'n groot getal, dat ze binnen
kort zal moeten verhuizen van de Ba-
gijnstraat naar Medemblik's hoofd
straat, die Nieuwstraat heet. Daar is
een grote dokterswoning door de heren
Winnubst aangekocht. Behalve uur
werken repareren, leren de jongens
op deze school nog iets anders.
De heer Winnubst vindt dit eigenlijk
nog wel zo belangrijk. Er wordt hun
hier liefde voor het vak bijgebracht
Pas wanneer die liefde er is, kan de
persoonlijkheid, die in de leerlingen
De iQ-JARi6e Wo£U>6&maK6R- WIK) 6f«)lT
yrr SPAN
KAPÖOoO
J*>2-
