Vreemde boekjes op oude scholen. Kloosterleven was niet dood Water staatskerken, producten van wansmaak toen het onderivijs nog niet vrij was Argeloze toestanden op liturgisch gebied Wat drlSuyem in Enkhuizên overkwam ,,Qp de F ranse gehaat te Enhhuiten laten wij alg leegen taaloefeningen uit 'n beekje uitgegeven deer de Maatgehappij tot Nut van 't Algemeen, half calvinistisch, half ratienalistisehOp zekere dag viel de jenge heer N, de eer te beurt een stuk te moeten voorlezen, waarin gesproken werd van twee Sacramenten en niet méér, en gezegd wierd dat de Roomse leer van de Trans> substantie, de verandering van brood en wijn in het Lichaam en Bloed des Heren, een omvaarheid genoemd werd, De jonge heer weigerde die passage te lezen, ,,Mo' sjeu" gebood hem voort te gaan. De jon geheer, die zich in het verkeer met de landjeugd ettelijke manieren, welke ik niet fijn zal noemen, had eigen gemaakt, wierp „Mosjeu" het boek naar de oren, Grote consternatie! Gewichtige schoolkwestie! De schoolcommissie kwam bijeen, De jon> geheer moest „Mosjeu" excuus vragen, Hij weigerde, Eindelijk stelde de eommis' sie zich ermee tevreden als hjj wilde toe' geven, dat hij Mosjeugeen boek in het gezicht mocht gooien, Een lid der eommis' sie, een predikant, was redelijk genoeg om op te merken, dat Mosjeu toch ook aan N, dit stuk niet had moeten laten lezen". Protestantse scholen in katholieke streken.,. Maar wel verborgen: zusters als klopjes, monniken als missionarissen In 1840 bracht koning Willem II redding Een vei'liaal van praeses van Schalk Een verwording, die verklaarbaar is, want men moest zich maar zien te redden Maar ook: „nederige en onbeholpen getuigen van katholieke herleving" CUYPERS de kerkeribouwer WOENSDAG 13 MEI 1953 Pagina 11 Naast dit verhaal van Dr Nuyens. een van onze katholieke nienierg, oyer een gebeurtenis hemzelf 00 school overkomen, staat een ander. Mgr Barret ver haalt hoe een brave oude man te Gemert voor tovenaar gold. wegens het beate van een globe en een enkele foliant, welke voorweroen na gijn dood onmid dellijk verbrand werden. Beide verhalen vullen elkaar aan, ze tonen dat de doorsnee katholiek de schrik vqar het boek in het bloed zat en ook wat daar de oorzaak van was. Heeds 00 sohaol kregen ze die schrik te pakken als ze moesten lezen dat geeste die hun plicht deden, el- léndige dwèners werden ge- naeml, dat Buther verheerlijkt diende te worden, omdat hu het hard en kwastig. hout des Paus- dome had gekliefd; waar® ?e lazen over „de schaamteloze af laathandel en de Maria-afgoderi der Roomse Kerk". Hun heiligste gevoelens worden dag in dag uit. gekrenkt door deze leotuur en na hun sohool.iaren waren de meeste katholieken onder geen voorwaarde meer aan het Jezen te krijgen dan enkel in hun kprkheek- Daarmee is ook een der be langrijkste programmapunten aangegeven, welke tot in net eerste kwart der twintigste"eeiiw alle kraehten zou opvorderen; de strijd waarin men twee markan te perioden kan onderscheiden. Vóór 1848 moest gestreden wor den om het ree-ht van bestaan der katholieke school, destijds dus om de vrijheid van onder wijs. wat tenslotte in de grorid- werd vastgelegd, Na 1848 was gr de strnd pm de gelijkstelling tussen bijzondere en openbare school, wat in 1917 in de grondwet kwam en in 1920 ip de onderwijswet werd uitge werkt. Het zou een dwahne zijn te beweren dat men van het begin van 1820 af, eensgezind en met eenzelfde, vastgmnjnd d°el VOO? ogen, is opgetrokken. Het tegen deel is waar: de inziehten waren soms zeer verschillend en bij Bid en wijle stond katholiek tegen over katholiek Sommieen meen den dat de neutrale, opepoare school in het algemeen het meest aanvaardbaar was in een land als Het ahze, met zrp gemengde bevolking. Anderen oordee.den dat het onderwijs een Dositiei godsdienstig karakter moest dragen en ijverden voor het stemmlPH pyer de schoolwet van 1857 waardoor de neutrale open bare school ten woon werd ver heven) van de 12 katholieke af gevaardigden stemden er zes vóór ep ges tegen, Het zijn debisschepen ge weest, die het beslissende woord spraken. lij 1885 waarschuwde IVÏgr Paredis van Roermond te gen de gevaren der neutrale schaoi; het volgende jaar sprak Mgr Zwnsen in dezelfde geest ep in 1868 vaardigde het Inisog- paat het beroemd geworden Mam dement uit, de grondwet van ons katholiek onderwijs. Waarin de katholieke beginselen inzake liet onderwijs klaar en duidelijk werden geformuleerd. Van dat ogenblik af dateert de eensge zinde houding ep, de konsekweijte actie voor katholiek onderwijs. Dit Mandement, „een der schoonste gevolgen van het Her- stel der Hiërarchie1, is van zo ingrijpende betekenis geweest vcor ons katholiek volk ip d§ afgelopen eeuw. dat een aprte vermelding omtrent pntstaan, in houd en gevolgen, n}et vgrwaar- „oosd mag" worden. De strijd om de vrijheid van katholiek onderwijs, in de jaren vóór 1848. hehoori nog geheel tot onze Jilissiekerk. En daardoor mistë'hii de'leiding en de bezie ling welke de bisschoppen kon- dep geven }n 4c strijd om {je se- Hikstel}ing. Daardoor ook lijkt die strijd minder algemeen, min der heftig ep zeker mjnder boeiepd. Maar in feite wag hij be langrijker omdat het ging om het zijn of niet zijn. Dat was de ipgft. Tijdens de Republiek, dus voor 1795, stond, het gefiele onderwijs in diepst der Calvinistische nro- oasanda, De gereformeerde cate chismus. bijbellezing en psalm gezang waren hoofdvakken, ook in geheel katholjeae streken. Hg? Brabantse schoolreglement van 1655 verhqod nadrukkelijk het „medebrengen van enig Haepseh gegphrjft door Pagpgphe kinders" en gebiedt de schoolmeester naarstig uR tg. zien dat er gegn enkeje Paneri! op school ge pleegd wordt. Bo Franse tijd bracht yeran- denng. In 1806 Kwam er een schoolwet, die yerkjaarde- dat het onderwijs uisluitend eep zaak van de gtaat is, en alleen daardoor mag geleid en gepggeld worden. Daarnaast stond de be paling dat die staatsschool een gemengde school moest zijn. ge schikt voor de kindprep van aflg christelijke belijdenissen, Rat be tekende in de praktuk dat bet een protestantse school bleef, nu niet mter Qaïvinisti§eh maar in de geest yan „Christendom bo ven geloofsverdeeldheid" Daarbii fgrd ajieg vermeden wat naar atholieisme zweemae en. dik wijls onbedoeld, werd het katho lieke geloof ais achterlijk voor gesteld. Omdat de school staats monopolie was. hadden de katho lieken niet de vrijheid om eigen schoten op te richten, en dat schrnnde vooral m zuiver Rppm- se streken. In Gemonde bu Den lasch h.v. was de gehele beval- king katholiek, op dg onderwij zer na, die was protestant en de school was nét óók! Wel liet de wet van 1806 de mogelijkheid peen <?m een bij- zondere school te stichten, maar dgartoe wag een ^machtiging no dig van de regering, die bung nooit werd vprleepd. Ën zeker niet onder koning Willem I. Juist in züh dagen kreeg de staats- sphool een bijna anti-katholiek karakter- Re noodzakelijkheid om vrij heid van onderwijs te krijgen deed zjeh voortdurend sterker ge voelen, toeh durfde mep in hpt Noorden niet In verzet te somen en werd Be §age ten Broek, die hef eerst jpet de Iguzg vap onder- wilsvrijheid ..durfde komen een gevaarlijk onruststoker be- sehouwd, Het is koning Willem I zgjf geweest die de aetig qp gapg bracht, onbedoeld natuurlijk, Door de Juni decreten van iSaa, waarbij de klem seminaries ge sloten werden, en de Honing agn 'dé opleiding de'r priesters raak te. kwapi er een totale verande ring in de houding der katholie ken. Bijna plotseling kwamen ze tot het volle besef van het pijn lijke der anderwiiswetgevina en zagen zf de kwestie van onder wijs vruiheid in haar volle bete kenis. Le Sage kreeg steun. ip het, land en m de staten Qene- raal. De eerste katholieke krant „De Noordbrabander" die op 1 April 1B30 versehopn, pjeitte on middellijk voor vrijheid van on derwijs en wgr van Bommel schroef er gen rake brochure @V§r. Adressen en verzoekschriften aan de koning volgden, zonder resultaat tijdens Willem I. Val belangstelling bekeken door ko ning wiiiem n. maar evgnnens zonder resultaat, want hu was bang "aar het feite verzet uit protestantse on eonservatieve kringen „Heti „0, moeder, die papen! scheep het nationale wiegelied te worden en prof Hofstede dg Groet, de W-lord- voerder der Hrotestanten. schil derde m o roerende klachten ïe rampen af g[}g aygr gpg dierbaar vaderland ZOUden SomOÜ als de vruheid van onderwus een feit werd „Tucht en straf zal oo de heel in d§ zgn, sèloïéif aiéh befè nen m baldadig en woest ver- maak; de ^taat zal weldra vier gevangenissen, .nodig hebben, waar er nu een. is Offl al |l§ lUie bedelaars, al J~ rs !n 0 0- SPh6,-„ ons vaderland uit zullen storten!in dg veertiger jaren was echter het verbond tussen katholieken ep liberalen out- staan: als Papo-Thnrbeekianen steunden Van Vkf. m Jmits, Se Kethoh^c, 0e Tiid. TnerQepfee. „Vrijheid" w.g§ diens leuze.' ook vcor onderwijs, In 1B4B was het zover De simpele woorden IS de Grondwetswijzigins oneeno- men „Het geven van onderwiis is vru betekenden de eemte grote zege m de schoolstrijd. Het FOght van bestaan der satholieke §ehg= len was erkend, „WAT HEUGT HET MIJ NOG, hoe in mijn jeugd mon niken en nonnen met de hek sen, tovenaars en weerwolven tot do nachtspoken van de oude tijd werden gerekend. Hoog was de ?on der verlichting op gegaan en had die schaduwen verdreven) en hoorde men gr nqg van verre iets van, uit die lapden of streken waar de be schaving minder was doorge drongen, 't zon ook daar spoe dig anders worden. %o dachten wij in argeloze eenvoud Algemene yerputwaardiging wgkte het, toen voor 't egrst zieh weer een monnik ver toonde, of een non sluipend en schuchter, Jiet waagde over straat te gaan, Dg straatjon gens jouwden hen uit. Ernstig denkenden fronsten de wenk brauwen over deze stoute aan matiging van Rome in een protestants land, al keurden zo de handelwijze d»er straat jongens af. Ep pu na een halve eeuw ?Un monniken en nonnen weer van onze tijd!" De brave dominee van Koets veld, die anno 1879 in volte ernst deze klacht neerschreef in zijn verhandeling: „Het kloosterwe zen jn de Christelijke Kerk", had in een opzicht geipk, ftonó I800 bestond er in 'Noerl-Sfeóeriand geen enkel klooster, uitgenomen le ICelnarij van Futten op de Veluwe, waar lenedictijnen uit Fadebborn leefden, ïn 1898 werd ook dit opgeheven en toen was alles wat aan kleester nog be stond verdwenen en dat voorgoed zoals velen hoogten, Hoewei de kloosters waren opgeheven, wa ren er nog kloosterlingen m het gebied der'oude Bepubiiek. Sinds i§98 werkten se als missionaris sen iu de iieteors, maar naar buiten leefden se §lg de wereld heren, Meisjes, die eieh tot de kioos- terstaat geroepen voelden, gm- gen paar het büite klopje, Het aanti droeg reeds in W en heel gemakkeb @f werden kïÖpjes be- I rond 20.000 ken na 1815 .r,overgaan in die van kieoeterausteF, seed was het kloosterleven hier dus niet, wei verborgen, in het duiden waren in Bim- burg vele kloosters blijven be staan, maar in de tijd tussen 1780 an 1809 verdwenen aak daar de meesje. lp Brabant waren alleen daar kloosters waar de Staten- Generaai niets te zeggen badden in de landen van Bavenstein, Mo gen, Gemert en als uitzondering; ook te Boxmeer, hoewel dit in aan de Republiek was ge komen. Ip Oostgrhout was -het Narbertinessenklooster en in Breda het Begijnhof ongemoeid gebleven, door de bijzondere be scherming der Grapje-prinsen. Maar ook deze schamele re§t van het eenmaal zo bloeiend kloosterwezen ip Nederland dreigde geheel en al te verdwij nen tijdens Napoleon en koning Willem Re klOOsterg mochten ggen nieuwe leden meer aanne men en waren dus gedoemd om mt te sterven, Konmg Willem H bracht red ding; reeds op de dag zijner in huldiging, 38 November 1849, hief hij die bepaling op, de kloos ters mochten weer nieuwelingen opnemen. Hoe kritiek de toestand on dat ogenblik was zien we bjj ije Kruisheren: in Uden was nog een pater, in St Agatha peg drje. Gok gaf de nieuwe vorst toe stemming om meer kloosters te gtjehten, hij keurde het in 1836 te Wittem geopende Redempto ristenklooster goed en ook af de stichtingen die clandestien tijdens Willem I tot stand gekomen wa- ren, Hoe nauwlettend de ministers van deze konmg ook toegezien hebben, ze bemerkten niet dat er m het verborgen verschillende Zustercongregaties ontstonden. ïn het Bredase vicariaat was reeds ip 1801 te Dongen een Francis canessen-stichting gekomen, van daar uit is Ëttep ip 182Ó gesticht, dan Roosendaal en Oudepboséh- In Tilburg begon pastgpr Bwijserj met de stiehtmg zijner guster- (jjg £gr ïn Ï8J2 werd pater Matthias Wolff a,J, de stichter van de eerste Bustereongregatie in Jezus, Maria en Jozef", ontwik kelden zich twee congregaties, waarvan de éne met het moeder huis te Epgelen, de oude naam nahield. De andere, met het moe derhuis te Amersfoort, noemde zich Gongregatie van Onze Bieve Vrouw en sloot zieh aan bij de Congregatie door de 3, Julie Bib hart gesticht, In de jaren na 1840 zagen dan ook velg protestanten tot hun verbastering, dat het „klooster; loze Nederland lang niet kloes- tervru wa§, Tussen 4849 en 1853 nam het aantal, meestal in stilte, gestedig toe, Gok de oude msn- neluke orden, die we tot dan toe alteen als missionarissen ip de status ontmqet hebben, gingen kloosters bouwen - Franciscanen ip Weert, Jezuïeten ip Ravesfein, Redemptoristen zelfs in Amster dam en kort na 1853 de Domini canen in Hujssen. De grote opbloei van het kloos terwezen ip Nederland is na 1853 begonnen, onder het bestuur der bisschoppen, In 1861 waren er ongeveer 200 kloosters in Neder land met ruim 3500 leden, ïn 1888 kop katholiek Nederland wijzen op het bezit van 18 orden van priesters, 14 broederscongre- gaties en 60 van zusters in totaal met 535 kloosters, waar ruim 11,000 religieuzen leefden. In latere jaren keerden ook de oude Middeleeuwse orden terug, de Cisterc.iënsers en Benedictij nen, die hier za'n groot verleden hebben gehad. Vanuit Nederland werd het kloosterwezen naar de koloniën gebracht. Reeds in 1859 trokken de Jezujetep naar Java, later ge volgd door vale andere orden en congregaties. In 1866 begonnen de Redemptoristen hun stichting ip Suriname en in 1870 kwamep de Dominicanen op Curasao. Deze grote ontwikkeling was met iedereen welkom. Dp van Kqetsveld getuigde daarvan ep met hem waren vele andersden kenden bevreesd, „dat het op trekkend monnikendom Rome's macht zou vestigen in de staat der vrijheid, in het land van de gereformeerde religie". Van hun standpunt uit is dit verzet te be- grijpej}. Er is echter ook een katholiek geweest, die een aanval op de kloosters begon. Hij noem de zich liberaal-katholiek en is later oud-katholiek geworden. Mr J, B. Baron van Hugenpath tot den Berenelaauw, advocaat-gene raal m Noord-Brabant, schreef in 1861 het boekje „De kloosters ip Nederland m 1881, waarin hij bet bestaan der kloosters ip Ne derland onwettig noemde- Het" geschrift beleefde vijf drukken en maakte veel opgang in anders denkende kringen. De bisschop pen aohtten het noodzakelijk om in een. gezamenlijk herderlijk schrijven officieel te protesteren tegen dif boekje: „Wij doen' dit tot waarschuwing yoor hen die gevaar lopen door des schrijvers dep op het einde van hun brief. Gok andersdenkenden kwamen onder de mdruk van het waar dige protest en de opgeroepen Storm barstte Spoedig als een uit elkaar, Ernstige na dien ïn Nederland niet meer ondernomen. „Iedere Zaterdagavond die de goede God gaf, heb ik als soprmn I,oretaanse litanieën meegezongen, waarvoor ik, als ik geipeten had wat ik deed, t'ot. a&n de jongste dag in het vagevuur verdiende te liggen. Maar dat wist ik juist niet en de. andeven evenmin, We meenden het best en waanden ons steunpilaren van de godsdienst en de kunst te gelijk, Eenheid en leiding deer het liturgische oppergezag op gelegd, bestond er niet. Zo doende had de persoonlijke opvatting vrij spel en deze hield zieh slechts aan de ene regeldie van de wildzang, dat elk vogeltje zingt zoals 't gebekt is. Van het Romeinse Ritueel wist men weinig, de privé opvatting gn smaak lief hebberde er lustig op los. Dg pastoor die in de kerstnacht zijn beminde gelovigen ver baasde doqv bij het begin der Mis plat voorover ter aarde te vallen, omdat hij die Goede Vrijdag-ritus zo stichtend vond, is misschien een sprook je, zeker een unicum, doch in zover egn type, dat hij in de hoogste graad de eigengereid heid te zien gaf, die vele am deren in minder belangrijke dingen praetiseerden. Voeg daarbij de Bovenmoerdijkse sleur van vele geestelijken, zich ten hofdienst bij de God delijke Majesteit in wandel- jas te vertonen, met een vro melijk, maar gedachteen vooral smakeloos daar over heen geworpen koorhemd, de verwereldlijking der huwe lijksinzegening van de lMis beroofd doch in ruil daarvoor begiftigd met een eigenwijs Veni Creator en Te Deum, mitsgaders velerlei streng ge handhaafde mondaine etiquet te, en ge hebt enige idee van de midden 19de eeuw se liturr gie". Zo luidt het verhaal, gat Mgr J, A- van Schalk- rond 190Ö Semmarieprae§e§ in het AgrtS- bisdom, gaf over oyer de toestand* op liturgisch gebied bij jtet oegip der Hiërarchie. Maar dit verhaal heeft een voorgeschiedenis en zonder die voorgeschiedenis is de geschetste liturgische verwor ding onverklaarbaar 'en zouden we onrecht doen aan de toeh goede bedoelingen van de clerus. een eeuw geleden. Re vervolging eerst, de,.vordrukkins later, had de katholieke eredienst zu goed als geheel van haar uitwendige luister beroofd. Geep oraelfoon, kerkfmzfma -of kaarsepsifmnsei mocht da protestantse landgeno ten ergeren ep het samenvallen van het gipdeVgn Roomse 00 Protestantse godsdienstoefeningen moest tot iedere prjjs wgrdon dat eép katholiëï niet enaemQeid met een Rooms gebedenboek kerkwaarts kón adSh. Een gezangen H. Mis was dik wijls een waagstuk, de bediening der iaefamenten moest bijna al tijd geschieden zander de litur gische omlijsting: het kerkelijk huwelijk kan op eik uur yan de dag, desooo,d§ yim ie avono ge sloten worden, In alles had men zien moeten rgddep, ?0 gr,ed ais het kon en dit lejdde onljerrge- pelijk tot eigen opvattingen* ep eigen gmaak der oastpörs. Hoe weinig de Katholieken ge- W.end waren, bleek na de Franse tijd. toen vrijheid vap gods dienstuitoefening was verrresen. In 1835 klonken na eeuvienlang zwijgen, weer Roomse klokken- tonen in Rotterdam toen de kerk in de Houttuin werd ingewijd. Dat was een gebeurtenis van 4e eerste rang en drie jaren l§tCf kon men in het toch grotendeels kgthqiieke Zevenbergen zo n oren niet gelqyen, toen ook daar de klok opriep tot bijwoning van de Zondagsdienst. In datzelfde jaar werden te Breda op de Kerkdeur gedrukte mededelingen over le H. Diensten aangeplakt- „Vve lij ken wel m een .Rooms Jend te wonen, w§ar enkel katholieken zijn", merkte eep kerkganger op. „Is het v'erbeeldipg of werkelijk- heid?" Dit vroeg men zieh ook af toen in Grauw en Banaendam in 1836 het orgel werd ingeze gend. „de toeloop der gelovigen om orgelklanken in een Roomse kerk te horen, was ontvettend", schreef De Godsdienstvriend. In de aloude Bint Jan vap Ren Boson had in Mei 1835 voor fiet eerst na twee eeuwen een H- Priesterwijding plaats, Re herin neringen aan dit sjrpotse gebgu- fe'h bteef nog vele iaren nashn- ken. De schuil- en schuurkerken- gemeengchap, m het veUe hebt getreden, knipperde met de ogen en kop zjeh moeipik aan de nieu we "tóëstancl aanpassen. In menig opzicht hield men zich gap de oude, vertrouwde gebruigen der schuilkerk, waar de liturgische Godsverering lelijk in de kiem was gekomen. Alleen geschied den ze nu met meer praalver toon, nog verhoogd door het mi litaire element. Ónze vaderland se kerkgebruiken uit de 19e eeuw vertonen dan 0@k vreemde dingen: de priester droeg aan het altaar pantoffels, door vrome Hanóen vervaardigd, met. afm kruis er PP al? ware hl! een bisschop. Ze waren er ia aller lei uitvoeringen van het eenvou dige tot het staatsiepaar, dat al leen op ..hoogdagen werd ge bruikt. Bij die plechtige hoog- diensten hanteerde de eeremorn- arius eep vervaarlijke stof, PlOt zgpder geyaar in kleine or ester koren. Een leger van altaarschel len, sems met de later verhagen gpng er bü, ,Wmd Sihante§rd yolgëns regels die gebaseerd wa ren op het dikwijls en afwisse lend gebruiken. Qp het altagr prijkten eanonbprdeji, geweldig van omvang en omuistmg, niaar onleesbaar door de ongelofelijk kleine letters. Daar stonden soms levensgrote heiligenbeelden maar - vonr een er was... geen p fgtsoenluk ajtaarkruis. Ret mee^t opvallende echter was het militaire element Tiel gaf het voorbeeld: m 1819 bij de inzegening van kérk en orgel stenden vier kurassiers voor het altaar en bliezen van tijd tot tijd on hun trompetten. Ter weerszijden van he? altaar bevond zieh een kurassier met setrakken sabel Na bêt Évange lie werd de aewpde redenaar doer twee kurassjgrs met opge stoken sabel naar do preekstoel geteld. Ieder vond dit zoo? schoon ëp stichtend, Het Tïejse voorbeeld werd gretig nasevoisd en m De Godsdienstvriend staan nog vele verhalen over dit samengaan van sabel ep wijwaferskwagt, pjt verbond was zeer heeht, ook pa 1853 werd het niet aan stonds verbroken. Bij de eerste steenlegging der St Josefkerk ip Haarlem Rok de bisschop rond de fundamëritep terwijl het dra- gondersoorps vpor de muzikale omlijsting zorgde- In 1854 kwam Mgr Zwijsen te Deventer vórmen „Te zeven uur trad Mgr binnen: de gang der kerk tegenover het verheven altaar was bezet met twee ril en dragonders in sreot Zie vervolg en slot pag. 12 Seminarie-historie in vogelvlucht Toen de katholieke gemeen- sohftB In 1796 uit hmt schjnj, kerkenperiode werd verlost, vertoond^ ze enige zger opval lende verschillen met het hê- denJaagg katholicisme in Ne derland. Kloosters ep semina ries waren er niet; de kerken, zo men die naam mag gebrui ken, waren allerminst te ver gelijken met onze hedendaagse Godshuizen, Ren soips bouw vallige zoiiterkeriE, een opge lapte sphnurkerk en hier en daar een tussen de huizen ver doken §ehpikerkje. „Be schoon heid van 's Koninga dochter is van binnen", segt de Psalmist, Inderdaad, maar de vrije uit oefening van het Katholicisme vraagt nu eenmaal ook een uit dragen dier sphoonheid naar buiten. En de anderhalve eeuw die er ligt tussen 1798 en 1953 heeft oen totale verandering aansghQuwd, gen perfecte semi narie inrichting zoals het 6on- ojlie van Trgpife dit reeds eeuwen geleden had ggwenst, éèn kerkenbouw zoals bijna in geen ander land tgr- wereld en eep rijke qpblgei vap Jret bijna totaal verdwenen kloosterwe zen Tgj 185§ ging het soekend en -tastend, schuchter en aarze lend, daarna met vastberaden heid en durf vpjigeps de lijnen door het Episcopaat voorge- sehreven of als wenselijk goéd- gekeurd. Noodgedwongen is de oprich ting van seminaries het eerst aap de orde gesteld. Tot 1797 geschiedde de opleiding der toe komstige priesters te Beuven in de Hollandse ealileges Biileheria en Alticolense, dat oorspronke lijk te Keulen door Sasbout Vos meer was gesticht veer de priesteropleiding in de Zending mgar kort na 1680 naar Beuyen was ever-gebraeht. Op 25 October 1797 decreteer de de Franse regering, die toen heer en meester "in België was, ae opheffing der Leuvense hogggehoel en aanverwante in- atethnien, Dit betekende ook het einde van „Ruicheria" en „Hoge HeuveiR Br was nu geen opleidingsinstituut moor vgar Nederlandse priesters en daarin moest onmiddellijk wer-" don vooralen, g@ goed en kwaad als de tijdsomstandigheden toe lieten, Nu Riuven gesloten was, gmg men er tee ever om in eng tend self seminaries te gtiehten, De eerste die er mee begon was Antnnius Gomen, die in 1791 in de Harreatrgat te Breda een groot-seminarie opende met zes studenten. Van hoe ver strekkende betekenis deze ge beurtenis werd, getuigt Anton van Duinkerken ais hü in z'n studie over Antonius" Gomen zegt! „Dat Ireda in ÜI8 bis schopsstad werd, is vooral te iken aan de omstandigheid er in 1798 een seminarie is tornen inoedig werd bet huis m de Karrestraat te klein, reeds m 1890 verfeuteie Gomen naar „Gen groten iJeetear" bij Ginneken, tenslotte werd ih 1117 „Bovendonk" bij Hoeven betrokken. Antonius van Gis volgde het Bredase voorbeeld neg in het zelfde jaar, ook in Den Reseh kwam een groot-seminarie dat in 1889 definitief te Haaren kwam- Sin jaar na Sreda en Den Bosch volgde het aarts- priesitersgihap KOMand. in 1799 werd te Warmond „net twijgje in Hollands tuin" gestoken, lat een voorspoedige bloei moeht beieven- De Htreehtse Aarts priesters wilden niet aehterblij- ven en óók in 799 kwam er een groot-seminarie te Hee- renberg, Paters Franciscanen waren daar de eerste professo ren, geleidelijk aan door wereldheren vervangen. De Utrechtse aartspriesters namen dit niet en na veel wrijvingen moesit bet plan Cutemborg wer den opgegeven, magr ook 's ïieerenbeng aloo: z'n deuren- De B'treehige theologanten wer den in Warmond ondergebracht, dat van 1842 tot 1§54 zowel voer Utrecht als voor Haarlem het groot-aeminarie was. Bimiburig, dat, tof 1§40 onder Buik had behoord, opende reeds het volgende jaar een groot seminarie in het voor® Harthuizerklooster te Roermi De stichtingsjaren der klein seminaries pijn de v Reekvhet (St, Mishit 'jij Vetes 1117, Hageveld bij Gulemberg 18Ï8, Gudenbeseh later den Upetear 1819, r voor het herstel de? hiërarchie waren dus bijna alle Kgminaries der latere kerhoro- vioete gestieht, maar tot bloei kwamen se eerst na 1151, lijna ale, Utree» miste in 1653 een groot-seminarie, Mer, Zwijsen het noodzakelijk am ge mogeluk dit tekort op té heffen, Reeds het volgend jaar volgde de aankoop van sparren- daai onder Driebergen en daar werd het seminarie Riisenburg gebouwd, dat in 1857 gereed kwam- Ié lang had Iwpeh met kunnen waehtenj al in 1654 nep hij de Utrechtse theologanten uit Warmend terug en ze werden voorionig te êuteimberg onderge- braeht, Met de kerkenbouw is hot minder vlet gegaan, neg te 1663 waren ia kerken op het platte land neg vee? een groet deel de oude, opgelapte gehuurkerken, in de steden waren een aantal nieuwe gebouwd, meest in de z-g. Waterstaatstijl, gemakkelijk her kenbaar aan de kolommen van huiten- Hedendaagse kunstken ners hebben er geen goed woord voor §ver, „Gffieiïle ingenieurs van de Waterstaat speelden voor arohiteot, de kerken werden naar het volgende reeept gebouwd! 'n Griekse voorgevel met zuilen, vaak halve zuilen tegen de muur geplakt, alias van baksteen, maar met kalk en cement omgetoverd tot grijze natuursteen. Hechte vlakken met on-beiholpen gaten alg ramen (glas in ijzer!) en voor de symmetrie hier ef daar een paar „blinde" ramen. Ban ken, preekstoel, bjeehtstoel waren samfi "ihoutgn hokken, lichtgeel of brum geverfd, Gelukkig dat de «meeste degar producten van sejiijiv en wansmaak tot het ver leden behoren", Dit oordeel van Victor die Stuers wordt thans vrij algemeen gedeeld. Jan Brom waagde echter de schuchtere op merking! „Heit totaal verdwijnen dezer Waterstaatkerken zou te betreuren zijn, want daarmog verdwijnen de eerste en nederige, ook onbeholpen, getuigen van 'f herleefde openhaar katholieke lgven na onze vrijmaking"- De tijdgenoten dachten hgej anders pyer die nu gesmade ker ken- In Beverwijk roomde men de nieuwe kerk „een pronkju weel van rijke eenvoudigheid en verpletterende majesteit", Ri-e van Goes beweerden 't fraaiste kerk gebouw te hebben,- na de Her vorming in Nederland gestie» en Broere preekte in 1843 over de Haarlemse St. Jozef! „Bg godsdienst die alles vereeuwigt, moge dït gedenkstuk zjjber kunst ip Stad houden to-t zijnen rgem", Rn dominees oordeelden niet anders, Vap Qosterzee bekende; „Gü Roomsen weet üw gods dienstig gevoel Uit te dossen het kostbaarste gewaad, Alleen TM® vormde een dissenant is dit koor in zijn Dietsehe Wa rande zopg hij de lef der M.g, ggthiëk en schreef menige sner pende satyre op de 19e eeuwse kerkverkneeiers: ïn 18§8 yer- scheen z'p „Heilige Rinie" waar in hij duidelijk maakte hO§ het moest, Ondertussen was zijn theorie reeds in practjjk omge zet, In 1153, bet jaar' van het herstel de? hiërarehie, bouwde de .ionge Pjewe Guypera in hel Brabantse Oeffeit z'n eerste kerkje met bakstenen, ggthieke gewelven. Zeventig jaren lang (18511921) is Guypers de ker- kenbouwer van katholiek Neder land gebleven. Hij heeft van Ne- deriand gemaakt het land der nieuwe kerken, ook nieuw in de zin en-er vernieuwde, redelijke Nederlandse bouwkunst §n zijn leerlingen zetten zijn werk voort Meep dan honderd nieuwe ker ken in dorpen en steden, Hen- tallen restauraties en vergrotin gen van bestaande, blijven de roem verkondigen van de meest geniale onzer bouwmeesters.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Noordhollands Dagblad : dagblad voor Alkmaar en omgeving | 1953 | | pagina 11