Prikkeldraad
gen Alkmaarder in het cycloongebied
150-jarig ‘bestaan
van
„Physica”
ZELDZAAM JUBILEUM
DINSDAG 25 OCTOBER
DE TREINRAMP IN ROEMENIË
Het ei van Columbus
zware BEPROEVING
Een andere mentaliteit
Allee werd dichtgespykerd
De burgemeester spreekt
De echode moet hersteld
Een merkwaardig lid
De Dominicaner missie
weer geteisterd
De ruïnes van de vernielde wagons na het verschrikke
lijke spoorwegongeluk bij Temesvar, waarbij dertig
menschen omkwamen
Compliment van den
burgemeester
Ontzettend gegier van
den wind
filter Innocentias Verhoeven ver
telt van de verschrikkingen die
de cycloon over Porto-
Rico bracht
Ontzettende verwoestingen
De crisis in de l6e eeuw
i
een
T
Perioden
rede
te
vermindering
woe-
1
legen
andere plaatselijke
het
in
Luther
aan
De
etoW
storten aou opleveren. Opeens hooren
geweldigen slag boven.
Spr. achtte het een voorrecht dat de heer
J. de Lange die op deze vergadering aanwezig
was. dit honderdjarig bestaan heeft medege
maakt en thans, nu hij het 150-jarig bestaan
meeviert, meende spr. hem te moeten huldigen
en danken voor al hetgeen hU voor het ge
nootschap, gedurende de 58-jarige periode dat
hU lid is, heeft gedaan. Spr. hoopte dat de
heer De Lange nog vele Jaren in hun midden
als eerelld zou vertoeven.
Spr. werd voor zijn zeer interessante
met een hartelUk applaus bedankt.
werden
in
vereenl-
Na de korte pauze hield de heer R. P. Goets.
leeraar aan de H. B. 8. alhier, een lezing over
het onderwerp
xjodes
waar-
plaats
veranderen
omdat de
dan
Zie zoo! We zijn er!
Is dit nou niet het el van Columbus?
Er ontbreekt nog maar *n kleinigheidje
aan:
De Volkensbondsleden moeten alleen nog
maar zóó ver gebracht worden, dat ze een
drachtelijk deze rigoureuze maatregelen
tegen hun parlementsleden nemen, en
als er eenmaal oorlogsgerucht klinkt, dan
moeten de parlementsleden niet gaan terug
krabbelen en al die plechtige protocols niet
als evenzoovele „vodjes papier” aan hun
Ersatz-leeren oorlogslaarzen lappen!
Maar overigens is het voorstel van onsen
Eindhovenaar probaat.
van bloei en dreigenden
ondergang
Toch scheen ik iets geslapen te heb-
want opeens werd ik wakker en hoorde
ontzettend gegier van wind onder het rege-
door. Toen wist ik, dat het mis was. Ik
dood onmiddellijk op, keek naar den barometer
Jawel, die was geweldig gedaald, bijna zóó
als met de cycloon in 1938. Ramen en
hooren werden nu gebarricadeerd en 1 was tijd,
•ant de wind begon al harder te loeien, teeken
de cycloon begonnen was. Het water perste
xlctl door de geweldige kracht van den wind
door reten van deuren en ramen, de wind gierde
huilde en zoo nu en dan was het of de
°Trfoon met een geweldigen sprong een aanval
<leed op ons huis, dat onder de kracht van den
•’’'d stond te beven en te trillen, want de
•Woon had juist de richting recht op den voor- rjco te zenden.
een
Rusachtige zware, zwarte lucht uit het Noord
westen opzetten, vergezeld van donder en bllk-
•em en geweldige regens, doch dat kon de
cycloon niet zijn, want tijdens een cycloon don
dert en bliksemt het hier nooit. Er was ook geen
Mjaondere wind. Na een uur of anderhalf dreef
>n ook de bul voorbij en begon het zonnetje
•eer te schijnen. Nog steeds ging de barometer
ziet aan 1 dalen. Tegen een uur of zes begon
het geweldig te regenen, stroomen water vielen
van den hemel en als het even ophield, was het
«n weer met nieuwe en vermeerderde kracht te
••«innen. Doch wind was er betrekkelijk weinig
•o de barometer wees op geen gevaar. Tegen
•en uur of tien zeide ik aan P. Welschen: „Ik
«a naar bed. *t Zal wel net zUn als verleden
Jtar, veel regen en voor de rest niets.” Ik legde
®1) te ruste, kon echter weinig slapen vanwege
het geweldig gekletter van het water op
ttnken dak.
Over de schade, welke in dit gebied werd aan
gericht, lezen we nog het volgende:
t Was treurig om te zien in Bayamln. Heele
rijen huizen lagen voor den grond, zelfs groote
huizen op de plaza van twee verdiepingen en
uitwendig sterk gebouwd, waren totaal vernield
en ingestort. Het huis van de Paters (gewapend
beton) had alleen waterschade. Huis en school
van de zusters veel waterschade en in twee
lokalen gescheiden door een houten beschot,
was tamelijk verwoesting aangericht. Een paar
glazen kasten met phjrslsche instrumenten wer
den verwoest. In de Comerlo-straat staat een
hulpkerk en school van onze paters. Die kerk,
wat hoog gebouwd, ofschoon van gewapend be
ton, heeft veel schade geleden, aan dak en
muren, zoodat er minstens voor pljn.^ 3000.
aan verbouwd zal moeten worden. In de campo
hebben de Paters twee kapellen totaal verloren,
absoluut verwoest. Eén daarvan was van ge
wapend beton, doch de cycloon heeft het dak
er af genikt en de muren uit elkaar gescheurd.
(Die kapel had 8000 gekost). Andere houten
kapel totaal verwoest. Derde kapel groote scha
de, vierde kapel (gewapend beton) niets geleden
Donderdag ben ik naar Catano gegaan. De pa
ters zaten in een huis (houten) zonder dak.
Alles druipnat geworden, hebben doodsangst
uitgestaan, want liepen gevaar, dat het geheele
huis zou instorten. P. Hyac. Oorsprong, Vlc. en
P. Grul hebben den geheelen nacht (ook druip
nat) gezeten in het benedenhuis op het billiard
van de jongensclub. De kerk van Catano en de
school, beide zonder dak en natuurlijk geweldige
waterschade. Het grootste gedeelte van de hul
zen in Catano lag tegen den vloer en daaren
boven had de zee het noodige gedaan, om de
verwoesting nog grooter te maken. In Isabela
hebben ae er ook flink van langs gehad. Pater
Suermondt schreef dat deze cycloon in Isabela
sterker was dan die van 1938, maar niet zoo lang
geduurd had. In Isabela zijn twee kapellen in
de campo beschadigd, d.w.z. een stuk van de
daken weggeslagen.
De schade, aangericht aan onze missie globaal
berekend, voor kerken, scholen, kapellen en hul
zen kunnen we zoowat op 35.000 A 40.000
rekenen. We kunnen dus gerust zeggen: dit is
de derde ramp die onze missie geteisterd heeft.
Eerst de aardbeving in 1918, toen de cycloon
in 1938 en nu weer de cycloon van 26 Sept. Daar
komt bij de enorme flnancieele terugslag over
het heele eiland.
De toestand was al treurig en nu honderd
percent erger. In de campos wonen verschillen
de menschen onder den blooten hemel. Sinds
drie dagen hebben er hier meer dan 1500 men
schen alleen in Comerio een beroep gedaan op
de hulp van het Roode Kruis en die arme men
schen staan een dag in de rij om soms 0.20
en soms alleen een kaart, goed voor 030, te
ontvangen, allen zonder schoenen of kousen
aan, de meesten met (wat wij zouden noemen)
vodden gekleed. Het Roode Kruis schijnt noch
hier noch in de Vereenigde Staten veel in kas
te hebben. De hulp is schaarsch en de nood is
dubbel zoo groot als in 1938.
Zaterdag ben ik de campo in geweest, maar
het is treurig om te zien. Van de tien huisjes,
staan er geen vier meer recht. De menschen
hebben geen centen voor hout, zink of spijkers
en wonen op den grond, onder een paar plan
ken of een paar stukken zink van de Ingevallen
huisjes. Ik geloof wel dat u nu een klein ideetje
hebt van den toestand en de overtuiging, dat
deze cycloon weer een nieuwe ramp geweest is
voor P. R en niet minder voor onze Hollandsche
missie. Onze vicaar vertrekt Donderdag naar de
Vereenigde Staten op bedeltocht, doch hij gaat
met looden schoenen, wetend dat ook in Amerika
de toestand financieel zeer slecht is en dat hoop
op succes bijna niet verwacht kan worden. Doch
er moet iets gedaan worden om de schade te
herstellen.
De Missiedag, welke JJ. Zondag in de geheele
y.tholleke wereld werd gehouden, heeft nog
tms extra de aandacht onzer geloofsgenooten
^richt op den verheven, doch uiterst moelte-
«oDen arbeid onzer missionarissen. Opnieuw
gjn wij bezield geraakt voor het heerlijke werk.
daar in allen eenvoud enkel ter eere Gods
fgrdt verricht.
Zeker hebben velen op dien dag in stille hulde
getracht aan die ongetelde schare paters, broe
ders en zusters, die het offer van familie en
eederland gebracht hebben om het Evangelie-
voerd: „gaat en onderwijst alle volkeren” in
praktijk te brengen.
Zoo’n herinnering is nuttig en noodig, want
fel bet zorgvolle leven van allen dag vergeten
(U maar al te gauw de veel grooter nooden en
moeilijkheden van onze broeders en zusters in
O vreemde missiën.
Soms echter dringt plotseling uit de wllder-
aHOT der tropische gewesten een stem tot ons
gxr, die onopgesmukt en daardoor treffend
{opt, verhaalt van de ellende welke daar ge-
hden wordt.
Natuurlijk hadden we allen gelezen van de
nseselijke cycloon, welke op den 36sten Sep
tember Porto-Rico geteisterd heeft. Hoe erg
feit was en hoe zwaar ook weer de Hollandsche
wteiie in dat gebied geteisterd is, vernamen we
eerst uit de particuliere brieven, die dezer dagen
het vaderland bereikten.
Zoo waren wij in detarelegenheld kennis te
nemen van enkele brieven, welke Pater Inno-
ceatlus Verhoeven O. P. aan zijn familie schreef,
em die te berichten, dat hij zelf ongedeerd was.
maar ook om ae te vertellen van de zware be
proeving, welke deze Hollandsche statie opnieuw
getroffen heeft.
Men vreet het. Pater Verhoeven is een ras
echte Alkmaarder Twee maal acht jaar had hU
neds als trouwe volgeling van St. Dominlcus
fel bet zware missiegebied van Porto-Rico ge
zwoegd. maar nog was zijn ijver niet bevredigd.
Opnieuw in April 1931 verliet hij het Mhd
en zijn hoogbejaarden vader, om de stem van
gjn roeping te volgen.
En riet, nauwelijks was opgebouwd wat de
eytlöon van 1938 had vernield, of al weer wordt
deze arbeid Verwoest.
Wij veroorloven ons hier een en ander te ci-
heren uit het schrijven, dat Pater Verhoeven
and uit zijn standpulaats Comerio.
Maandagmorgen (36 Sept.) nJ. werd er offl
deel vanwege het gouvernement bekend ge
naakt dat ergens in de Caribische Zee, tusschen
de eilandengroepen, die daar liggen, zich een
cycloon gevormd had en de richting had inge
sleten naar P. R. en dat hoogstwaarschijnlijk
tusschen 9 en 13 uur ’s avonds de cycloon over
P. R. zou passeeren. U begrijpt algemeen alarm,
geloop en geschreeuw.
het genootschap niet
Intellectueel standpunt
wel andere leden dan
intellectueelen lid konden zijn en het ook wa
ren.
Nog een ander voorbeeld van een dergelijk
lid was Jan Leguit, een molenbaas uit Heer-
Hugowaard, die een van de verdiensten) kste
leden was en veel voor het genootschap heeft
gedaan.
Spr. ging hierna in het kort de verschil
lende door het genootschap gevierde jubilea
na.
In 1883 vierde men het honderdjarig be
staan van het genootschap. Dit feit werd op
zeer luisterrijke wijze gevierd en het was dan-
ook een waarlijk grootsch feest. Zelfs ver
scheen er een ultgebrelde feestgave, welke ge
drukt was bij Kluijtman.
Muren, deuren en ramen werden dichtgespij
kerd, hier en daar werden de daken nagekeken
tn de zinken platen met nieuwe spijkers vast
geklonken. De arme menschen zochten hun
beetje have en goed bij elkaar en namen hun
toevlucht in gemeentehuis, scholen, sterkere
huizen van particulieren, enfin, Iedereen zocht
op z’n best zich tegen de komende dingen te
verdedigen. s Middags was het zaaltje bij ons
beneden al Ingenomen door een vijf A zestal
families, die hun eigen hulzen niet vertrouw
den. De barometer (die bij een cycloon ontzet
tend daalt) wees absoluut geen komende cycloon
•an, stond zelfs hooger dan de vorige week. Doch
rit San Juan, per telegram en door de radio,
•erd vanwege het weerbureau maar steeds
rieuwe berichten doorgezonden dat de cycloon
Zog steeds de richting naar P. R- had.
Ongeveer twaalf uur ’s middags kwam
In die dagen bezat de vereenlging een merk
waardig lid. een zekeren Oovert de Beer. Deze
was afkomstig uit Friesland en een boeren
zoon. Onder zijn werk door deed hij allerlei
natuurkundige ontdekkingen die hem met de
grootste verbazing vervulden. Om de oorzaak
van deze verschijnselen aan de weet te komen
kocht hij natuur- en wiskundige boeken, die
hij op zijn kamertje ijverig bestudeerde. HU
bracht het tot schoolmeester In dienst van
een kerkgenootschap, wat hij tot 1795 bleef.
Daarna werd hU Ud van „Physlca" en gaf hij
lessen In astronomie.
Hieruit blijkt, dat
steeds op een star
stond, maar dat ook
-j--^aar zliten nu sinds jaar en dag de
i 1 ontwapenings-gedelegeerden van den
Volkenbond te Oenève, te Lausanne,
te Locamo en andere Idyllische oorden in
Europa te confereeren, te dlneeren, te
soupeeren en wéér te confereeren, enz. enz.
zonder ook maar een haarbreed te vorderen
op den langen en hindemisrljken weg,
welke naar ontwapening en naar echten
vrede leiden moet; de knapste koppen
zitten daarbij met de handen In het haar
of aaien bij gemis daarvan hun glad
den schedel; de heele wereld zit ermee...
En ondertusschen is door een doodge
woon Eindhovenaar de heele kwestie al
lang opgelost, zónder Oenève, zónder
Lausanne, zónder Locarno, zónder gecon-
fereer, gedlneer en gesoupeer!
De zaak is zóó eenvoudig, dat we maar
niet begrijpen kunnen, hoe *t komt, dat we
dAAr niet eerder aan hebben gedacht.
De ontwapeningsconferentie wil nieuwen
oorlog vermijden zoo constateert de vre
destichtende Eindhovenaar in een ons
loegezonden communiqué door het af
schaffen resp. verminderen der bewape
ning. Ieder van ons Is. ervan overtuigd, zoo
zegt hij, dat hiervan nooit Iets terecht zal
komen, omdat de x.g.n- „Ontwapenings
voorstellen" niet het doel hebben te ont
wapenen, maar om andere „Ontwapenings
voorstellen” te boycotien.
De heele kwestie wordt volgens zijn mea
ning dan ook heelemaal verkeerd aange
pakt en hij neemt daarom de vrijheid een
anderen weg te noemen, die z.1. onfeilbaar
naar het beoogde doel zal lelden.
Hij gaat uit van de vraag:
„Wie heeft te beslissen over oorlog en
vrede?”
Antwoord:
,De parlementen van alle volkeren!**
Tweede vraag:
„Wie heeft de middelen tot oorlogsvoering
beschikbaar te stellen?**
Antwoord:
..Eveneens de parlementen!”
Welnu, wat ligt dan voor de hand?
vraagt hij.
Dat doodeenvoudig de parlementen, resp.
de leden daarvan op de eerste plaats ook
de uitwerking van hunne beslissing onder
vinden!
Laat dus de Volkenbond al zijn leden
verplichten in hun grondwet de volgende
bepaling op te nemen:
1. a. Bij beslissing over „Oorlog of vrede”
moet In het openbaar, hoof de lijk worden
gestemd
b. Fractiedwang mag bfl deze beslissing
niet worden opgelegd.
2. a. De vóór den oorlog stemmende
leden moeten den geheelen oorlog als
gewone frontsoldaten zelf meemaken. ZIJ
kunnen niet bevorderd worden tot officier
en mogen niet In de etappe dienst doen;
2. b. de onder a. genoemde leden genie
ten tijdens den oorlog uitsluitend hun trac-
tement als soldaat; niet als parlementslid.
3. De tegen den oorlog stemmende afge
vaardigden blijven in hunne functie en
behouden ook hun salaris.
4. Uitzonderingen, om wat voor reden ook,
worden niet toegestaan.
Ten eerste lijkt deze maatregel den Eind
hovenaar psychologisch juist, daar wel geen
mensch zal gelooven, dat op zulke condi
ties ooit een meerderheid van afgevaar
digden vóór oorlog zal stemmen.
Ten tweede Is deze maatregel volgens hem
rechtvaardig, want wie zijn volk in vredes
tijd vertegenwoordigt, moet ook in den oor
log op de eerste plaats staan.
Ten derde zal de maatregel onmiddellijk
de volle instemming van de overweldigende
meerderheid aller kiezers hebben.
Ten slotte zal elk parlement, dat dit wets
voorschrift weigert op te nemen, zich zelf
voor de geheele wereld onsterfelijk bla-
meeren.
WU sullen Pater Verhoeven niet langer aan
het woord laten, doch zélf nog enkele regels
hieraan toevoegen.
Wie der lezers en lezeressen heeft in de laat
ste woorden van dezen missionaris niet gevoeld
de noodkreet van den werker wien allee ontno
men is, alles, behalve zUn vertrouwen op God.
Het eertijds rijke, doch nu ook doodarme
Amerika zal om hulp worden gevraagd. Doch
hoop op eenig resultaat is er niet.
Maar dan is er toch nog Holland, speciaal
Noord-Holland, met het centrum Alkmaar.
De stad, die zoo ontzaglijk veel dank schuldig
is aan de Dominicanen, en zoovele harer beste
zonen aan de Orde en de Missie afstond.
O, natuurlijk, zoowel in als bulten de stad is
matelooze misére en ellende. En toch durven
we het wagen hier iets af te bedelen voor de
Missie van Porto-Rico. Alleen, omdat we ken
nen de liefde onzer gewest- en stadgenooten
voor de missie en hun diepe waardeering voor
den arbeid hunner eigen zonen.
Wie dan ondanks de malaise nog een
gave vermag af te zonderen, zende die aan Pa
ter Verhoeven. Desgewenscht willen ook wU
gaarne onze bemiddeling verleenen. door giften,
die bij ons burten naar Porto-
De Burgemeester, Mr. W. c. Wendelaar.
hierna het woord nemend, wilde gaarne eenlge
woorden zeggen tot de jubileerende vereenl-
glng. HU wilde dit niet doen als lid, doch uit
hoofde van de positie die hU hier in Alkmaar
bekleedt. n.l. als burgemeester.
Bpr. leefde ten vollf mede met dit feest en
achtte het een groote prestatie om een der-
gelUk gezelschap honderd vUftig Jaar lang in
stand te houden, het is voorzeker een zeld
zaam jubileum.
In dezen tüd aou een dergeUjk geselschap
waarschUnlUk niet meer opgericht worden en
zeker niet in een zoo beperkten kring. In
dezen tijd wil iedere vereenlging zich zoo ver
mogelUk ultbrelden en in lederen kring door
dringen. Het verheugt spr. dat er uit den
ouden tijd nog zoo’n gezelschap ia overgeble
ven, want dit gezelschap, op zoo’n intellectu
eel peil staande, is een rustpunt te midden
van drukke bezigheden.
Spr. bracht het bestuur hulde voor den
goed Reorganiseerden avond, die bovendien
zeer leerzaam geweest was en gelooft niet dat
het gezelschap teloor zal gaan en hoopt dat
het met grooten luister het 200-jarig bestaan
zal vieren. (Applaus).
De voorzitter dankte den burgemeester voor
zUne harteUjke woorden en het deed hem
groot genoegen dat de burgemeester lid is van
dit genootschap. Spr. hoopte ook dat *s bur
gemeesters wensch in vervulling mocht gaan.
Hierna sloot de voorzitter het offlcleele ge
deelte van den avond. O
Bpr. wilde in groote lUnen den tijd der 16e
eeuw behandelen en wel voorzoover deze cri-
sistUd was. Het is ongetwUfeld een onderwerp
aldus spreker dat de belangstelling heeft,
vooral in dezen tUd waarin het ook crisis is.
De zestiende eeuw was de tUd die kwam na
de renaissance en de maatschappelUke om-
wentellngen die in die eeuw plaats vonden
waren daar min of meer een gevolg van. Re
naissance immers, beteekende de wederge
boorte van oude klassieke cultuur en opvat
tingen, het beteekende omwenteling van
Ideëen op velerlei gebied, in religie, kunst,
handel enz. en een opkomst van het vrUhelds-
ideaal.
De hervorming was een der geesteskinderen
der renaissance en had groote veranderingen
ten gevolge. Hierdoor ontstonden groote eco
nomische moeilUkheden. De bestaansvoorwaar
den werden moetUjker, terwijl een groote
werkloosheid begon te heerschen.
Een ander gevolg van de hervorming was de
secularisatie der kerkeluke goederen,
door een verschuiving van het bezit
vond. De adel begon in het begin van de eeuw
te bloeien, doch was na de uitvinding van het
buskruit spoedig tot den ondergang gedoemd.
Want de ridders waren geen steun meer voor
de vorsten, omdat de eersten in den regel niet
in het bezit waren van vuurwapenen en de
vorsten na de uitvinding van het kruit ge-
makkelUker staande legers in stand konden
houden. De adel moest langzamerhand de po
sitie van militair verlaten. terwUl ook hun
plaatsen als raadsheeren der vorsten door an
deren werden Ingenomen. Dit geschiedde door
de geleerden die meestal van gewone burgër-
lUke afkomst waren en büna nooit van adel.
Wel waren er later in de 16e eeuw nog eenlge
belangrUke ridders, doch hun aantal was zeer
gering. Een van de vele gevolgen van die eco
nomische veranderingen was het
van bouwland in welland en wel.
schapenteelt veel meer winst opleverde
bouwland; en winst was het kenmerk der 16e
eeuw.
Was de 15e eeuw meer Ingesteld geweest op
het geestelUke en op de gedachte aan het le
ven na den dood, de 16e eeuw was veel meer
geneigd tot de materie en belust op geld en
winst.
Door dat veranderen van bouwland In wel
land kwam een groot aantal werkkrachten
vrU. met het gevolg dat er een groot aantal
werkloozen ontstond, die spoedig tot pauperis
me vervielen.
De ontdekking van Amerika sleepte ook vele
ernstige gevolgen met zich mede en deze ge
volgen waren niet alleen gunstige. Wel werden
door die ontdekking vele zaken bekend en de
handelsmogeUjkheden grooter. maar Amerika
trok ook een groot aantal avonturiers, die
aangelokt werden door de verwachtingen van
groote rijkdommen. Deze avonturiers kwamen
in botsing met de hoogstaande beschaving
der Inca’s en Azteken, verwoestten deze en
stelden daarvoor hun ruwe zeden in de plaats.
De verwachte rijkdommen die Amerika zou
opleveren waren echter niet zoo groot. Wel
leverde Amerika tusschen 1531 en 1561 onge
veer 70 mlllloen gulden winst op. maar de
oorlogen die gevoerd werden kostten 120 mil-
lioen.
Bovendien had de groote trek naar Amerika
in Europa een grooten achteruitgang ten ge
volge, zoo moesten in Portugal negerslaven
het land bebouwen omdat de eigen bewoners
wegtrokken en in Spanje lagen de zilvermij
nen verlaten.
Er ontstond een groote zucht naar goud.
waardoor een teveel aan goud ontstond met al
de nadeelen van dien. Door dezen overvloed
daalde de waarde van het goud waardoor de
prijzen stegen soms tot het viervoudige toe.
terwijl de dagelUksche behoeften voor velen
nauwelUks te krijgen waren, omdat de loonen
niet in verhouding tot de waarde van het
geld stegen, doch gelUk bleven. Vooral de boe
ren hadden het zeer slecht en aten soms
boomschors en gras om in het leven te blij
ven.
Eigenaardig was het. dat de menschen ab
soluut niet begrepen waar deze economische
crisis vandaan kwam. Zelfs Luther begreep
het niet en schreef alles toe aan de
keraara welke hU uitgeroeid wilde zien.
Er waren in dien tüd ook wel gunstige om
standigheden. zooals de uitbreiding der in
dustrie, en het ontstaan van een wereldhan
del. Hiervoor was echter kapitaal noodig, maar
het bezwaar was. dat volgens Luther geen
rente verlangd mocht worden. hU beschouwde
rente, hoe gering ook, als woeker. CalvUn was
echter practlscher en stond een kleine rente
wel toe. ongeveer 5 pCt 10 of 14 pCt. vond
hö echter ook niet in orde. In dat opzicht
was CalvUn een man van den nieuwen tUd.
In de 16e eeuw ontstond ook een drang
naar wetenschap, men wilde alles weten. Voor
al de uitvinding van de boekdrukkunst schiep
hier de mogelUkheld tot zelfontwikkeling.
Trouwens, zonder de boekdrukkunst zou de
hervorming nooit zoo gemakkelUk terrein ge
wonnen hebben.
In die dagen nam ook de macht der vorsten
toe, zU hielden staande legers en voerden vele
oorlogen. In de 16e eeuw waren dan ook maar
21 vredesjaren en deze kwamen alleen maar
voor uit gebrek aan geld om oorlog te voeren.
De vorsten hadden dan ook dlkwUls groote be
talingsmoeilijkheden en betaalden hunne sol
daten wel eens met valsch geld, terwUl de
soldaat, daar hU wist dat de vorst van hem
afhankelUk was. steeds meer eischte.
Daar de belastinginning vrij moellUk was en
de vorsten steeds om geld verlegen waren, ver
pachtten zU deze belastingen aan de meest
biedenden om maar direct over geld te kunnen
beschikken zonder de beslommeringen van het
innen te dragen.
De bevolking voelde zich echter vrU onbe-
haaglUk. De boeren werden zeer brutaal en
stelden allerlei elschen, waarvan vele tegen de
geestelUkheid gericht waren. Luther koos ech
ter niet hun zUde doch dl van de adel, waar
door hU veel meer invloed op de wereld had.
De boeren trokken dan ook aan het kortste
eind. Ook- 11> Holland ging de derde stand
hard achteruit en verviel tot pauperisme. De
steden verkeerden doorloopend tn flnftncieele
moeilUkheden. hieven Invoerrechten en be
voordeelden eigen handel. Tot overmaat van
ramp leenden de vorsten van hunne onder
danen groote sommen die zU nooit terug
betaalden. Philips de tweede ging in twee
Jaar tüds twee keer bankroet.
Naar dit beeld geschetst was de toestand
dan ook zeer ernstig te noemen al waren er
ook eenlge lichtpunten, zooals de grootere
vrijheid van het individu. In vele opzichten is
de 16e eeuw dan ook gelUk aan onzen rijd.
Ook toen werd men door dezelfde rampen ge-
trofen als wU en waren zU even groot, al
moet men dit natuurUjk bezien in het raam
van dien rijd.
Maar ook onze tUd heeft hetzelfde licht
punt, het streven naar meerdere vrijheid, wat
het kenteeken van vooruitgang is. Het is een
voorrecht in onzen tUd te leven, want nu
kunnen we toonen ruggegraat te bezitten.
(Applaus).
De voorzitter dankte den heer Ooets har
telUk voor zUn interessante lezing en hoopte
dat hU nog meerdere keeren voor het Genoot
schap aou optreden.
gevel van ons huls af. Langzamerhand droop
de vloer van het water en vonden we het maar
beter om onze toevlucht te zoeken beneden in
de eetsalon of te wel het eethok, dat van ge
wapend beton Is en zeker geen gevaar van In
we een
Ik nam de electrische
lantaarn (het electrisch licht was natuurlUk
allang verdwenen), klom naar boven en na on
derzoek. zag Ik, dat op mUn kamer een tui
melraam. dat ik vergeten had vast te zetten,
uitgerukt was en onder mUn tafel was terecht
gekomen, wonder boven wonder zonder te bre
ken. Doch de regen kwam, geholjien door den
vrind, met een loeiende vaart binnen en zette
in een oogwenk mUn kamer onder water. Tafel
en boeken op mUn kamer waren natuurlUk
kletsnat.
Ongeveer twee uur 's nachts begon de baro
meter te stUgen, teeken, dat de kern van de
cycloon voorbU getrokken was.
Zaterdag JJ. herdacht het Natuur- en Let
terkundig Genootschap „Physlca”, officieel
„Bolus Nemo Satis Baplt” geheeten. het niet
alledaagsche feit, dat het honderd vUftig jaar
geleden was. dat het werd opgericht.
In ieder ander geval zou dit verbazingwek
kende feit reden te over gegeven hebben, het
luisterrijk te vieren, er een groot openbaar
feest van te maken en om de krocn op het
werk te zetten: een compleet boekwerk uit te
geven, waarin de belevenissen en opbloei en
dreigende ondergang, de werkzaamheden,
kortom de geheele historie van het genoot
schap zou staan opgeteekend.
Maar .dit is niet geschied. De kommervolle
tUden die zich ook in deze vereenlging heb
ben laten gelden, gedoogden niet, dat er zoo’n
uitbundig feestvertoon plaats vond. Het be
stuur meende dan ook dit keer met een een
voudige bUeenkomst te kunnen en moeten
volstaan. Maar ondanks al dien eenvoud was
de viering van dit feit alleszins waardig
noemen en kan het bestuur daarop met vol
doening terug zien.
We zullen hier niet uitweiden over al het
geen dit genootschap beleefd heeft en lot
stand bracht; dit is door bekwame sprekers
op die bUeenkomst gedaan, zoodat we kunnen
volstaan met een overzicht te geven over de
door hen behandelde onderwerpen.
Even over acht uur opende de voorzitter,
Mr. C. A. de Groot, de vergadering. Het ver
heugde spr. ten zeerste, dat zoovele leden hun
belangstelling voor dit gedenkwaardige feit
hadden betoond, door aanwezig te zUn. In het
bUzonder verwelkomde spr. den heer J. de
Lange, die reeds 58 Jaar lid van het genoot
schap is en het honderdjarig bestaan van het
genootschap had meegemaakt, terwUl hU
thans als eerelld het 150-jarig bestaan mede-
maakt. Spr. begroette eveneens afzonderlUk
den heer Ir, Kloos.
Hierna ving spr. rijn elgenUJke herdenkings
rede aan zooals diy op het programma ver
meld stond. Spr. Schetste uitvoerig het ont
staan en de geschiedenis van het genootschap.
Eenige Jaren voordat dit genootschap werd
opgericht, bestond reeds een dergelUke veree-
nlging. Maar doordat het ledental, dat nooit
groot geweest was. zeer slonk, werd deze opge
heven. Door de bemoeiingen echter van een
zekeren E. Verlang, werd in 1783 wederom een
genootschap opgericht.
Men scheen het in vroegere dagen nood-
zakelUk te achten dat een vereenlging wetten
had, wetten die. blUkens de voorbeelden die
spr. aanhaalde, in onze dagen in staat zouden
zUn den lachlust op te wekken.
In 1813 werd aan den naam van de vereenl
ging het praedlcaat „Natuur- en Letterkundig
Genootschap” toegevoegd; dit op aandrang
van eenlge leden.
De vereenlging bestond toendertüd uit ver
schillende soorten leden en wel: redlgeerende
leden, honoraire leden dezen weer verdeeld
in werkende en niet werkende leden en
z.g. buitenleden. De redlgeerende leden vorm
den in den regel het bestuur, terwUl de bui
tenleden diegenen waren, aan wie de behan
delde vraagstukken schriftelUk werden toege
zonden.
De huisvesting van het genootschap leverde
verschillende moeilUkheden op. ElndelUk werd
op 30 December .1784 besloten een eigen huls
aan "te-knopen en wel een aan het Verdron-
kenoqrd* bU de.Katholleke kerk. Hiervoor werd
de „kapitale” som van f 1395 betaald. Later
werd in den tuin van het huis een botanische
beplanting aangelegd.
De voorzitter gaf hierna het woord aan den
secretaris, den heer F. M. Maschhaupt die een
lezing hield over hetgeen het genootschap in
de laatste vUftig Jaar ervoer.
Op 21 October 1932 aldus spr. is het 150 Ja
ren geleden dat een twaalftal Alkmaarders bU
elkaar kwam en den grond legde voor het
Genootschap, dat nu anderhalve eeuw lang
een zekere rol in onze gemeente heeft ge
speeld. De wordingsgeschiedenis en de gestes
van ons Genootschap gedurende de eerste
eeuw zUn uitvoerig beschreven in de „Feest
uitgave ter gelegenheid van het Honderdjarig
Bestaan van het Natuur- en Letterkundig Ge
nootschap te Alkmaar” door den toenmallgen
voorzitter Dr. J. J. de Gelder samengesteld.
Werd dit eeuwfeest op luisterrijke wijze ge
vierd. de omstandigheden waaronder het 150-
jarig bestaan van „Physlca” wordt herdacht
zUn niet van dien aard om op even luisterrijke
wUee dit lustrum te vieren. DaarbU komt ook
dat de beteekenis van ..Physlca" in 1933 wel
een andere is geworden dan die van 1883.
Van eén ongekenden bloei van ons Genoot
schap mogen we in 1932 helaas niet spreken.
Wel heeft In het afgeloopen 50-Jarlg tUdperk
„Physlca” Jaren van voorspoed beleefd, zoo
dat in 1923 het aantal leden meer dan 100
bedroeg, het hoogste getal ooit bereikt. Maar
na dien top is een belangrUke
van het ledental en afname van de belang
stelling voor de bijeenkomsten te constatee-
ren.
Verschillende oorzaken hebben hoertoe me
degewerkt De vraag Is wel eens gesteld of
een Genootschap zooals 8.N.8.8. nog wel in
dezen tUd reden van bestaan heeft. BU de
herdenking van het eeuwfeest en de eerste ja
ren daarna, toen de kennis van natuurkun
dige vraagstukken nog verre van algemeen
was. had „Physlca" hier een dankbare taak
te vervullen.
De Jongere generaties hebben op Gymna
sium of Hoogere Burgerschool een natuurkun
dige opleiding genoten, terwUl goede rijd
schriften en populair wetenschappelUke wer
ken door zeer bevoegden geschreven in het
bereik van iedereen zUn. Volksuniversiteit en
radio-voordrachten zullen zeer zeker ook in de
laatste jaren niet zonder Invloed gebleven zUn
op den bloei van ons Genootschap.
Hoe is ook, als overal in de wereld, de men
taliteit veranderd. De vergaderingen hadden
tot in het begin dezer eeuw een meer deftig
cachet, terwUl de voordrachten uitsluitend
gehouden werden door de leden der Weten
schappelUke Commissie.
De vergaderingen hadden mln of meer het
karakter van soclëteits-avonden en het vast
houden aan deze traditie heeft langen tUd in
grijpende veranderingen in „Physlca”
gehouden.
Nog dienen een paar feiten vermelding om
de veranderde werkwUze van ons Genootschap
aan te toonen. In de laatste jaren
meerdere malen vergaderingen gehouden
combinatie met
gingen.
Nog niet lang geleden stond „Physlca” in
relatie met vele soortgelUke vereeniglngen in
ons land, publicaties en Jaarverslagen van de
KonlnklUke Bibliotheek, het Zoölogisch Ge
nootschap, het Zeeuwsch Genootschap van
Wetenschappen te Middelburg. Bataafsch Ge
nootschap. genootschappen in Leeuwarden en
OverUssel werden geregeld toegezonden. In
latere jaren Is het contact met deze Genoot
schappen verloren gegaan.
Evenals vroeger heeft ook in de afgeloopen
halve eeuw „Physlca” zich der traditie ge
trouw verre gehouden van elke politiek; nim
mer werden voor nationale feesten bUdragen
geschonken. Alleen in 1916 werd 150 uit de
kas geschonken aan het comité ter bestrij
ding der nooden door den watersnood in den
Anna Paulownapolder en Waterland ont
staan.
Een belangrUke gebeurtenis in de geschie
denis van het Genootschap is de verhuizing in
1906 naar het gebouw „de Unie”.
Vanaf 1802 werden de vergaderingen gehou
den in een lokaal van het Ptovenlerahuys.
Maar in 1906 werd men genoodzaakt het oude
lokaal, waarin men 104 Jaren had vergaderd,
te verlaten, omdat het in dit gebouw geves
tigd ziekenhuis de lokaliteit niet meer kon
missen. Als vergoeding voor het verlaten van
dit lokaal werd door de gemeente toegezegd
jaarlUks f 10Q aan 8. N. a 8. te betalen
zoolang het aantal leden meer dan vUfrien
bedroeg.
Nadat spr. gewezen had op de bUzondere
verdiensten van de leden J. de Lange. Comz
Dr. v. Gelder en Dr. WaalewUn. eindigde hU
met den wensch dat een volgende verslagge
ver niet genoodzaakt zal zUn aan „Physlca s"
graf de lUkrede uit te spreken maar zUne me-
dedeellngen zal kunnen eindigen met een stra
lend D-majeur accoord!
Na de lezing van den secretaris, die met
een hartelUk applaus beloond werd, deed de
voorzitter eenlge zakelUke mededeellngen.
