B
I
I
I
IJ
I’
i
jSB i
ff
i
té
n i
bladzijde 1
tweede blad
DE NIEUWE BEDEVAARTSKERK
TE BRIELLE
N.V.
HISTORISCHE KASTEELEN IN
NEDERLAND
BUIKBANDEN - BREUKBANDEN
ELASTIEKEN KOUSEN
„VRIESIA” JAN DE V^IZS
3
f
'i-w
?l
R*-..
MAANDAG 17 AUGUSTUS 1931
Het Valkhof te Nijmegen
ALKMAAR
De kermis
KWALITEIT
S O L I E D E
TeL 324
y
I
Afd. Optiek - Zaadmarkt 58
Algemeene Beevaart van de jongens
tot 17 jaar naar Heiloo op
23 Augustus
fc. 4a». 'i
P
Historische bijzonderheden
i f
In den Schouwburg ‘t Gulden Vlies zal in
de tweede helft der kermlsweek het variété- I
Faveur optreden, bestaande uit ongeveer 30
artisten; hieronder nemen de 8 Russische
Katia-Lllliputters <4 dames en 4 heeren),
die de heer Faveur in het Casino de Paris
onlangs engageerde, een vooraanstaande
plaats in. Deze voeren verscheidene klassie
ke en moderne dansen uit en houden humo
ristische voordrachten. Verder zullen in dit
vari té de heeren Tholen en van Lier, in
Alkmaar een graag gezien duo, met een
nieuw repertoire optreden.
Oproep.
het
C. P G. PERSOON pr.
i
Nederland
daartoe
I
uit
in
1
1
Maar dan die klok wat wil dat klokgelui?
Het is op bevel des Keizers, dat zU luidt.
Wanneer hij op deez' oude burcht vertoeft,
en het Paaschfeest voorbereidt, dan knielt
hij ’s avonds, na volbrachte taak en dankt
zijn God. voor wat hem werd geschonken,
en bidt zijn God om kracht en wijs beleid.
Van 's morgens vroeg, arbeidt hij uur aan
uur,
regeert het land, dat vrede en welvaart
bloeie,
en waar gevaar dreigt, gordt hij aan bet
zwaard.
I
Karei dep Grooten te Nijmegen de legende
verbonden van de Keizer Karel’s klok van
de St. Stevenskerk, die alle eeuwen door
heeft geklept van 8 tot 8.30. zonder dat velen
in Nijmegen geboren, zelfs wisten waarom
dit geschiedde. Een der beide schrijvers van
het historisch drama Keizer Karei de
Groote, dat In 1904 te Nijmegen werd opge-
voerd, geeft de verklaring in deze dichter
lijke bewoordingen:
De nleuwboww
De plannen voor den nieuwbouw werden
in 1929 besproken, n.l. op de 1ste vergade
ring der Bisschoppelijke Commissie, welke
gehouden werd onder het voorzitterschap van
Z. H. Exc. den Bisschop van Haarlem, Mgr.
J. D. J. Aengenent.
De aanleiding daartoe was het feit van
de steeds grooter wordende onkosten bij het
onderhoud van de bestaande houten kapel,
welke in 1880 werd gebouwd, maar ook sat
het idee voor, om een onzen H.H Martelaren
waardiger bedeoord te bouwen, nu de moge-
weer in den ouden toestand te brengen. De
burcht had een groote massa tufsteen, die
veel geld bij verkoop kon opbrengen. Dit Is
aanleiding geweest, dat op den Landdag van
Augustus 1795 het voorstel werd gedaan en
aangenomen om den burcht te doen sloopen.
Op 9 Februari 1796 werd hij geveild; ruim
90.000 gulden bracht de burcht op, In welken
koop het Kwartier van Zutphen, reeds uit
hoofde van het geringe bedrag tegenover de
groote hoeveelheid tufsteen niet bewilligde.
De afgevaardigden van Nijmegen, ook van
het Rijk en van het land tusschen Maas en
Waal, protesteerden vruchteloos tegen den
verkoop en wilde tenminste de beide kapel
len behouden. Maar hun streven was ver
geefs; terstond na den toeslag werd met het
slooperswerk een aanvang gemaakt, waarbU
men zelfs de ligging en samenstelling van
den burcht verzuimde behoorlijk op te ne
men. Vrij spoedig daarna is met de beplan
ting van het aldus vrijgekomen terrein be
gonnen; steeds heeft Nijmegen in de ont
wikkeling van dit wandelpark behagen ge
schept en steeds is het verfraaid en verbe
terd. Maar toch, wie zou er niet voor geven.
Indien daar nog de oude burcht stond, al
moeten wij dankbaar waardeeren, dat on
vermoeide pogingen door historici worden
gedaan om te behouden wat behouden Is ge
bleven en om aan de hand van bescheiden
en ontdekkingen vast te stellen, wat daar
eens is geweest. Wij kennen allen het schil
derij, dat den Valkhof zoo omstreeks het
einde der achttiende eeuw, met de Pont op
de Waal, volgeladen met menschen en paar
den voorstelt, en daaruit kunnen wij aflei
den hoe groot de Valkhof ook toen moet
zijn geweest. Wat zou men, indien hij ware
behouden daarvan niet -en historisch ge
bouw hebben kunnen herstellen, dat nu
voorgoed Is verloren gegaan! Vanaf het
Valkhof gaat de blik nog vrij over Waal en
Betuweland. maar wie den bocht van de
Waal otnkomt en Nijmegen voor het eerst
ziet liggen, ziet wel al spoedig een spoorbrug,
en zal even spoedig nog een tweede brug
zien, maar geen Valkhof, dat aan den luister
van Nijmegen zoo groote kracht bijzette!
Eenige technische bijzonderheden
Na het maken van rijf grondboringen op
verschillende plaatsen van het terrein bleek,
dat er zich over de geheele oppervlakte di
verse veenlagen, afgewisseld door kleilagen,
bevonden en dat de ongerepte zeebodem, be
staande uit scherpzand en kiezel, zich op 30
tot 24 M. diepte bevond, zoodat uit boven
staande resultaten viel te concludeeren. dat
noodzakelljk moest worden geheld, opdat X
bouwwerk niet na eenlge jaren door zettingen
en verzakkingen zou worden verwoest.
Aangezien nu op circa 14 tot 16 M. er zich
een zandplaat bevindt van voldoende dikte,
zoodat de palen daarop voldoende stut heb
ben, werd de lengte in bet bestek voorloo-
plg op 14 M. aangehouden.
Na proef-heien bleek, dat er zich nog plaat
sen voordeden, waar zelfs palen van 17 M.
werden verlangd om een voldoende stabiliteit
te verkrijgen. Over de palen is een gewapend
betonconstructie gemaakt van kespen, muren,
kolommen, balken en vloeren, waarop de mu
ren zullen worden opgehaald.
Het dak van de kapel evenals de daken
van de verbindingsgangen worden gedragen
door gemetselde bogen, waarin de gordingen
met sparen worden gelegd en waarop het
dakbeschot wordt aangebracht. Van binnen
worden de vakken tusschen gordingen en
sparen bekleed met Oregon triplex-platen,
terwijl van bulten het dakbeschot wordt af
gedekt met verbeterde roode Hollandsche
dakpannen. Van bulten wordt de kapel op
getrokken van miskleurige klinkers hier en
daar van brandkoppen voorzien, terwijl het
Interieur wordt gemetseld van roseroodkleu-
rig hardgrauw.
Bulten zoowel als binnen wordt het met
selwerk verlevendigd door in het verband
aangebrachte versieringen, van bulten terug
gemetseld, zoodat het muurvlak doorgaat en
de versiering als een kantwerk aandoet en
binnen sterk overgemetseld om in de sche-
merte van de kap voldoende relief te ver
krijgen.
Spaarzaam Is echter natuur-waldstelngra-
niet aangebracht wegens zijn hooge kosten,
doch alleen daar toegepast aan die deelen.
welke sterk aan slijtage en weer en wind
zjjn blootgesteld als dorpels, consoles, lateien
y. I A i'
Oostenrijk ontvangen, die bij die gelegenheid
den Aartsbisschop van Keulen gaf wat hij
vroeg: het tractaat tusschen den Keizer en
Graaf Jan van Avesnes. Maar al spoedig
daarop kwamen de eerste moeilijkheden, die
Nijmegen tusschen een vader en een zoon
aanschouwde. Immers de oude Relnald, van
de Regeering ontzet, werd door den jongen
Relnald naar het kasteel Halle op de Veluwe
gevoerd, en deze kwam den Valkhof betrek
ken. HU was aanvanke'.Uk getrouwd met
Sophia van Mechelen, daarna met Eleonora
van Engeland, die in 1335 door een grooten
stoet werd Ingeleld. Er is een plattegrond
bekend van den Valkhof in die dagen, om
vattende de achthoekige kapel van Karei
den Grooten, de Romaansche kapel van
Frederik Barbarossa drij binnenpleinen met
huizingen daaromheen, een put, den hoofd
toren en den grooten Ingangspoort. Maar
vrouwe Eleonora genoot slechts korten tUd
van het verbluf op den Valkhof, want zU
werd door haar man, die de eerste Hertog
•van Gelre werd, verlaten. Onder het voor
wendsel, dat zij aan een afschuwelijke be-
zlekte leed verbande hU haar,
bekend is de historische gebeurtenis.
Hieronder volgen eenlge historische bU-
zonderheden over het genadeoord van den
Briel.
De negentien H. Martelaren van Gorcum,
den 9en Juli 1573 hier op deze plaats om
het geloof vermoord, werden den 14en
November 1675 door Paus Clemens X zalig
verklaard en den 29en Juni 1867 door Paus
Pius IX geplaatst op de lUst der Heiligen.
De kapel, te zamen met den aanslulten-
den processiegang, omvat büna geheel het
ombouwde terrein van het voormalige en
in 1572 verwoeste klooster det Reguliere
Kanunniken, genaamd „Sint Elisabeth ten
Rugge”.
De fraaie houten kapel een steenen
gebouw mocht hier volgens de vestingwet
voorlooplg niet verrijzen werd in 1880
gebouwd en na haar voltooiing den 9en
Juni 1880 door den Bisschop van Haarlem
plechtig ingezegend.
In de kapel prijken binnen het priester
koor en aan weerszUden van het midden
schip de beelden onzer negentien Heiligen.
Links van het hoogaltaar zUn op een
draagbaar tentoongesteld twee groote reli
kwieën „ex osslbus” (d± van het gebeente)
der Heilige Martelaren en sinds jaren een
kostbare rellekschrUn, geschenk van enkele
groote vereerders der Martelarep.
Van de belde zUaltaren aan den eplstel-
kant is het eene toegewUd aan Maria, de
Koningin der Martelaren, het andere aan
den H. Theodoricus van der Eem. Dit laat
ste is, zooals uit zijn omgeving genoegzaam
blUkt. een geschenk der familieleden van
dezen Heilige.
Achter in de kapel hangt een groote schil-
derU. voorstellende de laatste oogenbllkken
der H. Martelaren.
Vlak voor den hoofdingang der kapel ligt
een gemetselde waterkom, de zoogenaamde
Heilige Put. OorspronkelUk was deze de
vlschvUver van dat oude Sint Eüsabethkloos-
ter. BU de tweede opgraving, welke ten jare
1615 op verzoek van Jhr. Everard Botter ge
schiedde. zUn de gevonden beenderen in het
water van dezen vUver afgewasschen. Aan
dit water, dat zeer goed drinkbaar is, wordt
een heilzame kracht toegeschreven. De pel
grims maken er geregeld een veelvuldig ge-*
bruik van.
In de onmiddellUke nabUheid. aan het Oos-
teljjk eindpunt van den Heiligen Put ontwaart
uw oog een plek gronds, omgeven door een
blauwen steenen band, welke even boven het
grasveld uitsteekt. Deze band wijst de juiste
ligplaats en de afmetingen aan van de fun
damenten der oude turfloods. welke in 1573
van het verwoeste klooster nog alleen was
overgebleven en waarin de H.H Martelaars
door de handlangers van Lumey aan twee
balken werden opgehangen.
GelUk men weet, werden de mishandelde
lichamen van de H.H. Martelaren door de
soldaten geworpen in twee kullen, welke zU
gemakshalve vlak onder de balken hadden
gegraven. Deze plaats, waar de kostbare
schat meer dan veertig jaren rustte <n,l. van
1572 tot 1593 en na een kleine verplaatsing
wederom van 1593 tot 1615), is nu gedekt
door een vierkante steenen verhooging, waar
op bu gelegenheid der processies de zegen
met het Allerheiligste gegeven wordt.
In 1593 zUn de laatste ruinen van
Sint Elisabethklooster weggeruimd, de turf
schuur geslecht en de vlakte tot welland ge
maakt. BU deze gelegenheid werden in en
buiten de schuur eenlge putjes gegraven en
daarin het heilig gebeente der Martelaren
gestort. Maar ook de „Putwelde" bleef een
dierbaar en door de Katholieken druk be
zocht oord.
Nadat het terrein ten jare 1867 in eigen
dom was overgegaan aan het Bisdom Haar
lem. heeft de Putwelde door de goede zor
gen der BisschoppelUke Commissie, krachtig
gesteund door de milddadigheid van vrome
geloovlgen. haar stemmig aanzien van thans
gekregen.
lUkheld daartoe bestond. nJ. op de z< bult-
welde. Voordien bleek het wegens de ves
tingwet verboden op deze plaats een steenen
gebouw neer te zetten, doch sinds 2 jaar was
de bedoelde vestingwet voor dit terrein niet
meer van kracht.
De plaats, waar de nieuwe kerk gaat ver
rijzen. is dus de z.g. bultweide, welke zich
tot voor een 10-tal jaren in het bezit be
vond van nlet-katholleken. Thans is zU het
eigendom van de BisschoppelUke Commissie.
Op die plaats verhief zich reeds in 1300
de Parochiekerk van Rugge met aangren
zend kerkhof, toegewUd aan O. L. Vrouw. In
1404 werd hierneven het St. Elisabeth’s
Klooster te Rugge gesticht, onder de Regu
liere Kanunniken van St. Augustinus. Belde
gebouwen heeft men in 1572 verwoest en ver
brand, behalve de turfschuur van he’ kloos
ter, waarin het beulswerk aan de H.H. Mar
telaren van Gorcum door de Geuzen werd
voltrokken.
In 1930 werd aan den architect H. de Vries
te Rotterdam opdracht gegeven, plannen te
ontwerpen voor een steenen Bedevaartskerk.
Uit een 3-tal plannen werd een keuze gedaan
en opdracht gegeven deze plannen verder uit
te werken. Definitieve goedkeuring der uit
gewerkte plannen had plaats in October 1930.
Op 29 April 1931 had de publieke aanbe
steding plaats. Laagste inschrijvers waren
Wortel en BuUsslng te Tilburg. Op 19 Mei
kon een aanvang gemaakt worden met de
werkzaamheden. nJ. met het afgraven der
bultweide, waardoor de fundeeringswerken
der oude Parochiekerk van Rugge werden
blootgelegd.
Deo favente zal de nieuwe Bedevaartskerk
in het voorjaar van 1933 gereed zUn, het 65e
jaar der Heiligverklaring onzer Martelaren.
Het plan bestaat, dat gelUktUdig met de le
Processie, welke die der Theologanten van ’t
Groot Seminarie Warmond zal zUn, de plech
tige Consecratie zal geschieden van het
schoone en waardige monument, dat heel
Katholiek Nederland ter eere van zUn groote
Heilige Martelaren alsdan zal hebben ge
bouwd: een monument van liefde en dank
baarheid.
Zoodra de zonnewUzer het uur vermeldt
van d'ondergang der zon. trekt zich de Keizer
terug in 't bidvertrek en bidt een half uur
lang.
Dan luidt van het slot de klok. De goede
burgerU,
vreedzaam vereenigd in haar huizen langs
de Waal
weet dan. dat het uur gekomen is, waarin
de Keizer
zich nederbulgt voor den Vorst, die aller
Keizer is,
Gansch NUmeeg’s burgerij weet dat
en keert naar huis,
voordat de klok haar eersten slag doet
hooien.
En het volk noemt haar de Keizer Karel's
Klok.
Ook dit jaar gaan weer duizenden naar
het Genadeoord van Maria in Heiloo, om
daar ter plaatse de liefde jegens Maria te
openbaren. Wanneer zU daar heen komen,
leggen zU daardoor getuigenis af van him
kinderlUke liefde. Deze openbaring van de
liefde jegens Maria in ’t algemeen is noodig
om van Maria wederliefde te ontvangen en
deze bUzondere openbaring is noodig om een
bUzondere wederliefde van Maria te ontvan
gen. Op duizend en een manier kan de chris
ten zUn kinderlUke gevoelens van liefde je
gens de Moeder-Maagd kenbaar maken, maar
een van de krachtigste en daadwerkelUkste
Is zeker die manier, die gepaard gaat met
eenige offertjes, zonder welke geen echte
liefde denkbaar is. GU openbaart uw liefde
jegens Maria door thuis uw gebeden tot
Maria te richten, terwUl uw lichaam weinig
betrokken wordt in het werk van uw ziel;
duidelUker openbaart gü uw Maria-liefde
door te gaan naar het Maria-beeld in uw
parochie-kerk. om daar aan haar voeten neer
te knielen, omdat door die behandeling uw
lichaam meer deelde in het werk van uw
ziel; nog duidelUker doet gU dit door meer
tUd van den dag af te zonderen en meer
inspanning van uw lichaam te vragen en een
reis te maken naar het beeld van Maria,
dat daarenboven staat op een nlaats, waar
zU zoo bUzonder wil gesmeekt worden. Door
daarheen te gaan toont gU dan. hoe gU
begrijpt de liefde van Maria, die daar voor
al haar kinderen wil zien verzameld. Het
gebed van duizenden, bUeen op een zelfde
plaats, is veel krachtiger dan van elk af-
zonderlUk op de meest velschillende plaat
sen, die niet zoo door Maria zUn uitge
kozen, om haar genade uit te deelen. WU
willen dus van tUd tot tUd op de meest
krachtige wUze tot Maria bidden, door in
groot getal heen te gaan naar die plaats,
waar Maria als het ware van den hemel
daalt om hare zegeningen uit te deelen, als
belooning voor onze liefde, getoond door de
lange reis.
Daarom gaan de jongens van het Deke
naat Alkmaar naar hun genadeoord van
Maria te Heiloo. Verleden jaar zUn ze ge
gaan terwui de regen geen draad van hun
jas droog liet. Deze omstandigheid heeft
zeker de reis naar ’t Genadeoord vrucht
baarder gemaakt, door het groote Offer, dat
daardoor aan die openbaring van hun liefde
jegens Maria verbonden werd. Dit jaar ho
pen we maar door een andere bUkomende
omstandigheid de reis verdienstelUker te zien
gemaakt. WU schrUven dit, omdat wU weten,
dat de jongens niet terugschrikken van of
fers. Welke omstandigheid dat zal zUn, la
ten we maar eens over aan O. L. H., maar
elke willen we weer gaarne aanvaarde
liefde jegens Maria. Met deze gedaclfte
den geest gaan’den 23 Augustus onze hon
derden jongens, die hiervoor door hun di
recteuren van jeugd vereen iging en congre
gatie worden opgeroepen, naar O. L. Vrouw
ter Nood. Om half 10 vertrekken zU allen
vanaf de Wilhelminalaan, bU het Stadszie
kenhuis in Alkmaar Iedere afdeeling neemt
haar vaandels en vlaggen mede, daar ook
hierdoor zU haar Maria-liefde en ware Ma-
ria-vreugde naar buiten toonen Program
ma’s en insignes zijn afgezonden aan de af-
deelingen der Jeugdvereeniglngen. Ook aii-
deren kunnen deze aanvragen.
Vooruit dan jongens, allen mee naar Hei
loo op Zondag 28 Augustus. Weest overtuigd,
dat Maria vooral op jullie haar vertrouwen
gesteld heeft. Wanneer gU ware kinderen
van Maria zUt. dan is uw bavennatuurlUx
geluk hier en hiernamaals verzekerd. Door
uw liefde jegens Maria toont gU uw geloot
en bewaart gU uw geloof, het geloof in haar
goddeluke Zoon, Jezus Christus. Niets mag
u dierbaarder zUn dan deze groote schat van
het Geloof. Jongens, dit moet je vooral lief
zUn om uw liefde jegens Maria te openba
ren. Al zou er een haag van spotters langs
den weg staan en de verwenschingen over
uw geloof en liefde jegens Maria u in uw
ooren suizen, niets liever moet u zUn. dan
juist in die omstandigheden uw liefde je
gens Maria te openbaren. Jongens, allen te
genwoordig op tUd. in orde, en gehoorzaam
aan de leiding.
smettehjke
maar bek<
dat Eleonora te midden van het feestmaal,
waaraan Relnald in het burijn van ridders
en lichte vrouwen vertoefde, met haar beide
zonen de feestzaal binnenkwam en Relnald
zUn schandelUk gedrag in het gericht wierp.
Tusschen de belde broeders, Relnald en
Eduard is de verhouding niet gunstig ge
weest; het noodlot van vader en moeder
drukte op hen. Weliswaar slaagde de opzet
niet om Eduard in den Valkhof zelf gevan
gen te nemen en zoodoende Relnald in zUn
plaats te*stellen, maar spoedig daarna stierf
Eduard en verzoende Relnald zich met de
NUmegenaars, die de partU van zUn broeder
hadden omhelsd. Toch is het lang niet altUd
vrede geweest tusschen den heer van den
Valkhof en de burgers van de stad, die zich
op hun eigene, in steeds ruimer omvang ver
kregen rechten niet weinig lieten voorstaan.
In 1388 zagen deze den levenden leeuw, die
aan Hertog Willem van Gelre werd gebracht,
maar later ontstond niet weinig verschil van
meenlng over het recht van de neerschers
van den Valkhof om sterkten te bouwen, die
tegen de stad konden zUn gericht en over de
vrijheden, die de burgers buiten het gebied
van het Valkhof genoten.
De eeuwen gingen over den Valkhof heen,
en steeds was er bezoek van hooge perso
nen, en steeds was er wapengekletter op de
ruime binnenplaatsen hetzU van strUders.
die kwamen, hetzU van strijders die gingen.
MoeilUkheden met de omliggende buurt
schappen waren er genoeg, en nog altUd
drukte Eleonora's vloek op de sponde van de
Geldersche Hertogen, want steeds schenen
deze kinderloos te moeten cverlUden. Rel
nald IV overleed in 1423, en zUn neef Ar
nold van Egmond, schoon meerderjarig,
nam zUn plaats in. Deze verbond zich al
spoedig in den echt met Catharina, de doch
ter van den Graaf van Kleef, die hem zUn
zoon Adolf, den schoonen jonker met zijn
kloeke gestalte en rijn Innemend uiteflUk en
manieren, schonk. Tusschen vader en zoon
is gekomen het meest tragische drama, dat
zich deels te Grave, deels op den Valkhof
beeft afgespeeld. ens dat ook door Huf van
Buren in rijn „Kroon van Gelderland” zoo
uitnemend is geschilderd.
Hertog Arnold werd door zUn zoon in
boeien geslagen, van de Regeering ontzet,
maar later kwam Hertog Karei de Stoute,
de Bourgondische Leeuw, gelUk hU door
velen is bUgenaamd, tusschenbeide. Een ver
bond tusschen vader en zoon kwam tot
stand; spoedig daarna overleed Hertog Ar
nold ten gevolge van een beroerte, die hem
te Grave overviel, en Karei de Stoute wist
door list Adolf te gUzelen. De stad echter,
die hU opetschte, werd voor de kinderen van
Adolf krachtig verdedigd; toen het scheen,
dat de storm der Bourgondiërs niet meer
viel te weerstadn, werd de kleine Karei op
een paard geplaatst en met boog en pUl-
koker op de schouders, langs de wallen ge
voerd ten einde de krijgslieden aan te vuren
voor het behoud der stad te doen wat zU
konden. Maar zelfs dit middel hielp niet
en na drie weken dapperen weerstand moest
NUmegen zich overgeven; de kinderen van
Adolf werden naar Gent gezonden. Bour-
gondië heerschte over NUmegen en den
Valkhof, maar de verwarring, die na den
veldslag van Nancy In 1477 ontstond, benut
ten zich ook de Gelderschen door zich op
nieuw los te scheuren en Karei van Gelder
als hun heer uit te roepen.
Langen tUd echter heeft de Geldersche
heerschappU niet meer geduurd. Maximl-
llaan en Maria werden door alle Nederlan
ders als heerschers erkend, en vanaf dat
oogenblik heeft ook NUmegen deel van het
algemeene RUk uitgemaakt. Karei van Eg
mond was de laatste Geldersche vorst die
er verbluf hield, maar hU geraakte ten slotte
met zUn eigene NUmeegsche burgers in on
min!
De burcht nabij NUmegen leefde verder X
leven der geschiedenis mede. Te NUmegen
is Keizer Karel V gekomen in gezelschap
van zUh zuster Maria en hij heeft verblüf
gehouden op den Valkhof. Drie jaren later
was er prins Philip, de latere Philip II. En
weer later kwam er Anna van Oostenrijk.
zUn bruid, die er werd verwelkomd door den
Hertog van Alva, en die in een vorstelUk
jacht, schitterend van goud en azuur, de
Waal kwam afzakken. Te harer eere werd
de Valkhof nog eens bUzonder schitterend
Ingericht, en toen ging het er aangenamer
en vroolUker toe dan later, toen de Hertog
van Alva als krijgsoverste er opnieuw ver
bluf hield en zUn soldaten heel wat schade
in de zalen van den burcht aanrichtten. In
1578 heeft Johan van Nassau in de groote
zaal het hem opgedragen Stadhouderschap
van Gelder en Zutphen aanvaard, en sedert
dien vergaderden er het Landschap en de
Kwartieren en hielden de burchtheeren er
verblUf. Ook de ambtsvergaderingen van het
RUk van NUmegen werden er gehouden, en
de gerechtsbUeenkomsten voor burgerlUke
en UjfstraffelUke zaken. Tegen de voorpoort
van den burcht, dus op het Kelfkensbosch
werden de hjfstraffen volv<_erd. door de
Schepenen van NUmegen uitgesproken. Zoo
heeft de Valkhof van NUmegfen zUn vorste
lUk leven verder geleefd, totdat in 1672
de Franschen er een geringe schade in
aanrichtten. Maar zU was gemakkelijk te
herstellen, en de burcht bleef als Stadhou-
derlUk vërblUf ten allen tUde gereed om gas
ten te ontvangen.
Van geen der Stadhouders Is echter be
kend. dat hU er anders dan voorbUgaand
vertoefde,' met uitzondering van Willem V,
te wiens behoeve nieuwe vertrekken werden
bUgebouwd en die in 1785, toen de onaan
genaamheden In het Hollandsche Staatsbe
stuur begonnen, daar zUn verblUf opsloeg.
Van hieruit Is zUn wakkere gemalin haar
tocht begonnen, die ontudlg te Goelan-Ver-
wellesluls eindigde; de vernedering haar,
Pruisische Koningsdochter, daar door de
patriotten aangedaan, deed Pruisen ingrij
pen en het leger zenden, dat al spoedig de
patriotten op de vlucht joeg. Willem V heeft
op den Valkhof nog den Hertog van Bruns-
wUk, den aanvoerder van dat leger, ontvan
gen; hU heeft er in October 1794 met zUn
zoon Prins Frederik en den Hertog van York
verblUf gehouden, doch onder het gebulder
van de Fransche kanonnen, die de stad be
legerden. Men heeft toen als in 1672 de stad
niet kunnen behouden, en zoo onstuimig
drongen de Franschen binnen, dat de bur
gers nauweluks in het bezit hunner privile
giën konden worden gesteld.
Het daaraan voorafgegane bombarde
ment heeft over het lot van den Valkhof
beslist. Er was groote schade aangericht, en
een aanxienUike som ware verelscht <xn alles
en kruis op voorgevel en topgevel boven al-
taarois.
Onder de zitplaatsen in de kerk komen
houten vloeren om het optrekken van de
koude in de voeten te voorkomen. terwUl
de gangpaden zoowel in de kerk als de ver-
bindingsgang met roode dubbel hardgebak
ken vloertegels groot 15 x 15 c.M. sullen
worden gelegd.
Het presbyterium, als voornaamste ruimte,
wordt echter gedekt met witte dubbel hard
gebakken vloertegels groot 20 X 30 c.M. De
treden naar het presbyterium worden uitge
voerd van goud geaderd zwart Silesisch mar
mer, waarop in het midden een voetstuk
komt voor de groote rellekschrUn. De eerste
steen als de wUwaterbakken worden uitge
voerd in Silesisch bergsteen.
Het geheel zal aan de grootste soberheid
moeten voldoen en een Indruk maken van
strengen ernst en Ingetogenheid. De spheer
zal worden verhoogd doordat in de ramen
van de kapel zacht genuanceerd groen antiek
glas in lood zal worden aangebracht. terwUl
het presbyterium door zün hooge ramen in
een zee van hemelsch licht zal worden ge
zet door het aanbrengen vim zuiver goudgeel
glas.
Verder ligt het in de bedoeling de kapcon
structie geheel ie decoreeren. Indien de geld
middelen dit eenlgszins toelaten, evenals het
plaatsen van een nieuw altaar met ciborium.
waaronder de relieken der H.H. Martelaren
zullen worden bewaard. De treden van het
altaar worden evenals de treden van het
presbyterium in goud geaderd zwart Sile
sisch marmer gemaakt, terwUl de kolommen
en de mensa van Grieksch skyroe zUn ge
dacht. Boven de hootdlngang was nog ge
dacht ’n zegenende Christus-flguur aan te
brengen in terra-cotta. terwUl boven de
hoofdingangdeuren van het tochtportaal het
wapen van Z. H. Exc. Mgr. J. D. J. Aenge
nent zal worden ingemetseld ter gedachtenis
als de stichter van de steenen bedevaarts-
kapel.
De nieuwe steenen bedevaartskapel zal nu
in tegenstelling van de oude houten kapel,
direct van den hoofdweg t- bereiken zUn
door het aanbrengen van een steenen brug
met poort, welke buiten processietUd door een
massief Uzeren hek kan worden afgesloten.
i De nieuwbouw
GelUk bekend, is de BisschoppelUke
Brielsche Commissie, waarvan Z. H. Exc.
Mgr. J. D. J. Aengenent voorzitter is, bezig
met den bouw van een nieuwe steenen
Bedevaartskerk te Brielle in plaats van de
bestaande houten kapel, op het glorievolle
graf onzer Gorcumsche geloofshelden.
Op Donderdag 20 Augustus as., bU ge
legenheid der Haarlemsche processie, welke
op dien dag de graven der Martelaren zal
bezoeken, zal Mgr. de pontificale H. Mis
opdragen en onmiddellUk daarna pontlfi-
caliter de plechtigheid der eerste steen
legging verrichten in tegenwoordigheid van
een plm. 900 pelgrims, waarbU Mgr. bet
woord zal voeren.
Katholiek Nederland heeft ontzaglUk veel
te danken aan de groote geloofshelden, die
in de woelige dagen der z.g. hervorming
met hun leven en bloed de Katholieke Kerk
van Nederland, die ineen dreigde te storten,
gestut hebben niet alleen, maar door het
storten van hun bloed den bodem van ons
Vaderland gezegend hebben, bevrucht en
ontvankelUk gemaakt voor een nieuwen op
bloei van het geloof, waarvan wU tot op
onze dagen de gelukkige getuigen mogen
zUn. -
Hoevelen zUn er echter, die nog weinig
of niets weten van het lUden en strUden
onzer Martelaren, die toch feltelUk in leder
huisgezin moesten vereerd worden en aan
geroepen, tot behoud van eigen geloof en
voor de bekeering van nlet-katholieken in
ons Vaderland.
Juist deze nieuwbouw, ten deele nood-
zakelUk geworden, beoogt ook en dit niet
in ’t minste een opbloei van de vereerlng,
devotie tot onze Gorcumsche Martelaren en
daarom gaat de Commissie deze kerk bou
wen als een monument van liefde en dank
baarheid van katholiek Nederland en
roept alle katholieken op daartoe hun
steentje bU te dragen.
Onder Karel’s afstammelingen is het niet
altUd rustig in het KeizerlUk NUmegen ge
bleven. Wel bracht LodewUk de Vr. er reeds
in 815 de Paaschdagen door; wel had me
nigmaal een Rijksdag met grooten luister
op het Valkhof plaats; wel trok in 830 Kei
zer LodewUk naar het Valkhof om er de ver-
deeling tusschen Lothaer. LodewUk en Karei
den Kalen te beschrijven, maar al spoedig
verandert het tooneel, dat zich voor onze
oogen afspeelt. Op het laatst der eeuw de
den de Noormannen hun invallen, waarbU zU
zich tot in het midden van het land bewo
gen en ook den alouden KelzerlUken burcht
aantastten. Waren zU vroeger verschenen
teneinde den Keizer hulde te betoonen, nu
trapten hun grove en ruwe voeten plat wat
plat te trappen viel, en stichtten zU den
brand in het prachtige gebouw, voordat zU
op het bericht, dat Koning LodewUk met
zijn leger in aantocht was, wegtrokken.
Wel ontruimden zU dus de plaats, maar
zU vernielden de vestingwerken, en zU sta
ken den brand in het KeizerlUk paleis, dat
de toenmalige BenedictUner monnik Sleg-
bert een zeer groot en sterk. KoninklUk ge
bouw noemt. De Valkhof werd kort daarna
weer opgebouwd, want in den zomer reeds
hield de Koning van Lotharingen er verblUf
en in 900 had in de kapel van Keizer Karei,
aan de algemeene verwoesting ontkomen, de
vrijlating van den lUfelgene Odburga plaats.
Maar dat Valkhof, waaruit in 990 de stoet
trok, die Theophanla, dochter van den
Griekschen Keizer en stiefdochter van den
grooten Nicephcrus ten grave leidde, trok
niet meer uit den Valkhof van Keizer Karei
den Grooten. Hadden onze voorvaderen van
de achttiende eeuw den Valkhof gered, zU
hadden het ons toch niet mogelUk gemaakt
de zalen te betreden, waarin de groote Kei
zer heeft verblUf gehouden. Met uitzonde
ring dan van de kapel, die wU nog immer
kunnen bezoeken.
Alle eeuwen door is de Valkhof geweest de
verblUfplaats van Keizers en Konlngen en
van groote heeren. Hendrik n. die in 1002
van het paleis bezit nam, vertoefde er dik-
wUls, vergezeld van zUn gemalin Cunegonde,
en van hieruit heeft hU het bevel gezonden
aan Graaf Dirk van Holland om de Tol bU
Dordrecht, door dezen eigenmachtig gehe
ven, te slechten. Maar opnieuw in 1047 werd
de burcht, althans grootendeels, in brand
gestoken, ten gevolge van den oorlog tus
schen Hendrik III en Godfried van Lotha-
rógen. Herstel volgde opnieuw, en vooral
Rkderik Barbarossa deed in 1155 den burcht
in ouden luister herstellen, waar zUn gemalin
Beatrijs van Bourgondië hem in 1139, een
zoon, als Hendrik VI bekend, schonk. Dat
NUmegen dan ook de gevolgen heeft onder
gaan van de twisten, die al spoedig het
Duitsche RUk Verscheurden, kan niet ver-»
bazen. Het is de Roomsch Koning Willem
II van Holland geweest, die aan Graaf Otto
van Gelre de Rijksstad en het land van NU
megen voor 16000 zilveren marken verpand
de. En al bleef sedert dien de stad als RUks-
stad aangemerkt, waar het pandgeld niet
werd ingelost en niet kon worden Ingelost,
is vanaf dat oogenblik de Valkhof ook de
zetel der Geldersche Graven- zoo straks
Hertogen geworden. Willem II heeft er ver
blUf gehouden, maar meer als gast dan als
Heer. De slotvoogden, die over den Valkhof
gezag voerden waren dan ook, hoe hooge
Geldersche edelen zU mochten zUn, ambte
naren van de Geldersche Hertogen, en deze
hielden er bij voorkeur verblUf Graaf Rel
nald heeft er in 1300 Keizer ALteefiW van
Als ge in NUmegen, deze typisch mooie en
historische stad, vertoeft en de hoofdkerk,
de 8t. Stevenskerk. hebt verlaten, en langs
de oude Latijnsche school zUt gekomen op
bet Marktplein met zUn prachtige en goed
behouden Oude Waag, dan vindt ge de
belde Burchtstraten, de Korte en de Lange,
voor U. Deze, met het Stadhuis aan uw
rvchterhandr bevatten veel in zich van wat
de geschiedenis van NUmegen belangwek
kend maakt. En zUt ge deze ooorgegaan,
dan komt ge aan het Kelfkensbosch. waar
uv aandacht ter HnkerzUde wordt getrokken
door het wel typisch leelUke gedenkteeken,
dat daar is opgericht ter herinnering aan de
spoorwegverbinding, die NUmegen en Kleef
sedert het grootste deel van een eeuw ver
bindt Maar tegelUkertUd bevindt ge U op
de plaats, waar vroeger de hoofdpoort van
bet aloude Valkhof, den burcht, die Keizers
en Koningen en groote heeren zonder tal
heeft geherbergd, was gelegen. Bevindt ge
U dus in het centrum van Nijmegens his
torische merkwaardigheid. Want, dit kan
niet worden ontkend, dat. moge NUmegen
behooren tot de historisch mees, belangwek
kende steden van Nederland ook al daarom,
omdat van die geschiedenis zooveel is be
houden en zooveel, dat verloren was gegaan,
is teruggevonden het Valkhof vormt NU-
megen’s historisch hoogtepunt. Geen won
der, dat wU. nakomelingen, geen woorden
kunnen vinden om onze verontwaardiging te
uiten over de daad onze voorvaderen, die
aan het einde der achttiende eeuw, terwllle
van de waarde van een groote massa afval,
besloten den glorierijken Valkhof te amo-
veeren. Hoe elgenlUk de kapel van Keizer
Karei den Grooten en een stuk van die van
Frederik Barbarossa aan dit vernietigend
sloopingswerk zUn ontkomen, is niet recht
duidelUk. NUmegen heeft door dit sloopings
werk gewonnen een neerlUk plantsoen,
waarin belde kapellen een rustpunt vormen
voor den wandelaar. De zU-ingang van het
Valkhof is door NUmegen benut om begrij-
pelUken dank te betuigen aan het wakker
stedelUk Driemanschap, dat NUmegen in
den loop der negentiende eeuw van de knel
lende vestingmuren verloste. Doch, hoeveel
grooter zou Nijmegens dank niet kunnen
zUn. Indien nog het grootste deel van dit
Valkhof bestond, gelUk een kundig geschied
schrijver als In de Betou het moet hebben
gekend, gezien den plattegrond, dien hU
daarvan weet te geven.
Wanneer wU het Valkhof bezoeken, bege
ven wU ons al spoedig naar de plaats, waar
men, staande voor de kapel van Keizer
Karei den Grooten, het schoonst denkbare
uitzicht heeft over de Waal en de Betuwe-
vlakte. Het witte hek draagt het bekende in
schrift, dat ons, in LatUnsche taal, vertelt,
dat Claudius Clvllis hier moet hebben ge-
staan, tandenknarsend den voortgang der
Romeinen ziende! Of hU werkelUk op deze
dan wel een andere plaats gestaan heeft,
mag betwUfeld worden, maar zeker is het,
dat hU. na door Cerialus te zUn ge
slagen. van hier is weggevlucht, doch niet
dan nadat hU het door de Romeinen ge
bouwde Oppidum aan verwoesting had prijs
gegeven. Inderdaad, reeds ten tUde der Ro
meinen bestond hier een belangrijke Ro-
meinsche nederzetting en de vondsten van
beteekenls, die in vroeger en later tUd te
NUmegen en in de onmiddellUke omgeving
zijn gedaan en die den grondslag hebben
gelegd tot het Museum Kam, bewijzen wel,
dat inderdaad hier geheel een Romeinsch
legercorps was ondergebrucht en een soort
van nederzetting om zien heen had gescha
pen. VermoedelUk is deze in den loop der
eeuwen gedeeltelUk verloren gegaan, maar
toch niet geheel, want NUmegen gold ta
de achtste eeuw als stamgoed der Frankische
Konlngen en werd vervolgens, mede dank
zU de aandacht, die Karei de Groote aan de
zoo goed gelegen stad wUdde, als RUksstad
beschouwd. Van Lennep en HofdUk vestigen
er onze aandacht op, dat het niet anders
kan of in het NUmeegsch paleis, dat weldra
als Keizerlijk Jachthuis onder den naam
van Valkhof bekend stond, moet de inrich
ting eenlgszins zUn geweest als die van
Karel’s paleizen te Aken en te Ingelheim
Vooral dat te Aken wordt voorgesteld als *n
gebouw van buitengewonen om vang; daar
waren vertrekken, niet alleen voor het ge
volg. maar ook voor alle grooten en leen
mannen en bisschoppen. Er waren zalen,
waarin de eroote RUksvergaderingen en bU-
zondere bUeenkoipsten konden plaats heb
ben. De gebouwen voor de lUfwacht en voor
de geringe hofbedienden sloten zich bU het
hoofdgebouw aan. Er waren deuren van tra
liewerk en brons en zuilengangen en gale
rijen In groot aantal. Zoo moet het Valkhof
ook eenlgszins zUn geweest toen in de lente
maand van 777 Karei de Groote er ver
scheen, bU welke gelegenheid hü een gift
brief ten gunste der kerk van St. Maarten
te Utrecht bezegelde. Vast staat, dat in het
voorjaar van 804 Karei, sedert vier jaren
Keizer, weer op zUn NUmeegsch paleis was;
in 806 deed hU er de RUksverdeellng tus
schen zUn zonen Karei, LodewUk en PepUn
bezweren; en ook 807 en 808 moet de
grijze vorst in zUn vertrekken aan de Waal
hebben doorgebracht. Dat zUn de laatste
jaren, waarin van zUn verblUf te NUmegen
wordt gewaagd; of hU er nadien nog is ge
weest, staat niet geheel vast, maar wel, dat
hU er in 808 nog den luisterrijken Landdag
hce£t gehouden. Er JfiB het verblUf van
■4.. E
-
w
