HIER LEEFDEN EDELEN EN BURCHTVROUWEN Het dorp Heemskerk door de eeuwen DORP MET ZEER RIJKE HISTORIE Zorgen voor de tuinderij Rook van de hoogovens reikt ver Hoe is denaam Heemskerk ontstaan? Ontsnapping in een kotter Strand voor het publiek ontsloten AARDBEI ENCENTRUM HEEMSKERKER STRAND FRAAI RAADHUIb Waterbeheersing een dringende noodzaak weet van J)E DOORSNEE NOORDHOLLANDER Heemskerk niet veel meer dan dat het een dorp is, daar ergens tussen Heemskerk en Beverwijk en dat er veel tuin bouw wordt beoefend. Er moet ook een slot staan, dat Assumburg heet. Veel verder reikt de kennis omtrent deze nijvere gemeente over het algemeen niet. Men kan zich geen beeld vormen van haar omvang vier uren gaans in omtrek noch van haar oppervlakte, die 2700 hectare bedraagt. Rijdt men langs de Rijksstraatweg van Alkmaar, naar Haarlem, dan weet men het dorp links, waar de con touren van een paar kerktorens het aanwijzen, doch men realiseert zich geenszins, dat ook het gebied rechts van de weg nog tot Heemskerk behoort en dat het reikt tot aan de Noordzee. Dit deel, waarin ook een brede duinstrook is begrepen, is rijk aan natuurschoon en wordt besloten door het strand, dat gedurende de zomermaanden steeds meer in exploitatie komt. Zo ligt daar Heemskerk, ogenschijnlijk als een vredig dorp. Ogenschijnlijk, want er zijn grote gebeurtenissen, die hun schaduw vooruit werpen. Door de toenemende in dustrialisatie rond Beverwijk en de daarmee gepaard gaan de agglomeratie, ziet het tuindersdorp zich ernstig in zijn bestaan als zodanig bedreigd. Wanneer het ontwerpplan IJmond-Noord tot werkelijkheid wordt, zal ook Heems kerk hierin worden betrokken en hierdoor een revolution- naire ontwikkeling ondergaan, waarvan de gevolgen nog nauwelijks zijn te overzien. Van de problemen, die hier mede worden geschapen, vertelde burgemeester Nielen ons een en ander in een onderhoud, dat wij vorige week met hem mochten hebben op het fraaie raadhuis, dat niet zon der reden de trots van Heemskerk is. £0 ZITTEN WIJ dan tegenover bur gemeester Nielen om met de vraag stukken, die Heemskerk beroeren, te worden geconfronteerd. Eerst is er een oriënterend aanloopje, een ver kenning van het terrein, zou men fcaast kunnen zeggen, waarbij we in grote lijnen vernemen, wat er in dit aorp alzo leeft en streeft. Het bevolkingscijfer, vernemen we, is juist de zesduizend gepasseerd en niet minder dan 85 procent hiervan is katholiek. Buiten de negen K.V.P.- leden telt de raad één vertegenwoor diger van de P.v.d.A. en één van de C.H. Meer dan de helft van de bewoners vindt een bestaan in de tuinbouw. Er is ook nog wel enige veehouderij en *en onbeduidende industrie, maar de tuinbouw is toch wel de kurk, waarop goeddeels het bestaan drijft. Deze heeft zich hier op de lichte gronden In hoofdzaak ontwikkeld in de rich ting van de fijnere culture met het slechts koude grond-producten, maai ook speciaal met veel platglas, ver warmde kassen en warenhuizen. Ver schillende tuinders beschikken zelfs reeds over verplaatsbare kassen op rails, die weliswaar vrij kostbaar in aanschaffing zijn, maar die voorko men, dat de grond een zekere moeheid zou gaan vertonen ten gevolge van het feit, dat er telkenjare dezelfde producten op worden geteeld. Burgemeester Nielen stipt aan, dat het percentage van de arbeidersbevol king in de meeste gevallen z.g. forensen-arbeiders thans 30 be draagt en dat dit gradueel het sterkst stijgt. Nochtans blijft de tuinbouw, waarin ook begrepen de bloementeelt, hoofdbron van bestaan. REVERWIJK GAAT nog steeds door voor en het heeft een bekende naam gekregen als aardbeienstad. „Maar weet u wel", zegt burgemees ter Nielen, „dat 75 procent van de al daar geveilde aardbeien uit Heems kerk afkomstig is? En" hij bladert even in een mapje ,voor de groen ten bedraagt dit 53.5 procent. Dit maakt, dat de Beverwijker veiling, die toch een geheel rayon omvat, voor ruim 60 procent vanuit Heemskerk wordt gevoed". Die aardbeientjjd, aldus de burge meester, is een interessante tijd, waar in Heemskerk onder hoogspanning werkt. Heel Heemskerk wordt er doo« begeesterd. Het is in die enkele weken „help buur, help vrind" en van het krieken van de dag tot aan de avond gunt men zich nauwelijks tijd om te eten. De kinderen krijgen plukverlof, vergaderingen worden niet gehouden, men kan zich zelfs niet permitteren ziek te zijn. En mijn spreekuur kan ik wel vergeten, want er komt practisch niemand op bezoek. Dat duurt zo van de eerste „zuur tjes" af tot de pluk van de late toe. Dan buigt jong en oud zich over de bedden en hier en daar weerklinkt hel populaire aardbeienlied, dat aanvangt met de woorden: Heemskerker aardbei, lekkere rooie, Ik hou zo van jou QVER DE TUINBOUW en wat daar mee samenhangt, komen we nog nader te spreken, maar eerst leidt het gesprek naar een andere richting, naar dat deel van Heemskerk name lijk, dat aan gene zijde van de Rijks- weg is gelegen, naar de bijna duizend hectaren bos en duin, waarbij de ver binding met het strand onze bijzon dere belangstelling heeft. Daarmee is het een wonderlijke ge schiedenis. Destijds was het namelijk Door het silhouet van de katholieke kerk met haar ranke toren wordt het dorpsbeeld beheerst. zo, dat men het Heemskerker strand slechts via Wijk aan Zee kon berei ken. Hiervoor moesten de bezoekers, voornamelijk uit de Zaanstreek, zich een behoorlijke omweg getroosten en alleen het aan het Wijker strand grenzende gedeelte werd door de N.V. Noorderbad geëxploiteerd. Na de oorlog bemerkte men, dat de Duitsers op provisorische wijze een weg door de duinen hadden aangelegd BURGEMEESTER H. NIELEN en door déze te gebruiken zou men een prachtige verbinding krijgen van de Zaanstreek over het dorp Heemskerk naar de Noordzee. Hierbij deden zich echter bezwaren voor, want het duin- terrein mocht slechts worden betreden door houders van een toegangskaart en de doorgang in de zeewering was verboden. Het gemeentebestuur wist evenwel te bereiken, dat deze doorgang „bij gedogen" mag worden gebruikt en er zijn ook enige voorzieningen getroffen om de doorgang makkelijker te ma ken. Het strandbezoek is hierdoor ten zeerste toegenomen, wat reeds aan leiding heeft gegeven tot een nieuwe exploitatie achter de z.g. Kruisberg. Dat hier inmiddels een recreatie oord van betekenis is ontstaan, blijkt wel uit het feit, dat het vorig jaar ten behoeve van het bezoek aan het prach tige duinterrein rond 88.000 dagkaar ten werden verstrekt, alsmede 1941 maand- en 946 gezinskaarten. Voorts weldige strijd tussen de Heemskerken en de Brederodes alsmede van de bloedige twisten tussen de Hoeksen en Kabeljauwsen. Hierbij werd in 1418, onder gravin Jacoba van Beieren, het slot door de Hoeksen verwoest, kort daarop werd het herbouwd, maar als HET DORP HEEMSKERK heeft een zo rijke historie, dat wij er slechts hier en daar een greep uit kunnen doen. Hoe lang het heeft bestaan, valt moei lijk te zeggen, maar een feit is, dat hier reeds in de prilste eeuwen van onze jaartelling mensen moeten hebben gewoond. Daarvan getuigen bijvoorbeeld sterkte- ,als bu£cbt: sP.eelde het nadien i a a rr r 6 6 vywvrvvvK* geen roj van betekenis meer. ae resten van het slot tiaerlem, grote stenen vaakdie men naderhand heeft Ook hier moeten wij het laten bij benut bij de bouw van walingen en schuren. Dit slot zou hier reeds in het een enkele Sreep, hoewel de historie begin van de zesde eeuw door een telg uit het geslacht der Friese koningen tóL? bieder Kr"'Sftate gaan" zijn gesticht, doch uit de geschiedenis is hier maar weinig van bekend. Ook Interessant moge de vermelding over de oorsprong van de naam Heemskerk tast men in het duister. Volgens ^merno^rdtu.Tat Ma"^ sommigen zou deze dateren uit de elfde eeuw en zijn afgeleid van de naam eenmaal de prjjs is geweest van een van een adellijke dame, Hemes, Omtrent deze tijd schreef men namelijk ,oterÜ- Jonk vrouwe Maria Agatha „Hemesenkireca", waaruit later Heemskerk zou zijn ontstaan. Anderen menen ^ge" echter, dat de naam zijn ontstaan dankt aan een water, de Heems of Eems, lukkige winnaar verkoos echter de wat mede aannemelijk is, omdat er in schrifturen uit de middeleeuwen no's> v,;prt,i?duize"d pMen, die in plaats vaak van „Eemskerck" wordt gesproken. Doch reeds voordien zou Heemskerk steïd. be8th'kbaar waren ge' in de annalen des lands meerdere keren op de voorgrond treden. Van de eigenlijke burcht is niets meer over dan een pover restant van Ik NOG VEEL in het dorp Heems- het muurwerk. Het kasteel Marquette kerk, dat aan het verleden herin- is echter nog volkomen intact en nert. Daar is in de eerste plaats het vormt zowel naar het exterieur als slot Assumburg, thans nog in volle naar het interieur een bezienswaar luister staande aan de zelfkant der digheid, die men niet ten onrechte gemeente en dat vooral de laatste voor het publek heeft opengesteld. CÜÏÏi..jeuS?herberg een grote be- Het huldttoneel kendheid verwierf. Hoe vele trekkers zullen niet hun herinnering hebben J\IIET zo HEEL VER van d« Rijks- aan de tijd, toen de minstreel Geert straatweg bevindt zich het Huid- Deels hier zijn luit bespeelde en men toneel, een plek, die ieder Heemsker- onwillekeurig onder de bekoring ker kent, doch waaraan de vreemde- kwam van de romantische sfeer van kng achteloos voorbijgaat, omdat dit oude slot? En hoe velen zijn er deze historische plaats niet door hem thans niet, die zich in de vacantietijd wordt opgemerkt. Hier was het, dat onder de hoede stellen van het echt- In vroeger eeuwen de Graven van paar Post, dat er zijn scepter zwaait. Holland als Heren van Kennemerland Maar eens zetelden hier andere be- werden gehuldigd en een dergelijke woners uit het rijke en machtige ge- plechtigheid moet met de entourage slacht Van Assndelft, dat tijdens de van edellieden en burgers wel een 15e en 16e eeuw zijn grote roem be- boeiend en luisterrijk schouwspel zijn leefde en dat de grondlegger is ge- geweest. weest van het eigenlijke slot. dat Ger- Waarom men hiertoe deze plaats rit van Assendelft in 1546 geheel liet had gekozen? verbouwen om bij zijne „naecome- De geschiedenis geeft hierop slechts linghen in eeren en reputatie gehou- een \aag omlijnd antwoord, maar oud den te worden." heidskundige onderzoekingen, die in Nadien heeft het tlot nog tal van 1863 ter plaatse werden ingesteld, bewoners gekend, onder wie de edele brachten merkwaardige dingen aan "SS Het slot Assumburg, dat reeds uit oude tijden stamt en dat eindelijk een bestemming vond als jeugdherberg. het licht. Allerlei vondsten, waartoe ook verbrande beenderen behoorden, leverden het bewijs, dat men hier te doen had met een offer- en lijkver brandingsplaats, die reeds dagtekende uit de eerste eeuwen onzer christe lijke samenleving. kactppl MarnijpHp Een eenvoudig gedenkteken wijst l\asreei IViarqueire thans de plaats aan, die thans maar w zejden meer wordt betreden, doch die eens het toneel is geweest van edele en onedele daden, al zijn deze laatste ook in de grijze oudheid verhuld. Van de vele Noordhollandse dorpen hebben er maar weinige een zo r(jke en bewogen historie als het dorp Heemskerk, dat zich tevens mag be roemen op het behoud lan enige mo- jonkvrouwe Anna de Renesse, doch in 18'o8 werd het voorgoed verlaten en van zijn luister ontdaan. Eerst in 1911 ging de burcht in eigendom over aan de Staat en werden voorzieningen ge troffen. opdat dit bouw werk bewaard zou blijven voor het nageslacht. [)AN IS ER het kasteel Marquette, waarvan mede in kort bestek iets dient te worden gezegd. Iets ten zui den van dit kasteel bevond zich eens een burcht, die gelegen op een eiland met haar stenen rondeel en hoge toren een machtige vesting was, waar soms verbitterd om werd gestre den, zoals in de tijd van de Hoekse en werd voor de plaatsing van 34 zomer-1 huisjes vergunning verleend. De toestand aldus burgemeestei Nielen zal eerst ideaal worden, zodra deze rechtstreekse verbinding rok geschikt kan worden gemaakt om te berijden met auto's en bussen. Voor het echter zo- ver is, kan er eerst nog heel wat water door de zee lopen. ^AN HET EIND van ons praatje hebben wij een korte rondgang door Heemskerk s raadhuis gemaaKi, dat nog niet zo heel lang geleden een vrij primitief gebouw was, maar dat .hans na een aantal deskundige voor zieningen onder le.ding van de ge meente-architect volkomen modern geoutilleerd is en dat aan alle aena- oare eisen van comfort, althans voor een plattelandsgemeente, voldoet. Daarvan getuigt de fraaie burge meesterskamer en in niet mindere mate de trouwzaal, die over een in richting beschikt, waarop men in me nige stad niet ten onrechte jaloers zou zijn. Heel apart mogen wij in dit verband de raadzaal noemen en wel met name, de hierin door de heer Ter Haar Romeny, zoon van de Heems kerker predikant, op artistieke wijze aangebrachte symbolische muurschil deringen. Van zijn hand Ter Haar Romeny maakt veel naam als kunst schilder en glazenier is ook het in drukwekkende glas-in-loodraam in de hall. Hier, in dit gebouw, zal de raad eerlang voor gewichtige besluiten wor den gesteld, die voor het dorp Heems kerk van historische betekenis kunnen worden geacht. Voor wat de toekomst in deze in haar schoot heeft, verwij zen wij naar onze bescohuwing over het ontwerpplan IJmond-Noord. 70ALS WIJ in de gids van Heemskerk lezen, moet liet slot Hoerlem eens het toneel zijn geweest ran kloeke huwelijks trouw. Een der burchtheren was zeer gehaat door zijn wreedheid. Zijn vijanden belegerden het slot en hadden alles er op gezet om hem in handen te krijgen; hoewel de overige bewoners het slot vrij konden verlaten. Door gebrek aan voedsel besloot de slotheer zich op ongenade over te geven, doch zijn trouwe gade u-'ist hem van een wisse dood te redden. Zij vroeg de belegeraars het kasteel te mogen verlaten met die goede ren, welke zij het meest liefhad en welke zij in één keer zou kun nen dragen. Dit werd haar toege staan. De burchtvrouwe sloot daarna haar gemaal in een koffer en droeg hem met behulp van een dienstmaagd over de valbrug naar buiten. Rustig en geen argwaan verwekkend schreed zij met haar beminde last voort langs de Hof- laan en weldra vond zij in een afgelegen bosje een toevluchts oord, waar de slotheer uit zijn benauwde toestand werd bevrijd en door zijn trouwe gade werd aangespoord tot de vlucht. Zo werd de vijand door deze liefde volle vrouw gefopt. En nog is de plaats, waar de burchtheer be vrijd werd, bekend onder de eeu wenoude naam van Poppenburg of Vrijburg. Het verhaal moge waar zijn of legende, het onderstreept in ieder geval nog eens, dat de liefde is van alle tijden. ALS WE AANSTONDS iets verder in de tijd zijn, zullen in Heemskerk weer de aardbeien rijpen. Dat is ieder jaar nog zo geweest en het zal ook in de komende jaren zo zijn. Maar vragen de tuinders zich met angst en vreze af hoe lang nog? Het dorp heeft thans een vooruitstrevende tuindersstand, die belangrijke bedragen in de bedrijven heeft geïnvesteerd en die alle moeite doet om de producten zo vroeg mogelijk in het jaar aan de markt te brengen, doch er zijn symptomen, die er op wijzen, dat binnen betrekkelijk afzienbare tijd het aspect der gemeente zich totaal zal wijzigen en dat zij zal worden opge nomen in het zich steeds uitbreidende industriegebied rond Beverwijk. zal zijn, dat'er nieuwe tuinbouwgron- den worden gecreëerd. „De tuinders", aldus de heer Nielen, „zjjn niet geholpen met een zakgeld. Zij moeten in staat worden gesteld hun levenswerk voort te zetten, waar voor vervangingsgronden beschikbaar dienen te worden gesteld. Deze gron den zijn inderdaad in de gemeente aanwezig bjj het Heemskerkerduin. Hier ligt een 60 70 H.A. geschikte grond, die in het bezit is van de Pro vincie en zowel Heemskerk als Bever wijk beramen ernstige middelen om hier een bestaansmogelijkheid te scheppen voor het zo belangrijke agra rische volksdeel. Medewerking van de Provinciale overheid is hiertoe in de eerste plaats vereist. Een dringend S.O.S. JN DIT VERBAND loste de burge meester nog een dringend S.O.S. en wel met betrekking tot de waterbe heersing. Te dezen opzichte heerst te Heemskerk niet minder dan een noodtoestand, die op de kortst moge lijke termijn uit de weg dient te wor den geruimd. Kampt men aan de ene kant een gedeelte van het jaar op de bedrijven met een watergebrek, waar door ieder voor zich verplicht is zo'n beetje waterleidingbedrijfje te spelen, anderszijds veroorzaakt het water, dat van het duinterrein komt, in een volgend jaargetijde een zodanige over last, dat men er bijna in verdrinkt. Het water valt dan bijna niet te ver werken en voor zover het in de pol der wordt gespreid, zit men er daar ook hopeloos mee verlegen, omdat de bemalingscapaciteit ten enenmale on voldoende is. Alle beroepen om medewerking ten einde in deze uit de impasse te gera ken, hebben tot dusverre geen effect gesorteerd. Hoe lang moet het vraagt Heemskerk zich af nog zo bljjven, dat men niet dan met de grootste moeite van het overtollige water wordt verlost en even later weer dankbaar zou zijn, zo men er slechts tien procent van weer ter be schikking had. Er ziin problemen te over in Heems. kerk, doch dit is ongetwijfeld het be langrijkste. ()OK HIERVAN heeft burgemeester Nielen ons een en ander verteld, daarbij teruggrijpende naar de eerste ontwikkeling van het z.g. IJmond- Noord-plan, dat in feite reeds een rol speelde nadat het Noordzeekanaal was gegraven. Hierdoor ontstond een industriële standaard te Velsen, doch het zou duren tot 1910 voor en aleer ook Beverwijk hierin werd betrokken. Maakte het industriële potentieel reed8 voor 1940 een sterke uitbouw noodzakelijk, eerst na de oorlog werd in deze een geheel nieuwe phase inge luid en wanneer de plannen, die op papier staan, worden verwezenlijkt, dan zullen voor meer dan 150.000 mensen huisvestingsmogelijkheden moeten worden geschapen, waarbij ook het oog is gericht op Heemskerks grondgebied. Dat deze agglomeratie voor Heems kerk grote moeilijkheden met zich zal brengen, behoeft geen betoog. Zoals de burgemeester reeds in zijn nieuw jaarsrede stipuleerde, heeft men zich de uitvoering van het plan in phasen gedacht, waarbij in de eerste phase te Heemskerk reeds een 1700 woningen zouden worden gebouwd. Hiervoor ls een tijdsverloop geraamd van 15 jaar en door deze aanbouw zou nog slechts voornamelijk in eigen behoefte wor den voorzien. Vervangingsgronden. J-JOE ZAL HET dan, was onze vraag, met de tuinders gaan? Met nadruk betoogde de burge meester, dat het zowel uit economisch als uit sociaal oogpunt noodzakelijk Kabeljauwse twisten. De heer H. van numenten, die de herinnering aan dit Benthem, oud-gemeentesecretaris en verleden levendig houden voor de historicus bij uitnemendheid, gewaagt huidige generaties en voor die, welke in zijn gids van Heemskerk van de ge- hierop zullen volgen. In het centrum van het dorp verheft zich de oude gemeente tor en, die geheel mt steen is opgetrokken. Het gebouw met bet koepeltje is het gemeentehuis. A

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Heldersche Courant | 1953 | | pagina 5