Joegoslavische middeleeuwse
fresco's in Utrecht
RIKKI EN DE REVUESTER
Een zeer bijzondere expositie
Nutsspaarbank
en serv ce
Juttertjes
GRIEPASAN
Gewestelijke titel 3e klasse voor
Waal (Horna-Hoorn)
DAMES!
Vertegenwoordiger i:
N.V. TRUCKSERVICE
BEGEEF NIET
Eén gedachte
NIEUW
De ontwikkeling van de
Servische muur
schilderkunst
F, de betrekkelijk beperkte keuze uit
het bezit van dit museum, welke op
het ogenblik in het Centraal Museum
te Utrecht te zien is, valt de ontwik
keling der Servischmuurschilder
kunst op zeer gelukkige wijze af te
lezen. Maar het is niet deze, die het
sterkst aanspreekt. Meer nog heb ik
diepe eerbied gevoeld, toen ik deze
schilderingen bezag en de vurige re
ligiositeit onderging, welke uit de be
trekkelijk primitieve vormgeving
sprak. Vroomheid van bijna tien eeuwen
geleden manifesteerde zich hier in een
taal, die ook thans nog vermag te ont
roeren. Het is uiteraard onmogelijk,
hier een opsomming te geven van het
geen in de zalen van het Utrechtse
Museum is tentoongesteld. Een enkele
greep zal de groei moeten markeren.
HARDRIJDERIJ
op de Bassingracht
Diversen
Personeel
Te koop aangeb.
verkoudheid
en griep
Na driedaagse strijd
Zenuwen speelden een
'belangrijke rol
Honderd millioen dollar
voor VS-bases in Spanje
Vlammen op de top van de
Merapi
CORRIE KOSSEN
Uw advertentie in dit blad treft doei
MAANDAG 1 FEBRUARI 1954
(Van onze redacteur beeldende kunsten)
EIGENLIJK zou men over kunstwerken nooit een historische verhan
deling moeten schrijven. Deze verklaren doorgaans maar weinig
zeker voor hen, wier kennis van historische feiten en ontwikkelingen
maar zeer beperkt is. Kunst wil immers in de eerste plaats uit een oog
punt van schoonheid worden benaderd. Zij moet worden ondergaan,
niet beredeneerd. Aan de andere kant zijn de schommelingen in de
waardering van schoonheid zo nauw verbonden met wat er zich op
andere terreinen des levens afspeelt, dat zeker de minder bekende ge
bieden van de beeldende kunst niet kunnen worden besproken, zonder
dat althans met een enkel woord de historische omlijsting wordt ge
schetst. Zo laat zich de Joegoslavische wandschilderkunst uit de
periode tussen 1000 en 1459 niet verstaan, wanneer men althans niet
weet, dat dit gebied tot de overweldiging door de Turken althans in
naam deel heeft uitgemaakt van de culturele invloedssfeer van het
Oostromeinse of Byzantijnse keizerrijk. Niet van de politieke: de Ser
vische vorsten waren op zeker moment zo machtig, dat zij zich niet
alleen van de keizer konden losmaken, maar deze zelfs naar hun hand
konden zetten.
jyjEN is gewoon, de kunst die met die
van het Oostromeinse Rijk samen
hangt, als Byzantijns te betitelen. Dat
is niet geheel onjuist. Byzantium ont
wikkelde in zijn mozaïeken en muur
schilderingen een volkomen eigen stijl,
welke niet de bedoeling had, de wer
kelijkheid nauwkeurig uit te beelden.
Integendeel: nergens sterker dan hier
beseft men, dat deze hoofdzakelijk
kerkelijke kunst in feite als symbool
voor een diep-godsdienstig beleven is
bedoeld. In een vaak zeer strenge
vorm, sterk lineair van opvatting, heeft
de niet zelden naamloze kunstenaar
figuren geschapen, die met de aarde
vrijwel geen enkele betrekking meer
onderhouden. De Westeuropese primi
tieven probeerden het heilige te ver
beelden, door het de gedaante van een
geïdealiseerde aardse werkelijkheid te
geven. Het Oosten trok zich van de
werkelijkheid weinig aan. In haar
meest geslaagde uitingen heeft de By
zantijnse kerkelijke schilderkunst een
in zich zelf gekeerde verhevenheid,
die inderdaad een veel sterkere bele
ving van het heilige mogelijk maakt
dan de Westelijke kunst uit dezelfde
tijd. Dit hangt stellig samen met de
veel sterkere neiging tot mystiek in de
Grieks-orthodoxe kerk.
Maar ook mag men bij de beoor
deling van de kunstvoortbrengselen
dezer kerk niet vergeten, dat zij zeer
sterk aan een traditie waren gebonden.
De vorm, waarin de schilders de heils-
feiten op de muren der kerken aan de
gelovigen mededeelden, lag in grote
lijnen vast. De artisten werkten als
het ware een door de eeuwen over
geleverd schema uit, de mate hunner
kundigheid tonend in hun kleur, hun
tekening, hun wijze van schilderen,
de persoonlijke verwerking der over
geleverde en het zoeken naar nieuwe
motieven.
Voor de ontwikkeling van de kerke
lijke kunst is in dit verband van zeer
groot belang, dat Stefan Menanja in
1165 de onafhankelijkheid van Servië
óp de Byzantijnse legerscharen be
vocht. Dat betekende in dit geval niet
slechts een politieke splitsing een
van zijn familieleden, Sava, werd de
eerste aartsoisschop van de zelfstandi
ge Servische orthodoxe kerk. Voortaan
gingen kerk en kunst hier eigen we
gen, weliswaar in nauwe relatie met
die van Byzantium maar toch zelf
standig in de verwerking van de tra
ditie. In 1459 kwam er aan deze veel
belovende ontwikkeling plotseling een
eind. De Turken liepen Servië onder
de voet; vele kerken werden verwoest
of in moskeeën veranderd, talloze
schilderingen vernietigd of met dikke
lagen kalk bedekt. Pas in de laatste
veertig jaar zoekt men stelselmatig
naar de aldus verdwenen kunstschat
ten en poogt men met zorg en begrip
voor de geest dier vervlogen tijden de
aangerichte schade te herstellen. Ar
chiefonderzoek werpt licht op het ont
staan van tal van oude kerken en
bïenjt niet zelden de namen dei-
schilders aan het licht. Tal van fraaie
stukken zijn door Franse en Joegos'a-
vische schilders gecopieerd; de copieën
hebben een plaats gekregen in het
Fresco-Museum te Belgrado.
De oudste stukken stammen uit het
uiterste Zuiden, uit Macedonië, dat in
die dagen nog niet tussen twee of drie
staten was opgedeeld. Een in 1085 ge
schilderd fries van engelen uit de kerk
van de H. Sophia bij Ochrid bewijst,
hoe sterk de Byzantijnse invloed hier
nog is. Het stuk is in uitstekende staat
overgeleverd en prachtig van kleur en
tekening. Mooi is ook de groep fresco s
uit de kerk van St. Pantelejmon te
Nerezi bij Skoplje, uit 1164. De stuk
ken zijn vaak zwaar beschadigd; wat
is overgebleven is voldoende om ons
een indruk le geven van haar kwali
teit.
In het kader van de schilderkunst in
de Grieks-orthodoxe kerk vertegen
woordigt de Servische muurschilder
kunst al vroeg een stroming met i.en
eigen karakter. Weliswaar is de zwaar
beschadigde gestalte van St Joris uit
de kerk te Ras nog volkomen Byzan
tijns zij stamt uit 1168 maar een
halve eeuw later is reeds duidelijk,
dat de Servische schilders eigen wegen
zoeken. De schilderingen van de kerk
van de H. Maagd te Studenica mar
keren als het ware het ontstaan van
een eigen, nationale stijl. Het zijn zeer
levendige, monumentale stukken, in
rijke kleur geschilderd. Bepaald een
hoogtepunt echter zijn de fresco's uit
de kerk te Sopocani met hun prachtige,
rijpe kleur en hun gracieuze gestalten.
Er is een sterk realisme, dat af en tre
bepaald huiselijk wordt, zo b.v., wan
neer in een voorstelling van de ge
boorte van Christus in een hoek een
paar vrouwen worden afgebeeld, die
bezig zijn, het badwater voor de jong
geborene klaar te maken. Aan de
andere kant komen hier uitingen voor
van een verheven, ingetogen drama
tiek, zo in de prachtige groep van de
drie Maria's in een kruisiging.
"pEGEN het eind van de dertiende
eeuw wordt de monumentale stijl
losgelaten. Niet langer schildert de
kunstenaar grote figuren, die een ge
heel muurvlak beheersen. De fresco's
worden kleiner en meer verhalend van
karakter. De problemen van de schil
derwijze houden de meesters minder
bezig dan de vraagstukken, waarvoor
het onderwerp hem stelt. De in deze
tijd ontstane kerken bevatten vaak
honderden schilderingen, die van
allerlei behandelen: bijbelse verhalen,
heiligenlegenden, liturgische gezangen
wetenschappelijke geschriften al
wat er maar wordt gelezen wordt in,
beeld gebracht. Tot in het laatst van
de veertiende eeuw houdt deze stro
ming stand. Zij bereikt haar hoogte
punt in de kerk van Gratsjanitsa,
welker fresco's meesterlijk van tech
niek zijn en als het belangrijkste wor
den beschouwd wat de Servische schil
derkunst in de Middeleeuwen heeft
voortgebracht.Daarna zakt het peil
snel in.
Een opleving beleeft de Servische
kunst in het laatst van de veertiende
eeuw. Er wordt weer met grote zorg
geschilderd, hier en daar wordt ge
streefd naar de uitdrukking van vorm
en stof. De kleur is vaak zeer mooi,
beweging en uitdrukking zijn ingeto
gen en nergens heftig. Dan komt het
einde. In 1459 veroveren de Turken
Servië. Zij maken een verdere ontwik
keling van deze kunst onmogelijk. Hier
en daar op het platteland wordt nog
wat in de oude stijl voortgewerkt; de
uitingen zijn primitief-provinciaal en
zonder artistieke betekenis.
Los hiervan staat de ontwikkeling
in Kroatië en Slovenië. Deze gebieden
hebben nimmer tot de Grieks-ortho
doxe kerk behoord; zij waren en ble
ven Rooms-katholiek en ondergingen
daarnevens een vrij sterke Duitse in
vloed. Voor de kerkelijke schilder
kunst is dat van grote betekenis ge
weest. Van het weinige, dat hiervan
DANKBETUIGING
Bij het verlaten van het
Ziekenhuis dank ik allen,
die na mijn ongeval op
enige wijze van hun belang
stelling blijk hebben gege
ven.
Commandeur J. KIE'FTE
v. d. Duyn van
Maasdamstraat 24
hedenmiddag twee uur
Leeftijd van 15 tot 20 jaar.
Aanmelding Binnenhaven 2
IJSCLUB „DE JUTTER"
Weggelopen een bruine
hond, witte streep op de borst
met smalle gele halsband,
luisterend naar de naam
Astra. P. Pluister, Balgweg
101, Breezand, tel 2232241.
Flink meisje, leeftijd plm. IS
jaar, kan geplaatst worden.
Stoomwasserij, Roovers, Am-
bonstraat 90.
Gevraagd net meisje. Was
serij „Neptunus", Zuidstr. 80.
Word weer slank door Gracial.
Zonder er iets voor te laten, zult
U er jaren jonger en aantrekke
lijker uitzien.
De wetenschap heeft niet gerust,
voordat zij de oorzaak van de
gewichtstoename heeft ontdekt.
Gracial werkt veilig en feilloos,
voorkomt vetafzetting door toe
passing van het volkomen onschul
dige carboxy-methyl-cellulose.
Reeds duizenden werden van hun
overtollig gewicht verlost.
Ga ook Gracial gebruiken en U
zult zich veel .gelukkiger voelenl
niet meer nodig
Na een ophefmaken
de ontdekking werden
tabletten samenge
steld die onmiddellijk
en radicaal helpen bij
verkoudheid en griep.
95 cent per doosje.
Uw eigen apotheker en dro
gist hebben hef vooi U.
Slanker en gezonder door
llw eigen apotheker en
drogist hebben het voor U
B het inzenden van num-
merbrieven op advertenties
wordt beleefd verzocht het
juiste nummer ln de linker
bovenhoek van de enveloppe
Een plaatje van de negen biljarters,
die Vrijdag, Zaterdag en Zondag in
Schagen streden om de titel gewes
telijk kampioen derde klasse libre.
V.l.n.r. Mosch (W armenhuizen)
Winnubst (Haarlem), Benima
(Utrecht), Blank (Den Helder),
Verweij (Hilversum), Touw (Am
sterdam), Van der Schilden (Alk
maar), Waal (Hoorn, kampioen) en
Koning Krommenie
bewaard is gebleven, bewijzen de in
Utrecht geëxposeerde copieën, hoezeer
Westerse, en met name Gothische in
vloeden hier hebben gewerkt. Een tafe
reel als de Aanbidding der Drie Ko
ningen uit de kerk te Matsje in Slo
venië zou door een Westerse schilder
kunnen zijn gemaakt. Er is £een enkele
relatie met de Byzantijnse opvattingen
aan te wijzen.
J-JET is volkomen vruchteloos, hypo
thesen op te werpen over de vraag,
wat er van de kerkelijke kunst in Ser
vië zou zijn geworden, wanneer niet
de Turken haar ontwikkeling hadden
onmogelijk gemaakt. Het is trouwens
ook niet van belang. Betekenis hebben
alleen de stukken, die we thans nog
bezitten en die, welke nog voortdurend
worden ontdekt. Zij openbaren ons een
wereld van primitieve, maar allerminst
barbaarse schoonheid, in een vormen
taal, die weliswaar wisselt van kwali
teit, maar die steeds volkomen waar
achtig en eerlijk is. Hier verbergen
geen handigheidjes een innerlijke leeg
te. De vaak onbekende kunstenaar im
mers schildert wat hij gelooft, ook
wanne hij zich aan een traditioneel
schema houdt. Of dat nu de heiisfei-
ten van geboorte en kruisiging zijn'
dan wel de ontzettingen van de hel
zij sprekin hem aan, ook als hij in
opdracht van de geestelijkheid of van
een vorst een kerk versiert. Hij schiet
echter te kort en hij doet dat onbe
kommerd wanneer hij in een ge-
dachteniskerk zijn vorst en diens ge
zin en hofhouding moet uitbeelden.
Eqn heilige of een vorst het maakt
voor hem geen verschil; ze worden
beiden volgens hetzelfde schema oe-
handeld, waardoor de mensuitbeelding
volkomen onpersoonlijk wordt. Er is
een enkele uitzondering. De afbeelding
van de H. Sava uit het klooster Miles-
jeva is bij alle primitiviteit en sche
matisme een zeer menselijk portret
geworden, waaruit iets van de per
soonlijkheid van deze eerste aartsbis
schop der Servische kerk tot ons
spreekt.
De Utrechtse expositie is zeer be
langrijk. Zij laat ons kennismaken met
een kuns waarvan we hier in het
Westen veel te weinig hebben gezien
en ondergaan. Zij is ons daardoor vrij
wel vreemd. En toch wanneer men
h--ir niet in de eerste plaats verstan
delijk poogt te benaderen, doch haar
inderdaad tracht te ondergaan, ver
mag zjj ons tenminste zo sterk te ont
roeren en te boeien als de beste eigen
tijdse uiting. En tenslotte is dat het
belangrijkste. Niet de uiterlijke vorm.
want die wisselt met de mode en de
ambachtelijke bekwaamheid.
Van W.
DE HOORNSE biljarter Jaap Waal,
lid van de vereniging „Horna", heeft
gister de dag van zijn leven meege
maakt na een zenuwslopend tornooi
in de gezellige, warme zaal van ,De
Posthoorn" in Schagen mocht deze
bescheiden Westfries zich gewestelijk
kampioen 3e klasse libre noemen. Er
werden zondvloeden van waarderende
woorden over hem uitgestort en hij
heeft nog ruim een maand de tijd om
zich voor te bereiden op het tornooi
om de landstitel in Apeldoorn. Daar
zal de bijzonder regelmatig spelende
Horna-man ongetwijfeld een woordje
meespreken.
We hadden het even over de ze
nuwslopende spanning. Welnu spe
lers, die met moyenne's van 2.00 tot
3.00 spelen, mogen aan kijkspel niet
zoveel hebben aan te bieden, de vol
ledige overgave, waarmee ze drie da
gen achtereen spelen, vergoedt ailes.
De negen biljarters uit alle hoeken
van het gewest „Het Noord-Westen"
waren nagenoeg aan elkander gewaagd
en elke partij hield de mogelijkheid
van een verrassing in.
Achteraf was het reeds Vrijdagmid
dag een verrassing, dat J. Blank van
„Royal" uit Den Helder na heel veel
spanning werd geklopt door de ver
tegenwoordiger van district Schagen,
Mosch uit Warmenhuizen. Want....
nadien verloor Blank geen enkele
partij meer en hij was het en niét
de favoriete Haarlemmer Winnubst,
die in de beslissende partij de wa
pens met Waal mocht kruisen-. Win
nubst was zonder twijfel de sterkste
speler in dit gezelschap, hetgeen hij
in een partij tegen de Amsterdammer
Touw met een moyenne van 5.00 de
monstreerde. Winnubst was ook de
enige, die de moyennegrens over
schreed en naar de 2e klasse promo
veert (3.38). En hij was de enige, die
Waal op de knieën kreeg (10059 in
30 beurten), maar door Blank en de
onregelmatige Mosch werd geklopt.
Blank kan op een uitstekend tornooi
terugzien, maar A. J. van der Schil
den van „De Lindenhoek" uit Alk
maar slaagde er niet in op dreef te
komen. Ook Koning (DES, Kromme
nie) stelde wat teleur. Bewijzen van
grote wisselvalligheid veelal een
kwestie van de lastige zenuwtjes
leverde ook de Utrechtenaar Benima,
die met 38 de hoogste serie op zijn
naam bracht.
De beslissende partij leverde het
beste voorbeeld van die nervositeit.
Waal bouwde tegen Blank rustig aan
een ruime zege, maar bracht er tegen
het einde vrijwel niets meer van te
recht over de laatste zes caramboles
had hij elf beurten nodig, waardoor
zijn moyenne tot 3.03 zakte.
Bij de prijsuitreiking, bleek overdui.
delijk, dat de negen biljarters het
in „De Posthoorn" uitstekend naar
hun zin hadden gehad. Van alle kan.
ten was er lof voor de organisatie van
HNK, voor het materiaal en de ver
zorging.
De eindstand:
Waal
759
253
19
3.00
14
Winnubst
730
216
22
3.38
12
Blank
756
280
13
2.70
12
Touw
700
259
26
2.70
10
8
Mosch
701
285
19
2.46
Verwey
710
284
16
2.50
6
Benima
707
292
38
2.42
6
Koning
673
299
15
2.25
2
V. d. Schilden
635
292
20
2.17
2
Van officiële zijde is medegedeeld, dat
de Amerikaanse marine het plan heeft
40.000.000 tot 60.000.000 dollar aan in
stallaties in Spaanse marinebases te be
steden. Niet meer dan 400 Amerikaanse
experts zullen volgens de plannen naar
Spanje gezonden worden voor de
bouw dezer installaties. De luchtmacht
wenst in Spanje 40.000.000 dollar aan
luchtbases uit te geven. Men zal even
tueel gebruik wensen te maken van ba
ses bij Madrid, Sevilla en Saragoza.
Amerika en Engeland zijn overeenge
komen, dat Amerika 276000.000 dollar
en „militaire arbeid" ter waarde van
22.000.000 dollar zal geven voor het ge
bruik van de 19e luchtmachtbases in En
geland, waarvan Amerika gebruik mag
maken. De bijdrage van Engeland zal
bestaan in 63.000.000 dollar, de waarde
van 209.000.000 dollar aan faciliteiten
plus het gebruikte land en het gebruik
van een buisleiding.
Sinds Woensdag vloeien nieuwe lava
stromen uit Merapi door de Kali Apu
omlaag. Op de top van de vulkaan zijn
grote vlammen zichtbaar en volgens
één der waarnemingsposten komt de
lavaprop nog steeds naar boven. Uit
drie onderdistrjeten moest de bevol
king worden geëvacueerd.
Djilas, de „gezuiverde" gewezen pre
sident van het. Zuidslavische parlement,
is uit de Zuidslavische schrijversbond
gestoten.
Draagt U ook zo'n aardig mutsje
van dikke wol?
U maakt het zelf in EEN avond en
de wol er voor, och dat weet U
natuurlijk wel, van
KEIZERSTRAAT 9 TELEFOON 3216
Groot AUTOMOBIELBEDRIJF vraagt voor on
middellijke indiensttreding
voor de verkoop van le klas bedrijfs
wagens, zowel benzine als diesel.
Uitsluitend voor de kop van Noord-
Holland.
Zij, die practische ervaring hebben en ln staat
zijn zelfstandig te werken, genieten de voorkeur.
Sollicitaties te richten aan de
AMSTELDIJK 161
AMSTERDAM
VERMAGERINGS DRAGEES
Duffel, aangesl. model m 48,
f 17.—, wintermantel met
bontgarn. z.g.a.n. f 35,2
regenmantels m 44, 42, f 15.
f 30.—. Weststraat 88.
1 pr. Kunstschaatsen, z.g.
*ji., mt. 39, Hoofdgracht 19.
A HUURKOOP
75. Toen Rikki bij kwam uit haar verdoving,
kon ze zich de eerste ogenblikken niets her
inneren. Ze voelde een kloppende hoofdpijn,
die haar belette helder te denken en toen ze
haar hand automatisch naar haar voorhoofd
bracht, voelde ze daar een grote pleister zit
ten. Langzaam kwamen de beelden terug in
haar geheugen. Verade berovingde
achtervolging! Ze herinnerde zich weer hoe de
auto, waarin men haar meegenomen had, plot
seling in volle vaart, een bocht genomen had
waardoor ze van de bank weggleeden hoé
ze naar de revolver had willen grijpen. Hij
sloeg me zeker meteen op mijn kin", 'peinsde
Rikki .terwijl ze om zich heen keek. Ze lag
op een opklapbed in een klein vertrekje. Naast
haar, door de muur heen, hoorde ze stemmen
„Mooie grap halen jullie me daar uit", hoorde
ze iemand zeggen. „Jongen, we konden toch
niet anders. Er stopte net een auto. We moes
ten maken, dat we wegkwamen". Tarzan, je
zal er niets op tegen hebben als we Piet hier
laten meedelen voor zijn hulp, hè?" „Een lap-
pie van duizend. Wat zeg je daarvan?", vroeg
de Dandy. „Oh, daar doe ik heel wat voor",
was het antwoord. „Laten we eens uitknobbe-
len, wat we kunnen doen".