Hollywood (bang) vlucht in de diepte
ER IS VEEL BELANGSTELLING
VOOR BALLET IN ONS LAND
FFIDSHDB KUNSTtN
De drie-dimensionele film moei
de televisie verslaan
Drie systemen strijden om de voorkeur
D
Fijnzinnig slaaf der Muzen
De siereo-cinemaiografie heeft
vooralsnog de beste kansen
H
Verscheidene
groepen doen
belangrijk
werk
Grote investeringen
Met de bril
Eerste proef
7 V wacht at
QNederlands ballet in de branding (1)j
1
Ontwerper van de watersnoodpenning
Borstbeeld van prinses
Wilhelmina voor
Maracaïbo
IIOLLYWOOD'S NIEUWSTE
dimensie. „Dieptè, mijne heren", hebben de filmmagna-
ten op hun jaarvergaderingen van lichtelijk verbitterde
aandeelhoudersuitgeroepen, ,/liepte zal ons redden van het
monster der televisie". De magnaten spraken daarbij van
mechanische diepte, wel te verstaan, een nieuw systeem van
optische illusies, waardoor het publiek méér dan tevoren in
de actie op het witte doek meent te worden betrokken en
een hele zaal in stuipen raakt wanneer Humphrey Bogart
zijn revolver op een tegenstander richt, of de toekijkers zich
hunkerend naar voren buigen als het erom gaat Marilyn
Monroe een zoen op de lippen te drukken.
Als dit de premisse is, dan heeft televisie de grootste
(Van onze correspondent te New York)
GRIL geldt de derde overwinning aller tijden geboekt en is de betrekkelijke rust
van een vlak televisie-scherm een zegening in vergelijking
tot de wilde emoties, die ons toch al zo geplaagd mensenras,
eerlang voor een paar kwartjes zal kunnen beleven in een
bioscoopzaal. Of wellicht worden wij in verloop van een
paar jaar van „3-D" (drie-demensionale) films voor goed van
al onze emoties afgestompt.
Niettemin: het feit staat voor de deur dat drie-dimensio
nale films beslag zullen leggen op het witte doek. Elke film
maatschappij van enige statuur heeft een speciaal systeem"
ontworpen, met behulp waarvan de optische illusie kan wor
den verkregen. In feite zijn er drie verschillende systemen,
die weer in twee groepen kunnen worden ondergebracht.
TN DE EERSTE PLAATS is
1 „Cinerama-techniek". Deze
er de
bestaat
uit een bioscoopscherm, dat het gehele
toneel in beslag neemt en zich boven
dien aan weerszijden van de zaal, als
een halve maan ombuigt tot de eerste
paar rijen. Er bestaat weinig twijfel,
dat een film, op dit holle scherm ge
projecteerd zodat de toeschouwer
zich „midden in de actie" waant
uiterst suggestief is. (Wij zijn bij een
scène op een achtbaan letterlijk mee
naar beneden geroetst en onze maag
zenuwen waren bepaald aangedaan.)
Het Cinerama-proces heeft echter een
aantal nadelen: in de eerste plaats
moet men in het midden van het thea
ter zitten om een onvertekend beeld te
zien; vervolgens is het nog de vraag
of een zo groot projectie-scherm zich
inderdaad wel leent voor speelfims.
(Voor panoramische opnamen is Cine
rama zeker effectief, maar wat ge
schiedt er met een meters uit elkaar
gerukte zoen?) Vervolgens is Cinerama
zeer kostbaar, zowel voor de bioscopen,
die scherm en projectie-cabine geheel
moeten verbouwen, als voor de pro
ducent die alleen al drie keer zoveel
ruwe film voor efke opname moet ge
bruiken. Elke opname moet namelijk
door drie camera's worden vastgelegd
en door drie projectoren worden weer
gegeven. Het is voornamelijk om deze
laatste redenen dat Alexander Korda.
die de exclusieve rechten van Cinera
ma voor Eurona had verworven, dit
project heeft laten varen. De Cine-
rama-mensen (onverstoord door het
feit. dat de aandelen dezer maatschap
pij thans als op de achtbaan naar
beneden ziin geroetsjt) zijn niettemin
voornemens een speelfilm te maken.
Het resultaat daarvan zal vermoede
lijk beslissend ziin voor dit diepte-
illusie scheppende medium.
£je tweede categorie wordt gevormd
door systemen, waarvan de merk
namen weliswaar verschillen, doch die
alle op dezelfde principes gegrondvest
zijn. Dit principe is voor de leek ge
makkelijk te begrijpen. Het beginsel
van stereo-clnematografie is immers
niets nieuws. Twintig jaar geleden
keken wjj al door rode-en-groene bril-
leglazen naar een film, die tweemaal
uit de cabine werd geprojecteerd. Door
de rode glazen vingen wjj het in groen
geprojecteerde, door de groene het in
rood geprojecteerde beeld op. Oor
spronkelijk waren de beelden door
twee verschillende camera's, op een
kleine afstand van elkaar opgenomen.
Bij de projectie van bet rode en groene
beeld vielen deze in ons geestoog over
elkaar en werd de illusie van „diepte'
gecreëerd.
Het voornaamste „moderne" element
is, dat men de rood-en-groene bril
heeft vervangen door een „gepolari
seerde" bril. Om de licht-theorie op de
meest oppervlakkige wijze weer te
geven: een lichtstraal valt te verdelen
in licht, dat zich in een horizontaal
veld beweegt en licht dat zich in een
verticaal veld beweegt. De combinatie
van deze beide elementen vormt de
bundel welker projectie wij op het
witte doek kunnen volgen. De gepolari
seerde bril is een meer wetenschappe
lijke variant op de rood-groene voor
ganger: het ene glas houdt namelijk
de horizontale stralen tegen, het andere
de vertikale. Ook hier wordt de film
opgenomen door twee camera's, i p
enige afstand van elkaar geplaatst. Ook
hier vangt het menselijk oog dus twee
beelden op, die niet geheel identiek
zijn en in het geestesoog, waar zij
„over elkaar vallen" de diepte-illusie
Opgeroepen.
Het ideale 3-D medium zou derhalve
zijn een projectie door twee camera's,
waarbij de gepolariseerde bril zou zijn
vervangen door een gepolariseerde lens
over elke camera. Hoewel dl, technisch
mogelijk schijnt, heeft men de moei
lijkheden, daaraan verbonden, nog
lang niet alle overwonnen.
TJE METHODE van de gepolariseerde
bril heeft ln Amerika reeds toepas
sing gevonden. Er is een fih gemaakt.
„Ewana Devil" geheten, net een oer
woud-avontuur als onderwerp. New
York heeft deze sensatie kunnen be
leven. Sensatie schijnt het juiste woord
te zijn: want terwijl filmrecensenten
„Ewana Devil" hebben „afgekraakt"
als film, schijnt de zaal naar hartelust
te kunnen griezelen van tijgers, olifan
ten en krokodillen, die op de schoot
van de bioscoopganger dreigen te
kruipen.
Het derde systeem is een bescheide
ner variant op Cinerama. Men heeft
een opname-lei^ weten te vervaardi
gen, die het te verfilmen beeld op de
filmstrook, als gold het een lachspiegel,
vertekent. Deze vertekening wordt bij
de projectie op een speciaal scherm da
groter is dan het huidige witte doek
(en dat ook hol is als het Cinerama-
scherm, doch van beperkter proportie),
geheel hersteld. Dit laatste systeem
vereist dus minder verbouwingskosten
van de bioscopen en minder opname
kosten bij het produceren en schept
zij het in bescheidener proporties
een soortgelijke illusie als Cinerama.
Maar écht stereoscopisch is deze me
thode natuurlijk niet.
Wat de buitenstaander nu zozeer treft,
is dat Hollywood's plotselinge 3-D-rage
zo geheel ongeorganiseerd verloopt.
Elkeen prefereert zijn eigen systeem.
De bioscoopeigenaars zijn verplicht hup
theaters uit te rusten voor minstens één
en vermoedelijk twee van deze diente-
systemen. Over verloop van tijd kan
niet uitbliiven, dat een vrij gestan
daardiseerd proces de strijd tussen al
deze concurrenten zal winnen. Dat be
tekent dus. dat alle andere concurren
ten de wedren zullen moeten opgeven,
dat grote investeringen vergeefs zullen
bliiken en dat faillissementen aan de
orde van de dag zullen zijn....
]~\E JEUGDIGE televisie-industrie, uit
vrees waarvoor deze rage is ont
staan, bevindt zich in de aantrekke
lijke omstandigheid deze veldslag rus
tig om zich heen te laten woeden. In
dien, te zijner tijd „3-D" een onmisbaar
bestanddeel van het amusementsleven
wordt, is er betrekkelijk weinig voor
nodig de televisie-ontvangers daaraan
aan te passen. Het is een relatief een
voudige zaak via de kathode buis te
projecteren op een concaaf televisie
scherm of nu de oppervlakte van
het projectieglas steeds groter wordt
een stereoscopisch effect overeen
komstig het hierboven omschreven ge-
polariseerde-brillensysteém te verkrij
gen.
Wat men hier derhalve gadeslaat is
de botsing van vrije, concurrerende
krachten, die steeds zo kenmerkend
voor Amerika is geweest en waaruit
men uiteindelijk wel de „grootste ge
mene deler" zal weten te halen. Nu is
het nog zo, dat elk van Hollywood's
filmmaatschappijen zijn drie-dimensio
nale „uil een valk waant". Nu vloeien
de kwartjes en dollars nog zonder
moeite voor het ..3-D"-nieuwtie binnen
Niemand maakt zich thans reeds zorg
over de vraag wie er straks in het
zand zullen bijten.
Prof. L. O. Wenckebach aan zijn werktafel.
(Van onze medewerker Jan Koomen)
Netty v*n der Valk tenslotte heeft
met haar groep eveneens een goede in
druk gemaakt. Zij toonde zich een uit
stekende paedagoge. die in de door haar
ontworpen balletten maximaal profijt
weet te trekken van de kwaliteiten,
waarover de leden van haar groep be
schikken.
BALLET-POLITIEK
LK van de hier genoemde groepen
heeft een groot, vast publiek, dat
de verrichtingen met intense belang
stelling volgt en enthousiasme aan de
E ACTIEVE, zowel els de passieve belangstelling voor het ballet is in Nederland da8 ^8* elke meuue prestatie. In
tussen is met die belangstelling wel
eert eerste voorwaarde vervuld voor de
bloei van het ballet, maar met belang
stelling alleen is men er toch niet; bal
let is, net als opera en toneel, een
,4ure" kunstvorm, die subsidie behoeft
MONIA GASKEL is de belangrijkste om in stand te kunnen blijven. Aange-
vertegenwoordigster in ons land zien steun van rijke kunstbeschermers,
van de klassieke, academische bal-
lettechniek. Haar groep. Ballet Recital het particuliere maecenaat, in deze tijd
verraste door in korte tijd behaalde re- „s
sultaten, maar onvoldoende financiële 8eheel of vrtyuel geheel is verva.len,
steun was er de oorzaak van, dat deze betekent dit, dat de overheid het ballet
groep op non-activiteit kwam en dat
mevrouw Gaskel naar Parijs vertrok, financiële steun moet verlenen. Dat
Toen het er naar ging uitzien, dat men in standpunt is, aanvankelijk aarzelend,
Nederland tot iets ruimere subsidiëring daarna met groter zekerheid, aanvaard
van het ballet zou overgaan, keerde
Sonia Gaskel terug naar ons land en zowel door de regering als door de be-
begon zij weer voorstellingen met haar, j
verkleinde, groep te geven. O.a. trad dit gemeenten Amsterdam
sinds de oorlog buitengewoon sterk toegenomen. Tal van balletensembles zijn gevormd
balletvoorstellingen trekken veelal een zeer talrijk publiek. Er dreigt nu echter gevaar
van de ballet-,politiek het begint er naar uit te zien, dat het jonge plantje van het
ballet in Nederland verstikt zal worden onder een teveel aan zorg van overheids
instanties en individuen, die allemaal willen „ordenen
HOE is het ballet in Nederland ge
groeid? Na de oorlog ontstonden
er verscheidene ensembles; groeperin
gen van amateurs buiten beschouwing
gelaten kon men constateren, dat eerst
de Nederlandsche Opera (weer) een
ballet kreeg en dat zowel hec Ballet
der Lage Landen als het Scapinoballet
werden opgericht. Daarna formeerde
Sonia Gaskel een balletgroep, die later
evenwel op non-activiteit kwam, maar
in de aanvang van het seizoen 1952
'53 opnieuw werd gevormd, op be- voort
schei dener schaal. In dit seizoen ten werd uitgenodigd tot het geven van een
gezelschapje op te Brussel. Onder het en Den Haan. Daarmee echter heeft
vond haar bekroning in het tiental danseressen en dansers waarmee
de nu meestal Ballet Gaskel genaamde zich tevens een minder-prettige factor
------ - groep voor het voetlicht komt, trekt bo-
slotte zette Netty van der Valk r* Rot- aan^ galavoorstellingen in het Theatre venal de jeugdige Marianne Hilarides ballet-ontwikkeling gemengd: de
terdam haar ensemble van amateurs ensembles t« weKkfoptrldlm De wor! overigen^^delwan Jzim Opleiding hallet-"Politiek"-ln een tweede artikel
stellingen verwierven bij het verwende bij het Operaballet kreeg)! Zij vormen moge hieraan nadere aandacht worde«
publiek en de pers van Monte Carlo tezamen het beste klassieke danspaar wuraen
een doorslaggevend succes. Nieuwe uit- jn ons land. geschonken.
nodigingen voor het buitenland waren
hiervan het gevolg.
BALLET DER LAGE LANDEN
ET Ballet der Lage Landen heeft
zich in de jaren van ziin bestaan
door een baaierd van moeiliikhe-
om in een beroepsgezelschap, het Rot
terdams Balletensemble.
Een operagezelschap van enig for
maat heeft behoefte aan een eigen bal
letgroep, omdat zeer veel opera's dans
scènes bevatten: Faust. Aïda, Parelvis
sers, Don Giovanni. om er slechts en
kele te noemen. Zulke operaballetgroe-
pen dienen echter ook zelfstandige dans-^H HHH
voorstellingen te geven, omdat ze slechts den geworsteld met een taaie vasthou-
daardoor goede krachten kunnen aan- dendheid, waarvoor men niet dan de
trekken; het dansen alleen in de ope- grootste bewondering kan hebben. Dit
ra's biedt onvoldoende mogelijkheden ensemble was voor een belangrijk deel
voor serieuze en ambitieuze danskuns- aangewezen op het werk buiten de
tenaars. Men ziet dan ook overal ter grote steden, dus in steden en streken,
wereld, dat de opera's eigen balletgroe- waar men tegenover ballet aanvankelijk
pen hebben, die in de opera optreden en zeer onwennig stond. Het Ballet der
voorts geregeld eigen volledige dans- Lage Landen heeft de zeer grote ver
programma's uitvoeren. dienste bij het gehele Nederlandse pu-
Het ballet van de Nederlandse Opera bliek, in de stad en op het platteland,
bleek enige jaren achtereen, zolang het in de meest uiteenlopende kringen, be-
werd geleid door Darja Cnllin. niet in langstelling voor het ballet te hebben
staat tot redelijke prestaties, maar het gewekt. Duizenden in den lande zijn
ontwikkelde zich snel nadat de Pari- door de pioniersarbeid van dit gezel-
sienne Francoise Adret, leerlinge van schap voor het eerst geconfronteerd
de befaamde Serge Lifar. met de lei- met ballet en leerden deze kunstvorm
ding werd belast. Juist een jaar gele- waarderen.
den kwam de verjongde groep voor het Eenzelfde verdienste heeft het Scapi-
eerst met een zelfstandig programma noballet, dat speciaal optreedt voor de
op de planken, waarbij het in één slag jeugd, o.a. in voorstellingen voor de
het pleit won: het publiek was enthou- scholen. Uiteraard neemt de pantomime
siast en de recensies spraken van een een vrij grote plaats in op de osram
herboren ensemble. ma's. omdat de pantomime v en on-
De ontwikkeling van het voortaan geschoold publiek gemakke' r toe-
grondig-getrainde. zeer hardwerkende gankeliik is dan de zuivere dan- en er
operaballet zette zich ln goede richting aldus een goede inleiding toe vormt.
PROF L. O- WENCKEBACH:
(Van onze speciale verslaggever)
JiOE IK EIGENLIJK IN DE KUNST TERECHTGEKOMEN BER,
ik 'herinner het me niet meer. Al heel jong wist ik, dat ik die richting uit mot!t,
Natuurlijk, ook ik idealiseerde dat kunstenaarschap. Je zag ;e als artist met bar»
en lange cape door het leven gaan. Op zeker ogenblik merk je wel, dat je alleen
maar slaaf van je muze geworden bent. Je kunt er niet meer los van komen.
moet altijd maar verder zonder ooit tevreden te kunnen zijn over de dingen, dl,
je uit je handen ziet komen. Wat je geest voorziet is te mooi. De werkelijkheid,
die je schept naar dat geestesbeeld, blijft altijd onvolkomen. En dan denk j,
maar steeds: „Ja, maar het werk, waar ik nü mee bezig ben, dat wordt het..,,
En natuurlijk is ook dat als het klaar is, weer niet wat je er jezelf van voorgh
steld had.
Aldus de 57-jarige beeldhouwer pr».
fessor L. O. Wenckebach die w(J dfZ(t
dagen in zijn stijlvolle woning in Noord,
wijkerhout bezochten.
Voor ons ligt op de gezellig roman,
lige werktafel tussen allerhande gereed,
schappen en gipsvormen, de broaz«
watersnoodpenning, die aanstonds (ij
brons en ln zilver) gekocht zal kunnen
worden door wie met behoud van eet
kunstzinnige herinnering (nog) een bjj.
drage zal willen leveren aan het Nj.
tionaal Rampenfonds. De beelden op
deze penning zijn door prof. Wencke-
bach ontworpen.
IJITERST SOBERE beelden. Aan de
u ene kant de wat lugubere voorstel
ling van een in het water verzinkende
mannenfiguur. Op de keerzijde het ver
zachtende beeld van het duifje vat
Noach.
„Ik heb het bijzonder prettig gerot-
den", zegt de beeldhouwer, „op deze
wijze iets te hebben kunnen bijdragen
Je voelt je als kunstenaar soms tot
verschrikkelijk onnut mens. Dan ben je
bl\) als je iets kan doen".
„Belangeloos?" vragen we W!
overbodig.
„Ja, natuurlijkf i» professor!
snelle reactie, die verontwaardigd tot
hebben geklonken, wanneer deze kun
stenaar niet zo'n vriendelijk en «et-
wichtig mens zou zijn geweest lts
schalkse twinkeling in de ogen verraai
hoe zijn scherpe en critische geest ach
ter onze overrompelde vraag nog Juitt
bijtijds de humor ontdekt heeft.
Dan vertelt de kunstenaar van zijl
werk. Hoe hij de beeldenaar voor dt
penningen en munten meestal eerst ne
gatief in gips snijdt en voor de groten
concepties altijd begint met „een knjj-
pelseltje" in klei. Hoe hij zich eenmaal
uit vijf deelnemers als prijswinnai
aangewezen zag om onze huidige munt
soorten te ontwerpen en zich daarvoor
een volkomen nieuwe techniek moeS
eigen maken, omdat het reliëf van een
munt zo weinig diepte heeft. Hoe hii
juist gereedgekomen is met een nieuws
Indonesische munt met de beeldenaa.'
van Dipo Negero, een historische fi
guur, waarvan alleen een oude litho
beschikbaar was. En verder hoe hij effl
bijzondere herinnering bewaart aan dl
A. F. Philips van wie hij een beeld
maakte.
Daarna wandelen we met de profes
sor mee naar het oude koetshuis achter
de woning, dat een werkelijk ideale
ruimte biedt om als atelier te worde»
ingericht. Even werpt men in de ha-
van de woning nog een blik op de oude
gipsvormen van de beelden, die he'
stadhuis van Veere sieren. Tussen h';
nog kale struikgewas in de tuin zie1
men ntfast andere beelden, een branie:
naakt van een jongen. „Mijn elfjarige
zoon", zegt de professor met diepe
warmte in zijn stem.
IN HET KOETSHUIS staan we al dired
tegenover een prachtige Promethetë-
figuur in brons. „Die komt te staa-
voor het nieuwe hoofdgebouw van Ij
Technische Hogeschool in Delft. W®
ben ik buitengewoon hoogleraar in o
afdeling bouwkunde. Speciaal voor*®-
betreft de plastische vormgeving. ï"1'
Prometheus stal het vuur uit de hem'
en maakte daarmee de techniek m""
gelijk.
Van deze Prometheusfiguur »M
men naar een fijn gestyleerde witw"
meren kop van prinses Wilhelmi®
„Die is bestemd voor MarscsIW
Venezuela", licht de kunstenaar de*
conceptie toe. „Volgende week
bet stuk geëmballeerd en verzond®
Het krijgt een plaats op de Plat»
lermina. het Wilhelminaplein in l®j»
caibo. Een geschenk van de Ro"
club aan de stad. De Shell m®
Venezuela schatrijk en doet
Hik veel voor de welvaart *an dit U»
In de Shell kan men de NederlaT
grondslag niet vergeten. Vandaar
0
Venezolaanse eerbetoon aan ons
la»"1'
Er is natuurlijk nog veel snee
zien in dit oude koetshuis-met-g'
dak. Er ligt in afgewerkte niod
het levenswerk van een werkzaa
zeer consciëntieus kunstenaar.
Het werk var. één, die van 's "!°rf
inspilM
negen tot 's avonds zes de
tit
zoekt in zijn daadkracht en d"s
op die inspiratie blijft zitten trac'"e
en a(t(jd t(jd tekort komt. Kortoro
werk van een gelukkig en
mens, die behalve klei met
vaardigheid tekenstift en palet
hanteren en intussen ook nog v° f(
de t(jd overhoudt voor zijn van
levensvreugde vervulde gezin.