B
Kerstfeest
De kerstboom
Liturgie van Kerstmis
2
IHeüIige
Nacllrt,
NacMX
H
V
In vroeger dagen
Duitsch gebruik
Een oud Kerstliedje
Té
KV
c<
Oude gebruiken
Kerstverha len
5
EEN NAPOL1TAANSCHE KERSTGROEP
DE 'AANBIDDING DER WIJZEN
Naar een schilderij van Hugo van dar Goes
Jaarlijks worden ék meer dan
twintig millioen omgehakt
Mengeling van christelijke
heidensche gewoonten
Een deel van een Napolitaansche kerstgroep uit het Aart*
bisschoppelijk Museum te Utrecht
Voc
In geen katholiek gezin mag in deze dagen de kerstkribbe
ontbreken
U
■e
KERSTVREDE ÏN DE KINDERZIEL
MtC
ahnc
ratte
«oor
En we zitten samen al bij den haard
En éten koek met pruime taart.
Maar zelden was de Ms
diep en uitgebreid als in den
eeuwen.
Si sette dat kint op haren schoot.
Si cussedet voor syn mondekyn root.
Het was soo zoet
Wel was hagr doe
Susa minna, susa noet
Jesus minne sprac Marien toe.
Ons ghenaket die avontstar.
Die ons verllchtet also claer
Wel was haer doe
Susa nlnna, susa noe!
Jesus minne sprac Marien toe.
Die moeder makede den Kint een bat.
Hoe lleflic dattet daer inne sat;
Wel was haer doe!
Susa nlnna, susa noe!
Jesus minne sprac Marien toe!
Die os end’ ooc dat ezelkyn.
Die aanbaden dat soete Klndekyn.
Wel was haer doe!
Susa nlnna, susa noe!
Jesus minne sprac Marien toe.
■Hts.
hoop
bank
Dat huus dat hadde so rnenich gat
Daer Jesus in gheboren was.
Wel was haer doe
Susa nlnna, susa noe!
Jesus minne sprac Marien toe
Si sette dat kint op bare cnlen.
Si sprac .Groot eer moet U geselen".
Wel was haer doe
Susa nlnna, susa noe!
Jesus minne sprac Marien toe.
De
fndM
Merk
doel
Si sette dat Kint op haren aerm.
Met groter vreugde sach al aen
Wel was haer doe!
Susa nlnna, susa noe!
Jesus minne sprac Marien toe.
i-vereering soo
d der Mlddel-
TOon
Fa
der*
meu
onde
En
■rif i
delljl
eonf»
Indu
den
(toch
«p
Brits
■eva
Bbm
teere
aan
De
zond»
rentte
Br.tu
algen
SU
tegen
geerti
«tip i
wet 1
vendi
«■tbc
beduc
sonde
voorn
tta si
boud»
Men zegt, dat bet Kerstfeest langzaam aan
gaat verminderen in glans en blijdschap. Men
zal echter niet durven vóórspellen, dat bet ooit
aal kwijnen, want soo oud als de nieuwe aarde
la. zoo oud is het Kerstfeest en als bet ver
anderingen heeft ondergaan, dan was dat toch
slechts in ulterlljken vorm van viering. Niet In
de kerken, warm in den kouden nacht, maar In
de hulzen. Ook vroeger reeds in de middel
eeuwen hebben zich verbasteringen ingedron
gen onder heidensche Invloeden, maar het feest
self bleef toch zuiver bewaard onder de geloo-
vigen. In de eerste middeleeuwen brachten de
menschen geschenken rond bij hun vrienden.
Dit geschiedde onder luidruchtig gezang en al
le gevolgen van dien, bestaande in opstootjes
en lichte schermutselingen. Dit duurde echter
niet lang, want het werd van booger hand ver
boden. Toen liep deze gewoonte, maar In ver
sachten vorm over naar het Nieuwjaarsfeest.
Het Kerstfeest heeft het oude heidensche
Oermaansche .Joelfeest" volkomen verdrongen
en ook bet Midwinterfeest, dat met Kerstmis
samenviel, is geheel uit de mode. Het Joelfeest
was gewijd aan den Germaanachen Zonnegod,
doch verdween langzaam aan onder invloed van
bet Kerstfeest. De liederen, die op Kerstmis
werden gezongen, kan men verdeelen in kerk
liederen, kind^Uederen en nachtwachtliedjes.
Een der oudste kinderliedjes is JSusa minne",
een liedje, dat men nog wel eens hoqrt zingen.
Die koek was dan natuurlijk weer een speci
ale Kerst koek, die uitsluitend in den Kerstljjo
werd gebakken, en die niets anders was dan
de oude „duvekater". Het bakken van de dui
vekaters werd echter op een moolen dag ver
boden en wel om hoogst democratische redenen.
De bakkers van toen, niet veel anders dan de
bakkers van tegenwoordig, meenden voor net
meerdere geld van rijkere menschen beter waar
te moeten leveren dan voor den stuiver van den
arme. Dit was niet naar den zin van de ue-
stuurderen, die van meening waren, dat de
duivekaters van den minvermogende precies
even lekker moesten zijn als van den beter be
deelde. Waarin ze trouwens groot gelijk had
den. Het lukte natuurlijk niet, want de bak
kers togen weer aan het werk om een nieuw
soort koek of brood voor den dag te tooveren.
Md
zjjn. die ook maar in de verste verte aan bet
heldendom denken, wanneer zij bij den heiver-
lichten kerstboom het „Stille Nacht" ringen.
De Kerstboom heeft zijn intrede gedaan en is
een onmisbaar ornaat geworden van de huis
kamers. waar hjj de eenheid van de familie
symboliseert en vreugde brengt aan allen en
waarlijk niet aan de kleinen alleen. Want wordt
de Kerstboom ook niet gebruikt als gesehen-
kendrager, die menig vnendelljkbeldje tus-
schen zyn eeuwig groen verbergt? Laten we
daarom genist den Kerstboom in eere houden,
al zou hl) wat misstaan naast een Kerstkribbe
die zeker veel directer verband houdt met de
hooge beteekenis van de Geboorte van Chris
tus.
Het kerstblok. Inspireerde tot verhalen en
sprookjes. Moeder de Gans, eigenlijk de kerst
gans. was een van de meestgeliefde vertelsels
en Roodkousje. eveneens de kerstgans met haar
roode pooten. behoorde ook tot de gebruikelijke
sprookjes, die uiteraard in vele variaties wer
den verteld. Over geheel West-Europa waren
deze sprookjes verspreid en de volksdichters
begonnen ze op te teekenen en vasten vorm te
geven. Toen kwamen ze weer langs anderen
weg terug en werden vertaald uit het Spaansch.
Italiaansch en het Fransch. Sinds lang zjjn
deze sprookjes niet meer levend onder ons.
Thans kunnen wij in alle mogelijke tijdschrif
ten en periodieken andere verhalen vinden, die
T^vS liturgie van Kerstmis spreekt ons over
IJ het meest ontroerende verhaal dat men
rich denken kan: de geboorte van het
Kindje Jejus. den Verlosser der wereld. Maria,
de Maagd, baarde haar eerstgeboren Zoon en
wikkelde Hem in doeken en legde Hem neer in
een kribbe, omdat er voor hen geen plaats was
in de herberg.
En dan komt de engelen-boodschap„Ziet
ik verkondig u een groote vreugde, die voor
geheel het volk zijn zal: dat u een Zaligmaker
werd geboren, die Christus de Heer is, In de
stad van David."
In het Evangelie van de „Dageraadsmis
wordt ons verteld, hoe de herders kwamen om
het kind te aanbidden en de Introïtus van deze
Mis spreekt van den Vader der toekomende
eeuwen aan wiens Rijk geen einde zal wezen.
En verder bidden wjj In dezelfde Mis: „Al
machtige God, wU smeeken u, geef ons die
overstroomd worden van het nieuwe licht van
het menschgeworden Woord, dat in onze wer
ken weerschljne, wat in onzen geest door het
Geloof schittert.'
In de derde Mis opent het Evangelie met de
beroemde woorden: „In den beginne was het
woordhet Evangelie dat dagelijks in de
heilige missen als laatste Evangelie wordt ge
lezen. In deze Mis echter wordt bet als hoofd
evangelie gebruikt en dit heeft zijn bijzondere
beteekenis, omdat Kerstmis het feest is van de
geboorte van Christus, den Zoon Gods, die het
begin en het einde is van alle dingen. Daar
om bidt dé Kerk tot Christus: „U beboeren
de Hemelen 'en U behoort de aarde, het wereld
rond en zjjn volheid. Gij hebt ze gegrondvest."
Aldus zegt het Offertorium in zjjn hooge wijs
heid.
Dit is de juichtoon van de Kerstmis al den
tijd, dat bet feest duurt. Voortdurend wordt in
de liturgie, ook in de feesten na Kerstmis, ge
sproken over het Kerstkindje, geboren in een
armen stal. Ook op bet feest van Sint Stepha
nos worden wij er aan herinnerd, dat Christus
om onzentwil een wreeden dood Is gestorven en
het feest der Onnoozele Kinderen herinnert
ons, hoewel in minder juichenden (pon, aan
de geboorte van den Godmensch. voor wien
zoovele onschuldige kinderen bet leven lieten
w v
niet noeneer In familiekring als wel in zangver-
eenlgingen, waar bet steeds een dankbaar lied
is geweest. Het Bedje vertelt van de goede zor
gen van Onze Lieve Vrouw voor het Kindje
Jezus, hoe zjj het kind „een badje maakte" en
het „voor zijnen mond” kuste. Ook de os en de
ezel spelen hierin hun gebruikelijke rol. Dan
zijn er nog de nachtwachtliedjes, minder aan
genaam dan de kerstliedjes, maar toch nog in
zwang tot voor een dertigtal jaren, toen de
nachtwacht zijn gebroken liedjes in den Kerst
nacht zong, zonder ook maar één couplet be
hoorlijk te kennen.
In den Haag heeft zoon nacht wacht lied eens
furore gemaakt, doordat bet met veel vertoon
zou gezongen worden. Den Hagenaars het
was in 1868 was beloofd, dat na middernacht
een zoet geluid op hen zou neerdalen en inder
daad waren de nachtwacht* en een stel muzi
kanten den toren opgeklomm&i, waar ejj luid
en plechtig een Bed aanhieven. De Hagenaars
zelf echter hebben niets gehoord van het mu
zikale lawaai, dat boven op den toren gemaakt
werd.
Ook het Kerstblok, nu uitgestorven, was een
oud gebruik, dat ook In Vlaanderen bekend
was. Het was een groot blok, dat met Kerstmis
In den haard werd gestookt. De Vlaamsche
schooljongens brachten zoo'n blok mee op den
vooravond van Kerstmis, voor den meester
Terwijl dan in de gezinnen het blok brandde,
zong men het oude wijsje:
ook alle op Kerstmis spelen, maar die geen
sprookjes meer kunnen genoemd worden. Het
zjjn meeslap verhalen van minder oppassende
jongelieden, die het ouderlijke huls ontvlucht
zijn en door de kerstgedachte aan hun jeugd
worden herinnerd, om daarna in de ouderlijke
armen terug te keeren juist op^iet oogenbhk,
dat de bedroefde ouders hun Kerstvreugde het
meest vergald zien door het ongeluk, dat ben
in hun kind had getroffen
int Nlcolaas Is voorbij. Het is kouder ge-
worden. We hebben vorst gehad. De win-
ter is strenger geworden. De beroemde
donkere dagen zijn voorbij en de helderheid
van den Kerstnacht is aangebroken. O, Kerst
nacht, schooner dan de dagen,’hoe kan Hero-
dec X licht verdragen, dat in uw duisternissen
blinkt.... Het wis voor Herodes Inderdaad
geen eenvoudige taak, het licht van den
Kerstnacht te verdragen. En dit geldt ook be
den ten dage voor alle Herodessen. voor de ve
len, die in onmin leven met God. met zich zelf,
met hun naaste verwanten, met hun vrienden.
Voor allen, die niet de boodschap van den vre
de dienden maar de boodschap van den baat
en de hebzucht....
Kerstmis, het feest der Geboorte. Het oude
feest, dat geen mensch voorbij laat gaan zonder
ontroering en zonder drang naar Uefde. Kerst
mis, het feest, dat zelfs In de leegste en koud
ste menschenriel vonken doet opspetten, bet
feest, dat weerklank vindt in de oorden des
vermaaks, ^jwaar minstens de kerstboom glanst
en waar bet ..Stille Nsebt" weemoedig weer
klinkt, omdat bet dkkr geen dieper beteekenis
kan hebben, geen diepere dan een o, zoo flau-
wen afglans van het heimwee naar het verloren
Paradijs.
Kerstmis in de kerken en thuis.Na bet
hoogfeest de twee dagen van huiselijker fami
liegeluk. De dagen, dat We ook rimpel en vroo-
Ujk feestvieren en het lied laten klinken na
den feestmaaltijd, dien we ons niet behoeven te
ontzeggen..., wanneer we althans gedacht
hebben aan den evenmensch. die zonder ons
niet zou kunnen vieren het feest, dat vóór alles
den arme recht tot blijdschap moest geven,
omdat Christus armer dan wie ook in een ar
men stal werd geboren onder den kouden glans
der sterren.
om de eeuwige zaligheid te ver waven. Wij
leven en sterven In Christus als deze kinderen,
omdat Christus begin en einde is van alle
leven.
Aan deze liturgie is die van den laatsten
advent-Zondag voorafgegaan, bebeeracht door
het Rotate Coeli: ..Dauwt Hemelen, dauwt en
dat de wolken den Gerechten regenen, de
Aarde opene zich en doe den verlosser ont
spruiten-
In de collecten der Mis zegt de Kerk: „Ver
wekt, smeeken wij. Heer, uwe macht en kom en
sta ons bij met groote kracht, opdat door de
hulp Uwer genade. Uwe barmhartigheid ont
ferming bespoedige, wat door onzen zonden
wordt tegengehouden." De volheid der tijden Is
gekomen. De Boetprediker Joannes roept in
de woestijn: Bereidt den weg des Heeren.
maakt recht Zijne paden.... alle vleeach zal
het Heil Gods aanschouwen.” En In de Com-
munio: „Zie, de Maagd zal ontvangen en een
Zoon baren, wiens naam Dnmanuel zal zijn."
Speciaal wordt zjjn weesgegroet vermeld
„Wees gegroet. Maria, vol van genade, de Heer
is met U, gezegend rijt gij onder de vrouwen
en gezegend Is de vrucht uws llchaams."
De Kerk telt als een verheugde Moeder de
dagen waarna zjj bet Goddelijk Kind ontvan
gen zal: „Dezen dag zult Gij weten, dat de
Heer zal komen en ons vertossen zal, en mor
gen zult Gjj de heerlijkheid des Heeren rien."
(Vigilie van Kerstmis). De Heer aal komen en
ons redden indien wjj vol eenvoud onze zuive
ring bewerken. De Kribbe U gereed en ge
maakt om .Met blijdschap Uwen Eenig Ge
boren Zoon als onzen Verlosser te ontvangen."
En indien onze harten gezuiverd zijn, wordt
ook bet doel, dat rich de Kerk voor den Advent
voorstelt bereikt: „Dat wij Hem ook als Rech
ter met gerustheid aanschouwen mogen."
De Advent is voorbij. Christus is gekomen.
Indien de Kribbe van ons Hart bereid gemaakt
is, kunnen wjj met den Psalmist uitroepen:
„Opent Uw poorten: en de Konlng der Glorie
zal binnentreden". Wanneer nu Christus btj
ons binnentreedt, kunnen wij vreugdevol zin
gen de Hymne van Kerstmis: „Glorie rij God
in den Hooge en vrede op aards aan de men
seden van goeden vil.”
In het midden der vorige eeuw werd in ons
land de Kerstboom geïmporteerd. HU kwam
uit Dultschland tegelijk met verschillende ver
haaltjes. die men uit het Duitsch had vertaald.
De kerstboom is niet bepaald een christelijk
symbool, doch stamt vermoedelijk van de oude
boomfeesten der Germanen. Over het gebruik
van een denneboom op het Hoogfeest is dan
ook herhaaldelijk gewezen, maar wie zal uit
maken, of er beden ten dage nog menschen
et is niets nieuws, dat er hands! wordt
gedreven in kerstboomen. doch het k
wellicht minder bekend, dat er jaarlQlu
meer dan twintig millioen boomen voor wor
den omgehakt. Een heele onderneming dut,
de kerstboom.
Intusschen Is bet nog geen eeuw reisden,
dat de kerstboom uit Dultschland over Europs
en Amerika werd verspreid. In dien eersten tijd
bestond er uiteraard geen handel in deze boo
men wie een kerstboom wilde hebben, tnk
naar een bosch en hakte een spar om en hg
was gered. Maar langzamerhand groeide tat
gebruik, de behoefte werd zoo groot, dat nte
alleen de bozschen werden bedreigd, maar em
georganiseerde kerstboomenhandel nonH—fr.
ItJk werd- De eigenaars van sparrenbosschm
begonnen nu natuurlijk bezwaren te makes
tegen de plunderingen, omdat rij ontdekte^
dat de jonge boomen meer dan ooit waarde
kregen en zoo ontstond langzamerhand ees
belangrijke handel In sparren en dennen.
Men legde zich ook toe op een bepaalde cul
tuur van spar en den omdat de kerztixna
bijzonder van vorm moest zijn: van onderen
breed, spits toeloopend naar den top. Btj voor
keur gebruikt men die soorten boom, die een
aangenamen harsgeur verspreiden.
Het hakken van kerstboomen begint reedt
in October en men hakt juist die boomen dw
de verdunning der bosschen het eerst ow-
bodlg maken. Dit is nog een groot voordeel
voor de bezitters bovendien, want ook zondw
vraag naar kerstboomen. zouden honderden
boomen moeten verwijderd worden, om aan dl
andere boomen een vrijen groei te kunnen toe
staan.
We verbazen ons soms over de hooge prijzen,
die voor kerstboomen worden gevraagd, maer
de schuld hiervan ligt niet bij de eigenaars der
boomen. maar bjj de tusschenhandelaan, db
groote kosten hebben aan het vervoer en O»
tr nooit zeker van rijn of de boomen goed rzn
de hand zullen gaan. De boomen die ril
kocht hebben, kunnen zQ. als ze verder onver
kocht blijven, niet teruggeven. Daarom moeWz
zij In het begin wel tamelijke prijzen vragen,
Hoe dichter men echter Kerstmis nadert, dn
te goedkooper worden de boomen. Wie her
innert zich niet de kerstboomenmarkten. dh
jaarlijks juist in de allerlaatste dagen voer bet
Hoogfeest de drukste belangsteUing trekken?
Dan gaan de boomen als het ware bl) hres nhrr
van de hand, maar dan Is de wtnst voor den
verkooper ook buna nihil Den dag na Kerst-,
mis, of liever op Kerstmis zelf reeds ril» de
boomen geen oent meer waard.
Onder deze om stand tgheden mag men de
verkoopers, die in de donkere dagen en aren
den bij hun bdotnen staan te rillen van de kat,
niet boos aankijken, wanneer zjj soms een
winst van honderd procent maken op hun ar
tikel. al la het dan ook te betreuren, dat vele
minder bedeelden zich de vreugde van den
kerstboom moeten ontzeggen, omdat ril
geld hebben. Het feest r*n Kerstmis inuna»
zou juist vóór alles bet feest der armen Moe
ten rijn, want Christus werd arm geboren rit
een arme moeder.
