H
I
E
i
I
OVER „STERKE MANNEN”
Spanje-Primo de
Ml
Rivera
Tegenstrijdig
1
Het bevolkings
vraagstuk
f a
T ooneelprijs vraag
OVERTUIGENDE CIJFERS
J
VRUDAG 31 MAART
NIEUWE VLUCHT NAAR DE STRATOSFEER
K.R.O.-GIDS
Een rijk programma
Repetitie van De Graal
GEEN EENHEIDSFRONT?
ns
Oranje-herdenking
„HET VUILE EI”
Voor Friesland te Leeuwarden
Een bankdirecteur beleedigd
DE WAALSTEEN-INDUSTRIE
Voorloopige loonsverlaging
Het weer op Zondag
Export van planten naar Frankrijk
KATH. KIN HERUITZENDING
Minder mooi, maar toch nog zacht
In het bisdom Haarlem
KANO-WERF VERBRAND
VOORZICHTIG MET VUUR!
Vier H.A. bosch verbrand
Insigne voor Rome-pelgrims
Sociaal-Democraten
Communisten
LIDWINASPEL
TE SCHIEBROEK
Verzet tegen de Duitsche handels
politiek
Ingenieur Max Cosijns, de medewerker van prof. Piccard,
gaal thans een nieuwe vlucht naar de stratosfeer ondernemen.
Cosijns in sijn laboratorium bezig aan de voorbereiding van
de expeditie
f 500 uitgeloofd door het tijdschrift
„Katholiek Tooneel” voor
een goed katholiek
tooneelwerk
9a
1
is
roerend
toch
hem
17»
34
nl
«31
het open
en
verre in
(Nadruk verboden)
L
14
w
In werkriükheld een geboorteoverschot aanwezig.
ZU bevinden rich alle In een meer of minder
die
rds.
Dit zjjn de feiten!
Nu afwachten of er behalve den heer
Feberwee één liberaal is, die de waarheid
durft oververtellen.
Openbaar
313
834
kwaad dit opnieuw
nu de verkiezingen
van
den
Met deze verandering in de algemeene lucht-
drukverdeellng zijn de vooruitzichten voor bet
einde der week wezenlijk veel onzekerder ge
worden. Naar alle waarschijnlijkheid zal het
weer dan onstandvastig en niet meer zoo mooi
zijn als het aan het begin der week was.
aanvankelijk een
Europa te zullen
wel niet eindigen
zal worden maar
Openbaar
Bijzonder
dat de onderwlj*-
gebeel uit ons
Bijzonder
31
45S
Bijzonder
760.394
4.253
de
hoop
vier) en prof. L.
vleugel).
Zaterdagavond
cabaret-ensemble
130 gulden
96 gulden
In de buurt Kalsdonk onder Etten (N.-Br.)
heeft een boschbrand gewoed, waarbij ongeveer
4 H A schoorhout. benevens een groote hoe
veelheid opgestapeld bout, verloren ging, eigen
dom van den heer C. B., aldaar. De gemeente
politie, geholpen door omwoners, slaagde er na
harden arbeid in het vuur te dooven.
De brand is vermoedelük door onvoorzichtig
heid ontstaan.
As. Zondag 3 April zal een groote repetitie
gehouden worden op het Stadion te Schlebroek
voor leidsters uit alle plaatsen.
De hoofdelüke omslag goor trein kosten. etc„
is gesteld op 1.per persoon.
Voor Amsterdamsche leidsters is er nog ge
legenheid zich op te geven tot Zaterdagmorgen
ulterlljk 10 uur, Graalhute Vondelstraat 86, tel.
84039.
Zondagmorgen verzamelen onder de klok van
het C. 8. (binnen) om 9.45 uur. Om 13 uur
worden we op Schlebroek verwacht, waar we
den geheelen dag blijven repeteeren.
We rekenen op alle leidsters Van deze repe
titie hangt voor een groot deel het slagen van
ons spel af.
Excelsior?
In het district der Kamer van Koophandel
en Fabrieken voor de Oeldersche Vallei groeit
bet verzet tegen de maatregelen der Duitsche
agrarische politiek, die vele belangen van dat
district, met name den grooten eierultvos».
enorm schaden. In Barneveld werd een opzien
barende protestvergadering gehouden. In Putten
volgde men dit voorbeeld.
Deze week kwamen de burgemeesters der dis-
trtctsgemeenten te Amersfoort bijeen op uit.
noodlging der Kamer van Koophandel, om de
situatie te bespreken en te overwegen, wat door
gezamenlijke actie gedaan kan worden, daar
vele gemeenten Immers goederen tot dusver uit
Dultschland betrekken, die zonder veel moeite
ook elders zijn te bekomen. De besprekingen
hadden een vertrouwelijk karakter.
Exporteurs naar Frankrijk van planten wor
den verzocht ulterlijk 3 April as. hun opgave
te zenden van hoeveelheden planten met en
■onder kluit, verzonden in de maanden April,
Mei en Juni 1933, met vrachtbrieven aan den
voorzitter der contlngenteertngs-commisrie, mr.
W F. Wery, Laan van Meerdervoort 36 te Den
Haag, zulks ter verdeeling van het kwantum,
dat aan Nederland over April, Mei en Juni zal
worden toegewezen.
Het ongewoon warme weer, waarmede de week
begon, bereikte Woensdag zijn hoogtepunt maar
de algemeene luchtdruk-verdeeling was toen
reeds zooveel veranderd, dat aan den langeren
levensduur van dit mooie weer getwijfeld moest
worden. Het gebied van hoogen luchtdruk, waar
binnen het weer zoo mooi was, hoofdzakelijk
tengevolge van windstilte, trok zich meer en
meer naar het Zuiden van Europa terug, terwijl
over Noord-Amerlka de luchtdrukklng daalde.
Het gevolg hiervan was. dat over de Noordelijke
helft van ons werelddeel een koele Westelijke
luchtstroom dóórkwam, die ook hier te lande
afkoeling bracht.
Het doorkomen van een zeer kouden lucht
stroom uit het Noord-Oosten bij Ijsland scheen
sterke afkoeling In West-
brengen. De week zal dus
zonder dat het iets koeler
dit zal hoogstwaarschijnlijk
slechts van voorbijgaanden aard zijn. De wind
zal weer naar het Zuid-Westen terugloopen.
zoodat de inval van een kouden luchtstroom uit
het Noorden niet mogelijk zal zijn. Daardoor is
de kans op Noord-Westerbulen uiterst gering
en zullen wij veeleer tamelijk rustig, zacht en
waarschijnlijk eenlgsrins regenachtig weer kun
nen verwachten. Naar bet zich laat aanzien zal
het weer over bet algemeen een lente-achtlg
karakter behouden, hoewel niet dat ongewoon
mooie weer van het begin der afgeloopen week
te verwachten is.
Derhalve is bij bet bijzonder onderwijs het
aantal leerlingen per school en per onderwijzer
grooter dan bij bet openbare. Het openbare is
dus duurder.
Eenmansscholen
Tweemansscholen
Oroote scholen (dX: 8 of
meer onderwijzers)
„Het zijn dan ook alleen onze geestdrift en
hoop, iets, zoo mogeBjk véél, voor het welzijn
van ons Vaderland te kunnen doen, die ons
Verbond tot het besluit brachten Candida ten
voor de Tweede Kamer te stellen. Een genoe
gen is het waarlijk niet zich in dit gezelschap
te moeten begeven. De korte ervaring, die de
meesten van ons met de politiek eerst heb
ben, Is reeds voldoende om ons te doen be
seffen, wat onzen afgevaardigden nog te wach
ten staat.
Slechts de vaste wil. die in ons
- leeft, om het kwaad in den wortel
tasten, beeft onze actie bepaald.**
Verbond
aan te
Blijkens den nieuwen KK.O.-glds zal de
zeereerw. heer pastoor F. C. van Beukering
Zondagmorgen een verklaring van het H. Mis
offer geven, mede In verband met de gebeden
en gezangen van den dag. De gezangen worden
uitgevoerd doos het volk en de Sc hola In de
kerk van St. Antonlus Abt te Rotterdam.
's Avonds treedt de Russische concertzangeres
Anna el Tour op. aan den vleugel begeleid door
Fred. Boshart.
Dinsdagavond na de Lijdensmeditatie door
prof. dr. F. Feron concerteert het vocaal ensem
ble, onder leiding van Jaap Vranken, met mede
werking van de harpiste Phia Berghout.
Vrijdagmiddag wordt een uitvoering gegeven
van gewijde muziek door „Het so lis ten-en
semble', onder leiding van Olivier Koop. Het
ensemble bestaat uit de dames Francoise Vet-
ter-Hendriks (sopraan), Jo Immink (mirwi- -
alt). Truus ter Bteege (mezzo-sopraan) 'ten de
heeren Vincent van Ben tenor) en Luc. Boll
man (bas-bariton). Uitgevoerd wordt os. de
Passlezang van den H. Alfonsus
Avonds relayeert de KR O. het Europeesch
concert uit de studio van Polskle Radjo te
Warschau door bet phllharmonisch orkest
onder leiding van O. Fltelberg en Walerjan
Berdlajeff. Medewerkenden zijn Eva Ban-
drowska (sopraan), Karol Szymanowski (kla-
Ursteln (begeleiding aan den
w#; -
Het tijdschrift „Katholiek Tooneel' publiceert
thans de voorwaarden, verbonden aan de door
dit blad uitgeschreven prijsvraag.
Het tooneelstuk moet oorspronkelijk zijn en
niet opgevoerd of uitgegeven. Voorts wordt
geëtocht, dat bet gegeven berust op algemeen
Katholieken grondslag, waarbij bet te behande
len onderwerp overigens geheel aan den auteur
wordt overgelaten. Het spel moet bestaan uit
minstens drie bedrijven, met een speeltijd van
ongeveer 3% 3 uur.
Teksten zoowel voor gemengd als ongemengd
tooneel komen in aanmerking, terwijl bet werk
door het leekentooneel moet kunnen worden
gespeeld. De deelneming staat open voor alle
Nederlandsen sprekende landen, terwijl de stuk
ken in de Nederlandsche taal moeten zijn ge
schreven. Uitdrukkelijk wordt als voorwaarde
gesteld, dat bü de geschreven teksten bet hand
schrift duidelijk leesbaar moet zijn.
De prijs voor het bekroonde werk bedraagt
800. Het blijft bet volledig eigendom van
.Katholiek Tooneel”.
De jury zal bestaan uit vijf bevoegde personen,
waarvan de namen nog nader zullen worden
bekend gemaak. De jury behoudt zich bet recht
voor den prijs niet toe te kennen. Indien de
inzendingen niet aan de verwachtingen voldoen.
De stukken worden tot en met 16 Juli 1933 in
gewacht bij de Redactie van „Katholiek Too
neel", Pythagorasstraat 14, Amsterdam-Oost. Zij
moeten voorzien zijn van een motto en verge-
zeld gaan van een gesloten enveloppe. Op deze
enveloppe beboert vermeld te staan bet motto,
waarmede bet stuk Is onderteekend. terwijl inge
sloten moet zijn een briefje, dat naam en adres
vermeldt van den schrijver.
Onder goedkeuring van deken H. Meyer te
Asten, voorzitter der regellngscommissie voor
de pelgrims naar Rome, beeft de edelsmid
A van Berkel te Utrecht een insigne In den
bandel gebracht, dat speciaal te vervaardigd
voor de Nederlandsche pelgrims naar Rome.
De politierechter te Roermond heeft uitspraak
gedaan in de zaak tegen O. 8. «1 jaar te
Helmond, die aan het ultstalkantoor van „Het
Vuile Et” aldaar een carton gedurende onge
veer 14 dagen had uitgehangen. Hierop kwa
men beleedlgende uitdrukkingen voor ten na-
deele van den heer B directeur eener bankin
stelling aldaar. De beklaagde, tegen wien
schriftelijk werd vonnis gewezen, zag zich
veroordeeld tot twee maanden gevangenisstraf.
Koloniehute aan zee reeds
stadium zijn.
Met algemeene stemmen besloot de vergade
ring bet bestuur te machtigen de beide Kolonle-
hulzen van den Bond voor Oroote Gezinnen.
nX te Boxtel en te Egmond. over te nemen.
Tenslotte werd bet jaarverslag van de secre
taris behandeld. Hieruit bleek, dat bet aantal
actieve afdeellngen, dat werkelijk kinderen uit
zendt, te gestegen tot 31.
Ondanks de ongunstige tijdsomstandigheden
zijn in het Bisdom Haarlem door de Katholieke
Kinderuitsendlng In totaal 135.075 verpleeg -
dagen gemaakt en zijn in totaal 3397 kinderen
uit het bisdom uitgezonden. Dat zijn verreweg
de hoogste cijfers, ooit In ons bisdom bereikt.
Over het financieel verslag van den penning
meester ontspon zich ook een uitvoerig debat,
waarna aan den penningmeester décharge werd
verleend.
Om 6 uur werd deze goed bezochte en geani
meerde vergadering gesloten.
kan men genieten van het
Doeke Stuurop en van Geert
Dils, liedjes aan de lult.
Lezingen worden o.m. gehouden over: de ont
wikkeling der crisismaatregelen; monumentale
werken van decoratieve en plastische kunsten
over Paaacbgebruiken in Dultschland.
De KJLO.-glds vermeldt de aankondigingen
met vele en goede Illustraties, welke het aan-
hooren ongetwijfeld aantrekkelijker maken.
n de „Nederlander" wordt er nog eens de
aandacht op gevestigd en tevens met feiten
en cijfers aangetoond, dat de nog steeds
herhaalde bewering, ate sou de blzondere school
ons onderwijs versnipperen en duur maken,
geen steek houdt.
Het kan inderdaad geen
in herinnering te brengen,
voor de deur staan.
Want wie zou meenen,
kwestie en de onderwijsstrijd
politieke leven verdwenen zijn, vergist zich.
En men behoeft er dan ook niet verwonderd
over te staan, wanneer bij de stembus klanken
worden vernomen, welke ate echo’s zijn uit den
tijd, toen van de pacificatie op onderwijs-gebled
niet, of nauwelijks sprake was.
Het gedocumenteerd artikeltje uit de „Ned."
laten wij hier in zijn geheel volgen:
Woensdagmiddag hield de Kath. Klnderuitzen.
ding in het Bisdom Haarlem, ónder voorzitter
schap van Dr. H. Damen te Haarlem in het 8t
Bavogebouw haar jaarvergadering. De voorzitter
herdacht allereerst Pastoor van Mersel, die veel
voor de katholieke kinderuitzendlng heeft ge
daan.
Nadat dit was gedaan, deed de voorzitter
eenlge mededeellngen. Allereerst omtrent den
verpleegprüs. welke ook nu weer werd vastgesteld
op f 120 per dag en per ktnd.
Op aandrang uit de vergadering, om dezen
prijs in verband met de moeilijke tijdsomstan
digheden lager te stellen, merkte de voorzitter
op. dat alleen de post voeding in de Kolonle-
hulzen lager geraamd kan worden, maar deze
post is slechts een klein onderdeel van de totale
verpleglngskosten. Daarnaast worden de eteeben
door rijks en gemeentelijke inspecties aan de
Kolonlehulzen gesteld, steeds hooger. De ver
laging der subsidies bedraagt dan ook aanzien
lijk meer, dan de daling der exploitatiekosten,
zoodat in bet feit, dat de verpleegprüs niet
wordt verhoogd, reeds een verlaging rit.
De voorzitter deelt mee, dat de St. Vlncen-
tlusvereenlging geen kinderen meer moet uit
zenden, dit te in strijd met de bisschoppelijke
voorschriften.
Edam erkent, dat het niet juist geweest te,
een aanbod van 13 gratis plaatsen, van den
kant van het Koloniehute Kt. Joseph", op ad
vies van de Eerw. Moeder Overste, te accep-
teeren bulten het Centraal Bureau om. hoopt
dat ook dit Koloniehute zich voortaan zal hou
den aan de bisschoppelijke voorschriften inzake
de diocesane eenheid. (Applaus).
De voorzitter deelt verder mede, dat bet
nieuwe Koloniehute te Boxtel reeds in aan
bouw te, terwijl ook de plannen voor een nieuw
De onophoudelijk herhaalde bewering van
vrijzinnigen kant, dat de kleine scholen, de
verbrokkeling van de scholen en dus de duurte
van het lager onderwijs voor rekening komt van
de bijzondere scholen, te met de eenvoudigste
feiten in flagranten strijd.
Wjj zullen het met de cijfers aanwüzen; voor
zoover wij konden sagaaa, hebben wjj de laatst,
beschikbare gegeven gebruikt. Wij sullen niet
al te veel materiaal geven, om den lezer niet
in de cijfers te laten verdrinken.
Maar twee staaltjes zetten wjj
voor.
Hoe rit het met het aantal leerlingen per
school en per onderwijzer? Ziehier! Op 31 De
cember 1931 was de toestand aldus:
Nog meer dan bij vorige gelegenheden
doet zich bij deze stembus-campagne het eigen
aardige verschijnsel vöbr, dat personen, of groe
pen van personen, die verklaren tegen bet par
lementarisme te zijn desniettemin met candi-
daten voor het Parlement uitkomen.
Zoo citeert om slechts een enkel voorbeeld
te noemen het orgaan van het „Verbond voor
Nationaal Herstel" als inleiding tot een verkle-
zlngsartikel eenlge spreuken van prof. Bolland,
die om. het volgende verkondigde: „Wie van
algemeen stemrecht en parlementarisme gene
zing hoopt voor maatschappelijke euvelen,
een welmeenende dwaas.”
Het orgaan is het hiermede roerend eens.
meent zelfs, dat men thans van een gevaar
lijken dwaas" kan spreken en oordeelt, dat de
wortel van het kwaad te zoeken te in het Par
lement, „daar waar de democratie hoogtij viert”,
maar schrijft desniettemin:
De „snertschooltjes" zijn dus bij
baar onderwijs; de groote scholen zijn bU het
bijzonder onderwijs zeer verre in de meer
derheid
Een der gevolgen van dit alles te: dat in het
jaar 1928 uit de overheidskassen voor gewoon
en voor uitgebreid lager onderwijs samen per
leerling uitgegeven te:
Zooals wij destijds gemeld hebben, waren een
aantal steenfabrikanten aan den Boven-Waal
met de arbeiders organisaties overeen geko
men de met 31 Maart afloopende collectieve
arbeids-overeenkomst lot 1 April 1934 te ver
lengen, onder voorwaarde dat de loonen, tarie
ven en sociale vergoedingen door arbitrage op
nieuw zouden worden vastgesteld
Dit scheidsgerecht te thans gevormd en wel
uit de heeren: prof. mr. A. C. Josephus Jltta,
mr. H. W. J. M. de Jong, lid van den Haag-
schen gemeenteraad en C. J. P. Zaalberg. Ate
secretaris zal optreden mr. Ir. A. W. Quint.
Het scheidsgerecht heeft thans voorlooplg be
slist, dat in afwachting van zijn eind-ultspraak.
vanaf 1 April loonen. tarieven en sociale ver
goedingen uit de oude collectieve arbeidsover
eenkomst met 15 pCt. zullen worden verminderd.
Intusschen wordt bü enkele fabrieken een
boekenonderzoek Ingesteld.
Te Zaandam te Donderdagavond, half 13, de
kano-werf van J. Gras aan den Zuiddijk door
brand zoo goed als geheel vernield. Behalve de
werkpteats gingen mede verloren twee zeil
jachten. die juist gereed waren gekomen en
vjjf kano’s.
Verzekering dekt de schade.
De Socialistische Arbeiders Internationale
(8-A.I.) heeft nu haar standpunt bepaald ten
aanzien van het antwoord van Moskou op de
ultnoodlglng van de 8. A. I. tot samenwerking
tusschen communisten en sociaal-democraten.
Het bureau van de Socialistische Arbeiders
Internationale heeft nsunelijk, naar „Het
Volk" meldt, op 37 Maart jX te Parijs verga
derd.
Inzake het eenheidsfront adviseert de 8. A.
I. den aangesloten soc.-dem partijen, zoolang
de Communistische Internationale geen ant
woord geeft op de principleele vraag, die ge
steld blijft, en zoolang onderhandellngen tus
schen de twee Internationalen niet tot een
resultaat hebben geleid, geen afzonderlijke
besprekingen met de communistische partijen
te voeren.
Tweede staatjel
- Hoe eijn de eenmans- en tweemans- en
groote scholen verdeeld? Ziehier: stand op 31
December 1939.
Dit klinkt manhaftig, maar vreemd blijft het
toch.
Want uit het bovenstaande blijkt zonne
klaar, dat. ook naar de meenlng van dit Ver
bond, „iets, zoo mogelijk véél" voor het welzijn
van ons Vaderland kan worden gedaan door
middel van het Parlement.
En dat daarvoor alléén bü de aanhangers
van het Verbond geestdrift en hoop zouden
bestaan, te toch waarlijk te naïef en te ex
clusief, om ook slechts een oogenbllk te mogen
worden verondersteld.
et Rlverisme in Spanje was een zwakke
nabootsing van bet fascisme in Italië.
Het uitgangspunt was hetzelfde: Een
chaotische toestand, een verrot parlement.
Maar er te dit verschil: het fascisme was In
oorsprong burgerlük. het Rfverteme militair,
zooals ook de dictatuur in Portugal en in Polen.
Uit een militaire bes'rging kwam in Septem
ber 1923 voort de dictatuur van den generaal
Primo de Rivera.
DU militaire drong in alles door. De Regee-
ring het Directoire werd saamgesteld uit
sluitend uit hooge mlUtalren van alle wapens.
En naast dit opperste Directoire kwam ook in
iedere gemeente aan het hoofd een militair
De Rivera achtte zijn bewind wettig, omdat
bet door den konlng was benoemd, en die be
noeming in de Staatscourant was gepubliceerd
Hü was nu eenmaal een militair, geen jurist
Was hier werkelijk wettiging door den konlng?
Of veeleer medeplichtigheid? De Spaansche
natie brak er zich ook het hoofd niet over Wel
verloor 12 konlng er tenslotte mee zijn kroon
De groote moeilijkheid bleek nooit te sün eer.
dictatuur te vestigen. Met brutaliteit en ver
achting van menschenlevens brengt men het
daarin al een heel eind. Moeilüker te een dicta
tuur te handhaven. Maar bet moeiljjkst varr al
„te het, een dictatuur te beëindigen.
Het tochtscherm hebben alle dictaturen ge
bruikt. Dg konlng bljjft naast Mussolini, hü
bluft ook-naast de Rivera. Het geheele parle
mentsgebouw blüft naast Pilsoedski in Polen.
Er te een vreemde tegenstelling: de burger
Mussolini bouwt zijn dictatuur op. en houdt
haar in stand met geweld. De militair de Rivera
slaagt en handhaaft zich zonder geweld. Hü
heeft geen bloed vergoten, kwam aan 1 bewind
zonder slag of stoot.
Het Kabinet-Garcia Prieto riel. Het wbs niet
bestand tegen de tradltioneele moellükheden
der Spaansche politiek: gebrek aan discipline
bü de militairen, Catallaansche afscheidlngszucht,
anarchistische aanslagen, communistische woe
lingen, Marokkaansch wespennest, parlementaire
en mlnisterieele corruptie. Er broeide iets in de
garnizoenen van Catalonlë en van Arragon. De
generaal Primo de Rivero, een braaf man m»
intellect, alleen voorzien van de goede wenschen
van den alcade van Barcelona, den zegen van
zün Bteachop en de toejuichingen der menigte,
gaat beel burgerlük In den trein ritten, wordt
aan alle stations toegejuicht, en arriveert te
Madrid, om aanstonds door den konlng aan het
hoofd der Regeering te worden geplaatst.
De konlng had hem zelfs aangemoedigd, al
had hü er spoedig weer spüt van. Maar toen
hü tenslotte een einde maakte aan de dictatuur,
had hü het einde van de Monarchie al voorbe
reid.
peae militaire dictator wilde geen geweld, bü
Wilde regeeren en de orde herstellen. Hü zei 't
nog 6 Mei 1939 te Sevilla: .Mün bedoeling te te
regeeren, en te regeeren zonder me bezig te hou
den met het geblaf van de honden, noch met het
gebüt der vlooien." Fijn gezegd was ’t niet, maar
van Pilsoedski zullen we 1 aanstonds nog wel
fijner hooren!
Een dictatuur zonder slachtoffers de seboo-
ne droom ongetwüfeld van alle dictators-in-spe,
ook bü ons. Moskou drijft de dictatuur door
met terreur. De Rivera deed t met welwillend
heid en een glimlach. Men kan alles overdrijven,
ook dat. Maar dit deed hü niet. Hü bad, als
Mussolini, zün politie, zün verklikkers-systeem,
zün bewtxklng van de conservatieven. Hü brei
delde, als Mussolini, de pers. De dagbladen
mochten wel verschünen, maar de politieke re
dacteurs gingen met vacantie. De censuur was
streng. In bladen van alle richtingen las men
denzelfden inhoud. En bet anders nog al warm
bloedige Spaansche volk bleef er koud bü- Clan
destiene bladen verschenen niet.
In schün veel gematigder dan Mussolini, was
de Rivera feitelük veel radicaler. Mussolini
muilbandde de Kamer, maar behield haar. Pri
mo de Rivera ontbond haar, en schreef geen
nieuwe verkiezingen uit. Mussolini behield den
Senaat, en een vierde ervan stemde tegen sün
klesrechthervormlng. Primo de Rivera ontbond
den Senaat. Na 1923 in Spanje zelfs geen schün
meer van een parlement, geen schüft meer van
eenlge verkiezing, ook niet in de gemeenten.
„Het leven der Staten te tegenwoordig veel te
gecompliceerd, dan dat men nog den tüd zou
verknoeien met noodelooae discussier" (Yan-
«W.
Zelfs het „Directoral”, het Directoire, aan
vankelijk Ingesteld, was slechts een gevel, geen
gebouw. Het beraadslaagde. Maar de Rivera
alleen besliste. Hü benoemde en ontsloeg zün
mede-minteters naar welgevallen.
In 1924 stichtte ook deze dictator een partü:
de Vaderlandsche Unie. Nationaal en dictatu-
raal dreigen synoniemen te worden, ook bü ons.
Men passe er voor op.
De Vaderlandsche Unie zei de Rivera
was geen politieke partü; zü was slechts een
vereeniging van alle goedwillende mannen, welke
ook vroeger hun politieke overtuiging mocht
zün geweest, bereid om bet Landsbelang te stel
len boven hun eigen belang, en om het Direc
toire te steunen. Haar taak was alleen, te be
letten dat de schande van het oude regiem weer
terugkeerde, bet herstel van een normalen coo-
stitutioneelen Staat voor te bereiden, en om
te gelegener tüd aan de regeering deel te nemen
die aan de meest vaardigen zou worden toe
vertrouwd.
Maar deze partü miste den samenhang, de
discipline, de kracht en het vuur van het Ita-
liaansche fascisme.
In Juli 1929 had de Rivera een ontwerp-
grondwet gereed gemaakt: de Kamer zou voor
de helft door bet algemeen kiesrecht en voor
de andere helft door de corporaties van 1 be
drijfsleven gekozen worden. Alweer: Italiaansch
model, zwak nagevolgd.
Mussolini wil iets blüvends stichten. De
Rivera wilde slechts als tüdelük beschouwd
woéden, de voorbereider van een betere, normale
toekomst. Maar de konlng ontsloeg hem, voor
hü deze taak had kunnen volbrengen.
Bü decreet van 13 Sept. 1935 schlep de Rivera
In Friesch nationale kringen is het plan
ontstaan te herdenken, wat Willem van Oran
je te geweest voor Friesland. Daar voor het
Frlesche "volk als volk, zün optreden van in-
grüpende beteekenis is geweest, maar de Deut
sche huldiging niet bedoeld, en zelfs ten eenen-
male ongeschikt te. om dit naar voren te
brengen, heeft zich een comité gevormd, dat
cp Paaschmaandag te Leeuwarden een ver
gadering zal uitschrüven, waar enkele spreken
de beteekenis van Willem van Oranje voor
Friesland zullen uiteenzetten.
Het comité bestaat o. m. uit: 8. E. Wendelaer
Bonga. Dockum; Drs. O. Bouma, Leeuwarden;
Prof. Dr. Titus Brandsma O. Carm., Nümegen.
Openbaar
Aantal leerlingen 441.150
Aantal scholen 3284
Gemiddeld aantal leerlingen
per school 134
Gemiddeld aantal leerlingen
per onderwüzer 31
n verschillende geschriften van de laatste
jaren te de aandacht erop gevestigd, dat er
geen reden is met een steeds groeiende be
volking rekening te houden, dat na zekeren
tüd vermoedehjk een maximaal bevolklngscü-
fer zal zün bereikt, dat vrij belangrük lager
zal zün, dan men weinig Jaren geleden gewoon
was aan te nemen, en dat bovendien de ver
deeling van de bevolking over de verschillende
leeftijdsgroepen geleldelük anders wordt. Hoe
wel op dit terrein steeds een belangrijk ele
ment van onzekerheid aanwezig is, Is het toch
van belang om de toekomstige ontwikkeling
van onze gemeenten, en in verband daarmede
de overheidstaak In dit opzicht nader te be-
studeeren. Voor Amsterdam zün belangrüke
gegevens te vinden in het October 1932 uitge
geven rapport over den toekomstigen bevolkings
aanwas.
Ook voor Nederland van groot belang is de
studie van Dr. Fr. Burgdoerfer, Directeur van
het statistisch bureau te Berlün, omtrent de
toekomstige bevolking van Dultschland.
In Dultschland zün de verhoudingen in zoo
verre anders dan bü ons, dat door den oorlog
een groot deel der bevolking in den bloei des le
vens te weggerukt, en dat de scherpe economi
sche crisis daar eerder dan bü ons ook op 1 ge-
boortencüfer haar Invloed heeft doen gevoelen.
Toch te er alle reden om aan te nemen, dat de
toestand zich bü ons analoog met dien in
Dultschland zal ontwikkelen. De jeugdige ver
schrompelt, terwül ’n abnormaal groot deel van
de bevolking behoort tot de periode 18701890.
Binnen de 25 jaar zal het getal van de men-
schen boven de 65 jaar verdubbeld zün, zon
der dat een evenredige versterking van het pro
ductieve deel der bevolking daaraan gepaard
zal gaan. In de zeer groote steden heeft zich
deze verhouding nog toegespitst. In de eerste
heUt van 1933 bestond in vrüwel allé Duitsche
Groszstaedte" een sterfteoverschot.
Dr. Borgdoerfer komt tot de volgende conclu
sie: .Maakt men de levensbalans van de Euro-
peesche landen volgens dezeUde methode, die
Ik voor Dultschland gevolgd heb, op, dan blükt.
dat in alle Germaansche landen (Holland uit
gezonderd), het schijnbaar d.wz. volgens de
ruwe methode van berekening aanwezige ge
boorteoverschot, een illusie te. In geen enkel
een lichaam van 400 leden, dat den weidschen
naam ontving van „de Nationale Vergadering
Alle leden werden door de Kroon benoemd uit
alle kringen van handel, nüverheld. landbouw,
wetenschap, staatkunde, ja zelfs.... van de
pers!
,K1 Debate" van 17 Sept juichte erover: ..Het
te thans voor bet eerst sinds eeuwen, dat Spanje
geregeerd wordt door het volk en voor het volk.’
Het was de officieuze üver stel een weinig ver
gedreven!
Deze Vergadering kreeg niets te beslissen. Ze
was een advteeerend llrhaam. De Regeering al
leen besliste Maar zü mocht vergaderen in
het vroegere gebouw van de Cortes. En vol ver
wachting klopte het hart! Allereerst moest zü
adviseeren over de toekomstige constitutie.
En de Regeering ontwierp dit amalmuna:
een cocktail, samengesteld uit alle politieke li
keuren der wereld. De groote Kroonraad zou
iets bevatten van den Spaanschen Senaat, van
het Hoogste Gerechtshof van Amerika en van
den Franschen Consell d*Etat. De Kamer zou
zich alleen bezighouden met de wetgeving, zon
der bet recht van oontréle op de nazien der
Regeering.
Ook de wüze van samenstelling van deze bei
de lichamen was een miniatuur compositum van
alle bekende stelsels. Alles werd dooreen ge
mengd: monarchie, aristocratie, democratie, al
gemeen kiesrecht, standen- en beroepen-kies-
recht.
Maar bet mengsel, dat men aldus kreeg, was
door troebelheid weinig doorzichtig.
Opmerkelük te, dat men ook bier, gel Uk in
Itallé, en thans ook in Dultschland, streefde
naar een Invoeging van de vakvereenlglngen in
den Staat. Dit is thans wel het snufje voor alle
constltutle-makers die up to date willen schü-
nen.
Men wil de burgers tweemaal laten stemmen:
eerst als staatsburgers, dan ate vakmenschen
althans ate leden van vakvereenlglngen. Men
gaat uit van de gedachte, dat een timmerman,
die stemt ate timmerman, dat beter doet, dan
wanneer hü stemt als staatsburger Men moet
er maar eens over nadenken!
De Generaal Primo wilde deze Constitutie
aan een volksstemming onderwerpen, om haar
dan in 1931 in werking te laten treden.
Maar in Januari 1930 verloor hü den steun
van bet leger, en mee daardoor het vertrouwen
van den konlng. Hü vertrok naar Parüs, waar
hü in een hötel plotseling overleed. Vandaar
keerde deze militair, gekleed in de pü
tertiaris van 8t. Franciscus, terug, om in
Spkanschen grond begraven te worden.
De dictatuur was geëindigd.
Zün opvolger Berenguer bereidde den terug
tocht voor naar de werking van bet oude con-
stltutioneele stelsel.
Het was te laat.
De dictatuur had in het volk «penningen doen
ontstaan, die nu tot ontlading kwamen.
De Revolutie brak uit, en de Monarchie vond
haar einde. Voorwaar een waarschuwend tee-
ken voor alle gekroonde hoofden, die meenen
heil te moeten zoeken bü een .sterken man".
In Italië heeft men het einde van de dicta
tuur nog niet beleefd. In Spanje wel.
En de les, hieruit te putten, kan men samen
vatten in deze wüze woorden van een Spaanscb
staatsman:
„De kracht van een Staat moet hierin be
staan, dat hü burgers telt, bereid om een ideaal
te dienen, en niet roeiers, door een korporaal
geslagen”.
critiek stsazai na
king
Dat ons land een uitsondering maakt, hangt
samen met onze relatief gunstige economische
positie. De andere samenstelling der bevolking
zal op den duur tot een sterken teruggang van
bet productieve deel der bevolking leiden.
Leveren deze cüfers in al hun nuchterheid
niet het beste commentaar op het voortwoeke
ren van het moderne heldendom? En wolk een
veel verschrikkelijker beeld zouden deze rijfers
nog vertoonen. Indien er niet een macht ter we
reld was, die onwrikbaar vasthield aan de on
gerepte huwelüksmoraal. Mogen deze cüferz
en conclusies voor velen aanleiding zün. om
zich te beraden of de wereld met haar drieste
propaganda voor bet Nieuw-Malthusianisme
niet op den verkeerden weg te. die onontkoom
baar leidt tot den ondergang van het avond
land.
Aan voorspellingen omtrent dit afwachten
zullen wü ons niet wagen.
Alleen zouden wü willen zeggen, dat het feite
lük al geruimen tüd duurt.
Want hetgeen de „Ned." meedeelt te, zooals
reeds uit de genoemde jaren en data blükt, niet
eerst sinds vandaag of gisteren bekend.
Men heeft het al lang kunnen vreten.
