herrijzend
Wieringermeerland 1
De voordeelen en de nadeelert
van de bevolkingsconcentratie
(Slot) van landarbeiders
lste Jaargang Nr. 16 17 Augustus 1945
Redactie
en Administratie
Nieuwe Niedorp B 58
Tel. 206 Kengetal 2261
I Weekblad voor dë Wieringermeerbevolking en de herrijzing van het polderland RedacteurTh. J. van Vegten
Een probleem dat hier ten
nauwste mee samenhangt is dat
der uitgifte van tuingrond van
wege den Staat, zooals dit in de
Wieringermeer is geschied door
de verhuur van kleine lapjes
grond, of zooals hierin door de
Landarbeiderswet wordt voorzien
die de landarbeiders in staat wil
stellen met behulp van voorschot
ten van de Overheid een z.g.
plaatsje te koopen. Wij willen er
in dit verband op wijzen, dat bo
venbedoelde uitgifte van grond
kan leiden tot een algemeen laag
loonpeil, indien zij in een bepaald
gebied algemeen ingang vindt.
Men zie bijvoorbeeld naar het
Oldambt, waar de voor dit ge
west zoo eigenaardige toestand
bestaat, dat de arbeiders des mor
gens bij de groote boeren in loon
dienst zijn (het zgn. Eenschafts-
systeem), terwijl zij des middags
hun eigen grond belwerken.
Er zijn in de Wieringermeer
boeren, die een patriarchale ver
houding tusschen boer en arbei
der een noodzakelijke voorwaar
de achten voor een gezond land
bouwbedrijf. Een patriarchale
verhouding veronderstelt niet al
leen een goede samenwerking tus
schen boer en arbeider, zij ken
merkt zich ook door een zeer
nauw contact na gedanen arbeid.
De arbeiders beschouwen hun
positie als normaal, zij weten niet
anders of er zijn altijd boeren en
arbeiders geweest en dat zal al
tijd wel zoo blijven. Ieder streven
naar verbetering van hun sociale
positie is hun vreemd, de wil om
te stijgen op de maatschappelijke
ladder ontbreekt.
In streken, waar de boeren en
de landarbeiders reeds eeuwen
door elkaar verspreid wonen, zou
concentratie der landarbeiders in
dorpen, zooals dat in de Wierin
germeer heeft plaats gevonden,
voor de verhouding tusschen
werkgevers en werknemers groo
te gevolgen kunnen hebben en
oorzaak kunnen zijn van het ont
staan eener zakelijke mentaliteit.
De arbeiders in de droogmakerij
geven ontegenzeggelijk blijk van
rationeele opvattingen t.a.v. het
vraagstuk der arbeidsvoorwaar
den en alles wat daarmee samen
hangt. De oorzaken daarvan moe
ten onzes inziens niet gezocht
worden in het feit dat de arbei
ders geconcentreerd wonen, er
zijn andere en sterker krachten
die het verschijnsel hebben te
voorschijn geroepen. Kolonisatie
gebieden vormen voor de verbre
king der patriarchale verhoudin
gen en voor het ontstaan eener
zakelijke mentaliteit een uiterst
geschikten bodem, daar de kolo
nisten reeds met zooveel andei..
tradities hebben moeten breken.
Ook in de Wieringermeer is dat
het geval. De arbeiders zijn hier
jaren lang in dienst geweest van
de Cultuurmaatschappij, een
groote instelling, waar van patri
archale verhoudingen natuurlijk
geen sprake kon zijn. Zij werden,
hoewel het geheele jaar in dienst,
in uurloon betaald en hebben ,,op
de klok leeren kijken", lil de
droogmakerij komen zakelijke ar
beiders, die bereid zijn iedere kans
hun positie te verbeteren a.^n te
grijpen door hun aanwezigheid
in de droogmakerij geven zij hier
van reeds blijk te staan tegen
over al even zakelijke jonge boe
ren, die in de meeste gevallen vee!
later in de Wieringermeer zijn ge
komen dan de arbeiders zelf.
Voor patriarchale verhoudingen
is op de moderne landbouwbedrij
ven geen plaats en zeker niet op
die in onze eerste Zuiderzee-
droogmakerij. Wanneer een ooer
het oude land verlaat om zich in
de nieuwe gebieden te vestigen,
7a! hij hier rekening mee moeten
houden.
Zal de zakelijke mentaliteit van
den arbeider noodzakelijk ongun
stige gevolgen hebben voor de
uitkomsten van het bedrijf waarop
hij werkzaam is? Wij meenen dat
dit volstrekt niet het geval behoeft
te zijn. zoolang de arbeider in het
verrichten van zijn werk voldoe
ning vindt. Zakelijke opvattingen
t.a.v. de arbeidsvoorwaarden en
de naleving daarvan sluiten ar-
beidsernst en arbeidsvreugde niet
uit.
Zal concentratie der landarbei
ders hun strijdlust versterken en
ontstaan van arbeidsconflicten
bevorderen? Inderdaad wordt
door concentratie der arbeiders
het onderlinge contact gemakke
lijker gemaakt. Men houde er
echter rekening mede dat, volgens
het oordeel der leiders der plaat
selijke arbeidersbonden, van de
gelegenheid om de vergaderingen
veelvuldig en in grooten getale te
bezoeken maar weinigen gebruik
maken. Blijkbaar zijn er sterke
prikkels noodig, die in een be
paald gewest tot het uitbreken
van conflicten kunnen leiden, zoo
als b.v, een verlaging der loonen.
Het is de vraag of in zoo n geval
in een kolonisatiegebied als de
Wieringermeer een verspreide
bewoning het uitbreken van con
flicten zou tegengaan.
En het andere verwachte na-
deelige gevolg van concentratie?
Leven de arbeiders in de Wierin
germeer boven hun stand en is
dat het gevolg van concentratie?
De landarbeiders voeren in ver
gelijking met den stedeling een
sober en eenvoudig bestaan,
waarvoor zij wel zeer hard
moeten werken. Dat de arbeiders
boven hun stand leven is een be
wering, die in haar algemeenheid
onjuist moet worden genoemd.
Ongetwijfeld heeft zich bij een ge
deelte der arbeiders het geval
voorgedaan dat zij meer hebben
gekocht dan met het oog op hun
financieele draagkracht verant
woord was. Daar waren andere
oorzaken het gevolg van. Wij wij
zen op de gemakkelijke betalings
voorwaarden van de groote ma
gazijnen. Vele arbeiders hebben
in hun vroegere woning nooit an
ders dan in bedsteden geslapen.
Daar deze in de woningen in de
Wieringermeer niet aanwezig
zijn, moest menig gezin bij de aan
komst in de droogmakerij tot aan
schaffing van ledikanten en van
bedden overgaan. Zoo was het
met de vloerbedekking, gordijnen
en keukenuitrusting. Is men een
maal tot aanschaffing van het al
lernoodzakelijkste in huurkoop
overgegaan, dan is het verleidelijk
om gehoor te geven aan de ver
lokkingen van den verkooper, die
maar steeds verkoopen wil. Het
gevolg was dat een gedeelte der
landarbeiders diep in de schuld
kwam te zitten. Doch juist uit ar
beiderskringen werd ons op het
euvel gewezen en verzocht dat de
Overheid hier maatregelen tegen
zou nemen. Uit het bovenstaande
moge blijken dat het „boven zijn
stand leven" van een gedeelte der
arbeiders door zeer bijzondere
omstandigheden werd bevorderd.
Tenslotte moet er op gewezen
worden, dat het leven in de
droogmakerij in vele opzichten
duurder is dan elders. Wij vol
staan door te wijzen op de hoo-
gere huur, de waterleiding en de
hooge kosten voor het eerste le
vensonderhoud.
Het is vanzelfsprekend dat men
bij de toepassing van het begin
sel eener bevolkingsconcentratie
de voordeelen behoudende, de na-
deelen zooveel mogelijk tracht te
beperken. De oplossing; is, de
dorpen niet te groot te maken,
zoodat de afstanden ook geen be
zwaren kunnen opleveren. Naast
de kleine nederzettingen is er
plaats voor grootere, waar instel
lingen kunnen worden onderge
bracht, die door haar functie cen
traal gelegen moeten rijn, zooals
b.v. het gemeentehuis, kantoor der
domeinen, veilinggebouw, graan-
beurs, boerenleenbank e.a., ter
wijl er voorts plaats zal moeten
zijn voor eventueel te stichten fa
brieken en werkplaatsen en ook
voor hotels en winkels, die een
grooter afzetgebied noodig heb
ben dan de kleine nederzettingen
kunnen opleveren. Indien men de
kleine nederzettingen om de groo
te groepeert, zijn tevens tal van
verkeersbezwaren tot een mini
mum gereduceerd.
Steeds dient men er voor te
waken dat de dorpen hun lande
lijk karakter niet verliezen. De
bouw van huizenblokken, zooals
die in de Wieringermeer plaats
vond, moet, hoe aantrekkelijk uit
economisch oogpunt ook, o.i. wor
den afgeraden. Wanneer men
staande op de terp, in de richting
van Wieringerwerf kijkt, kan men
meenen een modern fabrieks
arbeiderstuindorp te zien, in stede
van een landelijke nederzetting.
