Mevr. Theo Mann-Bouwmeester 84
jaar.
De „Wiener Sangerknaben
- De voetbalwedstrijd Zwaluwen-Stoke City
De loonen
de Zaan verlaagd
aan
Plaats dan een „Omroeper”
75.000 gezinnen.
LZoekt gij betrouwbaar
4 Personeel
DWINGT NOODZAAK
HIERTOE?
UIT 'N TOONEELLEVEN
Zl
voor
DONDERDAG W APRIL 1934
Zaanland in nood
1
x.
JL O'
FOTOREPORTAGE
^teeer SSngerknsben, die zich In den Hssg best thuis
Loontn en pryzen
thaps
Scho.n« poetsen. - Een degelijk. teregkeerende bezlgiwid b het .hma.’
gavoaian
De Zaantche induttrieelen willen,
alt het maar even mogelijk it,
de bedryven in gang houden
De voetbalwedstrijd Zwaluwen - Stoke City in het verlichte stadion
te Amsterdam. Een kijkje tijdens de match
Bij de 84-jarige mevrouw Theo
Mann Bouwmeetter
DE KUNSTENARESSE
VERTELT
«en
niet
en d
nie
koe
die
toe
ka
Me
Griel
nu 1
speel
vorm
-Z
levtnj
schei
een i
•D
▼roes
We i
voor
•ppoi
were!
ren
een
ent
ret>
rooi
J
mfl
st re
soel
een
los
rem
J
teri
mat
Ons
von
doel
te s
mee
men
Vai
«aan
in dt
word<
ken 1
De u
spreei
slaan
Ut
Boog
tekst.
Se ld
«Inge
dus t
•spel’
Die c
«Ut u
Dit 11
kalUk
Hek 1
®U h
De
«ren*
toen i
rulmd
door 1
ran I
eelen
•panj
spel r
ander
keelde
Stele».
Aaa
Wwtesi
bllel
wus!
mee
Bpeh
omv
level
directe kostenvermindering, door loslating van
den gouden standaard of andere valuta-expe
rimenten In Nederland is dat niet het gevai
geweest met het gevolg dat de winstmarge
der industrieën In een verliesmarge is omge
zet.
Het jongenskoor .Die Wiener Sangerknaben', dat Woensdagavond in het
Concertgebouw te Amsterdam een uitvoering gaf, bij aankomst te den Haag
In 1 hoogtijd van haar glorie als begenadlgd-
ste en geliefdste koningin der planken heeft
mevrouw Mann de kroon met majesteit ge
dragen en thans nu om haar de toejuichingen
verstomd en de opgetogen oogen verdwenen
zyn draagt zy den ouderdom met waardig
heid Zeker. zy verheugt rich in baar kracht,
In het nog volledig bezit van haar belangstel
Ung-voor-allea, In haar magistrale geheugen,
waarin leder detail uit de rijke loopbaan be
waard gebleven la, maar zy doet geen enkele
poging om twintig of dertig jaar In den schijn
terug te gaan. Eeriyk en wèlbewust gaat sjj den
groeten weg. Het rood-brulne haar, dat een
vijftal Jaren geleden nog In de hoofdstad spreek-
woordelijk was, ia nu zilverwit geworden. Haar
tred werd wat voorzichtiger, en bedachtzamer
het vatten van haar handen; haar oogen zien
en haar ooren booren met wat meer Inspan
ning dan vroeger. Maar boven dese kleine en
onontkoombare gebroken die de meeeten
onzer reeds een kwart-eeuw bemerken is bij
deze vrouw, die uien menscheljjken leeftijd"
reeds met méér dan twaalf jaar overschreden
Mevrouw Theo Mann Bouwmeester, we heb
ben het gemomereerd gisteren, viert gisteren en
heden haar Msten jaardag Want volgens haar
getuigenis is steeds op den 18en April haar
hnl zachte wewr
De bedrijvigheid verdwenen
Maar van bedrijvigheid aan de fabrieken is
geen sprake meer. De fabrieksterreinen liggen
„vol onverkoopbare voorraden
Er beersR.v werkloosheR. aan de Zaan.*
In het district van de arbeidsbeurs te Zaan
dam waren eind Januari J.l. 9213 werkloosen
Ingeschreven. waarvan er 1937 te Zaandam.
700 te Wormerveer wonen.
Van de eens zoo bloeiende rljstlndustrie zijn
er nog twee fabrieken die werken en dan nog
maar gedurende een gedeelte van de week
Drie fabrieken zijn geheel gesloten.
De moeilijkheden stjn te wijten aan twee
oorzaken. Ten eerste de handelspolitieke be
lemmeringen die men onzen export In den
sreg legt en ten t’
ten In vergelijking
.De romantiek die heden ten dage vrij
wel in ballingschap leeft Is steeds één <M
factoren van een geslaagde tooneelspeelkunrt
geweest, en zij laat zich niet ongestraft uit haar
heeft, de geest geblevenonaangetast, flonkerend
en van een verbluffende paraatheid.
Haar woning staat by het centrum der hoofd
stad. op tien minuten afstand van het huis,
waarin zij haar schoonste uren gevierd heeft:
de Stadsschouwburg Het zal wel geen toe val
geweest zijn, dat juist déér in het uitge
strekte Amsterdam is immers zoovéél plaats!
haar, „home" moet staan Maar ook op andere
dan deze ulterlyke wijze Is bet contact met het
tooneel blijven bestaan By belangrijke pre
mières mist men Theo Mann maar zelden op
baar plaats in de stalles Oewoonlyk riet men.
bij het binnentreden, haar al staan in den hall,
gekleed In een grijsen bontmantel en met fa
milie en vrienden in geanimeerd gesprek tel
kens naai alle kanten groetend en knikkend
BH haar .adieu" destijds heeft zy van bet too
neel af het publiek verzocht „Wanneer U mij
later op straat eens tegenkomt, groet my dan
even; het zal mjj zoon pleister doen, want Ik
weet dan. dat U mij niet vergeet." Dese klnder-
HJk-oprechte uit het hart gewelde, bede
waarop een uitverkochte schouwburgzaal met
een daverend applaus reageerde, maar waarin
weinigen toen misschien de angst voor het na
derend alleen-sljn beluisterd hebben is ten
volle verhoord. Maar- zjj was niet noodlg
geweest, want ook zonder dat verzoek dat
toch bij de meeaten in de vlucht van het leven
alweer lang uit de herinnering verwaaid zal
zijn zou men blyk van herkennen gegeven
hebben.
Ook haar Intérieur hier domifleeren licht
en helle tinten, en de ranke teer-gekleurde meu
belen vormen een Ietwat typisch contrast met
de eerbiedwaardigheid der oude dame, die met
voorzichtige pasjes, een beetje schulvelend rond
gaat spreekt van tooneel en een roemrijk
verleden
„Kijk, vertelde mevrouw Mann mij, toen Ik
haar bezocht, deze stoel, waarop Ik rit, is over
trokken met het opperkleed van Badeloch; en
llefkoozend streek zy. peinzend-gllmlachend,
een oogenbllk over het. al wat verschoten, weef
sel. En om die sofa, daar in den hoek, is één
der gewaden van Fedora gespannen
„Het Antoon-van-Welle-hoekje, zei ze. zich
omdraaiend, en haar blik gleed langs levens
groot* beeltenissen Kr waren er vele: uit de
periode van opgang, uit het glanstijdperk, en
Wt de jaren toen de „thuisreis" reeds aangevan
gen was. En boven de eigen pelntures uit: een
klein, fyn-bewerkt portretje van Sara Bernardt.
omkransd door gedroogde bloempjes, geplukt
op baar graf „Héér heb Ik mij m’n geheele le
ven tot voorbeeld gesteld!"
En via veel herinneringen, van reeds verre
en van nog dichtbij, kwamen wij tot bet heden.
Mevrouw Mann's eertyds zoo energieke en pene
trante geluld dat glashelder placht te blij
ven tot op de verwyderdste stoelen der hoogste
rangen heeft in de laatste jaren. óók mis
schien ^>mdat de stimulans, die het luisterende
publiek veroorzaakt, verdwenen Is. een zacht en
wat vlbreerend timbre gekregen. BH deze mar
kante tegenstelling dacht Ik onwillekeurig aan
het felle doordringende licht van een stralende
zon In het senith. een licht, dat, naarmate de
avond valt, tot kalmer en getemperd glanzen
verstilt.
„Och. vertelde mevrouw Mann. nu zal er toch
zeker wel niemand meer aan twyfelen. dat ik
Inderdaad nooit weer comedle zal spelen Vroe
ger heeft men s^pis gedacht, en gezegd: ze komt
nog wel eens een keertje terug. Mijn afscheid
had ik goed en degelijk overwogen, on Ut heb
dat do productlekoa-
het buitenland op een
veel te hoog peil gebleven zijn.
Mot buitenland profiteerde van een sterker
domein verjagen Op mijn leeftyd heb je zóó
veel zien gaan enterugkomen, dat Je lang
zamerhand sceptisch tegenover alle nieuwighe
den bent gaan staan Er zUn grondwaarheden,
die tUdelHk genegeerd kunnen worden, maéf
naar welke men vroeg of laat weer grijpen
móét. Een heel rimpel en aUedaagsch voorval
herinnerde mU daar nog aan. In een modehuis,
dat Ik kort geleden bezocht, hing een portret
van Oreet Je Lobo uit 1912. ZU droeg
lange rok, precies, sooals se ook nu weer ge
dragen worden. Zee Jaar geleden zou men nog
om die Heeding gelachen hebben nu vindt
men het alweer gewoon. Heusch: on revlent
toujour see premiers amours! En soo zyn
duizenden dingen in het besteen. Als Je maar
lang genoeg tyd krijgt om se te beleven.
Wil spraken nog verder
Over de gestrande „Konlnkiyke Vereenlglng".
en bruusk, met de oude volle veerkracht, klonk
het: die bad men ooute que ooute moeten
vasthouden!
Vaak hoorde ik gedurende ons gesprek haar
zeggen: Op mUn jaren,... Ja waarlijk, ril
draagt haar ouderdom met sympathieke en ver
overend* eerlUkheld ZU la In den gevorderden
avond van het leven, en poogt niet met kun
stig geconatrueerde middelen nog aan dan mid
dag te doen geiooven.
Jaardag in den hulselUken kring gevierd, maar
cp het stadhuis te Zutphen staat de 19de als
geboortedatum aangegeven. Nog kort geleden
heeft zy in aller harten geleefd, toen zH haar
eere-ring afstond aan Else Mauhs.
Een collega, de heer Hans P. van den Aard
weg, heeft haar bezocht en vertelt hiervan in
het volgende artikel
De tnomphaie afscheidstournée van de groot
ste tragédienne, die Neerland ooit gehad heeft,
ligt alweer verscheidene jaren achter ons.
Ik herinner mH nog hoe mevrouw Mann-
Bouwmeester die heden haar Msten verjaar
dag viert mH destijds verklaarde, dat haar
besluit om de planken vaarwel te zeggen, geens
zins voortsproot uit overwegingen van mate-
neeien of llchameiyken aard, maar louter en
alleen een logisch gevolg was van het onafwis-
bare besef, dat voor haar „het oogenbllk van
gaan" was aangebroken. Zy moet van deze wH>-
held die haar gevoerd heeft tot een vrijwil
lige abdicatie van het tooneel, dat toch geheel
het leven lang voor haar dé wereld was wel
diep doordrongen geweest zyn. want In
dien de hgiikering-naar-het-applaus sterker
geweest ware dan de stem, die tot vertrekken
maande dan zou deze merkwaardige vrouw,
die met het voortschrUden der Jaren maar een
minimum aan vitaliteit en niets aan levenslust
Ingeboet heeft, wellicht nog tot op den hul
digen dag met succes voor het voetlicht gestaan
hebben. Ik ben mevrouw Mann’s moedige be
slissing om op een gegeven moment rollen en
roem den rug toe te keeren, steeds blHven be
schouwen als één der hoogtepunten uit haar
artistieke carrière Partlr e’est mourrir un peu;
zy, die zoo tallooae karakters gestalte verleend
heeft, zal de waarheid hiervan misschien beter
tn schrijnender dan wie onzer ook ondergaan
hebben
Van het verleden zal ik U niet verhalen, het
zou Immers niet anders worden dan een noo-
deloos herhalen van datgene wat reeds zoovele
malen gezegd en geschreven werd. MUn bedoe
ling is slechts U te vertellen uit de Amsterdam-
sche woning, waar de eertUds Nedetiandsche
.divine" haar dagen als ambteloos, maar stellig
niet ongeïnteresseerd, burgeres doorbrengt.
dan ook nimmer de gedachte gehad, da* ik te
vróég heenging te vróég. hst klinkt haast
'vreemd voor iemand, die M ki.Néén,
spUt heb Ik nimmer gehad. En bovendien: wat
kan Ik nu. op een afstand, uit een andere wz-
reld zou Ik bijna zeggen, de dingen duidelijker
zien en beoordeelen. Laat Ik U echter dit zeg
gen van de tegenwoordige tooneelstukken be-
gryp Ik niet zoo héél veel. De meesten, die ik
in de laatste paar jaar gezien heb, maakten op
my den Indruk van een wetenschappelijk be
toog. dat véél beter tn een dagblad- of tijd
schriftartikel gehouden had kunnen worden.
Naar mUn meenlng verdréégt het tooneel een
dergeiyk* methode niet De stukken van vroeger
hadden intrige. IHn. spanning. De toeschou
wer» werden als het ware „meegenomen", en sU
vroegen zich af: wat sal er nu gebeuren, boe
zal het afloopen? Het waren „romannetjes" voor
het voetlicht. Romannetjes met karakters, me*
menschen, die je al dan niet liefhebben kon.
maar wier woorden en gedragingen toch te be
grijpen waren, en geen kennis van Freudscbe
of andere theorién vereischten. Maarten
slotte. Ik ben ouderwetsch en kan bet ml* heb
ben. Maar gelóóven doe ik dat toch nog soo grif
niet. Het publiek wie kan het ontkennen?
Is In het algemeen afkeerig van bet tooneel ge
worden en dat 1* heusch niet alleen bet ge
volg van een minder financieel draagvermogen,
want andere ontpeanningsgelegenheden voetbal
en de Zesdaagsch* bUvoorbeeld. floreeren wél
terwijl er In vroegere tyden toch nog van een
zekere „cultus" gesproken kon worden Bepaalds
menschen zag je altUd op hun oude plaatsje in
oen schouwburg Is dat nu nog soo?”
Kan een loontverlaging
gedragen worden?
Hebben we dus betoogd dat loonsverlaging
en kostenvermindering noodzakelyk zyn. wil hel
industriecentrum aan de Zaan niet ten onder
gaan, tenslotte willen we nog de vraag onder
oogen zien of een loonsverlaging door de ar
beiders gedragen kan worden.
Die vraag zal direct in ontkennenden zin
worden beantwoord, wanneer alleen gerekend
wordt met den behoeftenfactor van dit oogen
bllk Maar wanneer men in aanmerking neemt
dat de kosten van het levensonderhoud ondanks
alle regeeringsmaatregelen, die hel leven duur
houden, sterk gedaald zyn sedert 1928. biykt
dat dese loonsverlaging het levenspeil der ar
beiders niet loeneden dat van vijf jaar terug
aal neerdrukken.
I De Zaansche Industrieelen willen, als bet
maar even mogelUk is. de bedrijven In gang
houden en zy zyn daartoe tot velerlei offers
bereid geweest.
De andere belanghebbenden, de arbeiders,
sullen evenwel thans ook mede moeten gaan
werken door bewilliging in loonsverlaging, wil
sluiting der fabrieken niet het gevolg zyn.
De algemeene toettand
Wie de Zaanstreek eenlge jaren terug be-
soeht. kreeg een beeld van bloeiende industrieën,
van opgewekte bedrUvigheld. Vóór 1930 was ei
aan de Zaan geen werkloosheid. Integendeel,
steeds meer menschen konden arbeid en brood
vinden In de talloos* fabrieksbedrijven
De Zaanstreek was In bloei. Er word goed
geld verdiend. Er werd veel gebouwd. Het uiter
ing aanrien van dit deel van Noord-Holland
werd als 1 ware geheel vernieuwd.
Wanneer men evenwel thans langs de boor
den van de Zaan trekt, constateert men een
volledige verandering. Zeker, de uiteriyk* tee-
kenen van welvaart syn gebleven. Wet nieuw
gebouwd werd, veroudert In soo'korten tUd
niet.
Eigenaardig is de tegengestelde beweging van
loonen en pryzen in de laatste tientallen jaren.
Terwyi de loonen sedert 1914 tot het dubbele
gestegen zyn, zyn de prijzen overal terugge-
loopen; een gang van zaken die noodzakeiyx
moet spaak loepen
In 1914 stond men in decaan. In vergeiyklng
>me* andere industrie-centra In ons land met
de loonen aan de spits. De weekloonen bedroe
gen 13JV) f 14. Diezelfde loonen beloopen nu
van 25 tot 30. dus ongeveer het dubbele van
1914.
Vóór den oorlog werd algemeen aan de Zaan
90 uur per week gewerkt, thans maximaal 48
uur. Weliswaar is deze werkt ydverkortlng ge
compenseerd door de rationalisatie, die de be
drijven hebben ondergaan, maar toch biyft het
feit bestaan, dat de uurloonen ongeveer twee
én half maal die van 1914 zyn
De prijzen der Zaansche producten zijn ech
ter belangrijk lager dan de voor-oorlogsche. Een
beknopt staatje van slechts enkele producten
bewijst het overduideiyk
RUst. In 1914 12 90 13. In 1934 9.75
ƒ10 per 100 K.O.
Havermout. In 1914 14 14.50, thans (ver
minderd met omzetbelasting en monopolterecht I
ft per 100 KO.
Gort. In 1914 de goedkoopste soort ca. 10.
thans (na aftrek monopollerecht 8 75 per
100 K.O.
Cacaopoeder. In 1914 gem. ca. 1,
0.22—0.20 per K.O.
Zooads men weet, te aan een vyftlental Zaan-
ache fabrieken loonsverlaging aangekondlgd, in
dier voege dat op de loonen tweemaal 5 pet.
■al worden gekort. In totaal beteekent deze
maatregel terugbrenging van bet sedert 1924
niet meer verlaagde minimumloon van 25 op
12350
De confeaaloneele vakorganisaties legden zich
by dese loonsverlaging neer, de modernen stel
den zich op het standpunt, dat loonsverlaging
niet noodlg ts en betitelden zich het recht voor,
waar het mogelijk te, de personeelen tot ver
se* aan te sporen.
be
de
lei
A
kl
te
tisc
P‘«
E
een
ope
der.
OP
ee
lei
ge
wi
ge
ééi
Tr
de
M|
en
Ve
L Bk M
f X
r V 1
4 .4 <s-?^