naar
ken!
Honderd jaar „Kromstaf
r>r>
ht zware
i E.V.C.
Pausen in zakformaat rond I"
Het placet stigma onzer
Actie in twee richtingen
nse hulde
Nederland
O
JANUARI 1953
issers
Hoewel drie vierde van de bevolking katholiek was,
werden de klein-seminaries gesloten
Q DE WEG IS VRIJ
Weerstanden in Rome overwonnen,
het concordaat opgeheven
„NEDERLAND IN GEVAAR"
Het befaamde concordaat
HET UUR DER LEKEN
Adres aan Rome en politieke activiteit in eigen land
Nou. nou. dat laatste
kras eezegd! Texelse
jacht tenslotte is een
eft Wit Rood het ver-
leliik laten liggen,
ook Twisk deed er
De Hoogkarsnelaren
van S.S.V. winnen
:r Reiger Boys op
zijn sloffen schiet, dan
weer verliezen. R.K.
wel van A.L.C.
blijft in 3C wel baas
I, maar ook Winkel
Z.O.H. de beste pa-
(A.F.P.). Op het
;res voor plattelands-
Frankrijk, dat thans
is grote aandacht be
de methoden, die ge-
bij het bevolken van
ngermeer en de Noord-
ngres heeft hulde ge
in het „creatieve genie
Nederlandse volk, dat
ïarding en stoutmoedige
i het bebouwbare areaal
procent vergroot heeft",
honk aandacht aan de
arop de plannen worden
rd, aan het uitkiezen
boeren voor de nieuwe
en aan andere aspecten
projecten,
gste gegevens over deze
waren door de Neder-
nbassade aan het congres
umanisme buit
edewerking uit
VENHAGE. Op 3 Fe-
al in Havelte (Dr.) het
litaire tehuis van het hu
il thuisfront worden ge-
>p 2 Februari zal te Nun-
eerste van een nieuwe
nningsbijeenkomsten voor
n, uitgaande van het hu
il thuisfront worden ge-
Voor deze bijeenkomsten
ch reeds 600 militairen op.
n of na de verrassin-
krachtsverhoudingen
e'er een zwakke broe-
het opnieuw zou ver
niet en evenmin valt
ook zijn balans kwijt
ng op de ontmoeting
raag zien dat H.S.V on
een veer laat en dat
van U.S.V.U. verliest,
het wel met D.T.S. af-
Intussen is Schasen
g niet voor de titel uit-
eld. Morgen wint het
ïiinliik van Randers. Lim-
favoriet tegen Oudesluis.
teWatervogels
tenslotte liikt ons een
worden voor de eiland-
rs.
ogb ezoek bij Meervogels
latch in 4B is ongetwijfeld
-R.K. A.F.C. Thuis moes-
Alkmaarders het loodie
maar inmiddels ziin ze
zwakker op geworden,
achten met spanning de
af. Meervogels krijgt be
an niemand minder dan
elft en V.Z.V. van Pur-
1 Zorgen de- thuisclubs
errassingen? Zouaven kan
ergen winnen. Grasshop-
an Andiik en Monniken-
an De Rijp.
ele varkensmarkten
weer geopend
;ns een beschikking in de
ourant van gisteren wor-
et ingang van 31 Januari
e beperkende bepalingen
nzien van het houden van
smarkten opgeheven in de
ies Limburg, Noord Bra-
Zeeland en het gedeelte
s provincie Noord Holland
den het IJ en het Noord
aal.
iet centrale en westelijke
an ons land, begrensd door
oordzeekanaal, het IJ, het
eer, het Keteldiep, de IJsel,
n stroomafwaarts, de Lek,
euwe Maas en de Nieuwe
veg, blijft het houden van
in voor fok- en opfokvar-
i/erboden. Het vervoer van
is uit het gebied waar de
ismarkten geschorst zijn
iet „vrije" gebied blijft ver-
Het marktverbod geldt
oor slachtvarkens, met een
1 gewicht van ten minste 72
enmin als de verbodsbepa-
ten aanzien van het ver-
laar het „vrije gebied", voor
de slachtvarkens recht-
s naar een slachterij wor-
ervoerd.
Kaasmarkt Leiden
DEN. 30 Jan. Goudse le
2.232,28: Goudse 2e kwal.
2,22. Aangevoerde partijen:
udse. Handel lui.
asmarkt Leeuwarden
iUWARDEN, 30 Jan.
i volvet 2,17—2,18: Edam-
40+ 1.931.94: roomkaas
1,941.95. Stemming flauw.
Als in November 1813 bijna plotseling de Franse danen te regelen. Gobau c.s. wezen hem op de vreemd-
schaduw wegtrekt, herleeft het Nederlandse volksleven soortige organisatie; in zekere zin hadden ze gelijk: het
in de koesterende stralen der Oranjezon, maar ook meent was een warboel. Drie vormen van kerkelijk bestuur
„de ware gereformeerde religie" de maan te zijn die bij zag men binnen het koninkrijk der Verenigde Nederlan-
de zon behoort. De geest der toonaangevende klasse was den: in België waren bisdommen, in Brabant had men
zeer protestants en beslist anti-katholiek. De vereniging de Apostolische vicariaten van Breda, Den Bosch, Raven-
met België, kort na de bevrijding van het Franse juk, stein en Megen (het Nederlandse gedeelte van het oude
kon die geest slechts versterken, bevreesd als de heren bisdom Luik) en Grave (het overblijfsel van het oude
waren, dat die aanwinst van een bijna geheel katholiek bisdom Roermond). In het Noorden had men nog steeds
land het karakter der Protestantse Natie zou bedreigen, de Hollandse Zending, uit 7 Aartspriesterschappen sa-
Als de Noord-Nederlandse katholieken eens gingen mengesteld: Holland en Zeeland, Utrecht, Gelderland,
samenwerken met hun Zuiderburen zou het er slecht Salland en Drente, Twente, Groningen en Friesland,
uitzien voor het lieve vaderland. Hierover had de pauselijke internuntius, weldra in Den
De regeringskliek rond Willem I kon gerust zijn; eerst Haag gevestigd, als Vice-Superior de leiding,
toen ze zelf de Noordelijke Katholieken tot verzet dreven De koning wilde alles op dezelfde wijze geregeld
kwam het zover. Gedurende de eerste tien jaren (1814zien, overal moesten er bisschoppen komen, maar feite-
1324) is het akelig stil geweest. De Nederlandse katho- lijk door hem te benoemen. Dat kan de Paus natuurlijk
iieken namen hun achterstelling, de stelselmatige bevoor- niet toestaan en zo is er tien jaren onderhandeld, afge-
rechting der protestanten bij benoemingen, de vernieti
ging van het nog bestaande kloosterwezen, de totaal Her-
broken en weer onderhandeld en als de pauselijke ge
volmachtigde Mgr. Nasalli in het najaar van 1824 de
vormd ingestelde school. Ze waren eeuwenlang getraind Nederlanden verlaat, is er nog niets gebeurd. Alles was
in het onderliggen en voelden er niets voor om de ver- nog als in 1814, alleen met dit verschil, dat er in België
kregen vrijheid van godsdienstoefening in gevaar te enkel te Mechelen nog een bisschop was, de overige
brengen door contact te zoeken met die luidruchtige Zui- kerkvorsten waren overleden en daar de koning het
derlingen, die op alles en nog wat aanmerkingen hadden, benoemingsrecht opeiste, waren er geen opvolgers aan-
Volgens hen was het nog zo kwaad niet onder de vader- gesteld.
.<Z
V «STr ew
/f J/. -.i- Stw«
lijke zorg van Willem I. Totdat de koning in openlijk
conflict kwam met de Kerk.
„Er zal iets gebeuren", en ging het niet mèt de Paus,
dan maar zónder hem. En de raadslieden des konings
stelden voor de gehele priesteropleiding onder staats-
Het conflict is niet uitgelokt door Willem I zelf, maar controle te brengen.
Op 14 Juni 1825 werd bepaald, dat alle klein-semi-
Het college of de kazerne". Dit was de tekst
op de spotprent, welke verscheen naar aan
leiding van de stichting van het collegium
philosophicum te Leuven
door een aantal van zijn raadslieden. De koning, onge
twijfeld met de beste bedoelingen bezield, ging uit van naries moesten gesloten worden; er zou te Leuven een
het standpunt „Alles vóór het volk, maar niets dóór het Collegium philosophicum komen voor de opleiding van
volk". Hij alleen, door zijn zelf gekozen raadgevers voor- toekomstige priesters. Niemand mocht tot de voorlopig de Katholieke Kerk in Nederland buiten Rome om.
gelicht, had te bepalen wat goed was voor zijn onder- gespaarde grote seminaries worden toegelaten, als hij Gelukkig kreeg de koning ook andere adviezen te horen;
danen. Op elk terrein gaf hij zijn richtlijnen, ook op het niet minstens twee jaar aan het Collegium de lessen zelfs buitenlandse staatslieden als Metternich waar-
godsdienstige. Zelf Protestant koos Willem I enige had gevolgd. En wie in het buitenland voor priester schuwden hem, om geen binnenlandse onlusten en moge
katholieken uit, die hem van advies moesten dienen als studeert, zal nooit enige geestelijke bediening binnen lijk oproer uit te lokken. Hij moest niet vergeten, dat
er over hun godsdienst iets te beslissen viel. Deze heren, het Koninkrijk der Nederlanden mogen verrichten. drie vierden van zijn onderdanen katholiek waren,
de ministers Gobau en Van Gobbelsehrov en de amb- Deze besluiten vormen een keerpunt in de regering En de koning bond in; nogmaals begon hij met Rome
tenaar Piet van Ghert, waren naam-katholieken, die er van Willem I en tegelijk in de houding der Noord-Neder- te onderhandelen, ditmaal met meer succes. Tot groot
op uit waren de katholieke Kerk tot een staatsinstelling landse katholieken. Vooral toen ze zagen, dat het protest verdriet van van Maanen en van Ghert kwam in 1827
te maken. De invloed van vreemden, met name van de des Pausen niets hielp, dat de seminaries van Hage- een Concordaat tot stand. Er zouden overal bisschoppen
Paus, diende uitgeschakeld te worden; priesters en veld, Culemborg en Peekvliet (Den Bosch) werden ge- komen; in Brabant zou het bisdom Den Bosch worden
bisschoppen behoorden op de eerste plaats staatsdienaars sloten en de lessen te Leuven begonnen. Ze begonnen opgericht, dat ook Gelderland omvatte en de overige
te zijn. Bij deze heren voegde zich de minister van justitie vader Willem met andere ogen te zien en zochten toe- Noordelijke provincies vormden dan het bisdom Amster-
Van Maanen, de grote vertrouwensman van de koning nadering tot de Zuidelijke katholieken. Toen daarop de dam. Kort daarop werd het Leuvense Collegium, de steen
en iemand die beweerde, van alles verstand te hebben, kerkelijke overheid bepaalde, dat oud-leerlingen van het des aanstoots, opgeheven. De vreugde der katholieken
Samen dreven deze pausen in zakformaat de koning een Collegium niet op de grote seminaries zouden toegelaten was algemeen, maar die verdween spoedig, toen bleek,
gevaarlijke weg op. worden, was de oorlogstoestand tussen Kerk en koning dat de uitvoering van de overeenkomst van jaar tot jaar
Wilem I, die reeds in 1816 reglementerend was opge- een feit. Van Maanen c.s. adviseerden de vorst om door verschoven werd. Toen in 1830 de Belgische opstand
treden binnen de Hervormde Kerk, beschouwde het als te zetten, de grote seminaries te sluiten en van Maanen uitbrak, was er nog niets gebeurd; er waren hier nóg
zijn plicht om ook de kerkorde zijner katholieke onder- zette zich aan de samenstelling van een kerkorde voor geen bisschoppen.
wMMwmm mmmMJt,
Mgr. Zwijsen en van Sonsbeeck
zetten door
„Driemaal is scheepsrechten niet ontmoedigd door de
mislukkingen van 1847 en 1849 begonnen de leken een
nieuwe actieniet in Rome, maar in Den Haag. De katho
lieke Kamerleden vroegen de regering of het herstel der
Hiërarchie zonder bezwaar kon geschieden en of de rege
ring zou meewerken. De katholieke minister H. van
Sonsbeeck, die Buitenlandse Zaken en R.K. Eredienst
beheerde, antwoordde namens de regering, dat het her
stel wenselijk werd geacht en dal de regering zoveel
mogelijk behulpzaam zou zijn.
Aanstonds ging er nu een nieuw De minister had het niet nage-
verzoek naar Rome, waarin de laten bij ziin verklaring in de
nadruk gelegd werd op het feit, Tweede Kamer, Namens de rege-
dat de politieke omstandigheden ring begon hii in Januari 1852
zeer gunstig waren en dat men dit rechtstreekse onderhandelingen
voor de toekomst nog zou moeten met de H. Stoel over een herstel
afwachten. Tegelijk werd er een der hiërarchie. Het was niet ge-
verzoekschrift der Aartspriesters makkelijk voor hem geweest om
bii de H. Stoel ingediend: ook zij zover te komen, want speciaal
waren van oordeel dat de gunstige Willem III voelde daar niets voor.
gelegenheid gekomen was. Op De koning weigerde in 1850 vlak-
prijzenswaardige wijze hebben ze weg, toen Van Sonsbeeck hem
hun persoonlijke belangen op zij voorstelde, dat de regering in
gezet, nu ze overtuigd waren, dat Rome zou verzoeken de hiërar-
het belang der Kerk in Nederland chie te herstellen
benieuw volgd^een^leurstel- Konina en minister stonden in
ling? RoZe mlende da^ bh "ut- d®f® gestie vrii scherp tegen-
voering van het Concordaat het
gewenste doel werd bereikt, dan k®"l: *1 plet .mee£
waren er immers bisschoppen. Dit SJi®1?aak ff-1}1lpïj?rHfn-
antwoord verontrustte vooral het ttt b?, If3/ 1851 bleef Willem
Zuiden: als de bisdommen, zoals S* lp a'lp 4alen zwiigen wanneer
in 1827 voorgesteld, n.l. Den Bosch tTTTTw ™0°r.de k^am'
en Amsterdam er kwamen, dan fmg het niet meer en begin
zouden de vicariaten van Breda dan,ua" 1852 fiaf h« schoorvoe-
en Limburg verdwijnen. lena Ioe-
Toen nam de vicaris van Den Door de wijze waarop Van Sons-
Bosch. Joannes Zwijsen de leiding, beeck in Rome de zaak aan de
zowel der leken-als der priester- orde stelde, kreeg men daar de
actie. Hij overtuigde Mgr. Belgra- indruk, dat deze herstel een wens
do van het noodlottige karakter der regering was. Toen daaren-
van het Concordaat, dat immers boven bleek, dat deze het Concor-
grote invloed aan de regering daat wilde prijs geven, dat door
schonk bij het benoemen van bis- het feit zelf van het herstel der
schoppen en kanunniken. De be- hiërarchie het Concordaat zou
keerde Vice-Superior plaatste zich vervallen, was Pius IX gewon-
nu geheel aan de kant van Zwij- nen, al stribbelde de Propaganda
sen en Van Sonsbeeck.
HET BEFAAMDE CONCORDAAT van 1827, door de bliJvep ™sten- hc4 N?0^" "f™
missieland, maar de kerkvoogden
Katholieken met gejuich begroet, door de protestanten in het Zuiden zouden tot bisschop
fel afgekeurd en door de koning en zijn raadslieden niet worden gewijd-
uitgevoerd, was op de keper beschouwd een gevaarlijk In 1842 werden Mgr. Paredis
-ij li (Roermond), Mgr. Dubbelden
instrument. Want het gaf de koning invloed op de be- (>s Bosch) en Mgr. van Hooy-
noeniing van bisschoppen en kanunniken. Bij de vaca- donk (Breda) door de bisschop
11 van Curium geconsacreerd. In
ture moest de lijst der candidaten aan hem worden voor- hetzelfde jaar kwam er nog een
gelegd en hij mocht hem onaangename personen schrap- ?^gSS0S<in J^nn^fZwe
pen. Eerst later kwamen de katholieken lot het inzicht, sen werd coadjutor met recht van
dat het beter was elke staatsbemoeiing uitgeschakeld te TcTfZan ^rTeTaTnZin-
zien, nu in 1830 betreurden ze het dat het Concor- Megen dat eerst in 1851 bij het
daat niet doorging. Want ze bleven in een toestand, die
Bossche vicariaat is gevoegd.
men tegenwoordig zelfs niet meer kent in wat op gang Voldaan waren de katholieken
"wr niet, iii33r ze oe^repGii U3t cte
gekomen missies. Kerk- en priesterwijding, toediening koning had gedaan wat hij zonder
van het H. Vorm.el m» in Nederland in 1830 onmoge-
lijk, er was geen enkele bisschop en de oorlogstoestand gens vele protestanten was hij
met België maakte de uitnodiging van een buitenlandse dl^rde^R^m^^Tnmatfgf^g
kerkvorst vrijwel onbestaanbaar. paal en perk gesteld te worden.
Vindingrijke lieden meenden dit
te kunnen doen door het recht
Om in deze nood te voorzien geen Bisschoppen geen monni- Van placet in het wetboek van
werd de Warmondse professor ken geen Jezuieten oneer strafrecht te leggen.
Cornelis, baron van Wijkerslooth en schande brengen zij in()het
tot Schalkwijk benoemd tot titu- vrije protestantse Nederland!" Volgens dit recht aan oude Na^
lair bisschop van Curium, zonder
bisschoppelijke rechtsmacht enkel Zo ver gingen sommigen, dat Poleontische wetten ontleend,
om te kunnen wijden en vormen. zij met opstand dreigden en voor- moesten alle Pauselijke beschik-
Van 1833 tot aan zijn dood in spelden, dat de koning zou be- kingen eerst door de regering
1851 is Mr. van Curium, zoals hij dekt worden met de vloek van worden goedgekeurd vóór ze af
in. de volksmond heette, als zo- het nageslacht. Anderen zochten t
danig in functie geweest, zonder hun kracht in het verleden: „De gekondigd en uitgevoerd mochten
enig aandeel te hebben in het schimmen Uwer voorvaderen zul- worden. Willem I had er druk ge-
bestuur der zending. len uit hun graf oprijzen om te bruik van gemaakt, zelfs geëist
v t moor Protestere"ep te vervloeken, dat de afkondiging van het Jubilé
Een aartspriester had meer wanneer die Concordaartsbul in 1t)or
rechtsmacht dan hij. het goede Nederland wordt afge- van moest Beschieden met
kondigd". vermelding dat het de koning
^tussen kwam het eindverdrag had behaagd zijn goedkeuring aan
helft van'Limburg"birVdellanJ va^m^ilfeeTgotó g^gdl bet Jubilé te geven. Eenstemmig
gevoegd. Door de pauselijke breve generaie repetitie van het spel besloten toen de kerkvoogden het
van 2 Juni 1840 werd het losge- <^4 in 1853 zou opgevoerd wor- niet te doen en zo is er geen Ju-
maakt van het bisdom Luik en den. beljaar 1826 j de Ne<Jerlandcn
tot Apostolisch Vicariaat van Lim
burg verheven het latere bis- De koning schrok van die reac- geweest.
dom Roermond. tie en durfde zijn voornemen niet „r
uit te voeren. Hij beloofde, dat Wat Willem I echter met deed
De benoeming van de algemeen het Noorden missieland zou blij- wilden enige ministers tijdens de
beminde deken van Roermond J. Ven, alleen in het Zuiden zouden regering van de katholieken
A. Paredis, maakte het de Lim- misschien bisschopen komen. Voor vriend Willem II hem leveren,
burgers gemakkelijker om over de meeste katholieken was deze Het recht van placet zou in het
hun teleurstelling heen te komen, verklaring geen tegenvaller, want Wetboek van Strafrecht worden
Zij hadden toen reeds een her- ze waren tot beter inzicht geko- opgenomen en overtreding daar-
stel van het bisdom gewild, men omtrent het concordaat en van strafbaar gesteld.
Zeeuws Vlaanderen, dat nu defi- vreesden dat de regering daardoor
nitief aan Nederland kwam werd te veel invloed zou krijgen in de Na de Collegiumbepalingen van
bij het'Bredase Vicariaat gevoegd. Kerk. Wat ze van mensen als 1825 heeft niet zo de katholieken
Van Maanen in de laatste kwart- tot gemeenschappelijke actie ge-
Toen Willem II in het najaar eeuw ondervonden hadden, was dreven als de strijd tegen het
van 1840 koning werd, wilde hij voldoende om hen met heilzame placet, „het stigma onzer verdruk-
de katholieken „recht doen", zo- vrees te vervullen. Zij wilden vol- king". Ook de koning was vier-
als hij het uitdrukte. Het concor- ledige vrijheid in kerkelijke zaken kant tegen, maar de meerderheid
daat van 1827 moest uitgevoerd en als de hiërarchie ooit zou her- der ministers en de grote meer-
worden. Nauwelijks was dit plan steld worden, dan moest dit ge- derheid der Tweede Kamer was
des konings bekend of het regen- beuren zonder concordaat. vóór. Door persoonlijk ingrijpen
de adressen, brieven, vertogen, van de koning werd de behande-
vcrmaningen en zelfs bedreigin- Toen dan ook Mgr. Capaccini ling vertraagd en toen de eind-
gen. „Nederland is in gevaar, als gevolmachtigde van de Paus stemming in" zicht kwam was het
Rome is weer op mars om ons te hier aankwam, vond hij weinig 1848 geworden, het jaar der vrij-
caan knevelen. Hoort gij niet de voorstanders van het Concordaat, heid. In de liberale golf, die toen
doffe tred van de monnikenhorde, Tenslotte is deze regeling getrof- ook over Nederland kwam is het
die oprukt! Geen concordaat fen: het concordaat zou voorlopig placet voorgoed verdwenen.
IN HET VOORJAAR VAN 1848 oordeelde ook de Vice-superior en mer geleid. Ze plaatsten zich aan
kwam de generaal rler Teziiïeten van de aartspriesters kon moei- de zijde van Thorbecke en de
Kwam üe generaal üer jezuïeten, ,ijk verwacht worden, dat ze aan Grondwetsherziening van 1848 is
pater Joannes Roothaan, Amster- de bestaande toestand een einde mede hun werk.
dammer van geboorte, een bezoek wensten te maken. T «„t hot
„««.n Bij „SirfeT"?" 5KSBS r-in
was enige tijd de gast van Mgr. wachtten zich er wel voor om held'van ego°dPsd7enTtenoJ0een "bij
van Wijkerslooth, die, vereerd overeaecn^ewa^ b^ dé wensen ^nkontst m „De geleerde Man'
met het hoge bezoek, verschillen- hunner n°dig LldSg faT Crar^r een comité
de delen van ons land met hem velen een verandering ook von- dat de oproep zou ondertekenen
afreisde. Bij gelegenheid van zo'n ?w?e, Priesters deden mee. Smits,
Zo moest de beweging wel door hoofdredacteur van „De Tijd en
rijtoer voerde hij pater Roothaan leken worden ingezet, intussen Van Vree, die de eigenlijke sa-
langs het gymnasium te Katwijk met de steun en op advies van mensteller van het manifest is en
twee geestelijken die feitelijk de eerste priester, die de hiërar-
en de seminaries Hageveld en buiten de Zending stonden, n.l. chie-kwestie ter sprake bracht.
Warmond om hem in het voorbij- MSr. van Wijkerslooth en Mgr. Want hij schreef: „De Paus kan
Van Bommel. De meeste leken in het Turkse Rijk bisschoppen
rijden de gebouwen le tonen, gingen uit van de veronderstel- aanstellen, in Engeland krijgen de
Hem in genoemde inrichtingen te dnS> dat de geestelijkheid geen katholieken bisschoppen. In Ne
K- verandering wenste. Daarom zijn derland praten vijfduizend Janse-
ontvangen, had de bisschop van d? eerste pogingen zoveel moge- nisten met drie bisschoppen, maar
Curium afgeraden, wijl hij vrees- lijk voor hen verborgen gehouden, de twaalfhonderdduizend katho
de dal een bezoek van het hoofd °P ,le,erst1 adressen van 1847 lieken krijgen er geen. Voor de
de dat een bezoek van net noom en 1849 komt de naam van geen hglft verkeren zij in een staat van
der Jezuïtenorde de instellingen enkele geestelijke voor, geen missie, als de heidenen, voor de
in e-evaar kon hremren geestelijke zat in het opgerichte andere helft hebben ze vicarissen,
in gevaa on gen. comité of werd tot medewerking omdat het geen bisschoppen mo-
uitgenodigd. gen zijn".
Men moest niet nodeloos de
7o0triSipMnn Ita De actie der lek0n ontwikkelde De Grondwetsherziening van
baande geestelijken ze waren zich in twee richtinSen: in ver" 1848 bepaalde, dat elk kerkge-
ook maar mati* ineenomen met zoekschriften aan Rome werd de nootschap vrij was zich naar
ffiï "SM!' i°' "c„™ „ootart v,„ M „„tel der SS "Ö'te TSSK'52
BDrrLtholiek"Stvilde metJazrijn hiërarchie daidaliik uiteengezet en bereikt, de mogelijkheid tot her-
vaak scherp gestelde weerleggin- door P°litieke activiteit in Neder- stel der hiërarchie geschapen,
gen van dwalingen over de RoSm- land zelf, moest de gunstige voor- Toen kwam de adresbeweging op
se leer door andersdenkenden in waarde voor het herstel worden jnnr nnfahoiia'lt?r
boek en blad verspreid. 1842 was „schapen HnllL rSil n lekG", Ult
„De Katholiek" verschenen, met geschaPen- Holland, Gelderland, Overijsel en
het veelzeggende devies „Hand- Juist in die dagen was hier de teneinde de bisschoppefhke hiër"
haven wij het erfdeel der vade- strijd om de parlementaire rege- archie hersteld te 7ien "Rome
ren". Hoewel priesters uit Noord ringsvorm in volle gang. Tot 1848 "ïoeg om advies aan de V°«!
en Zuid en enige leken de krmg was de koning feitelijk opper- Superior Mgr Belgrado en aan
der medewerkers vormden, waren machtig in de staat, de ministers dg aartsnriesters Dp/p warpn pvp
toch Broere en Van Vree'Haar- waren alleen aan hem verant- ontsticht Tver de lekenacHe en
MklndfStleidberfhBProe?e18vo3órfie wfT"2 s-chuldig en, dc. Kamers adviseerden om desnoods aposto-
erkende leiders, Broere vooral, hadden weinig meer te doen dan ]iSche vicarissen te hnnnemnn
die iedere andersdenkende groot- te prijzen, wat de koning en zijn herstel der hiërarchie was uit
heid die het katholicisme aanviel, ministers wezen. „Menalerie des boze was Ult
onderhanden nam. In tegenstel- konings" werden ze spottend ge
ling met de voorzichtigen ofider noemd. Willem I had niet veel Een jaar later echter, onder
de clerus, hebben de meesten dit wetten laten maken, hij regeerde indruk der^ grondwetsherziening
bedrijf feestelijk meegeleefd en door koninklijke besluiten en on- en zeker onder invloed van Van
vol spanning keken ze uit naar der Willem II veranderde daar Vree en Smits, komt er een be-
elk nieuw nummer van „De Ka- niet veel aan. De ministers voel- sliste wending in de mening der
tholiek" om te zien, wie er nu den zich erg behagelijk in deze aartspriesters. En op 23 Mei 1848
weer gevloerd werd. toestand. Zolang ze de gunst van zonden aartspriesters en dekens
Op een terrein echter waagde de koning genoten, kon niemand een verzoekschrift aan Rome,
Broere zich niet de kwestie hen naar huis sturen. De onte- waarin gevraagd werd om een
der Hiërarchie werd zorgvuldig vrédenheid over dit systeem nam einde te maken aan de onhoud-
onvermeld gelaten. Hij wist heel steeds toe, maar Van Maanen zei bare toestand der Nederlandse
goed, dat er in hoogkerkelijke vlakweg: „Al dat geroep om mi- Kerk en de bisschoppelijke hiër-
kringen weinig animo voor het nisteriële verantwoordelijkheid archie te herstellen. Rome, vooral
herstel bestond. In Rome was behoort tot de woordenpraal van de Propaganda, achtte het voor
men bevreesd vor de „desem van deze tijd, die slechts dwazen be- stel onuitvoerbaar, er was nog
het Jansenisme", Nederland was vredigt en de verstandigen onver- een Concordaat, dat wel rusten-
voor het herstel niet rijp, de po- schillig laat". de", maar niet overleden was.
gingen waren ontijdig en aposto- Onder leiding van Thorbecke Het beste zou zijn om de Zending
lische viarissen zouden voldoende begonnen de liberalen grond- in vicariaten te verdelen. Dan
zijn. De Propaganda fide hield de wetsherziening te eisen, waardoor bleven ook de Propaganda en
Hollandse Zending graag onder de Tweede Kamer werkelijk Mgr. Belgrado hun invloed be-
haar beheer en de kloosterorden volksvertegenwoordiging zou wor- houden. In deze zin luidde het
hadden grote invloed in de Pro- den en waaraan de ministers ver- antwoord, dat de aartspriesters
paganda. Hun mening was „beter antwoording schuldig waren. De ontvingen. Geen antwoord kregen
een vogel in de hand dan tien in katholieken, die tot dusver wei- de leken op hun verzoekschrift in
de lucht", men wist wat men had, nig aan politiek hadden gedaan, 1847 gedaan en in 1849 herhaald,
maar niet wat men krijgen kon. kwamen nu volop in actie, vooral Vreesde men voor al te grote
Zoals in Rome geoordeeld werd, de jongeren, door Thijm en Cra- lekeninmenging?
nog tegen. Terecht is Van Sons
beeck geprezen als de man, die
grote verdiensten had in deze zaak
en Mgr. Belgrado zegt dat aan
zijn optreden, volharding en ener
gie het besluit van Pius IX te
danken is. Zwijsen oordeelde niet
anders „Van Sonsbeeck heeft
de beslissing gebracht".
In het voorjaar van 1852 stond
het vrijwel vast, dat het normale
kerkelijk bestuur in ons land zou
worden hersteld. De vraag was
nu: hoeveel bisschopszetels er
zouden komen en waar.
In opdracht van de Paus trad
Mgr. Belgrado in overleg met de
Nederlandse kerkvoogden en en
kele voorname geestelijken als
Van Vree. Algemeen waren ze
van oordeel, dat de drie Zuide
lijke vicariaten bisdommen moes
ten 'worden. Maar dan kwam de
grote moeilijkheid: het Noorden.
Sommigen wensten daar twee bis
dommen, Amsterdam voor het
Westen, het mocht ook Haarlem
zijn Zwolle of Deventer voor het
Oosten. Aan Utrecht durfde men
niet denken, dit zou teveel op
schudding brengen.
Thorbecke waarschuwde: „Aan
Utrecht kan niet worden gedacht,
want een bisschopszetel vestigen
in de stad. waar de Unie van
Utrecht gesloten werd, waar nu
nog de Universiteit als het ware
het bolwerk is van rechtzinnig en
antipaaps protestantisme zou gans
het land in rep en roer brengen."
Tenslotte werd aan Rome ge
adviseerd: Vier bisdommen n.l.
's Bosch, Breda, Roermond en
Haarlem, dat de gehele voorma
lige Hollandse Zending zou om
vatten. Dit grote bisdom kan dan
later gesplitst worden. Wat de
kwestie van Aartsbisdom betrof,
liet men deze keuze tussen
's Bosch en Haarlem.
Toen dit plan bekend werd en
ook, dat het een goede kans
maakte om uitgevoerd te worden,
diende Alberdinck Thijm namens
vele leken en een aantal priesters
met mgr. Van Bommel als advi
seur, een heel ander plan in. In
zijn uitvoerige Memorie betoogde
Thijm. dat het niet ging over in
voering van een nieuwe organi
satie, maar om het herstel van een
door het protestantisme vernietig
de. Nederlandse kaholieken stel
den het op prijs, dat de histori
sche traditie niet werd verbroken
en daarom dienden er evenals in
1559 èn in Haarlem èn in Utrecht
bisschoppen te komen. Speciaal
Utrecht, de zetel van St. Willi-
brord, moest hersteld worden.
In de Congregatie der Propa
ganda werden beide meningen, die
van de kerkvoogden en die van
Thijm, langdurig besproken; ten
laatste viel het besluit ten gun
ste van het plan Thijm: Utrecht
aartsbisdom met de suffragaan
bisdommen Haarlem, 's Bosch,
Breda en Roermond. Dit werd nu
aan de Paus voorgesteld.
Enkele kardinalen maakten Pius
IX nogmaals opmerkzaam op de
bezwaren tegen Utrecht, maar in
de avond van 21 December 1842
besliste de H. Vader: „Utrecht, de
zetel van St. Willibrord. ik zal aan
Europa tonen, dat de Katholieken
van Holland niet van gisteren
zijn.
Rome, dat geheel vrij was in de
organisatie, nu het Concordaat
was vervallen, had niet beloofd
aan de Nederlandse regering of-
ficiëel kennis te geven. Dan zou
er absoluut zeker een officiële
nota gekomen zijn, die Utrecht als
onmogelijk afwees, en de Paus
zou daar rekening mee hebben
moeten houden. Zelfs nu de Paus
zich bepaalde tot een vertrouwe-
lijke mededeling aan minister
Strens die in het najaar van 1852
Van Sonsbeeck was opgevolgd,
kwam er een dringend verzoek
om Utrecht te schrappen en
Zwolle te nemen. Doch Pius IX
handhaafde de zetel van St. Wil
librord.
