Leken-Aposlolaat, Katholieke
Actie en Hiërarchie
DE KATHOLIEKE PERS
sia honderd jaar Bisschoppelijke Hiërarchie
„De eenheid met en in Christus ten volle beleven99
Nederland kende allang kath, actie,
maar IC, A, pas sinds 1936 - Niet iets
wezenlijks nieuws en geen monopolie
De toestand van de katholieke gewestelijke pers; uitgroei tot dagblad bracht grot© macht tot stand
Zegenrijk© wi§g©lw©rking
Paging 8
WOENSIHG 13 MEI 1953
OMDAT DE DISSCHOPPEN van Neder,
land de viering van hel honderdjarig her»
stel der Bisschoppelijke Hiërprphie vooral
wilden maken tot een feegt van bezinning
op geestelijke waarden» hebben zij de
parochieherders opgedragen, in de nn
eindigende driedaagse geestelijke oefening
de gelovigen qp die geestelijke vreugde
voor te bereiden» Ook na de meer-niter-
lijke viering in de komende dagen zal het
grote jaar 1953 nog tot einde December
voortduren als een jaar van overweging
en activiteit, om de Kerk van Nederland
tot groter bloei te brengen. Wat is anders
de zin van de opwekking, welke de Bis
schoppen hebben gegeven in hun Herder,
lijke Brief van 2 Februari j.L, toen zij de
zin van het Bisschopsambt ons dieper
deden verstaan en ons aanspoorden, dit
in de toekomst dieper te beleven. En dat
was, volgens hun eigen woorden, dgt wij
het herstel der hiërarchie niet heter kon-1
den vieren „dan door te streven naar een
diepere en meer consequente beleving van
onze eenheid met Christus en in Christus
met elkander"- En als de vraag gesteld
wordt, of wij onze eenheid met Christus
en ill Christus „ten volle beleefd hebben",
dan brengt ons dit op het moderne terrein
van het apostolaat der leken, van de Ka
tholieke Aofie, dat in het begin van het
laatste kwart van dit eeuwgetij door Paus
Pius XI voor de gehele Kerk is afgebakend
Toen deze wekroep uit Rome kwam, in de encycliek „Ubi
aremo" van 23 December 1922, „geen UUV te vroeg", werd
er destijds gezegd toen was de kathPUeke aetie al veelal
volop bekendOok bij ons in Nederland, Dit was een pan de
redenen, waarom wij in ons land aanvankelijk zo aarzelend
stonden tegenover dit „nieuwe", dat eigenlijk teek niet ge
nieuw was, gelijk herhaaldelijk is betoogd. Maar het duurde
nog vele jaren, tot 1936, voor en aleer de diepere betekenis
van wat de Paus met deze beweging „zijn oogappel"
bedoelde begrepen werd en derhalve in Nederland met dit
werk een begin werd gemaakt.
Pius xi gaf 4e volgende be
gripsbepaling van deze Katholieke
Ac|ie: zij is 4e georganiseerde
deelname van 4e leken S§n het
hiërarchisch apostolaat der Kerk-
De Jigus zeil noemde dit opn dëH-
nitie, die „goed overwogen was
en niet zpndg? Goddelijke mgë-
ving". Hij voïg4e daar ?es jaar
later (30 Juli 1020) in een brief
aan 4e internationale üpie vafl
Katholieke Vrouwenbonden aan
toe: „Voor de verdediging yan de
godsdienstige ep goelijke begin,
selep, vqpr de gntwikkehng van
een gegpndë en weldadige sociale
actie, onder leiding van 4e kerke-
lijke hiërarchie (huitgp en hoven
alle politieke partijen), teneinde
het Katholieke leven, te herstel-
lep in het gezin en in 4e maat
schappij",
Officieel apostolaat-
5e Katholieke Actie, die duide
lijk 4e positieve taak van 4e leek
in 4e Keihf demqpstrgprt, vindt
haar eigen werkterrein ep haar
eigen karakteristieke bezigheid
daar, waar de leejs als leek tams
is, daar, waar hij niet. 4e pries
ter vervangt, maaï giehzelf is,
Paus Pius Kil heeft 00 4 Septem
ber 194Q dit terrein afgebakend,
als hij schrijft, dat het doel van
de K.A. is, althans behóórt t§ ?iin;
de tg'fugfeer van Christus in 4e
individuele gewetens, aan de hui
selijke aard, in 4e openbare ze
den, ik 4e kiagseverhoudingen, m
de burgerlijke orde en in de na,
tionaie Betrekkingen, En de Paus
heeft in zijn grote toespraak tot
de deelnemers aan het Wereld-
congres voor lekengpgstolaat in
October 1951 die rangorde als het
ware oppieuw aangegeven, pm
alle priesters en lekep' duidelijk
te maken, hoezeer er gfpden kun-
nen zijn in de mate, waarin het
apostolaat van de lekep van dat
van de hiërarchie afhangt, ep hoe
deze afhankelijkheid het nauwst
en het stérkst is voor de Katho
lieke Actie, OP wie het zwaarst
en het sterkst beroep wordt ge
daan.
Er zijn andere vormen van
apostolaat naast de Katholieke
Actie, zij heeft geen monopolie,
maar een zodanige ontwikkeling
doorgemaakt, die haar een eigen
kerkelijk orgaan veer officieel
lekpnapqstolaat heeft opgeleverd,
mpt als specifieke taak het apos
tolisch bewustzijn te verbreiden
eh voor zover zij zglf werkzaam
is, met een voorkeur, evenals
de Kerk zelf voor hët direet
apostolaat,
Wanneer prof, dr. ij-, TeUPgPn,
de landelijk voorzitter van de
Katholieke Actie, in „Actio Catho-
ïica" van December j.j, jn zijn
artikel over „Isolement Pt» totali
teit" ook een overzicht geeft over
dp ontwikkeling van het apos
tolaat der leken, dan spreekt
hij over „vohaoostoliseh" bewust
zijn en „voj-apostoiischo" activi
teit, Het is van betekenis, daar
over nog een en ander bij deze
gelegenheid te memoreren, omdat
de K,A. („die meer wordt dan
is"), toch al in beweging van
nieuwe ontwikkeling is, zoals OP
het Congres in dep Bosch, einde
April |,l. duidelijk Is gebleken.
„Vol-apostoliseh"-
Voi-appstgüseh beschrijft prof.
Tellegen aldus; „Aposfolisch neem
ik in breje zip, als datgepe dat
van de gehele Kc!'k is, dat gericht
is op het volle bezit van het
leven der Kerk bh dat loopt van
het direete apostolaat (de ziek
zorg) tot het ind„eote, met huwe
lijk en gezin ais overgang, boven-
dien is het apostolaat bestemd
voor alle mengen";
Hit de historische ontwikkeling
concludeert prof! Tellegen, dat dé
zorg om „het behoud 4es gploofs",
pm „bet bewaren van de erfenis
der vaderen", om het bandhaven
vgn een beschut milieu en het
yermijdep yan gevaren, een heel
vvat grotere rol speelde dan de
aaridriff tpt doordringing van het
gehele Nedeylapdse leyen. Jf|t
lijkt hem duidpink en begrijpe
lijk, dat dje zorg om bet behoud
ook aroter was. dan de zorg om
de juiste houding ten opzichte
van de protestanten en pm „het
ware gezicht' van de Kerk naar
buiten," welke zoü moeten voort
komen uit dé gedachte; me§? be
wust Nederlander worden i s
meer katholiek worden- De anes-
toBeiteit was er zéker, maar
sterk gekleurd naar de omstan
digheden: „het heeft aan mensen,
die ep breder ep verder zagen,
een hele striid 'gekost Qffl „het
behoud des g§loofs" tg doen aan
nemen als beginsel van een
het gehele Tgven omvattende
activjteit.
Vap de stellingen en van enige
vraggp, die de Landelijke K-A.-
voorzftter geeft, halen wji er hoa
enige samenvattend aan. Hét ygl-
apostQHSbh bewustzijn in het al
gemeen is gegroeid, van het be
waren t@t het beleven, van lou
ter verdedigen tot metterdaad ge
tuigen. van emanciperen tot in
volle qmvans manifesteren IR de
luiste zjn genomen. Ef arpeide
een totaal Kerkbegrip, een "katho
liciteit. die evenzeer in dé diente
als in dé breedte werkt- In de
aardse verhoudingen aagt steeds
jij de Kerk de tenger» naar af-
zqnderjpg èn êigeh beleving 8p-
paard tpet verovering, dggrdrfp-
ging van het profane en het wjn-
nen van de buitenstaanders:
„VOOi'al aan de eerste tendenz
beantwoordt de zeer ver in het
tijdelilke uitgebouwde katholieke
gerpeepsphap. waaryan Neder
land een epjg voqrbeeld geeft".
Het feit, dat wij reeds .diaman
ten en gouden feesten vieren en
vierden vgn verscheidene belang-
rpke katholieke organisaties. die
zich ook ai tot „bewegingen"
hervormden, bewjjgt de Waar
heid van het gezegde van rap
tor N. de Hooy in een Van Zijn
artikelen over eep eeuw gesghie-
Want de Paus. en zeker ook
Zijn opvolger. Pays Pius KH-
heeft herhaaldelijk ep nog oas
weer (in Zijn rede vopr hef grote
Lekencongres van de Katholieke
Actie e.d.) gezegd, het een mis
vatting is te menen, dat de
Katholieke Actie jet§ wezenlijks
nieuws zou zijn. een verandering
in de structuur van 4e Kerk, égn
nieuw apostolaat vap leken, dat
los zou staan van dat vgn 'Je
priesters en er niet ondergeschikt
aan zou ziin.
Niets nieuws
Steeds, aldus dg Paus in jgiin
rede voor de Italiaanse Kafhoiie-
?nr, ot). Hemelvaartsdag
1951, heeft in de Kerk de samen
werking bestaan tussgp de Jeek
en het apostolaat vap de Hiërar
chie. ondergeschikt aan de Bis»
schon en degenen, aan wie de
Bisschon de verantwoordelijkheid
vpor de zielzorg beeft toever-
trouwd. De Katholieke Aetie
heeft alieep 'n njeuwe vorm
en een bijkomstige organisatie
aan deze samenwerking willen
geven om het apostolaat beter
en doeltreffender te doen be-
oefenen.
Er is lapse tjjd verwarring en
misverstand over het doel en de
taak van de KA, gewgest, en .zij
is er nog. Maar een vorm ls niet
aan lanee tjid gebonden, hu wis
selt met de omstandigheden en
wjg zal beweren. 4at sinds de
Pauselijke opzet van 1022. nu.
na meer dap dertig igar de om
standigheden niet anders ziin dan
toen?
Bij alle wisseling van inzichten
en denkbeelden bleef de grond-
slag van het nieuwe idee „het
deelhebben aap het hiërarchisch
apostolaat", hoewel er meer Vor
men van Jekenanogtëlaat zijn, die
echter weer in een andere ver-
hpudips staan tpt de biërarphie,
Dat deelhebben aan dat hiërar
chisch apostolaat werd vooreerst
gezien als een soort delegatie
van bevoegdheden dQ0r het ker
kelijk gezag aan de" leken en er
is nog altijd de, „missla, eenoni-
ca de canonieke zending, die
echter slechts vepr bepaalde Opr-
sonen ep voor bepaalde taken
geldt.
Het gaat om hef winnen
van mensen
Een andere mening van prof.
Tellegen is. dat in bet geheel der
Yol-aoostohsphe activiteit, zoals
zij hier te lande is gegroeid, voer
orjze dggèn de nadruk te zvyaar
ligt" 9@ haf beschermende, en dat
zu te zwak is vpor het wmnepde.
dat er te vee} isolement ja en te
Weinig openheid en uittreden
naar de anderen, dat wu teveel
aandacht schenken aan het ka
tholieke „institutionele" ep te
weinig aan het winnen van men
sen. 'Maar: „in vele kringen en
jn veie opzichten Ziin er aoosto-
lisehe teridenzen, die hun kans
moeten krijgen", i
Samenwerking tussen priester
en leek mget near een levende
parechiewerkelijkheid groeien.
Sr i§ Vêël veranderd en verbe
terd. maar „hield de binnenker
kelijke groei daarmee geliike
Wij meeten ops serieus, zon
der pnderggngSStemming en zon
der gefèreeerd optimisme de
Werkelijke toestand van de Kerk
in Nederland realiseren, en dus
vraagstukken van hedendaags ge-
loofshplevén. hedendaags gezins
leven. de- ontmoeting met de pro
testant. met de humanist en de
onkerkelijke P-S- systematisch ter
hand nemen. K.A.S.K.I.
en de
ijnt WilHbrordvereniging doen
hier' baanbrekend werk. „Ook in
dg sociale ep andere organisaties
zijn er initiatieven en de K.A.
probeert hgar bijdragen te leve
ren, maar het is alles nog te
zwgk. Met moeite dringt het zich
tussen al het hestaande. terwiil
4p geschetste verandering van
geest het geheel der activitei
ten' moet herqrdpnen".
Honderd iaar na het herstel
der Kerkelijke Hiërarchie rich
het werken van de Kerk in haar
vqlledisheid, d-i- Clerus en kerk
volg. in Nederland zich op een
tofale ppdr§pht, want op alle
terrejpen 'moet de ChTisten a c-
t i e f zijn, „nu het sluimerend
ongeloof doorgebroken is tot een
radicaal en georganiseerd onae-
lópf Dit aoostolisch werk moet
ahsqluut steunen op een persoon
lijk bewust godsdienstig leven.
Heven in werken met. de Kerk
als yoprtlevpnde Christus! De
herdenking van Honderd- Jaar
Kromstaf moge dit besef verster
ken en verdienen, tot heil van de
Kerk yan Nederland!
S.
Bij de herdenking van het werk van het apostolaat der leken
in de afgelopen eeuw, mag een herinnering, ook in beeld,
aan Paus Pius XI roemrijker gedmhtenis niet ontbreken,
omdat Hij het geweest is, die dertig jaar geleden de grote
stoot gaf tot de Katholieke Aetie.
an
ep!s Aetie Catb@hg„
uni 1813, welk artikel bande t
ver de groei v§n Qns 300Stolisëh
newuetsiin, dat al in de tweeae
helft van de |8e eeuw Miet kerk
volk uit zichzelf jp beweging ge
komen is". De emancipatie óper
de arbeijerg bv. deed 4ë Kerk
m een crisis geraken, er ontstond
„epn grote apostolische bekom
mernis, die opk de lekpn agn-
greep1 In sindsdien 1S in de
Kerk de beweging ontstaan. die
niet t§t rust geko'men js en' wel
eeps een der grpte feitep ui| de
gegéhiedpnis der Kerk zgu kun
nen bliiken!
Begonnen als lpkenaopstolgat
met allerlei beperkte initiatieven,
groeide deze bewesjng onstuimig
door- Van de marktpredikipg
qgqr het Gilde vap de Klare
Waarheid tot het yprgntwoarde-
lijkheidspesef van wat er aan
sociale en culturele or.ganiggties
hastond, ovei'gl drpng zich bil de
Jgken epp nieuiye mentaliteit }n.
die zocht paar juiste vormep.
Als Pips XI dan ziin Katholie
ke Actje lanceert, is de perste
mening van Katholiek Nederland
„dat dit alles hier reeds volko
men in orde is!" Hef düurt, zo
als wij reeds zeiden, geruime
tijd tot 1906 yeoi'dat begint
door te dringen hee hier door de
Paus „iels geheel nieuws" aan de
Kerjc wordt, voorSestel,d. sojireef
regtpr de Hooy, maar net is dan
toch slechts iets nieuws alleen
waf de vorm betreft- Het on
begrip qb dit nunl moot mede als
een der oorzaken van de weife
ling en traagheid werden be
schouwd.
TOT DE VORMEI VAN APOSTOLAAT, oude en
moderne, die er in de mhter ons liggende eeuw we
hebben bijgedragenliet apostolisch bewustzijn onder de
katholieken te verspreiden en te verstevigen, behoort in
bet bijzonder de katholieke pers. Gelijk alles
klein begonnen, beeft gij zich zeer uitgebreid en ver
spreid in velerlei vorm en gestalte, loachim George Le
Sage ten Broek is reeds herhaaldelijk gehuldigd als de
grondlegger van de katholieke pers, hij begon er al kon
na 1813 mee, veertig jaar, voordat de Bisschoppelijke
Hiërarchie hersteld werd. Dat was het begin en nog vóór
1853 was de „Tijd" (1845) verschenen, eerst in Den
Bosch, later in Amsterdam, nauwelijks 25 jaar later ver
scheen de „Maasbode", vaomfgegoun door enige provitu
dale bladen in Brabant en Limburg, De grote ontwikke
ling kwam tegen het einde van de negentiende eeuw en
het begin van da twintigste, Dat was vooral de opkomst
en groei van de katholieke g e w e s t e l ij k e, later
vooral de katholieke gewestelijke d a g hla d p e r s, Des
kundigen zijn het er over eens, dat vooral die ontwikke'
ling in het tweede gedeelte van het eeuwgetij, dat wij
vieren, voor de ontwikkeling van het katholieke leven
een zegen is geweest,
in het artikel over het werk vuu de Katholieke Pers in ie
afgelopen honderd jeev stmt de nagedachtenis van Joaehim
George Le Sage ten Broek voorop, Pij is de grote pionier
van de katholieke pers in Nederland, de stichter ven ie
eerste krant!
De geschiedenis heeft in de
moderne beschaving altijd ge
leerd, dat de emancipatie van het
katholicisme veer een groot deel
een gevolg is van, en gepaard
gaat met de opbloei van de katho
lieke ger§, vooral in stad en ge
west. Mgr Nolet, pastoor te Am
sterdam, heeft het pas nog weer
eeng aangetoond in zijn leerzame
les VPgr de katholieke dagblad
directeuren en katholieke journa
listen, toen de?en zich in eigen
kring bezonnen op de betekenis
van "het Kromstaffeest. Toen Le
gage, aanvankelijk met niet zo
groot succes overigens, in 1822,
inet gjjn „Kooms Catholijke Cou
rant" begon (nadat hij reeds goed
werk had gedaan met „De Gods
dienstvriend" e.d.), toen van Son
in 1829 in Den Bosch „De Noord-
Brabander" van stapel liet lopen,
toen kapelaan Jodocus Smits, ook
al in Den loseh, met „Be TM'
begon, begielien hen iegelfp
gelaehten en verlangens als al 4e
anderen, die ke?ter ei langer tu4
na hen kwamen; het katholieke
volk voorliehting te geven ever
4e kwesties, die de geesten he=
reerienÖp hee bescheiden wtise
eek, naarde maatstaf van die
dagen toch met goed gevelg en
van grete betekenis, was het aam
deel," dat de katholieke sera had
in de voorbereiding van net. her
stel der Hiërarebie, Het nieuws
kwam gretendeeis op de tweede
Bïaats, hoewel het „roomse
nieuws" in de gerspredueten van
j:- Ju mee? en meer
heden reikten,
Be louse! in ieder gesin een
kathelieke krant, die de moderne
tijd vertaalde doof! in ieder gesin
eèn katholiek dagblad, en meer
negi in elk gesin het eigen ge
westelijke katholieke dagblad, is
alvan oude datum, Haar ver
wezenlijking leek toen, wanneer
alleen op de eijfgrg van het aan
tal katholieken werd gelet, ge
makkelijker dan nu, Nog geen
miliioen katholieken vormden
toen ongeveer 250.000 gezinnen,
de ruim drie miUjeen katholie
ken van heden ruim 759.000. Be
drie katholieke, z.g. landelijke
bladen, hebben gezamenlijk on
geveer 300,000 abonné's, hetgeen,
zonder dat wij en tien of twin
tig abonnementen willen kijken,
betekent, dat de vier en twintig
katholieke gewestelijke dag
bladen thans rond de 050 O9Q
abonnementen teilen, omdat het
totaal aantal abonné's op alle
katholieke dagbladen temmen
rondom de 859,900 zweeft,
Dit betekent een grete maeht,
waarvan de pioniers wei nogjt
gedroomd zullen hebben! De rij
pende ervaring in de ïaatgto veer
tig, vijftig jaar heeft evenwel
aangetoond dat er bij hot toe-
nerq"£n van de emancipatie steeds
moer behoefte bestond aan een
katholieke dagblacjpefs, die op de
behogften van het eigen gewest,
bet eigen rayorj, was ingesteld.
Hier deed zich de srectök van
de bekende wisselwerking gevpe-
len, welke van beide kanten
gtpeds beter werd begrepen-
Enerzijds heeft de veelzijdige
Werkzaamheid vap de Hiërarchie
de ontwikkeling van de katho
lieke ner§ in het algemeen, en
vap de gewestelijke kathqlieke
pers in het bijzonder, sterk be
vorderd de Bisschoppen heb
ben herhaaldelijk Hun stem ten
bate van de gewestelijke pers
laten blinken! anderzijds heeft
die kathelieke pers veel gedaan
veer de ontwikkeling van het
kathelieke leven in al sijn ge
ledingen,
Ie groeide de maeht van de
katholieke jers in ons land ook
onder de Kromstaf steeds meer
uit, ai meesten ups en downs
worden opgemerkt en ai liep en
loopt, ook onder de wisselende
eeonofflisehe omstandigheden, het
pad niet altijd over resem 1
In het luiden is de waarde van
de eigen katholieke pers, hoe be-
seheilen teen eek, net eerst be
grepen, hetgeen verklaarbaar was
door de omstandigheden, waar in
het kader van dit artikel nu niet
verder ep kan worden ingegaan!
de toestand was daar anders dan
boven de Moerdijk, er woonden
veel meer katholieken, de kerke
lijke situatie was daar anders-
Moest Be iage zijn pogingen
voor sijn „looms êatholijke Sou-
rant" ai sooedig opgeven bij ge
brek aan steun, de lekende J, H,
van Ion (met Hein de Wijs) had
meer succes mei mjn „Noord-lra-
hander" sinds Nieuwjaar 1829 in
Ben losch- Er kwam voldoende
stepn, doch de krant werd dooi
de Qverheid met argwaan beke
ken en wel gedurende tien jaar
onder censuur gesteld- Het strijd
bare orgaan kwam later ouder
andere leiding ep werd eep negal
voigsaam schaa® van dg regering!
Maar ook dat "ging over en de
„Noord-Brabander" was weer de
oude, se bleef bestaan en ging
later over in „Het Huisgezin".
Be strijd .om de Grondwets
herziening en de beweging rond
om Schaepman e.d. gaven het
aanaiin aan verschillende nieuwe
dag- en weekbladen, die in een
of andere vgrm hun voortzetting
vonden in katholieke streekbla
den van betekenis, die we nu nog
kennen,
Baar was 4? Nuyens uit Npprd-
Hgiiand gekomen met de „Nieuwe
Noerdhollande?", in J884 en wij
mogen ons tegenwoordige Noqrd-
hollands Dagblad gr als de voort
zetting van beschouwen, via na
men als „Ons Plad", „Onge Cou
rant", het „Nqprdhollands Dag
blad" en het „Westfries Baghlad",
en-derseheideniijk te Alkmaar en
Hoorn.
In 1916 versoheen ook „Qns
Noorden", eerst als weekblad,
later tot dagblad uitgegroeid en
thans, mèt „Noordhallands Dag
blad", dat in het poetste deel
yan Nogrd-Holland de scepter
zwaait, opgenomen in de steeds
meer ep meer bekende combi
natie van „De Noorderpers".
„Ons Noorden" voorzag in een
sterke beheefte in het Groningse,
friese en Brentse gewest en werd
later voergeed verbenden met het
streekblad voer ©verijsel, dat
goed werk deed in Zwolle en
omgeving,
Voor de
onzer eelfega's, „gij beïnvloedden
de grote massa eh hee moeiluk
de stoffelijke gang van sakèn
vaak ook was, mét groot idea
lisme en offervaardigheid bleven
de leiders in de bres staan voer
de katholieke aaak",
Baar was het weekblad veer
©Idenaaal, dat de voorleger is
van de „Twentse egurant", daar
gijn, om ons tot de bladen van
de „Unitaspers" te bepalen, het
„Utrechts Katholiek Bagblad
dat in de Blaats van de „Htreehtse
gourant" 'gekomen is, daar is het
„Binnenhol" in Ben Kaag, dat de,
voor-eoriogse Residentiebode
vervangt, daar gun de trits van
katholieke streekbladen m het
duiden, naast het eerder genoem
de „Huisgegin", het „Brabants
Nieuwsblad" in Boosendaal, enz-
Btukgeslagen doer de maeht van
de begetters, met pref, irandstna
els onvergetelijk sigghteffer van
de pers-tèrreur der nagf's, kan
die pers na de bevrijding Herrij
zen, om thans mee te jubelen mét
de herdenking van het grete
Kromstaf-feest, dat in elk geval
ook een feest veer de katholieke
pers, jn het bijzonder veer de
katholieke gewestelijke pers is,
Het zou immers inderdaad een
„mistekening" gijn, wanneer men
de waarde, de betekenis en de
invloed van de katholieke pers in
Nederland, in het verleden en hef
heden, alleen ?ou afmeten paar
de invloed van dp grote bladen.
Ook in het verleden werd do
massa er nauwelijks doer geraakt,
iaat staan beïnvloed- Dit gesehied-
de wel, maar sjeehts indirect,
want de inhoud van die bladen
