FREDERIK HENDRIK DE STEDENDWINGER
I
AUTOBUSDIENST VAN DAMASCUS NAAR BAGDAD
E
populaire
Oranje, die
Prins
een
van
figuur in onze geschiedenis is en
dat steeds zal blijven
Veldheer met edelmoedige activiteit,
nooit op den oorlog maar steeds
op den vrede gericht
Het „schip der woestijn” is wel wat
langzaam in vergelijking met
den auto
Zyn
m
De Print in den bloei van zijn
jaren
Frederik Hendrik op achttien-
jarigen leeftijd
Hoi
iH
ad.
De Stedendwinger
VIT DE OPENLUCHTSCHOOL TE BAGDAD
SNAPSHOT UIT DE HOOFDSTAD FAN IRAK
Frederik Hendrik en Amalia van Solmt
lllllllllllllllllll
IIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIINIIIIIIIIIIHIIIIIIII||Hl|||||||W||inil|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||l|||||lll|l|l|nn|l|l||l|l|||l|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||l||l||ll||l|l|||||||lll||||||||||||||||^
e
Den Botch
lUHIllHllliUIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIHIIIIIiniMIIIIIMIIIIIIIMIMUI lllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllllHIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIlilllltlIllltlIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII IIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII llllllllllllllllllllllllllllllllllll
X)
>5
Maar thans kan men te Damascus zijn plaats
bespreken voor den tocht naar Bagdad, niet op
den kameelenrug. maar in een groote autobus
ontwikkeld. Daar wordt benzine Ingenomen. In
den nacht wordt de tocht voortgezet in de rich
ting van Ramadi; de bodem is onregelmatiger
ver-
van
voor
fletU
onze
rijk, en
Misschien verontschi
lek sie alree nae ’t vechten
De maeghden mijn’ banier
Ontmoeten, die mij vlechten
Den lofkrans van laurier.
Hendrik, de Steden
van Holland, in het
u allen" waren zijn
richtte tot de verte-
Deze verzen, aangehaald door C R. de Klerk
in zijn kroniek „Tijd en Tij" van 13 Augustus
1932, laat hl) volgen door deze overpeinzing:
„Met weemoed zal Vondel by ’s Prinsen heen
gaan de laatste vier regels hebben herdacht.
Want het humane genie van Frederik Hendrik
had de vrome belofte van het Princenlled ver.
vuld ten volle. Behalve de trieste voorgeschiede
nis van de soms vieze diplomatieke kuiperijen
en de straatliteratuur der soms perfide pam.
u lag er over den vrede de schaduw van
Sa^aarlljke woordbreuk tegenover Frank-
:r niet onschuldig aan.
jt hem ten deele de
snelle daling van zijn gezondheid en energie In
de laatste jaren. In zijn volle kracht was hij
een veldheer van hooge zelfcultuur en een oor
logsman naar Vondels hart, die den krijg niet
liefhad als een sport, maar die vocht om den
vrede en de vrijheid. Zijn nagedachtenis is er
ons heilig om"
Spaansche kanonskogel de ketting van de op
haalbrug vernielde en zoodoende de Staatsche
troepen gelegenheid gaf de stad binnen te
rukken. Nu duurde het niet lang, of ook Den
Bosch bezweek en in alle deelen van het land
werd deze overwinning met vreugde begroet.
Dan begon de groote tocht langs de Maas.
Roermond en Venlo vleien en even later werd
het beleg geslagen voor Maastricht. Drie maan
den lang belegerde hij de stad, viel aan en
trok zich terug in zijn vernuftige verschan
singen en toen eindelijk de Spaansche en Oos-
tenrjjksche troepen de stad uittrokken, was
het pleit beslecht en behoorde Limburg voor
goed bij Nederland. In de nu volgende jaren
was het de beurt aan Breda, Sas van Gent en
Hulst De geschiedenis van de inneming van
Breda, bekend bij lederen schooljongen, was
een van de meest populaire veroveringen van
den Stedendwinger. En aan de bevinding
Hulst is, zooals wij hierboven reeds vermeld
de herinnering verbonden van 's Prinsen
schenkomst voor de vrije uitoefening van
katholieken godsdienst.
van Maurits. Toen zijn broer gestorven was,
werd Frederik Hendrik benoemd tot kapitein.
Generaal en admiraal der Unie, tot Stadhou
der der Nederlandsche gewesten, behalve van
Friesland, Groningen. Drente en de Omme
landen.
Na deze reeks buitengewone krjjgssuccesser
vatte Frederik Hendrik het plan op om Brussel
te belegeren Hij zou dit inderdaad hebben ge
daan, als zijn bondgenooten, de Franschen,
hem dit door hun gebrek aan medewerking
niet hadden belet. Overigens was In deze laat
ste jaren de gezondheidstoestand van den
Stadhouder achteruit gegaan, zoodat hij ook
daarom naar vrede ging verlangen. Zijn krijgs
bedrijven hadden hem in groot aanzien ge
bracht. Zijn familie was algemeen geëerd aan
de Europeesche hoven. Zijn tijdperk noemde
men reeds de ..Eeuw van Frederik Hendrik”
en zoo heet het nog In onze vaderlandsche ge.
schledenis. Een voorloopige vrede werd geslo
ten In December 1646. maar de bevestiging
daarvan zou hij niet meer beleven. Op 14 Maart,
des morgens om vjjf uur, omringd door zijn
familie, stierf Frederik
dwinger, de Stadhouder
jaar 1647. „God zegene
laatste woorden, die hij
Dit alles geschiedde, terwijl de pest in het
leger woedde. Meer en meer naderden de loop
graven van den Prins de stad en waren reeds
gevorderd tot de nog steeds bestaande Isabella-
kazerne aan den zoom der Vughtsche bel Toen
kwam het bericht, dat graaf van den Berg langs
Grave heen de Veluwe was opgetrokken en
Amersfoort bezette. Doch dit kon den prins niet
bewegen de belegering op te geven. Brederode.
gouverneur van Utrecht, kreeg opdracht de
stad te verdedigen. Bijna geheel de provincie
werd onder water gezet om den vijand den
doortocht te beletten. De hulp, die uit Frank
rijk verwacht werd, bleef uit en men vreesde
algemeen, dat het beleg van Den Bosch zou
moeten worden prijsgegeven. Alleen Frederik
Hendrik hield stand- Hij zwoegde door en re
kende erop, dat de stad na enkele dagen zou
vallen. Het zou nu van deze belegering afhan
gen. of de Staat definitief werd bedreigd. Als
gezegd, trok van Dieden met een troepenafdee-
ling naar Wezel, waar de vijand mondvoorraad
en munitie had opgeslagen. Dieden. die in ver
stand! "udlng stond met inwoners van Wezel,
koos het gelukkig moment en verschalkte de
bezetting. De opzet gelukte. Wezel viel en de
vjjand was getroffen in een van zijn sterkste
verschansingen. In Den Bosch begon men het
hoofd te verliezen. Men begreep de beteekente
van den val van Wezel en ieder uur zag men
de loopgraven de stadsmuren naderen. Op 9,
10 en 11 September sloeg men de eerste bres
in den muur en hoewel de gapende opening
bezet werd, verklaarde de bevelvoerder zich
toch bereid tot onderhandelen. De Prins was
trouwens reeds op de hoogte van de zwakheid
van zijn tegenstanders, daar hij door het on
derscheppen van brieven hulp aan de beleger
den had kunnen voorkomen. Toen kwam de
slag. De bevelhebber van Den Bosch gaf te
kennen, dat hij de stad wilde overgeven en ter
wijl in de laatste dagen de Staten-Generaal en
duizenden bewoners uit Holland naar Vught
waren gekomen om het schouwspel te zien,
trok de Spaansche bezetting met volle pracht
en praal langs de tent van den Prins den af
tocht naar het Zuiden. Door het heele land
werd deze verovering met groote vreugde be.
groet. Een algemeene dankdag werd uitge
schreven en de roem van Frederik Hendrik
klonk door alle gewesten- Hjj zelf bleef veer
tien dagen in de stad om orde op de zaken te
stellen en wist te bewerken, dat de vrijheid van
den godsdienst binnen Den Bosch zou gegaran
deerd worden. De dichters zongen hun verzen,
aan deze overwinning gewijd. Vondel dichtte
zijn ..Zegezang” ter eere van den .Boechdwln-
ger”, een penning werd geslagen op de over
rompeling van Wezel en de verovering van
Den Bosch.
Zoo leeft dus Prins Frederik Hendrik in de
herinnering van het nageslacht voort als een
groot en goed mensch, als een krijgsman van
zeer bijzondere gaven, als een staatsman van
groote wijsheid en doorzicht Voor ons katholie
ken bovendien als een verdraagzaam man. die
liefst een volledige erkenning van den gods
dienst had gewild en een volledigen vrede onder
de bewoners der Republiek
Van Vondels Princenlled luiden de vier laat,
ste regels, den Prins het woord latend:
Daarna kwam hij onder leiding van zijn broer
Prins Maurits en begon hij zich in den wapen
handel te oefenen. HU was toen pas 15 jaar en
toonde zich van het begin af een dapper krijgs
man. o.a. toen hjj bjj Bommelerwaard plotse
ling in een hinderlaag door vijanden werd om
geven en zich met zijn mannen door den vjjand
heen sloeg.
In 1600. dus op zestien.jarigen leeftijd werd
hy benoemd tot lid van den Raad van State
en kreeg hij toegang tot de vergaderingen der
Staten-Generaal. Als kolonel van het regiment
Nieuwe Geuzen vergezelde hij Maurits op zijn
tocht naar Duinkerken en voor het eerst was
hij getuige van een grooten veldslag, den slag
bU Nleuwpoort. Hier kreeg hij opnieuw gele
genheid zijn moed te toonen. Toen Maurits hem
wilde overhalen om met de schepen terug te
keeren. weigerde Frederik Hendrik en ver
klaarde hjj. dat hjj er de voorkeur aan gaf met
zjjn broer te leven en te sterven.
Na deze eerste krijgsverrichtingen maakte hU
kennis met het Engelsche Hof. Hij werd n.L
uitgezonden om Jacobus I ter gelegenheid van
zijn kroning te gaan gelukwenschen, en toen
keerde hij terug naar het leger om bj) Grave
en Sluis een paar veroveringen te maken.
Langzamerhand naderde het Twaalfjarig
Bestand en daarmede de strijd om de erfop
volging van Kleef en Gullk. De Republiek
stond aan de zijde van den keurvorst van
Brandenburg en Frederik Hendrik werd met
een leger naar Bruns wijk gezonden, waar hij
de bezittingen van den keurvorst van Bran
denburg wist te redden In 1619 volgde toen een
reis naar Oranje, in opdracht van Prins
Maurits. In Oranje werd de zoon van Willem
den Zwijger met groote geestdrift ontvangen
Een jaar later verloor hij zijn moeder, die te
Parijs stierf
Voor groote geesten schijnen de moeilijke
tijden meer welkom te zijn dan tijden van
voorspoed Toen dan ook Frederik Hendrik als
legeraanvoerder begon op te treden, verkeerde
de Republiek in een allesbehalve behaaglijke
situatie. Et was nijpend geldgebrek voor
krijsverrichtingen en Maurits had de laatste
jaren van zijn leven met slechts wisselend suc
ces gestreden. Grol, Breda en andgre steden
waren nog steeds in handen der Spanjaarden,
die van daaruit talrijke rooftochten in de
Nederlanden ondernamen Maar in 1627 trok
Frederik Hendrik met zijn leger naar de sterke
vesting Grol en sloeg het beleg voor de stad.
Drie weken duurde het beleg en toen gaf de
vesting zich over. Daarna trok hjj naar Zee.
land, dat door Spinola werd aangevallen, doch
Frederik Hendrik liet Bergen op Zoom en
Tbolen versterken en redde daardoor deze
plaatsen voor een verovering door de Span
jaarden.
Intusschen kostten al deze krjjgsmansdaden
veel geld en het zag er naar uit, dat hjj zijn
tochten zou moeten staken. Maar juist op dat
oogenbllk kwam Piet Hein na de verovering
van de Zilvervloot binnenvallen met een schat
van meer dan elf mlllioen en dit bracht nieuwe
mogelijkheden. Hij trok onmlddellijk naar het
sterke *s Hertogenbosch. dat duchtig door de
Spanjaarden werd verdedigd. Vanuit Arnhem
richtte hij den aanval met 28000 man en voor
de vjjand het kon vermoeden verscheen hij vóór
de muren der stad Graaf van den Berg, bond
genoot der Spanjaarden, kwam opdagen met
een leger van 38000 man en toen deze na een
aanval van Frederik Hendrik moest aftrekken,
richtte hij zijn leger tegen Amersfoort, dat
werd ingenomen. Den bevelhebber van Dieden
Het hij met 1800 man naar Wezel oprukken en
het toeval kwam deze ter hulp, toen een
genwoordlgers der Staten, die hem hun dank
baarheid voor zijn groote dienstefl. den lande
bewezen, kwamen betuigen. Hij stierf, zooals
hij geleefd had, overgegeven aan Gods wil.
Op plechtige wijze werd zijn lijk vervoerd
van Den Haag naar Delft. Een enorme menigte
was op de been om hem, den sympathleken en
algemeen geliefden krijgsman, de laatste eer te
bewijzen. Alle autoriteiten waren vertegenwoor
digd en uit de geweldige belangstelling bleek
een groote liefde voor den overledën dienaar
van het volk. Verschillende dichters zongen
den lof van dezen IJrins van Oranje. Onder
hen was ook P. C. Hooft, die zijn begrafenis
bijwoonde en niet vermoeden kon. dat hij spoe
dig den Prins in het graf zou volgen. Een ver
koudheid. die hjj had opgeloopen tijdens de
begrafenis, zou hem noodlottig worden en hem
een paar weken later op zijn doodsbed brengen
Twee en twintig jaar lang had de trouwe
veldheer de belangen van zijn land gediend.
Hij had dit gedaan met een edelmoedige ac
tiviteit, die nooit op den oorlog, maar steeds op
den vrede was gericht. Hjj had dit gedaan
met een scherp staatkundig inzicht, dat zijn
krijgsmansgaven nooit in den weg had ge
staan, en dat hem in staat had gesteld het
werk van zijn vader en van zijn ouderen broer
op voortreffelijke wijze tot een groot en goed
einde te brengen. De nleuwgegroeide Staat
heeft in Frederik Hendrik een van zijn mach
tigste steunpilaren verloren.
Na het Twaalf-jarig Bestand werd Frederik
Hendrik benoemd tot generaal der ruiterij en
even voor het overlijden van Maurits werd hij
aan het hoofd gesteld van het geheele leger.
Volgde toen op aanraden van Maurits zijn
huwelijk met Amalia van Solms, hofdame van
de gewezen koningin van Bohemen. Na eenige
aarzeling keurden de Staten dit huwelijk goed,
dat gesloten werd enkele weken voor den dood
-w w- et schrik zal de woestijnreiziger van
l\/l 12 of 15 jaar geleden zich herinneren,
-A- hoe hjj op den schommelenden rug van
een kameel worstelde tegen het begin van .zee
ziekte". dorst en wanhoop en tegen de sufheid,
veroorzaakt door de doodelijke eenzaamheid der
Syrische woestijn. Uren en dagen lang.
Wanneer er geen goede zaken te doen waren
of wanneer de wetenschappelijke nieuwsgierig
heid niet haar sterke bekoring uitoefende,
maakte men deze reis niet voor de tweede maal.
Jaar heeft hij een vermogen van vijf mlllioen
verworven. Maar daarvoor garandeert hjj ook
ieder, die er gebruik van wil maken, een com
fortabele reis van Jaffa tot Teheran!
Van 60 tot 90 gulden kan men thans
de Syrische woestijn oversteken. Daarbij kan
men genieten van zijn broodje met zalm of
van zijn cocktail. En intusschen verrijdt aan den
horizon het silhouet van den verdrqngen ka
meel. eens „het schip der woestijn”, thans ver
voermiddel derde klasse....
Een van zijn knapste staaltjes van krjjgs-
manschap was de verovering van Den Bosch,
dat temidden van moerassen gelegen was en
vrijwel voor onneembaar doorging. Hij plaatste
zijn verschansingen bij Deuteron. Engelen en
Vlijmen, en koos zijn hoofdkwartier in Vught.
Binnen drie weken was de omgeving van Den
Bosch een en al graafwerk en verschansing
naar den aard van zijn beroemde methodes.
Duizenden Geldersche boeren en polderjongens
hadden de behulpzame hand geboden bij dit
enqpne werk Het geniale plan van den Ste
dendwinger wekte algemeene bewondering in
Den Haag en men begreep, dat de Prins ge
holpen moest worden met geldelijke bijdragen.
TV ff ianda« zal het 350 jaar geleden zijn, dat
Vrl Frederik Hendrik de Stedendwinger te
-A-’-l- Delft werd geboren.
„Na Prins Willem is Frederik Hendrik voor
mij de sympathiekste der oude Oranjes." aldus
schreef professor P J Blok in de voorrede tot
zijn historisch werk „Frederik Hendrik, Prins
van Oranje.” en deze sympathie wordt
staanbaar voor een leder, die het leven
Frederik Hendrik leest, en aandacht heeft
bef hoogtepunt van zijn vruchtbaar wérk, dat
tevens het hoogtepunt is der Nederlandsche
geschiedenis van dien tijd. Dit hoogtepunt is
de alliantie met Frankrijk van 1635, een aan
vallend en verdedigend verbond tusschen beide
landen, dat een einde maakte aan een lang,
durigen oorlogstoestand. De Prins had toen
reeds roemrijke veldtochten volbracht, die hem
den eere-tltel van „Stedendwinger" hadden be.
zorgd In Februari 1633 kreeg de Prins bezoek
vap den Franschen Staatsman de Charnacé,
dié hem namens Frankrijk een hulpleger en
een groot subsidie aanbood. De Prins ging
aanvankelijk niet op deze voorstellen in. ter
wijl hij weigerde zjjn vriend, den Franschen
kolonel Haulterivel. aan Richelieu uit te leveren.
Deze houding bracht hem in moeilijkheden
met de Staten en vooral met Amsterdam, die
verlangden naar een vergelijk met bet Zuiden
en met Spanje en zelfs had hij te strijden te.
gen de bezorgde pogingen van zijn gemalin,
die haar echtgenoot in zjjn ouderdom een
grooten strijd wilde besparen
Na langdurige onderhandelingetl. waarbij
niet alleen de veiligheid van het land en de
verstandhouding met de naburen, maar voor
een belangrijk deel ook de godsdienst aan de
orde kwam, werd eindelijk in Februari 1635 het
verdrag geteekend. dat zeer belangrijke voor-
deelen voor de Nederlanden inhield en in
waarheid een of- en defensief verdrag kon ge.
noernd worden. De bezwarefrvkn Frankrijk, van
de Staten en van de Calvinistische bevolking
had Frederik Hendrik met zijn raadslieden
Aerasens en de Knuyt wete te overwinnen. Het
verdrag werd tenslotte door allen geprezen en
nu zou de langdurige oorlog om Vrijheid der
Nederlanden gemakkelijker en spoediger kun
nen eindigen, daar Frederik Hendrik in Frank
rijk een geduchten bondgenoot bezat Want
het groote doel van dezen voortreffelijken veld
heer was niet en nimmer de oorlog, maar de
vrede, dien hij helaas slechts door middel van
den oorlog kon veroveren.
BehalvH uit deze houding bleek zijn verlan
gen naar vrede op alle gebied onder meer uit
zjjn moedig voorstel aan de Staten na de roem
rijke verovering van Hulst, om in deze katho
lieke stad het katholicisme te handhaven. Wel
iswaar verwierpen de Staten zijn voorstel, doch
de Prins, zelf niet-katholiek, had hiermede een
van de beste kanten van zjjn karakter en van
zijn inzicht in de belangen van zjjn land ge
toond.
Bovengenoemde daden zjjn wel de meest ken
merkende uit het leven van den Prins, maar
zij waren het niet, die hem maakten tot de
populaire figuur, die hij in onze geschiedenis
is en gebleven is.
Geboren in Delft op 29 Januari 1584. als zoon
van Willem den Zwjjger en Louise de Coiigny,
werd hij Frederik Hendrik genoemd naar Hen-
drtk van Navarre en koning Frederik III van
Denemarken. Hjj was pas een half jaar oud,
toen zjjn vader door Balthazar Geraerdts werd
vermoord. Het groote voorbeeld van zijn vader
zou hem echter zoo spoedig mogelijk voor oogen
gesteld worden. Frederik Hendrik ging op den
Bestelden leeftijd naar de Hoogeschool te
Leiden, waar hij studeerde onder leiding van
Johan van der Does, van Donnevllle en Daniël
Taffln.
In 1593 werd hij benoemd tot gouverneur
van Geertruidenberg en kreeg hjj van de
Staten een regiment soldaten. Een jaar later
werd een moordaanslag op hem gepleegd door
een Namenaar. Renichon genaamd, die te Breda
terechtgesteld werd Voor hj) in het openbaar
als krijgsman optrad, maakte hij met zijn
moeder nog een reis naar Frankrijk, waar hij
koning Hendrik IV leerde kennen Voor hij op
reis ging meenden de Staten hem er aan te
moeten herinneren, dat hj) in Holland was
geboren en dus verplicht was de belangen van
zijn vaderland ook in den vreemde te behar
tigen.
Dan volgt de passencontróle door de douane
van Irak, er wordt koffie met eieren gebruikt en
niet veel later wordt de Maude-brug gepasseerd.
Men is reeds in de banne van Bagdad.
Een andere route loopt door Transjordanlë
over Azrak naar Roetbah.
En de zaken gaan goed. Per slot van rekening
steken op het oogenbllk per jaar 25.000 men-
schen de woestijn over, terwijl 10.000 ton nut
tige last wordt vervoerd Kameel en vliegtuig
hebben hierin ook hun aandeel, maar de auto
spant toch de kroon. Want ook de Oosterling
vindt toch het „schip der woestijn" wel wat
langzaam In vergelijking met den auto, en voor
de vliegmachine is hij niet altijd fatalist genoeg
Waren uit Europa worden in Oostelijke rich
ting vervoerd, vooral naar Irak en Perzië. Uit
Perzië worden tapijten en huiden naar het
Westen vervoerd. Kort geleden nog werden ma
chines voor de Perzische suikerfabrieken per
vrachtauto getransporteerd.
De man. die bij deze ontwikkeling het meeste
zijde heeft gesponnen, te de vroegere conduc
teur bij den Irak-spoorweg. Heim Nathaniel uit
Bagdad. Thans te hjj vertegenwoordlger-gene-
raal voor het grootste deel van het goederen
vervoer naar het Westen. In nauwelijks tien
moderne installaties”.
De menschen hebben zich de woestijn inder
daad „gemakkeljjk" gemaakt
Men staat wat vroeger op dan te Damascus
gebruikelijk te, neemt een behoorlijk ontbijt,
bewondert nog eens de reusachtige bus, die 20
meter lang te. die 32 plaatsen heeft, die voor
zien te van ventilatoren, van waschgelegen-
heden en eettafels, die getrokken wordt door
een tractor, en daarna neemt men plaats op
de veerende zetels. Dat noemt men tegenwoor
dig een woestynrete.
Na een rit van een uur te Khan Aboe Bhamat,
het Syrische douanestatlon, bereikt. Dan ligt
de woestijn vóór ons. Er te nauwelijks een on
effenheid in den harden vasten plateaubodem
te bespeuren. Over een afstand van 350 K.M. te
deze hoogvlakte joo effen, dat men zich bijna
geen Idealer autoweg kan denken. Men snelt
hier over de grootste autorenbaan ter wereld.
De maximumsnelheid kan uit den motor ge
haald worden. Bij gebrek aan wegwijzers richt
de chauffeur zich naar zijn compas en het resul
taat te voortreffelijk. Op geen Europeeschen
weg worden de passagiers zoo weinig door el
kaar geschud, wordt de wagen zoo weinig af
gebeuld als op dit woestijntraject.
Zoo gaat het voort tot Roetbah, de oase, die
zich tot een voortreffelijke pleisterplaats beeft
Naar Gerard
Houthorst