1874. N°. 102.
Woensdag 26 Augustus.
32 Jaargang.
Uitgever A. A. BAKKER Cz.
Bureau: MOLENPLEIN, N°. 163.
Binnenland.
n.
HELDERSUIIE
EV NIEUWEDIEPER COURANT
„Wij huldigen het goede."
Verschijnt Dingbdag-, Donderdag- en Zaturdag namiddag.
Abonnementsprijs per kwartaal1.30.
franco per post - 1.65
Prijs der Adverteatiën Yan 14 regels 60 cent,
elke regel meer 15 cent.
Groote letters of vignetten worden naar plaatsruimte berekend.
Kikt'ii Donderdag vertrekt de mail naar Oost-Indië
via Brindisi.
Laatste ligting 's avonds 6 uur.
VERGADERING van den RAAD der gemeente TEXEL,
op Baandag 31 Augustus 1874, 's morgens 10 ure.
Punten van behandeling
Ingekomen stukken.
Aanbieding begrooting, dienst 1875.
De Burgemeester,
D. C. LOMAN.
HELDER en NIEUWEDIEP, 25 Augustus.
Zr. Ms. schroefstoomschip Palembang arriveerde den
31 dezer te Gibraltar. Aan boord was alles wel.
Blijkens een bij het departement van Marine ingekomen
berigt, is het opnemingsvaartuig Hydrograaf, onder bevel
van den luit. ter zee 1ste kl. jhr. T. E. de Brauw, te
Suez teruggekeerd, na, in de Golf' van dien naam, aan den
grond te hebben gevaren. In het drooge dok aldaar
onderzocht en zonder schade bevonden zijnde, zou het
schip, na den kolenvoorraad aangevuld te hebben, verder
zijne bestemming opvolgen.
De 23ste verjaardag van Z. K. H. Prins Alexander
der Nederlanden wordt heden alhier op de gebruikelijke
wijze gevierd.
Met behulp van een duiker zal men thans het op de
Laan gestrande barkschip Carln Johann trachten zooveel
mogelijk te kalifateren. Men vermoedt bij een goed vloed
getij het schip wel te kunnen afbrengen.
Met het stoomschip William Mackinnon, zijn jl. Zaturdag
o. a. alhier aangekomen de 1ste luitenant Cumfurius van het
O.-I. leger, die in Atsjin beide zijne oogen heeft ver
loren, en een sergeant van dat leger, die daar een zijner
oogen heeft moeten missen.
In zake den aangeranden koopman lekt niets uit.
De politie heeft onvermoeid, doch te vergeefs, naar de
Tentoonstelling van Zaanlandsche Oudheden en
Berkwaardigheden.
bevestiging der aanranding gezocht. Over dit geval ligt
een geheimzinnig waas.
De instructie in zake de gedeeltelijke bemanning der
j stoomboot Sumatra heeft geleid tot hunne invrijheidstelling.
Er zijn geen termen gevonden tot beschuldiging.
De vischvangst was in de afgeloopen week zeer
voordeelig en de aanbrengst alhier aanzienlijk. Ter afslag
kwamen 37,800 tongen, 38 groote tarbotten, 1000 roggen
en 72 wigtjes kleine schol. Niettegenstaande de groote
hitte, waren de prijzen hoog. Een kotter bragt circa 60
manden scharren en scholletjes aan, waarvoor hij eene
flinke besomming maakte.
Gisteren waren wij in de gelegenheid het ijzeren
stoom-pleizierjagt Excelsior, onlangs op de fabriek van den
heer mr. Ch. Bosch Reitz gebouwd, te bezigtigen. Lang
43, breed 7 en diep 7 Engelsche voeten heeft het met een
diepgang van 4 voet een uitmuntende machine (locomotief
ketel) met hoogen druk, van nominaal 5 paardenkrachten.
De heer mr. Bosch Reitz heeft het tot eigen gebruik be
stemd. Jl. Zondag deed het een proeftogt naar Alkmaar,
die in alle opzigten uitnemend slaagde.
De werkzaamheden van de commissie van enquête
naar den toestand der koopvaardijvloot zijn geschorst tot
den 31 dezer, alsdan zullen de verhooren der deskundigen
hervat worden om voort te duren tot den 20 September.
De heer P. Tegelberg, directeur van de Maatschappij
Nederland alhier, werd jl. Zaturdag gehoord.
Bedankt voor de toezegging van beroep naar Ooster
en Wester-Blokker door den heer A. A. van Meurs, pred.
te Oosterdijk.
De predikant bij de Duitsch-Evangelisclie gemeente
te 's Hage, de heer ds. Quant, heeft een beroep naar
Berlijn ontvangen en aangenomen.
Gedeputeerde Staten der provincie Noordholland
hebben den 11 dezer aan de waterschapsbesturen van dit
gewest eene circulaire gerigt, waarin gezegd wordt, dat
het in oorlogstijd wenschelijk kan zijn, tot het stellen van
militaire inundatiën gebruik te maken van bestaande polder
gemalen, die in dat geval daartoe vooraf moeten geschikt
zijn gemaakt en dat de minister van Oorlog er uit dien
Wij spraken van verrassingen, den bezoekers der tentoonstelling
door de commissie bereid en noemen als zoodanig de nabootsingen
van den „kralentuin" en van een Zaanlandsche kraamkamer. De
kralentuin vinden wij zoodra wij den trap opgestegen zijn, en doet
ons oog met welgevallen rusten op de frissche bloemen, waartusschen
beeldjes in ouderwetsch costuum geplaatst en eenige perkjes zorg
vuldig en sierlijk bevloerd zijn met blauwe en witte koralen.
Kralentuinen zijn niet Zaanscli van oorsprong: zij behooren tot den
vóór lf a 2 eeuwen gehuldigden stijl en zijn in het buitenland
nog niet ten eenenmale vreemd; maar in onze streken is die te
Zaandijk, nevens eene andere te Broek in Waterland, de eenig over
geblevene en als eene Zaanlandsche zeldzaamheid bekend geraakt.
Om de kraamkamer voortestellen is een geheel vertrek van het
raadhuis vervormd, of wel het nieuwe door het oude aan het oog
onttrokken. Verbeeldt u: een tegeltjes-schoorsteen met wijden
hoogen, schotels dragendeu mantel, blauw geverwden zolder, eiken
houten schotwerk, waarin gebeeldhouwde kastdeuren en eene bedstede,
en denkt u deze betimmering aangevuld met een linnenkast, een
hangklok met hekje voor den vrijen val der peervormige looden,
een grooten Statenbijbel op lessenaar, enkele stoelen, een gebeeld
houwde stoof, koperen haardgereedschap, dat de zindelijkheid der
Zaansche vrouwen schijnt te verkondigen, beddepan, fraaien spiegel
met glazen armblaker, kamerstoffer, Spaansche rietmatten op den
vloer en voor de bedstede de wieg, waarop de luiermands-artikelen
ten toon liggen 1 Dat alles, 100 a 200 jaren oud maar uitstekend
onderhouden, vormt een schilderachtig intérieur, dat men noode
verlaten kan, als verwachtte men dat een paar lang gestorven
Zaanlanders hun graf verlaten en dit vertrek weder bevolken zouden.
Hoe kloek en breed die lieden er uitzagen toonen tal van por
tretten, enkele in teekening, meerdere in gravure, vele in schilderij,
burgemeesters, kooplieden en groenlandsvaarders, hunne vrouwen en
kinderen voorstellende. De door de Bray geschilderde en door den
neer P. de Lange te Westzaan ingezondene en die van de familie
Brat, door A. Molenaar gepenseeld, trekken inzonderheid de aandacht.
Wilt gij meer van hunne kleeding weten beschouw dan de aanwezige
poppen en de verschillende kleedingstukken, waarvan een groot
deel door den heer B. H. van Vleuten te Wormerveer is ingezonden,
smaakvol tentoongesteld achter een glazen pui als de uitstalkast van
een modewinkel. De vrouwenkleederen hebben de overhandrokken
en jakken of kassekienen, rijglijven en kroplappen, kappen en
floddermutsen, kapers en muilen, alles uit de vorige eeuw en veelal
van zijde en damast, zijn in grooter getal aanwezig en geven met
de elders tentoongestelde sieraden van edel metaal den indruk, dat
de vroegere Zaansche mode zeker meer bestendig dan de tegen- j
woordige, maar verre van goedkoop was. Ter vergoeding van het j
geringer aantal mannenkleêren prijken er echter een beddejak en
oen slaapmuts voor een bruidegom. Hoe alleusierlijkst de muts
ook gebloemd is, beklaagt men den ongelukkigen man, die zich
met dit moois moest tooienen was het, om er alle eer van te
hebben, misschien gebruikelijk, dat de jonge man een uur met
beddejak en slaapmuts te pronk moest zitten, alvorens hij zich met
zijne egaê te rust mocht begeven, dan zouden wij ons tot het diepste
medelijden geneigd gevoelen.
Wat de middelen van bestaan der oude Zaankanters waren, toont
de tentoonstelling op verschillende wijze. De walvisch- en robben
vangst en de daarmede in verband staande traankokerij schijnt wel
den voorrang gehad te hebben, blijkens de vele afbeeldingen van
schepen voor de groenlandsvaart, vooral geschilderd door Jochem
de Vries en J. Zwaardemaker, en andere daarop betrekking hebbende
voorstellingen en voorwerpen, zooals baleinen, sierlijk gesneden
doozen, messcheden van robbevel met zilver gemonteerd, walrustanden
en harpoenen, de eenige wapenen welke wij behoudens een
vaandel van liet vliegende legertje van Zaandijk (want de Zaanlanders
deden druk mede in de dagen der patriotten en prinsgezinden) -
tentoongesteld vonden. In 1697 behoorden dan ook van 117
groenlandsvaarders twee derde aan Zaansche kooplieden. Avonturen,
op tochten naar het noorden ondervonden, werden zorgvuldig voor
de vergetelheid bewaard. Zoo liet Cornelis Gerrits Jongkees, die
door een beer aangerand maar gelukkig ontzet werd, dit voorval
in steen uitbeitelen voor zijne woning te Zaandam. Het huis i9
in 1836 verbrand en de gedenksteen, in stukken gebroken, voor
ballast in een vaartuig gebruikt. Maar op de tentoonstelling vinden
wij,behalveafteekeningen van den steen en van het huis, een geschilderd
portret van Jongkees, 2 schilderijen die zijn avontuur voorstellen,
en bovendien eene sleede, een kinderwagen, 12 wijnglazen en een
zilveren cachet waarop het door het penseel of de graveerstift is
afgebeeld.
De groenlandsvaart, de buitenlandsche handel en de haringvisscherij
voedden den scheepsbouw aan de Zaan, zoodat er in 1708 niet
minder dan 306 schepen en vaartuigen op de verschillende werven
in aanbouw waren. Tal van afbeeldingen en modellen getuigen
daarvan. Aan de Voorzaan kouden al de werven voor de buiten
landsche vaart geen plaats vinden, wel aan de Binnenzaan, maar de
te kleine sluis in den dam der rivier belette de afgetimmerde
schepen naar buiten te brengen. Wat nood! De flinke Zaandammers
wisten raad en tilden ze over den dam heen, gelijk u de beide
schilderijen van den Overtoom te zien geven.
Al eerder waren te Wormer de scheepsbeschuitbakkerijen in bloei
in 1648 telde men er niet minder dan 150, welker werkzaamheid,
ten einde brandgevaar te voorkomen, geregeld werd door het klok
gelui van den nog bestaanden beschuitbakkerstoren. Of de beide
tentoongestelde beschuiten werkelijk tot het oude Wormer fabricaat
behooren, zouden wij niet durven verzekeren.
Molens waren al van oudsher, even als nu, de hoofdelementen
der bedrijvigheid aan de Zaan, waar, zooals wij weten, de eerste
houtzaagmolen „de Juffer" werd opgericht. Zoowel deze als andere
houtzaag-, olie-, pel-, papier- en verfmolens vindt gij in massa
afgebeeld, hetzij in schilderij, hetzij op allerlei huishoudelijke voor
werpen. Benige zijn ook in model vertegenwoordigd, enkele in
stopflesschen opgesloten, een kunstwerk waarvan het geheim ons
niet geopenbaard is. Te Wormer bloeit thans de groote papierfabriek
hoofde prijs op stelt, telkens wanneer soortgelijke gemalen
gesticht, of aan bestaande belangrijke herstellingen uitge
voerd worden, daarvan kennis te dragen, ten einde met de
daarbij betrokken besturen te overleggen omtrent bet inrigten
dier werktuigen tot bet voorschreven doel. Gedeputeerde
j Staten hebben mitsdien de waterschapsbesturen verzocht om
bij stichting of vernieuwing van poldergemalen, binnen den
kring van het waterschap gelegen, daarvan aan den minister
van Oorlog ten spoedigste kennis te geven.
Ten gevolge der lage prijzen die men voor het vee
en de wol te Texel kan verkrijgen, rekent men dat er
minstens f 150,000 minder over dit eiland zal worden
ontvangen dan in het vorige jaar.
Zooals bekend is, vereerde Z. M. de Koning Alkmaar
ter gelegenheid van het derde eeuwfeest van haar ontzet,
op 8 Oct. 1873, met een bezoek. Onder een aantal stukken
betreffende het beleg, door Z. M. bezigtigd, trok inzonderheid
's Ivonings aandacht de brief, tijdens de belegering dooi
den stadstimmerman Maarten Pieterszoon van der Mey in
een polsstok verborgen, aan Sonoy overgebragt, en Z. M.
uitte den wensch, dat van dit merkwaardig stuk eene
photografie zou worden vervaardigd. Aan dien wensch is
voldaan en de uitvoering is opgedragen aan den heer J. de
Haas, photograaf aldaar, die zich uitstekend van zijne taak
heeft gekweten. De tamelijk uitvoerige brief is geschreven
op een strookje papier, breed 0.04 en lang 0.207 el.
Ook onder het rundvee van den veehouder H. Mulder,
te Heilo, heeft zich het miltvuur voorgedaan.
-Jl. Zaturdag avond werd te Amsterdam in de groote
Parkzaal een zeer druk bezochte „meeting" gehouden van
werklieden, belegd door het bestuur van het Algemeen
Nederlandsch Werkliedenverbond, ten doel hebbende adhaesie
uit te spreken aan het plan van burgemeester en wethouders
om, door liet beschikbaar stellen eener som van f 1,800,000,
aan een vereeniging van particulieren de middelen aan de
hand te doen tot bet bouwen van woningen voor arbeiders.
Een adres aan den raad, ter ondersteuning van het voor
stel van B. en W., werd goedgekeurd en dien avond reeds
door ruim 1650 personen onderteekend. Het zal tot heden
avond op verscheidene plaatsen ter teekening liggen.
van den lieer van Gelder, de papiermolens aan de Zaan zijn echter
te niet gegaan; eenige boeken papier, ter tentoonstelling aanwezig,
stellen ons in staat over de deugdzaamheid van het oude fabricaat
te oordeelen en de watermerken te beschouwen. Een exemplaar
van den catalogus is op dergelijk oud Zaansch papier gedrukt en
den Koning aangeboden.
Andere takken van nijverheid, zooals de roldoekreederij (zeildoek
weverij), haremakerij enz. zijn weder door andere voorwerpen ver
tegenwoordigd, waarbij wij ons echter niet mogen ophouden. Slechts
een woord nog over de uurwerkmakerij. Behalve verschillende
hangklokken, die zich wat sommige betreft door eigenaardigen vorm
onderscheiden, vindt men op de tentoonstelling ook een staand
horologie, zooals er in onze steden in menig voorhuis wordt aan
getroffen, en men vraagt waarom ook dit hier aanwezig is. Maar
bij opmerkzame beschouwing bespeurt men, dat zoowel dit als de
andere uurwerken Zaanlandsch fabricaat en tot tegenwoordigheid
volkomen gerechtigd zijn.
De rijkdom aan wateren in de Zaanlanden en het eerst in onze
eeuw opgeheven gemis van behoorlijke rijwegen, maakten de bewoners
van jongs af met het water vertrouwd, tot goede zeilers en roeiers
en 's winters tot vlugge schaatsenrijders. Wat voor een deel
I noodzaak was werd voor een ander deel vermaak. Men zie slechts
de fraaie modellen van jachten en boeiers met keurig gestoffeerde,
van alles voorziene kajuiten, en het niet minder fraaie model van
een tentjachtje een glazen kamertje op een sloep waarin de
dames gingen spelevaren en waarmede zij zich ter kerk of ten
bezoek lieten brengen; cn de sleeden hier toogen genaamd
keurig met beeldhouwwerk versierd en beschilderd, o. a met dé
ouderlievende daad van Lambert. Meliszwaarmede men zich over
sneeuw en ijs liet vervoeren. Berm aan boord en ferm op de
schaatsen, hoe sneller hoe liever en hoe grooter de pret, ferm ook
hij den beker. Sapperloot, of die wakkere en levenslustige Zaan
kanters van vroeger dagen ook pooien konden! Let eens op die
menigte van roemers en bocaleh, van kolossale hompen op de
tentoonstelling, met zinnebeeldige figuren, met opschriften en versjes
versierd, die getuigen hoe men het welvaren dronk van personen,
zaken en instellingen, van de dorpen, van het Land, van den Stad
houder, van de Bataafsche vrijheid, van de walvischvangst, de
1 scheepvaart, den handel, de nijverheid enz. Op den beker van de
commandeurs der Zaandamsche brandspuit no. 3 staat te lezen;
Als plicht on9 roept in nood van Brand
Biedt elk door trouwe hulp, zijn Hand;
Wij durven 't grootst gevaar trolseeren
Elk roept: „daar is geen beter spuit,
Die 't woên der vlam zoo schielijk stuit,
Als No. 3!"Gezondheid Ileerenü
Dorstig wordt men hij het zien van al die wijn- en bierglazen,
die zoo dapper gebruikt zijn, dorstig zelf9 nog bij 't beschrijven;
daarom, tot een volgende keer.
In het vorige nummer stond: hoe precies ook. De lezèr zal
wel begrepen hebben dat bedoeld werd: hoe precieus ook.
