Mevr. Theo Mann-Bouwmeester 84
De „Wiener Sangerknaben
jaar.
De loonen
de Zaan verlaagd
aan
Zoekt gij betrouwbaar
Personeel
Plaats dan een „Omroeper”
75.000 gezinnen.
De voetbalwedstrijd Zwaluwen-Stoke City
voor
DWINGT NOODZAAK
HIERTOE?
UIT 'N TOONEELLEVEN
fee
Loonen en pryzen
Zaanland in nood
De algemeene toestand
Indrukwekkende fabrieken ttaan lang» de Zaan, maar iif werken met
verliet
I
Bij de 84-jarige mevrouw Theo
Mann Bouwmeester
DE KUNSTENARESSE
VERTELT
DONDERDAG 19 APRIL 1934
De Zaansche industrieelen willen,
al* het maar even mogelijk is,
de bedryven in gang houden
Kan een loonsverlaging
gedragen worden?
-o
De bedrijvigheid verdwenen
re
ve
on
ge
vo
Mevrouw Theo Menn - Bouwmeest<
mi
rei
stadion
Kal
'orden gekort. In totaal
thans
vierde Woensdag haar 84sten v<
De voetbalwedstrijd Zwaluwen Stoke City in het verlicht)
te Amsterdam. Een kijkje tijdens de match
deze
192*
gen
nlei
Schoen», pooteon. - Ewn d.g.l.jk. k.rtflk.ld la U« .kom.'
Wr Wtamr Sangerknaben, die riek Ie den Haag beat «huis
vro«
We
▼OOI
epp<
wen
Grit
nu
spet
von
J
levij
schc
een
den
bU<
wu
me
spe
om
levi
de
op
ee
op
On
voi
do
te
me
ni
k(
tl
pl
taat
in d
wort
ken
De I
sprei
staai
Uit
Hooj
tekst
seld
aingi
dus
-spel
Die
Uit t
Dit 1
kelUk
Mek
mu 1
De
krent
toen
ruim
door
»an
eelen
Span
spel
andei
beeld
Steles
Aai
Wsgei
•sa s
heeft, de geest geblevenonaangetast, flonkerend
en van een verbluffende paraatheid.
Haar woning staat bij het centrum der hoofd -
stad, op tien minuten afstand van het huis,
waarin zij haar schoonste uren gevierd heeft:
de Stadsschouwburg Het zal «rel geen toeval
geweest zijn, dat juist dAAr In het uitge
strekte Amsterdam is immers zoovéél plaats!
haar „home" moet staan. Maar ook op andere
dan deze uiterlijke wijze is het contact met het
tooneel blijven bestaan. Bij belangrijke pre
mières mist men Theo Mann maar zelden op
(na
100 KG.
Cacaopoeder. In 1914 gem. c.a. 1,
ƒ0 22—ƒ0 2C per K.G.
directe kostenvermindering, door loslatlng van
den gouden standaard of andere valuta-expe-
rimenten in Nederland Is dat niet het geva.
geweest met het gevolg dat de winstmarge
der industrieën in een verliesmarge is omge
zet.
FOTOREPORTAG
Mevrouw Theo Mann Bouwmeester, we heb
ben het gemomeroerd gisteren, viert gisteren en
heden haar 8*sten jaardag Want volgens haar
getuigenis is steeds op den 18e*i April haar
Het jongenskoor .Die Wiener S&ngerknaben', dat Woensdagavond in het
Concertgebouw te Amsterdam een uitvoering gaf, bij aankomst te den Haag
Hebben we dus betoogd dat loonsverlaging
en kostenvermindering noodzakelijk zijn, wil het
industriecentrum aan de Zaan niet ten onder
gaan, tenslotte willen we nog de vraag onder
oogen zien of een loonsverlaging door de ar
beiders gedragen kan worden.
Die vraag zal direct In ontkennenden zin
worden beantwoord, wanneer alleen gerekend
wordt met den behoeftenfactor van dit oogen
blik. Maar wanneer men in aarunerkmg neemt
dat de kosten van het levensonderhoud ondanks
alle regeeringsmaatregelen, die het leven duur
houden, sterk gedaald zijn sedert 1929, blijkt
dat deze loonsverlaging het levenspeil der ar
beiders niet beneden dat van vijf Jaar terug
zal neerdrukken.
Maar van bedrijvigheid aan de fabrieken is
geen sprake meer. De fabrieksterreinen liggen
vol onverkoopbare voorraden.
Er heerscht werkloosheid aan de Zaan.
In bet district van de arbeidsbeurs te Zaan
dam waren eind Januari j.l. 9213 werkloozen
ingeschreven, waarvan er 1837 te Zaandam,
700 te Wormerveer wonen
Van de eens zoo bloeiende rUstlndustrte zijn
er nog twee fabrieken die werken en dan nog
maar gedurende een gedeelte van oe week
Drie fabrieken zijn geheel gesloten.
De moeilijkheden zijn te wijten aan twee
oorzaken. Ten eerste de handelspolitieke be
lemmeringen. die men onsen export in den
weg legt en ten tweede dat de productiekos
ten in vergelijking met het buitenland op een
veel te hoog peil gebleven zijn.
Het buitenland profiteerde van een sterker
jaardag in den hulselijken kring gevierd, maar
cp het stadhuis te Zutphen staat de 19de als
geboortedatum aangegeven. Nog kort geleden
heeft zij in aller harten geleefd, toen zij haar
eere-ring afstond aan Else Mauhs.
Een collega, de heer Hans P. van den Aard
weg, heeft haar bezocht en vertelt hiervan in
het volgende artikel
De tnomphale alscheidstournée van de groot
ste tragédienne, die Neerland ooit gehad heeft,
ligt alweer verscheidene jaren achter ons.
Ik herinner mij nog hoe mevrouw Mann-
Bouwmeester die heden haar 84sten verjaar
dag viert mij destijds verklaarde, dat baar
besluit om de planken vaarwel te zeggen, geens
zins voortsproot uit overwegingen van mate-
rleelen of llchamelljken aard, maar louter en
alleen een logisch gevolg was van het onafwis-
bare besef, dat voor haar „het oogenblik van
gaan” was aangebroken. Zij moet van deze wijs
heid die haar gevoerd heeft tot een vrijwil
lige abdicatie van het tooneel. dat toch geheel
het leven lang voor haar dè wereld was wel
diep doordrongen geweest zijn, want in-
dlen de hunkering-naar-het-applaus sterker
geweest ware dan de stem, die tot vertrekken
maande dan zou deze merkwaardige vrouw,
die met het voortschrijden der jaren maar een
minimum aan vitaliteit en niets aan levenslust
Ingeboet heeft, wellicht nog tot op den hul
digen dag met succes voor het voetlicht gestaan
hebben. Ik ben mevrouw Manns moedige be
slissing om op een gegeven moment rollen en
roem den rug toe te keeren. steeds blijven be
schouwen als één der hoogtepunten uit haar
artistieke carrière. Partlr c’est mourrir un peu;
zd. die zoo tallooze karakters gestalte verleend
heeft, zal de waarheid hiervan misschien beter
en schrijnender dan wie onzer ook ondergaan
hebben
Van het verleden zal ik U niet verhalen, het
zou Immers niet anders worden dan een noo-
deloos herhalen van datgene wat reeds zoovele
malen gezegd en geschreven werd. Mijn bedoe
ling is slechts U te vertellen uit de Amsterdam-
sche woning, waar de eertijds Nederlandsche
..divine” haar dagen als ambteloos, maar stellig
niet ongeïnteresseerd, burgeres doorbrengt
Wie de Zaanstreek eenige jaren terug be
zocht, kreeg een beeld van bloeiende industrieën,
van opgewekte bedrijvigheid. Vóór 1930 was et
aan de Zaan geen werkloosheid. Integendeel,
steeds meer menschen kondefi arbeid en brood
vinden in de tallooze fabrieksbedrij ven
De Zaanstreek was in bloei. Er wird goed
geld verdiend. Er werd veel gebouwd. Het uiter-
Ijjk aanzien van dit deel van Noord-Holland
werd als ware geheel vernieuwd.
Wanneer men evenwel thans langs de boor
den van de Zaan trekt, constateert men een
volledige verandering. Zeker, de ulterlUke tee
ltenen van welvaart zijn gebleken. Wat nieuw
gebouwd werd, veroudert in zoo korten tod
niet.
Eigenaardig is de tegengestelde beweging van
loonen en prijzen in de laatste tientallen jaren.
Terwijl de loonen sedert 1914 tot het dubbele
gestegen zijn, zijn de prijzen overal terugge-
loopen; een gang van zaken die noodzakeljj»
moet spaak loopen
In 1914 stond men In de Zaan, in vergelijking
met andere Industrle-centra In ons land met
de loonen aan de spits. De weekloonen bedroe
gen 1350 A 14. Diezelfde loonen beloopen nu
van 25 tet 30, dus ongeveer het dubbele van
1914.
Vóór den oorlog werd algemeen aan de Zaan
60 uur pet week gewerkt, thans maximaal 48
uur. Weliswaar is deze werktijdverkorting ge
compenseerd door de rationalisatie, die de be
drijven hebben ondergaan, maar toch blijft het
feit bestaai,, dat de uurloonen ongeveer twee
en half maal die van 1914 zijn.
De prijzen der Zaansche producten zijn ech
ter belangrijk lager dan de voor-oorlogsche. Een
beknopt staatje van slechts enkele producten
bewijst het overduidelijk:
Rijst. In 1914 12.80 A f 13. in 1934 9.75 A
10 per 100 KG.
Havermout. In 191* 14 A 14.50, thans (ver
minderd met omzetbelasting en monopoliereohti
A ƒ9 per ’00 K G.
Gort. In 1914 de goedkoopste soort c.a. 10.
thans <na aftrek monopolierecht) ƒ6.75 per
De Zaansche Industrieelen willen, als het
maar even mogelijk is, de bedrijnen in gang
houden en zij zijn daartoe tot velerlei offers
bereid geweest.
De andere belanghebbenden, de arbeiders,
zullen evenwel thans ook mede moeten gaan
werken door bewilliging In loonsverlaging, wil
sluiting der fabrieken niet het gevolg zjjn.
gekleed in een grijzen bontmantel en met fa
milie en vrienden in geanimeerd gesprek, tel
kens naai alle kanten groetend en knikkend
Bij haar „adieu” destijds heeft zij van het too
neel af het publiek verzocht: „Wanneer U mij
later op straat eens tegenkomt, groet mij dan
even; het zal mij zoon pleister doen, want ik
weet dan. dat U mij niet vergeet.” Deze kinder -
HJk-oprechte uit het hart -gewelde, bede
waarop een uitverkochte schouwburgzaal met
een daverend applaus reageerde, maar waarin
weinigen toen misschien de angst voor het na
derend alleen-zijn beluisterd hebben is ten
volle verhoord. Maarzij was niet noodig
geweest, want ook zonder dat verzoek dat
toch bij de meeaten in de vlucht van het leven
alweer lang uit de herinnering verwaaid zal
zijn zou men blijk van herkennen gegeven
hebben
Ook haar Interieur hier do ml neer en licht
en helle tinten, en de ranke teer-gekleurde meu
belen vormen een ietwat typisch contrast met
de eerbiedwaardigheid der oude dame, die met
voorzichtige pasjes, een beetje schuivelend rond
gaat spreekt van tooneel en een roemrijk
verleden.
„Kijk, vertelde mevrouw Mann mfj. toen ik
haar bezocht, deze stoel, waarop ik zit, is over
trokken met het opperkleed van Badeloch; en
liefkoozend streek zij, pelnzend-gllmlachend.
een oogenblik over het, al wat verschoten, weef
sel. En om die sofa, daar In den hoek, is één
der gewaden van Fedora gespannen
„Het Antoon-van-Welle-hoekje, zei ze, zich
omdraaiend, en haar blik gleed langs levens-
groote beeltenissen. Er waren er vele: uit de
periode van opgang, uit het glanstijdperk, en
uit de jaren toen de „thuisreis” reeds aangevan
gen was. En boven de eigen pelntures uit: een
klein, fijn-bewerkt portretje van Sara Bernardt,
omkransd door gedroogde bloempjes, geplukt
op haar graf. „HAAr heb ik mij m’n geheele le
vel, tot voorbeeld gesteld!”
En via veel herinneringen, van reeds verre
en van nog dichtbij, kwamen wU tot het heden.
Mevrouw Mann’s eertijds zoo energieke en pene
trante geluld dat glashelder placht te blij
ven tot op de verwjjderdste stoelen der hoogste
rangen heeft in de laatste jaren. óók mis
schien omdat de stimulans, die het luisterende
publiek veroorzaakt, verdwenen is, een zacht en
wat vibreerend timbre gekregen. BU deze mar
kante tegenstelling dacht ik onwillekeurig aan
het felle doordringende licht van een stralende
zop in het zenith, eén licht, dat, naarmate de
avond valt, tot kalmer en getemperd glanzen
verstilt.
„Och. vertelde mevrouw Mann, nu zal er toch
zeker wel niemand meer aan twijfelen, dat ik
Inderdaad nooit weer comedie zal spelen. Vroe
ger heeft men soms gedacht, en gezegd: ze komt
nog wel eens een keertje terug. Mijn afscheid
had ik goed en degelijk overwogen, en ik heb
In *t hoogtijd van haar glorie als begenadigd-
ste en geliefdste koningin der planken heeft
mevrouw Mann de kroon met majesteit ge
dragen en thans nu om haar de toejuichingen
verstomd en de opgetogen oogen verdwenen
zijn draagt zij den ouderdom met waardig
heid. Zeker, zU verheugt zich in haar kracht,
in het nog volledig bezit van haar belangstel-
llng-voor-aUes, in haar magistrale geheugen,
waarin ieder detail uit de rijke loopbaan be
waard gebleven is. maar zij doet geen enkele
poging om twintig of dertig jaar in den schijn
terug te gaan. Eerlijk en wèlbewust gaat zij den
grooten weg. Het rood-brulne haar, dat een
ijftal Jaren geleden nog In de hoofdstad spreek-
woordelijk was, is nu zilverwit geworden. Haar
tred werd wat voorzichtiger, en bedachtzamer
het vatten van haar handen; haar oogen zien
en haar ooren hooren met wat meer inspan
ning dan vroeger. Maar boven deze kleine en
onontkoombare gebreken die de meeaten
onzer reeds een kwart-eeuw bemerken is bij
deze vrouw, die „den menscheUJken leeftijd”
reeds met méér dan twaalf jaar overschreden
Zooals men weet, is aan een vijftiental Zaan
sche fabrieken loonsverlaging aangekondlgd, in
dier voege dat op de loonen tweemaal 5 pet,
beteekent
maatregel terugbrenging van het sedert
niet meer verlaagde minimumloon van 25 op
ƒ2250.
De confessioneele vakorganisaties legden zich
bij deze loonsverlaging neer, de modernen stel
den zich op het standpunt, dat loonsverlaging
niet noodig ts en behielden zich het recht voor,
waar het mogelijk is, de personeelen tot ver
zet aan te sporen.
.De romantiek die heden ten dage vrij
wel in ballingschap leeft is steeds één der
factoren van een geslaagde tooneelspeelkunst
geweest, en zU laat zich niet ongestraft uit haar
domein verjagen. Op mijn leeftijd heb je zóó
veel zien gaan enterugkomen, dat je lang
zamerhand sceptisch tegenover alle nieuwighe
den bent gaan staan. Er zijn grondwaarheden,
die lijdelijk genegeerd kunnen worden, maar
naar welke men vroeg of laat weer grijpen
móét. Een heel simpel en alledaagsch voorval
herinnerde mU daar nog aan. In een modehuis,
dat ik kort geleden bezocht, hing een portret
van Groetje Lobo uit 1912. ZU droeg
lange rok, precies, zooals ze ook nu weer ge
dragen worden. Zes jaar geleden sou men nog
om die kleedlng gelachen hebben nu vindt
men het alweer gewoon. Heusch: on revient
toujour A ses premiers amours! En zoo sUn er
duizenden dingen in het bestaan. Als je rn^tr
lang genoeg tUd krijgt om ze te beleven
WU spraken nog verder.
Over de gestrande „KonlnklUke Vereenlging”,
en bruusk, met de oude volle veerkracht, klonk
het: die had men coute que ooute moeten
vasthouden!
Vaak hoorde ik gedurende ons gesprek haar
zeggenOp mUn jarenJa waarlük, «v
draagt haar ouderdom met sympathieke en ver
overende eerlUkheld. ZU is in den gevorderden
avond van het leven, en poogt niet met ku°"
'ttg-geconstrueerde middelen nog aan den mid
dag te doen gelooven.
dan ook nimmer de gedachte gehad, dat ik te
vróég heenging.... te vróég, bet klinkt haast
wat vreemd voor iemand, die 84 is.... Néén,
spUt heb ik nimmer gehad. En bovendien: «rat
kan ik nu. op een afstand, uit een andere we
reld zou ik bjjna zeggen, de dingen duldelUker
zien en beoordeelen. Laat ik U echter dit zeg
gen: van de tegenwoordige tooneelstukken be
grijp ik niet zoo héél veel. De meesten. die ik
in de laatste paar jaar gezien heb, maakten op
haar plaats In de stalles. GewoonlUk ziet men, mij den Indruk van een wetenschappelijk be-
bU het binnentreden, haar al staan in den hall, véél beter Haghlart- of tijd
schriftartikel gehouden had kunnen worden.
Naar mijn meening verdrAAgt het tooneel een*
dergelijke methode niet. De stukken van vroeger
hadden intrige, lUn. spanning. De toeschou
wers werden als het ware „meegenomen", en zU
vroegen zich af: wat zal er nu gebeuren, hoe
zal het afloopen? Het waren romannetjes” voor
het voetlicht. Romannetjes met karakters, met
menschen, die je al dan niet liefhebben kon,
maar wier woorden en gedragingen toch te be
grijpen waren, en geen kennis van Freudsche
of andere theoriën vereischten. Maar ten
slotte. ik ben ouderwetsch en kan het mis heb
ben Maar gelóóven doe ik dat toch nog zoo grif
niet. Het publiek wie kan het ontkennen?
is in het algemeen afkeerig van het tooneel ge
worden en dat is heusch niet alleen het ge
volg van een minder financieel draagvermogen,
want andere ontpsarmlngsgelegenheden. voetbal
en de Zesdaagsche bijvoorbeeld, floreeren wél
terwUl er in vroegere tijden toch nog van een
zekere „cultus” gesproken kon worden. Bepaalde
menschen zag je altUd op him oude plaatsje in
den schouwburg. Is dat nu nog zoo?”
t
8
7
d
k
e:
V
d
t<
k
sti
zo<
eei
loe
'W
De Betuwe is tengevolge van het zachte weer der laatste dagen
in bloei gekomen. Lentebloesem bij Tiel
