HIER LEEFDEN EDELEN EN BURCHTVROUWEN
Het dorp Heemskerk door de
eeuwen
DORP MET ZEER RIJKE HISTORIE
Zorgen voor de tuinderij
Rook van de hoogovens reikt ver
Hoe is denaam Heemskerk ontstaan?
Ontsnapping in
een kotter
Strand voor het publiek
ontsloten
AARDBEI ENCENTRUM
HEEMSKERKER STRAND
FRAAI RAADHUIb
Waterbeheersing een
dringende noodzaak
weet van
J)E DOORSNEE NOORDHOLLANDER
Heemskerk niet veel meer dan dat het een dorp is, daar
ergens tussen Heemskerk en Beverwijk en dat er veel tuin
bouw wordt beoefend. Er moet ook een slot staan, dat
Assumburg heet. Veel verder reikt de kennis omtrent deze
nijvere gemeente over het algemeen niet. Men kan zich
geen beeld vormen van haar omvang vier uren gaans in
omtrek noch van haar oppervlakte, die 2700 hectare
bedraagt. Rijdt men langs de Rijksstraatweg van Alkmaar,
naar Haarlem, dan weet men het dorp links, waar de con
touren van een paar kerktorens het aanwijzen, doch men
realiseert zich geenszins, dat ook het gebied rechts van de
weg nog tot Heemskerk behoort en dat het reikt tot aan de
Noordzee. Dit deel, waarin ook een brede duinstrook is
begrepen, is rijk aan natuurschoon en wordt besloten door
het strand, dat gedurende de zomermaanden steeds meer
in exploitatie komt.
Zo ligt daar Heemskerk, ogenschijnlijk als een vredig
dorp. Ogenschijnlijk, want er zijn grote gebeurtenissen,
die hun schaduw vooruit werpen. Door de toenemende in
dustrialisatie rond Beverwijk en de daarmee gepaard gaan
de agglomeratie, ziet het tuindersdorp zich ernstig in zijn
bestaan als zodanig bedreigd. Wanneer het ontwerpplan
IJmond-Noord tot werkelijkheid wordt, zal ook Heems
kerk hierin worden betrokken en hierdoor een revolution-
naire ontwikkeling ondergaan, waarvan de gevolgen nog
nauwelijks zijn te overzien. Van de problemen, die hier
mede worden geschapen, vertelde burgemeester Nielen ons
een en ander in een onderhoud, dat wij vorige week met
hem mochten hebben op het fraaie raadhuis, dat niet zon
der reden de trots van Heemskerk is.
£0 ZITTEN WIJ dan tegenover bur
gemeester Nielen om met de vraag
stukken, die Heemskerk beroeren, te
worden geconfronteerd. Eerst is er
een oriënterend aanloopje, een ver
kenning van het terrein, zou men
fcaast kunnen zeggen, waarbij we in
grote lijnen vernemen, wat er in dit
aorp alzo leeft en streeft.
Het bevolkingscijfer, vernemen we,
is juist de zesduizend gepasseerd en
niet minder dan 85 procent hiervan
is katholiek. Buiten de negen K.V.P.-
leden telt de raad één vertegenwoor
diger van de P.v.d.A. en één van de
C.H.
Meer dan de helft van de bewoners
vindt een bestaan in de tuinbouw. Er
is ook nog wel enige veehouderij en
*en onbeduidende industrie, maar de
tuinbouw is toch wel de kurk, waarop
goeddeels het bestaan drijft. Deze
heeft zich hier op de lichte gronden
In hoofdzaak ontwikkeld in de rich
ting van de fijnere culture met het
slechts koude grond-producten, maai
ook speciaal met veel platglas, ver
warmde kassen en warenhuizen. Ver
schillende tuinders beschikken zelfs
reeds over verplaatsbare kassen op
rails, die weliswaar vrij kostbaar in
aanschaffing zijn, maar die voorko
men, dat de grond een zekere moeheid
zou gaan vertonen ten gevolge van
het feit, dat er telkenjare dezelfde
producten op worden geteeld.
Burgemeester Nielen stipt aan, dat
het percentage van de arbeidersbevol
king in de meeste gevallen z.g.
forensen-arbeiders thans 30 be
draagt en dat dit gradueel het sterkst
stijgt. Nochtans blijft de tuinbouw,
waarin ook begrepen de bloementeelt,
hoofdbron van bestaan.
REVERWIJK GAAT nog steeds door
voor en het heeft een bekende
naam gekregen als aardbeienstad.
„Maar weet u wel", zegt burgemees
ter Nielen, „dat 75 procent van de al
daar geveilde aardbeien uit Heems
kerk afkomstig is? En" hij bladert
even in een mapje ,voor de groen
ten bedraagt dit 53.5 procent. Dit
maakt, dat de Beverwijker veiling, die
toch een geheel rayon omvat, voor
ruim 60 procent vanuit Heemskerk
wordt gevoed".
Die aardbeientjjd, aldus de burge
meester, is een interessante tijd, waar
in Heemskerk onder hoogspanning
werkt. Heel Heemskerk wordt er doo«
begeesterd. Het is in die enkele weken
„help buur, help vrind" en van het
krieken van de dag tot aan de avond
gunt men zich nauwelijks tijd om te
eten. De kinderen krijgen plukverlof,
vergaderingen worden niet gehouden,
men kan zich zelfs niet permitteren
ziek te zijn. En mijn spreekuur kan ik
wel vergeten, want er komt practisch
niemand op bezoek.
Dat duurt zo van de eerste „zuur
tjes" af tot de pluk van de late toe.
Dan buigt jong en oud zich over de
bedden en hier en daar weerklinkt hel
populaire aardbeienlied, dat aanvangt
met de woorden:
Heemskerker aardbei, lekkere rooie,
Ik hou zo van jou
QVER DE TUINBOUW en wat daar
mee samenhangt, komen we nog
nader te spreken, maar eerst leidt het
gesprek naar een andere richting,
naar dat deel van Heemskerk name
lijk, dat aan gene zijde van de Rijks-
weg is gelegen, naar de bijna duizend
hectaren bos en duin, waarbij de ver
binding met het strand onze bijzon
dere belangstelling heeft.
Daarmee is het een wonderlijke ge
schiedenis. Destijds was het namelijk
Door het silhouet van de katholieke
kerk met haar ranke toren wordt het
dorpsbeeld beheerst.
zo, dat men het Heemskerker strand
slechts via Wijk aan Zee kon berei
ken. Hiervoor moesten de bezoekers,
voornamelijk uit de Zaanstreek, zich
een behoorlijke omweg getroosten en
alleen het aan het Wijker strand
grenzende gedeelte werd door de N.V.
Noorderbad geëxploiteerd.
Na de oorlog bemerkte men, dat de
Duitsers op provisorische wijze een
weg door de duinen hadden aangelegd
BURGEMEESTER H. NIELEN
en door déze te gebruiken zou men een
prachtige verbinding krijgen van de
Zaanstreek over het dorp Heemskerk
naar de Noordzee. Hierbij deden zich
echter bezwaren voor, want het duin-
terrein mocht slechts worden betreden
door houders van een toegangskaart
en de doorgang in de zeewering was
verboden.
Het gemeentebestuur wist evenwel
te bereiken, dat deze doorgang „bij
gedogen" mag worden gebruikt en er
zijn ook enige voorzieningen getroffen
om de doorgang makkelijker te ma
ken. Het strandbezoek is hierdoor ten
zeerste toegenomen, wat reeds aan
leiding heeft gegeven tot een nieuwe
exploitatie achter de z.g. Kruisberg.
Dat hier inmiddels een recreatie
oord van betekenis is ontstaan, blijkt
wel uit het feit, dat het vorig jaar ten
behoeve van het bezoek aan het prach
tige duinterrein rond 88.000 dagkaar
ten werden verstrekt, alsmede 1941
maand- en 946 gezinskaarten. Voorts
weldige strijd tussen de Heemskerken
en de Brederodes alsmede van de
bloedige twisten tussen de Hoeksen en
Kabeljauwsen. Hierbij werd in 1418,
onder gravin Jacoba van Beieren, het
slot door de Hoeksen verwoest, kort
daarop werd het herbouwd, maar als
HET DORP HEEMSKERK heeft een zo rijke historie, dat wij er slechts
hier en daar een greep uit kunnen doen. Hoe lang het heeft bestaan, valt moei
lijk te zeggen, maar een feit is, dat hier reeds in de prilste eeuwen van onze
jaartelling mensen moeten hebben gewoond. Daarvan getuigen bijvoorbeeld sterkte- ,als bu£cbt: sP.eelde het nadien
i a a rr r 6 6 vywvrvvvK* geen roj van betekenis meer.
ae resten van het slot tiaerlem, grote stenen vaakdie men naderhand heeft Ook hier moeten wij het laten bij
benut bij de bouw van walingen en schuren. Dit slot zou hier reeds in het een enkele Sreep, hoewel de historie
begin van de zesde eeuw door een telg uit het geslacht der Friese koningen tóL? bieder Kr"'Sftate gaan"
zijn gesticht, doch uit de geschiedenis is hier maar weinig van bekend. Ook Interessant moge de vermelding
over de oorsprong van de naam Heemskerk tast men in het duister. Volgens ^merno^rdtu.Tat Ma"^
sommigen zou deze dateren uit de elfde eeuw en zijn afgeleid van de naam eenmaal de prjjs is geweest van een
van een adellijke dame, Hemes, Omtrent deze tijd schreef men namelijk ,oterÜ- Jonk vrouwe Maria Agatha
„Hemesenkireca", waaruit later Heemskerk zou zijn ontstaan. Anderen menen ^ge"
echter, dat de naam zijn ontstaan dankt aan een water, de Heems of Eems, lukkige winnaar verkoos echter de
wat mede aannemelijk is, omdat er in schrifturen uit de middeleeuwen no's> v,;prt,i?duize"d pMen, die in plaats
vaak van „Eemskerck" wordt gesproken. Doch reeds voordien zou Heemskerk steïd. be8th'kbaar waren ge'
in de annalen des lands meerdere keren op de voorgrond treden. Van de eigenlijke burcht is niets
meer over dan een pover restant van
Ik NOG VEEL in het dorp Heems- het muurwerk. Het kasteel Marquette
kerk, dat aan het verleden herin- is echter nog volkomen intact en
nert. Daar is in de eerste plaats het vormt zowel naar het exterieur als
slot Assumburg, thans nog in volle naar het interieur een bezienswaar
luister staande aan de zelfkant der digheid, die men niet ten onrechte
gemeente en dat vooral de laatste voor het publek heeft opengesteld.
CÜÏÏi..jeuS?herberg een grote be- Het huldttoneel
kendheid verwierf. Hoe vele trekkers
zullen niet hun herinnering hebben J\IIET zo HEEL VER van d« Rijks-
aan de tijd, toen de minstreel Geert straatweg bevindt zich het Huid-
Deels hier zijn luit bespeelde en men toneel, een plek, die ieder Heemsker-
onwillekeurig onder de bekoring ker kent, doch waaraan de vreemde-
kwam van de romantische sfeer van kng achteloos voorbijgaat, omdat
dit oude slot? En hoe velen zijn er deze historische plaats niet door hem
thans niet, die zich in de vacantietijd wordt opgemerkt. Hier was het, dat
onder de hoede stellen van het echt- In vroeger eeuwen de Graven van
paar Post, dat er zijn scepter zwaait. Holland als Heren van Kennemerland
Maar eens zetelden hier andere be- werden gehuldigd en een dergelijke
woners uit het rijke en machtige ge- plechtigheid moet met de entourage
slacht Van Assndelft, dat tijdens de van edellieden en burgers wel een
15e en 16e eeuw zijn grote roem be- boeiend en luisterrijk schouwspel zijn
leefde en dat de grondlegger is ge- geweest.
weest van het eigenlijke slot. dat Ger- Waarom men hiertoe deze plaats
rit van Assendelft in 1546 geheel liet had gekozen?
verbouwen om bij zijne „naecome- De geschiedenis geeft hierop slechts
linghen in eeren en reputatie gehou- een \aag omlijnd antwoord, maar oud
den te worden." heidskundige onderzoekingen, die in
Nadien heeft het tlot nog tal van 1863 ter plaatse werden ingesteld,
bewoners gekend, onder wie de edele brachten merkwaardige dingen aan
"SS
Het slot Assumburg, dat reeds uit oude tijden stamt en dat eindelijk een
bestemming vond als jeugdherberg.
het licht. Allerlei vondsten, waartoe
ook verbrande beenderen behoorden,
leverden het bewijs, dat men hier te
doen had met een offer- en lijkver
brandingsplaats, die reeds dagtekende
uit de eerste eeuwen onzer christe
lijke samenleving.
kactppl MarnijpHp Een eenvoudig gedenkteken wijst
l\asreei IViarqueire thans de plaats aan, die thans maar
w zejden meer wordt betreden, doch die
eens het toneel is geweest van edele
en onedele daden, al zijn deze laatste
ook in de grijze oudheid verhuld.
Van de vele Noordhollandse dorpen
hebben er maar weinige een zo r(jke
en bewogen historie als het dorp
Heemskerk, dat zich tevens mag be
roemen op het behoud lan enige mo-
jonkvrouwe Anna de Renesse, doch
in 18'o8 werd het voorgoed verlaten en
van zijn luister ontdaan. Eerst in 1911
ging de burcht in eigendom over aan
de Staat en werden voorzieningen ge
troffen. opdat dit bouw werk bewaard
zou blijven voor het nageslacht.
[)AN IS ER het kasteel Marquette,
waarvan mede in kort bestek iets
dient te worden gezegd. Iets ten zui
den van dit kasteel bevond zich eens
een burcht, die gelegen op een
eiland met haar stenen rondeel en
hoge toren een machtige vesting was,
waar soms verbitterd om werd gestre
den, zoals in de tijd van de Hoekse en
werd voor de plaatsing van 34 zomer-1
huisjes vergunning verleend.
De toestand aldus burgemeestei
Nielen zal eerst ideaal worden,
zodra deze rechtstreekse verbinding
rok geschikt kan worden gemaakt
om te berijden met auto's en bussen.
Voor het echter zo- ver is, kan er
eerst nog heel wat water door de zee
lopen.
^AN HET EIND van ons praatje
hebben wij een korte rondgang
door Heemskerk s raadhuis gemaaKi,
dat nog niet zo heel lang geleden een
vrij primitief gebouw was, maar dat
.hans na een aantal deskundige voor
zieningen onder le.ding van de ge
meente-architect volkomen modern
geoutilleerd is en dat aan alle aena-
oare eisen van comfort, althans voor
een plattelandsgemeente, voldoet.
Daarvan getuigt de fraaie burge
meesterskamer en in niet mindere
mate de trouwzaal, die over een in
richting beschikt, waarop men in me
nige stad niet ten onrechte jaloers
zou zijn. Heel apart mogen wij in dit
verband de raadzaal noemen en wel
met name, de hierin door de heer Ter
Haar Romeny, zoon van de Heems
kerker predikant, op artistieke wijze
aangebrachte symbolische muurschil
deringen. Van zijn hand Ter Haar
Romeny maakt veel naam als kunst
schilder en glazenier is ook het in
drukwekkende glas-in-loodraam in de
hall.
Hier, in dit gebouw, zal de raad
eerlang voor gewichtige besluiten wor
den gesteld, die voor het dorp Heems
kerk van historische betekenis kunnen
worden geacht. Voor wat de toekomst
in deze in haar schoot heeft, verwij
zen wij naar onze bescohuwing over
het ontwerpplan IJmond-Noord.
70ALS WIJ in de gids van
Heemskerk lezen, moet liet
slot Hoerlem eens het toneel zijn
geweest ran kloeke huwelijks
trouw. Een der burchtheren was
zeer gehaat door zijn wreedheid.
Zijn vijanden belegerden het slot
en hadden alles er op gezet om
hem in handen te krijgen; hoewel
de overige bewoners het slot vrij
konden verlaten. Door gebrek
aan voedsel besloot de slotheer
zich op ongenade over te geven,
doch zijn trouwe gade u-'ist hem
van een wisse dood te redden. Zij
vroeg de belegeraars het kasteel
te mogen verlaten met die goede
ren, welke zij het meest liefhad
en welke zij in één keer zou kun
nen dragen. Dit werd haar toege
staan. De burchtvrouwe sloot
daarna haar gemaal in een koffer
en droeg hem met behulp van een
dienstmaagd over de valbrug naar
buiten. Rustig en geen argwaan
verwekkend schreed zij met haar
beminde last voort langs de Hof-
laan en weldra vond zij in een
afgelegen bosje een toevluchts
oord, waar de slotheer uit zijn
benauwde toestand werd bevrijd
en door zijn trouwe gade werd
aangespoord tot de vlucht. Zo
werd de vijand door deze liefde
volle vrouw gefopt. En nog is de
plaats, waar de burchtheer be
vrijd werd, bekend onder de eeu
wenoude naam van Poppenburg
of Vrijburg.
Het verhaal moge waar zijn of
legende, het onderstreept in ieder
geval nog eens, dat de liefde is
van alle tijden.
ALS WE AANSTONDS iets verder in de tijd zijn, zullen in Heemskerk weer
de aardbeien rijpen. Dat is ieder jaar nog zo geweest en het zal ook in de
komende jaren zo zijn. Maar vragen de tuinders zich met angst en vreze af
hoe lang nog? Het dorp heeft thans een vooruitstrevende tuindersstand, die
belangrijke bedragen in de bedrijven heeft geïnvesteerd en die alle moeite doet
om de producten zo vroeg mogelijk in het jaar aan de markt te brengen, doch
er zijn symptomen, die er op wijzen, dat binnen betrekkelijk afzienbare tijd
het aspect der gemeente zich totaal zal wijzigen en dat zij zal worden opge
nomen in het zich steeds uitbreidende industriegebied rond Beverwijk.
zal zijn, dat'er nieuwe tuinbouwgron-
den worden gecreëerd.
„De tuinders", aldus de heer Nielen,
„zjjn niet geholpen met een zakgeld.
Zij moeten in staat worden gesteld
hun levenswerk voort te zetten, waar
voor vervangingsgronden beschikbaar
dienen te worden gesteld. Deze gron
den zijn inderdaad in de gemeente
aanwezig bjj het Heemskerkerduin.
Hier ligt een 60 70 H.A. geschikte
grond, die in het bezit is van de Pro
vincie en zowel Heemskerk als Bever
wijk beramen ernstige middelen om
hier een bestaansmogelijkheid te
scheppen voor het zo belangrijke agra
rische volksdeel. Medewerking van de
Provinciale overheid is hiertoe in de
eerste plaats vereist.
Een dringend S.O.S.
JN DIT VERBAND loste de burge
meester nog een dringend S.O.S. en
wel met betrekking tot de waterbe
heersing. Te dezen opzichte heerst te
Heemskerk niet minder dan een
noodtoestand, die op de kortst moge
lijke termijn uit de weg dient te wor
den geruimd. Kampt men aan de ene
kant een gedeelte van het jaar op de
bedrijven met een watergebrek, waar
door ieder voor zich verplicht is zo'n
beetje waterleidingbedrijfje te spelen,
anderszijds veroorzaakt het water,
dat van het duinterrein komt, in een
volgend jaargetijde een zodanige over
last, dat men er bijna in verdrinkt.
Het water valt dan bijna niet te ver
werken en voor zover het in de pol
der wordt gespreid, zit men er daar
ook hopeloos mee verlegen, omdat de
bemalingscapaciteit ten enenmale on
voldoende is.
Alle beroepen om medewerking ten
einde in deze uit de impasse te gera
ken, hebben tot dusverre geen effect
gesorteerd. Hoe lang moet het
vraagt Heemskerk zich af nog zo
bljjven, dat men niet dan met de
grootste moeite van het overtollige
water wordt verlost en even later
weer dankbaar zou zijn, zo men er
slechts tien procent van weer ter be
schikking had.
Er ziin problemen te over in Heems.
kerk, doch dit is ongetwijfeld het be
langrijkste.
()OK HIERVAN heeft burgemeester
Nielen ons een en ander verteld,
daarbij teruggrijpende naar de eerste
ontwikkeling van het z.g. IJmond-
Noord-plan, dat in feite reeds een rol
speelde nadat het Noordzeekanaal
was gegraven. Hierdoor ontstond een
industriële standaard te Velsen, doch
het zou duren tot 1910 voor en aleer
ook Beverwijk hierin werd betrokken.
Maakte het industriële potentieel
reed8 voor 1940 een sterke uitbouw
noodzakelijk, eerst na de oorlog werd
in deze een geheel nieuwe phase inge
luid en wanneer de plannen, die op
papier staan, worden verwezenlijkt,
dan zullen voor meer dan 150.000
mensen huisvestingsmogelijkheden
moeten worden geschapen, waarbij
ook het oog is gericht op Heemskerks
grondgebied.
Dat deze agglomeratie voor Heems
kerk grote moeilijkheden met zich zal
brengen, behoeft geen betoog. Zoals
de burgemeester reeds in zijn nieuw
jaarsrede stipuleerde, heeft men zich
de uitvoering van het plan in phasen
gedacht, waarbij in de eerste phase te
Heemskerk reeds een 1700 woningen
zouden worden gebouwd. Hiervoor ls
een tijdsverloop geraamd van 15 jaar
en door deze aanbouw zou nog slechts
voornamelijk in eigen behoefte wor
den voorzien.
Vervangingsgronden.
J-JOE ZAL HET dan, was onze vraag,
met de tuinders gaan?
Met nadruk betoogde de burge
meester, dat het zowel uit economisch
als uit sociaal oogpunt noodzakelijk
Kabeljauwse twisten. De heer H. van numenten, die de herinnering aan dit
Benthem, oud-gemeentesecretaris en verleden levendig houden voor de
historicus bij uitnemendheid, gewaagt huidige generaties en voor die, welke
in zijn gids van Heemskerk van de ge- hierop zullen volgen.
In het centrum van het dorp verheft zich de oude gemeente tor en, die geheel
mt steen is opgetrokken. Het gebouw met bet koepeltje is het gemeentehuis.
A