Als treinen stilstaan houdt welvaart op
SPOORWEGSTAKING LUIDDE
NIEUW SOCIAAL TIJDPERK IN
Het aandeel van de jeugd
bij 100jaar
Heuseveldt
WOif
W. J. OLIJVE
gram 68 cent
^DERE
EDING
:hts eenmaal
lage prijzen
aantallen slechts
de voorraad strekt
Toen Dirk Vreeken vijftig jaar geleden
die wagon niet wilde overbrengen
Sakken en braden...
il jaren. Maar nóóit
g en zuinig als nü -
Zant dit vet kunt U
ael, geen afvallende
veelheid in Uw pan.
nige Diamant smelt
fat 'n vet! /nzuiver,
Uw eten mee klaa»-
DMZUIVER!
ülles wat U
rmaakt
het nieuwe
ïant merkt
it: zuiver
ihtvoedsel.
wij van Uw enthousiasme
wij U garanderen: ais dit
Stuur dan even het
D 46.63.54
iar Telefoon 5039
IG-RECLAME
WEEK:
ialiteiten:
IDE per 250 gr. 70 ct
per 250 gr. 60 ct
5 per 100 gr. 45 ct
i 3 stuks 89 ets.
i 3 stuks 73 ets.
1.59
1.98
1.89
1.99
2.49
i 29 ets.
:s 1.48
6.48
:me
6.48
>astelkleuren
hts 94, 73 en 59 ets.
n porcelein uitv.
slechts 73 ets.
3.49
1.59
I1S
5.49
TRA
slechts49 ets.
outtil Achterstr.
VRIJDAG 30 JANUARI 1953
Van een onzer redacteuren)
DE STAKING in de haven- en transport
bedrijven was in Januari 1903 nu vijf
tig jaar geleden al een poos aan de
gang. Schippers en bootwerkers en voer
lieden groepten samen in de straten van
Amsterdam en Rotterdam, scherp in het
oog gehouden door politie te paard en
gewapende matrozen. In het Blaauwhoe-
denveem en in het Vriesseveem in de Am
sterdamse Rietlanden was het lied van de
arbeid verstomd. Het was al lang geen
lied meer. Het was een bittere klaagzang
geworden. En toen moest Dirk Vreeken
dat was op de 29e Januari een trein-
wagen van de Hollandselie IJzeren Spoor
weg Maatschappij naar Blaauwhoeden-
veem overbrengen. Vreeken was rangeer
der op het emplacement Rietlanden en
Vreeken stak zijn kop in de wind. Vreeken
wilde solidair zijn met de haven- en trans
portarbeiders, die het werk erbij hadden
neergelegd. Vreeken werd bij zijn chef
geroepen en geschorst. En dat ging als
een lopend vuurtje over het emplacement
van de Rietlanden. Wilde kreten riepen
over de rails. De machinisten, de rangeer
ders en de seinhuiswachters verlieten hun
posten. Locomotieven werden naar de
loodsen gereden. De middagploeg weiger
de het werk te beginnen. De werkers voor
de nacht verschenen al niet eens meer. De
spoorwegstaking was begonnen.
De volgende dag sloot het per
soneel van de Staatsspoor zich
bil dat van de IJzeren Maat
schappij aan en sloegen de span
ningen van het ene station op
het andere over. Op de politie-
bureaux en in de kazernes luid
de de'alarmbel. Soldaten werden
naar stations en goederendepots
gezonden. Het was 31 Januari
geworden. En terwijl ,er toen
misschien nog maar één uur
nodig was. om de staking abso
luut en algeheel te doen zijn,
kondigde in de nacht, die volgde,
het zegevierend geluid van
socialistische liederen, puilend
uit de berstend volle vergader
zaal in „Plancius" te Amster
dam het einde van de staking
aan. De spoormannen hadden ge
wonnen De directies waren
waren voor de eisen gezwicht.
Want al was dan het geval-
Vreeken de aanleiding geworden
tot de spoorwegstaking, de oor
zaak waren de grieven, die zich
in de spoormannen hadden opge
propt en nog niet anders naar
buiten waren getreden dan in
publicaties uti het „grieven-
archief'
„Zedelijke verplichtingen
niet verwaarloosd"
Het was vier maanden later,
dat bij Koninklijk Besluit een
staatscommissie werd benoemd
tot het instellen van een onder
zoek „ten aanzien van de rechts
verhoudingen en de voorwaar
den. waaronder het personeel bij
het spoorwegbedrijf in dienst
was". Het verslag kwam op
14 Januari 1904 op de regerings
tafel. De commissie verklaarde
Hr. Ms. Evertsenlag stoomklaar in Nieuwediep
uit de garnizoenssteden teerden detachementen mili
tairen naar de hoofdstad gebracht en politie te paard
patrouilleerde met getrokken sabel door de woelige
straten.
dag tussen de laatste Zaterdagse
dienst en de vroegste dienst op
Maandagmorgen.
De arbeiders waren rustig en
gelaten geweest tot nu toe. Maar
met de eeuwwisseling was het
ontwaken begonnen uit die pas
sieve slaap in de knellende ar
men van de bezittende klasse.
De wekkers van de vakvereni
gingen en de arbeidersorganisa
ties ratelden over 't land. De ar
beidersbeweging was langzaam
maar zeker de kinderziekten
ontgroeid. Zii kreeg vat op de
arbeiders, die tot verzet en strijd
werden voorbereid. In de Neder
landse vereniging van spoorweg
personeel zwaaiden vuurrode
socialisten de scepter. Die Neder
landse vereniging was al lang
geen amusementsvereniging meer.
maar een arbeidersbeweging ge
worden, welke „staking" op het
programma had staan, wanneer
de striidklaroen zou gaan schal
len. De tijd. dat de arbeiders on
mondig toezagen op wat de
werkgever besliste en bedissel
de. was vergleden.
Heel Nederland was trouwens
stakingsriip. De kleermakers in
Groningen hadden het werk
neergelegd, de typografen in
Haarlem bleven thuis en het
spoorwegpersoneel. Toen de ar
beidersbeweging. met name de
organisatie van spoorwegvereni
gingen, de directies van de maat
schappijen eisen voor ging leg
gen. werd eerst in punt vier over
de bestaande grieven ten aan
zien van de arbeidsverhoudingen
en de positie van de spoorwer-
kers gesproken.
Die eisen luidden als volgt:
geen onderkruipersdiensten te
moeten verrichten jegens de
Veemarbeiders en hun organisa
ties erkend te zien: volledige be
taling der lonen aan de stakers:
alle stakers weer in dienst te
nemen; de'belangen van het per
soneel met de organisaties te be
spreken.
De eisen werden in de middag
van de 31e Januari aan de direc
ties gepresenteerd. Intussen ver
keerde het spoorwegverkeer in
i volslagen wanorde.
Vanuit de plaatsen, waar nog
niet gestaakt werd. werden tele
grammen gezonden naar de sta
kingsleiding. waarin men zich
bereid verklaarde, op het eerste
sein het werk neer te leggen.
Overal deden zich relletjes voor.
In Den Helder lag Hr. Ms.
„Evertsen" stoomklaar om naar
Amsterdam te vertrekken. Uit
Naasting der spoorwegen
De Nederlandse Maagd: Ik behoor hier te staan, niet gij mijne heeren zoo eindigt
de strijd. (De Amsterdammer 1903, no. 1340)
daarin, dat zij uit het door haar
ingesteld onderzoek de indruk
had verkregen „dat de spoor
wegmaatschappijen hare zede
lijke verplichtingen tegenover
het personeel, bij vergelijking
met andere grote werkgevers
hier te lande, niet hebben ver
waarloosd. Zij hebben in eenen
tijd. waarin de verhoudingen van
den werkgever tot ziine onder
geschikten nog geheel anders
werd opgevat dan tegenwoordig,
de ondersteuning en verzorging
van haar personeel in geval van
ziekte geregeld, de grondslagen
gelegd voor pensionnering, ook I
van weduwen en weezen en aan
haar personeel bijkomende voor-
deelen van verschillende aard
toegekend, terwijl de loonen al
thans niet lager gesteld werden
dan die voor geliiksoortigen ar
beid bii particulieren...."
De spoormannen uit die tijd
dachten er anders over. De ge
broeders Willemse. Jan en Theo-
door. 75 en 72 jaar. twee
Utrechtse veteranen, die in
Januari de eerste en in April de
tweede staking als leerling-machi
nisten op het Centraal Station
beleefden, weten zich vandaag
nog een flink rijtje grieven te
herinneren. Zestien uren wer
ken per dag. daar begon het
mee. Voor nog geen dubbeltje
oer uur. En ie moest niet het
hart in ie lijf hebben, warme
drijfstangen of geleidingen aan
je machine te hebben. Dat kon
ie een paar dagen loon kosten.
Om de vier weken een vrije
Zondag en dat was dan een Zon-
personeel van Van Gend en Loos
in Rotterdam was overal te vin
den. behalve in het bedrijf. Wa
ren dit nog betrekkelijk kleine
groepen, toen de haven- en
transportbedrijven leeg liepen,
groeide de staking tot duizenden
mannen uit en toen tenslotte de
spoorwegwerkers het bijltje erbij
neerlegden, had Troelstra gelijk,
toen hij in „Het Volk" schreef:
„Thans zijn het niet de reeders
en de directies, die de bevelen
geven, den stroom van woelend
leven in den ochtend ontsluiten,
des daags laten bruisen en
voortrollen, des nachts sluiten
neen. de Arbeid toont thans zijn
wil. zijn macht, zijn groeiende
heerschappij over zichzelf en de
wereld." En Adama van Schelte-
ma deed er. wat de spoorman
nen betreft, nog een schepje bo
ven op in haar vuurrood, maar
onsterfelijk gebleven gedicht
over „Het zwarte beest, de ijze
ren meid en de bulderende
bruid" - „En staat de wereld
op zijn kop. dan zetten wii de
wereld stop. de roode roos voor
op!"
Alleen de koetsiers
hadden er schik van
De spoorwegstaking in Januari
1903 was een spontane staking.
Deze had in eerste instantie met
solidariteit van doen. De toen
ontstane situatie werd benut voor
het tot stand brengen van verbe
teringen in de positie van het
verschillende garnizoenssteden
werden detachementen militai
ren naar de hoofdstad gediri
geerd. Daar patrouilleerden ma
riniers door de straten en voer
den charges uit op samenge
schoolde arbeiders. Alleen de
koetsiers hadden er schik van.
Ze kwamen rijtuigen te kort
Toch was er nog geen algemene
staking. Links en rechts stoomde
nog een enkele trein door het
land. Van Hasselt, de directeur
van de Hollandse IJzeren Spoor
weg Maatschappij was „diep en
smartelijk getroffen" en zei „Dat
heb ik niet aan hen verdiend",
maar de stakingsleiding was on
verbiddelijk. Er zou nog een
paar uur gewacht worden op het
antwoord van de directies. En
anders
De spanning in Plancius te
Amsterdam, waar honderden
spoorwegmannen in een storm
achtige vergadering bijeenwaren,
werd met de minuut meer voel
baar. Ieder ogenblik kon de or
der „algehele staking" afkomen.
In plaats daarvan kwam de ver
klaring van de directie van de
H.IJ.S.M., die als volgt luidde:
Wij kunnen de verklaring geven
zoals wij doen bij deze. dat van
het personeel niet zal gevorderd
worden, de wagens te rangeren
naar en van de terreinen der
Gemeente aan de Handelskade,
naar de terreinen van de pa
troons. het Blaauwhoedenveem.
het Vriessenveem. de Stoomvaart
Maatschappij „Nederland" en
Wm. H. Muller Co.
Voorts bevestigen wij hetgeen
gisteren is toegezegd, dat weer
aangenomen zal worden het per
soneel, dat vóór de staking in
dienst was: dat wii steeds be
reid zijn besprekingen in het be
lang van het personeel met Uw
organisatie te voeren...." An
dere directies volgden:
De volgende morgen het
was Zondag 1 Februari 1903 -
kwam de treinenloop met horten
en stoten weer op gang. De sta
king was beëindigd.
De regering neemt
maatregelen
Maar de rust was niet weer
gekeerd. De spoorwegstaking
kwam in het politieke vlak te
liggen. De gemoederen kwamen
eigenlijk eerst nu pas goed los.
De pers ging zich met de prin
cipes van een en ander bezig
houden. Rechtse en linkse rich
tingen lieten vlugschriften en
brochuurtjes drukken en Oude
geest en Petter. de rode voor
mannen van de spoorwegorgani
satie wroetten zich alvast aan de
voorbereidingen tot een nieuwe
staking.
Anderzijds stelden katholieke
verenigingen van spoorwegper
soneel. de voorloopsters van „St.
Rafaël" en christelijke organisa
ties zich te weer tegen de rode
vrijheidsoolitiek van de socialis
ten. Intussen had de regering
niet stil gezeten. Zii had reeds
extra lichtingen miliciens onder
de wapenen geroepen en het was
op 26 Februari, dat de minister
president dr. Kuvper in de
Tweede Kamer een verklaring
voorlas, waarin de nodige maat
regelen werden aangekondigd,
o a. de instelling van een spoor
wegbrigade om in geval van
nood 's Rijksdienst op de spoor
wegen te verzekeren: de benoe
ming van een staatscommissie,
die de arbeidsvoorwaarden en
de rechtspositie van het spoor
wegpersoneel aan een nauwkeu
rig onderzoek zou gaan onder
werpen. Daarbij zouden voorstel
len ter tafel worden gebracht,
die ertoe moesten leiden, dat het
spoorwegpersoneel vastheid van
positie onder 's Rijks bescher
ming zou worden verleend. De
belangrijkste maatregel, waar
mee „Niet langer gewacht mocht
worden", zou zijn „vast te stel
len. dat er naast openbare amb
ten. diensten ten behoeve van
de publieke zaak te verrichten
zijn. waarbij niet elke plichts-
verzaking door de overheid 1
straffeloos kan worden geduld...
Een verbod tot staken, daar
kwam het op neer. Een nieuwe
storm van hoofdartikelen, mani
festen en tegenmanifesten brak
losSocialisten en anarchis
ten riepen een „Comité tot Ver
weer" in het leven, scholden de
minister president en zijn „worg-
wetten" uit voor alles wat lelijk
was en hitsten de spoormannen
tot een nieuwe staking op. Maar
onmiddellijk werden toen ka
tholieke comité's van actie op
gericht en rolden duizenden
vlugschriften van de zijde van
de christelijke vakverenigingen
van de drukpersen. De onrust
stokerijen van de roden, die ge
zagsondermijning propageerden,
het gemeenschappelijk belang
aan hun laars lapten en aan
mogelijke verbeteringen op het
stuk van de arbeidsverhoudingen
geen geloof wensten te hechten,
werden scherp aan de kaak ge
steld.
Op 6 April 1903 kondigde het
„Comité van Verweer" een al
gehele staking af. maar deze
werd een fiasco. Er waren toen
al te veel spoormannen. die de
ware bedoelingen en drijfveren
van de socialisten en anarchis
ten doorzagen en op de machines
bleven staan. Zij waren daarbij
in hun overtuiging goed te
doen gesterkt door de voor
lichting en de ruggesteun van
de katholieke en christelijke or
ganisaties.
De gebroeders Willemse zeg
gen ervan: „Die roden van toen
waren als de communisten van
nu. Wij werden voor de gek ge
houden. Wij wisten niet heter
of die Aprilstaking moest alleen
en uitsluitend dienen om de
scheve toestanden bij de maat
schappij uit de weg te ruimen.
De socialistische politiek werd
daarbij wel op een veilig af
standje gehouden, althans voor
ons. Ik weet nog goed" aldus
Theodoor Willemse „dat pa
ters Dominicanen bii voorbeeld
aan alle kanten waarschuwden,
maar er maar weinigen waren,
die zich er iets van aantrokken.
Totdat onze ogen goed open
gingen
„Spoorkoelies"
Het Volk, 15 Februari 1903)
De wetten werden op 9 April
in de Tweede Kamer en op 11
April in de Eerste Kamer aan
genomen. „En de regering heeft
haar woord gehouden" zeggen de
gebroeders Willemse „want lang
zaam maar zeker werden ver
beteringen en in werktijden en
arbeidsvoorwaarden ingevoerd.
Is het vandaag, na vijftig jaar,
maar moeilijk uit te pluizen,
hoe deze beide spoorwegstakin
gen precies zijn begonnen, hoe
ze uitgroeiden en hoe ze ten
slotte werden opgeheven of
dood bloedden en hebben wij
daarom slechts de grote lijnen
aangestipt de voornaamste lijn,
die door het eerste halfjaar van
1903 loopt en de belangrijke om
mekeer, die door de stakingen
teweeg werd gebracht zijn wel
duidelijk: De arbeider ging in
en door de arbeidersbeweging
„medezeggingschap" krijgen, ter
wijl de regering zich met de
arbeidsverhoudingen begon in te
laten. Er kan vandaag met ze
kerheid worden gezegd, dat Ne
derland toen een nieuw sociaal
tijdperk is ingegaan.
JONGEN DOOR MOTOR
AANGEREDEN
De 14-iarige J. Karsten uit
Nijeveen is Woensdagavond te
Wanneperveen door een motor
aangereden en daarop in het
Diaconessenhuis te Meppel over
leden.
De iongen. die in Vollenhove
een landbouwcursus had bezocht,
was met drie jeugdige plaats
genoten-medecursisten op weg
naar huis. Hij reed een tijdlang
links van de weg. Toen hij in
Wanneperveen uit tegenoverge
stelde richting de heer De Groot
op de motor uit genoemde plaats
zag naderen, ging hij weer naar
rechts. Daarbij kwam hij te val
len en de heer De Groot kon
een aanrijding niet meer voor
komen.
Oudegeest dictator
Oudegeest spreekt: Mocht de regeering maatregelen voorstel
len om in de toekomst een geregeld spoorwegverkeer te ver
zekeren, dan geef ik bevel om opnieuw te staken. Regeering
en vertegenwoordiging hebben zich aan mij te onderwerpen,
i evenals het spoorwegpersoneel.
(Uilenspiegel, 1903 no. 26).
UTRECHT. Het aandeel van
I de gezamenlijke katholieke jeugd-
en jongerenorganisaties bij de
grote féstiviteiten ter gelegenheid
van „100 Jaar Kromstaf" zal al
lereerst bestaan uit een op 11
April door de Katholieke Jeugd-
I raad in Utrecht te beleggen be-
i sloten congres, waar het kader
van de aangesloten organisaties
zich zal bezinnen op zijn taak en
houding t.o.v de problemen, wel
ke het jeugdwerk op dit ogenblik
I kenmerken.
Prof. dr. J. Peters C.s.s.R. en
mr. René Höppener zullen wor
den uitgenodigd op dit congres
een inleiding te houden. Aan het
slot zal een resolutie worden op
gesteld, welke het Hoogwaardig
Episcopaat wordt aangeboden.
Opdrachten Lekespelen
Het bestuur van de Katholieke
Jeugdraad heeft speciaal met het
oog op plaatselijke en regionale
vieringen een drietal auteurs op
dracht gegeven tot het schrijven
van een één-acter. Het zijn de
heren Herman Pijfers, Lou Hoef
nagels en Jan Bresser, die men
resp. heeft verzocht een spel te
schrijven voor meisjes van 1217
jaar, voor jongens van 1217 jaar
en voor gemengde groepen boven
de 17 jaar.
De auteurs is gevraagd een één-
acter te schrijven met een speel
tijd van 2030 minuten, geschikt
zowel voor een zaaltoneel als voor
een wagenspel in de open lucht.
On Zaterdag 16 Mei zullen enige
tienduizenden jongeren uit alle
delen van Nederland naar Utrecht
trekken, waar zij zullen deelne
men aan een groots fakkeldefilé,
dat 's avonds in het Wilhelmina-
park zal optrekken langs een
speciaal opgerichte ere-tribune,
vanwaar de Kardinaal-Legaat en
het Hoogwaardig Episcopaat deze
manifestatie zullen gadeslaan.
Aan het slot van het défilé zul
len alle deelnemers zich vereni
gen in het Stadion, waar een
plechtige godsdienstoefening de
dag zal besluiten GehooDt wordt,
dat het Hoogwaardig Episcopaat
voor deze gelegenheid toestem
ming zal willen verlenen tot het
opdragen van een Avondmis.
Reeds heeft de Aartsbisschop-
Coadjutor de wens te kennen ge
geven de verzamelde katholieke
jeugd van Nederland in het Sta
dion toe te spreken.
De jeugd- en jongerenorgani
saties zullen ook medewerking
verlenen aan diverse andere ma
nifestaties. Zo zullen zij op He
melvaartsdag uit enige plaatsen
in Nederland estafettes naar
TIJDENS ..KEUKENHOF"
Stoppen dagelijks treinen
te Lisse
Dit jaar zal voor het eerst tus
sen medio Maart en medio Mei.
dus tijdens de „Keukenhof-
tentoonstelling. iedere dag een
aantal treinen te Lisse stoppen:
vorige jaren lieten de Spoor
wegen slechts treinen stoppen
op hoogtijdagen. Evenals vorig
jaar zal men op de belangrijkste
stations weer gecombineerde
kaartjes voor trein en „Keuken
hof" kunnen verkrijgen.
Utrecht laten trekken, die
wanneer alle plannen kunnen
worden uitgevoerd in tal van
steden, verdeeld over verschil
lende dagen, plechtig zullen wor
den ontvangen.
Ook aan de openingsplechtig
heid op 13 Mei, de schoolkinde
ren-optocht op 15 Mei, de Ponti
ficale H. Mis van de Kardinaal-
Legaat en de plechtige aanbieding
van het huldeblijk, zullen zij hun
medewerking verlenen.
Postbesteller verdacht
van fraude
De Blaricumse oostbesteller K.
is op vermoeden van fraude
enige dagen geleden gearresteerd
en bevindt zich in arrest te Am
sterdam. Hii zou op brieven, die
hem ter postbezorging waren
toevertrouwd. gebruikte post
zegels hebben geplakt, hoewel
hii van de afzender geld voor
de frankering had ontvangen.
Op de plaats van bestemming
der brieven werd de fraude ont
dekt.
P.T.T. wil alluminium
brievenbussen
De PTT wil in de toekomst al
zijn plaatijizeren brievenbussen
vervangen door alluminiu-m-bus-
sen. zodra eerstgenoemde soort
onbruikbaar is geworden. Als een
van de 'beweegredenen wordt ge
noemd, dat de alluminium-busi-
sen veel liöhter zijn. Het rijk wil
echter l geen toestemming ge
ven tot het verwerken van deze
grondstof voor dit doel. Daar er
toch nieuwe brievenbussen moes
ten worden gemaakt geschiedt
dit thans met gietijzer als -grond
stof.
Een nieuw ontwerp is hiervoor
gemaakt, dat in PTT-kringen al
„Kobus" heet, naar de geestelijke
vader d e Koo. De inhoud van de
bussen ±s iets kleiner dan die
van de tegenwoordige hangbus-
sen. Daar kleine brievenbussen
alleen geschikt zijn voor 't plat
teland en men hier weinig waar
de schijnt te hechten aan 'n me
dedeling over de buslichting, die
reeds heeft plaats .gevonden, is
geen lichtingsschijf op de kobus-
sen aangebracht. Dezer dagen
zijn ook -landaards gereed geko
men. z 1 de nieuwe bussen in
de komende tijd in ruimere mate
zullen worden aangebracht.
Ex-boekhouder twee jaar
achter slot
De Haarlemse rechtbank heeft,
wegens verduistering gepleegd
ten nadele van de grafische in
richting Joh. Enschede en Zn.,
de thans 74-jarige ex-boekhou
der van deze firma A. M„ die
ruim 94.000 gulden had ont
vreemd en verscheidene malen
valsheid in geschrifte had ge
pleegd veroordeeld tot twee jaar
met aftrek. De eis was 2% jaar.
Vier maanden
voor meineed
De Haagse rechtbank heeft J.
van Z. en H. P. N. ieder tot vier
maanden gevangenisstraf veroor
deeld wegens meineed. De eis
was acht maanden.
Van Z. en N. hadden als ge
tuigen van een aanrijding een
valse verklaring onder ede af
gelegd om de bestuurder van de
auto. waarin zij meereden, te
sauveren.
