GOEDE WEEK IN VROEGER AMSTERDAM
I
R
Basiliek
het H. Graf
van
H
DE PLECHTIGHEDEN BEGONNEN
REEDS OP WOENSDAG
Het vraagstuk der
restauratie
IE
De intocht van Christus in Jeruzalem,
naar een schilderij in het bezit van
het kerkbestuur van St. Dominions
te Utrecht
Zinrijke uitbeelding van Christus’
lijden in en buiten de kerk
De rechten van den Staat
-ft
Christus op den nel. Houten palmezel
uit *9 Heerenberg. nu in het AartsMt-
echoppeltjk Museum
Paaschmorgen
Oude Kerk te Kmtterdam, gezien van den O. 2. Voorburgwal. (Haar een oude
kopergravural
Hoe de ramp ontstond
e aardbeving vah 1927 bad het weer-
I 1 standsvermogen van den eerbledwaardlgen
tempel van het H. Graf, die uit de dagen
der Kruistochten dateert, op een zware wijze
op de proef gesteld. In de fundamenten en de
De Palmprocesrie
Het groote Triduum
De speelsche fantasie der Middel
eeuwers schiep zich ceremoniën
en gebruiken waaraan de
geheele bevolking
deelnam
Ongemotiveerde beschuldi
gingen aan het adres
der Katholieken
De lijkwade van Christus
n
9
wetenschappelijke onderzoe-
(Bljzondere correspondentie ult Jerusalem)
I ope-
worden
sal
ukken
Umelo
n eel
zijn geloovigen en bejubeld door de kinderen,
die palmen zwaaiden en den gezegende des
Heeren toejuichten.
nsorg.
Ned.
nader
iddags
teg^n
zwijgzaamheid
nae t choor toe," maar, „niet sonder verbaest-
heyt van eenighe jonghers, die altemt ommekU-
cken, wanneer sy door de helle passeeren. vree-
aende otter noch ergbens een nlckertgen in
een hoeck was blijven steecken om haer te
betrappen ende met syne dauwen wech te
sleepen.” Een treffende, hoewel wat bizarre uit
beelding van Christus’ nederdallng ter helle.
Nog heden ten dage is deze processie in bet
Dultsche bisdom Munster in gebruik. Van de
duiveltjes is hier echter nle.s te bespeuren.
Het kruis werd nu voor het hoogkoor op een
«ereplaats opgehangen en bleef daar tot Hee
ren hemelvaart, wanneer bet na het Evangelie
aan een koord naar het gewelf werd geheschen.
Na Plnksteren werd het weggenomen. In de
Kapittelkerk van St. Salvator te Utrecht, om
hing de koster het kruis reeds voor de proces
sie met een witte stool, in Amsterdam werd het
na den processie met een .gouwe laeckens stoel”
bekleed.
Y n 1604 werd te Amsterdam een boekje uit
gegeven met als aanhef van den langen tl-
tel: .Roomsche MysterWn ontdeckt”, welks
schrijver zich achter de initialen W. 8. ver
borg. In het exemplaar, dat de Leidsche Uni-
versiteits-bibliotheek in bezit heeft zijn deze
letters met inkt aangevuld; Walich SiJvaerts-
zoon. Uit onderzoekingen van Dr. Johan C.
Breen, archivaris van Ams.erdam, is gebleken,
dat de schrijver in 1546 geboren is, het apothe-
kersvak uitoefende in de Warmoess.raat te Am
sterdam en dat hij jarenlang Ouderling is
geweest van de Ned. Herv. Kerk; in 1593 ook
Kerkmeester van de Oudé Kerk, waar hjj 26 1
et sou ons ie ver voeren, wanneer wfl een
chronologisch overzicht souden moeten
geven van de wisselvalligheden rond het
restauratlevraagstuk gedurende de laatste twee
laren.
steen in het portaal onder den kerktoren, maar
men legde toen tevens een groot vuur aan.
dat hü zegende. De hontslagher hield er de
wacht bU en gaf eenieder -voor een deen
geldt" van dit gewijde vuur, zoodat men met
de noodlge sorg het geheele jaar .Jheyllch vyer
in buys bad.
De Paaschavond verliep verder rustig, met uit
sondering dan van den ommegang van den
hontslagher met de scholieren, die met hun
ratels er op uittrokken, een zouteloos liedje
zongen; geld ophaalden en een .goede kanne
biers” dronken; eerst de hontslagher en dan
de jongens, die een slok kregen toegedeeld in
hun unuteen. die alj toehouden, ende drincken
daaruyt.
voor ons het meest zwaarwichtige te.
e wij op de eerste plaats rekening moe
ten houden, dat ta het vraagstuk van bet be
ginsel, waar bet om gaat.
Op de eerste plaats moeten wij de beschul
diging terugwijzen, die sender eenlgen schijn
van bewijs aan het adres van de Katholieken
wordt gericht, als souden dese de oorzaak zjjn
dat leder herstelplan vertraging ondervond. De
„Daily Telegraph" kan er van verzekerd sljn,
dat de pogingen om de Basiliek van bet H.
Graf zooveel mogelijk in baar oorspronkelijken
staat te herstellen, met behoud van de grootst
magelijke artistieke waarde bjj de Katholieken
steunpilaren vertoonden zich groote scheuren,
zoodat het geheele gebouw dreigde In te stor
ten. Toen de eerste emotie van de aardbeving
eenigszins voorbij was, bleek, sooals wel meer
gebeurt, dat de cefste berichten, die na het on-
mlddellük plaatsgrijpen van een ramp de wereld
worden ingezonden, wel eenigszins overdreven
waren. Intusschen bleef de toestand in leder
geval zorgwekkend. Er werden dan ook restau
ratiewerken uitgevoerd om het gebouw en den
koepel van het Cathollcon der Grieken te schra
gen. Want juist door de zwaarte van dezen
koepel liep het geheele gebouw gevaar. Tenslot
te kwamen de pennen in beweging en in de pers
werd reeds aangekondlgd, dat de Ineenstorting
van de Basiliek van het H. Graf haast onver
mijdelijk zou zjjn. Toen heeft de Regecrlng in
gegrepen. ZU besprak het vraagstuk met de
Latijnen, de Grieken en de Armeniërs, die de
Basiliek in gemeenschappelijk eigendom bezit
ten, en er werden plannen overwogen om de
noodzakelijkste Herstelwerken zoo spoedig mo
gelijk uit te voeren.
Toen volgde de meeat natuurlijke zaak van de
geheele wereld. Er werd overleg gepleegd, des
kundigen werden geraadpleegd, en aan de
meest bevoegde bouwmeesters der wereld werd
om advies gevraagd. De Franciscanen, die met
de Castodle (bewaking) van het H. Land ba
last zijn, raadpleegden professor Marangonl uit
Venetië, terwijl door de andere Belijdenissen
het advies van eveneens zeer beroemde bouw
kundigen werd Ingewonnen.
Zooals gemakkelijk was te voorzien, waren de
opvattingen zeer verschillend.
Iedereen was niet overtuigd, dat de uitvoe
ring van de restauratiewerken zoo buitenge
woon urgent was. Zelfs de concrete voorstellen,
die gedaan waren voor verschillende onderdee-
len van het werk, konden niet de algemeens
goedkeuring wegdragen.
Derhalve bleek dat het probleem een meer
diepgaande studie etechte. In dit stadium kreeg
Sir William Harvey van de Engelsche regeering
opdracht om onmlddellljk over te gaan tot de
noodlge herstelwerken, sooals hjj die zelf in sljn
plan had aangeduld.
Dat de zangertjes zich hoog hadden opge
steld herinnert aan hun collega’s tusschen de
kanteelen, maar meer nog aan het enthousiaste
volk, dat bij Christus’ intocht in de boomen Klom
en takken afrukte. Wat zjj zongen laat zich
slechts raden. Misschien hier ook wel als elders
het Gloria, laus et honor, vooral ook omdat
Walich hier niets zegt over het wachten voor
de gesloten deur, waarbij wjj tegenwoordig
dien lofzang zingen.
Deze processie gedaen zijnde, gaat Walich
verder, ende wederomme in de kereke gekeert,
so werde de ezel met den man voor t hooch-
choor gestelt so lange de Misse gedeurde....
Nae gedaene Misse werden stl na de H. Stede
getrokken alwaer slj tsamen vredeljjck huls hiel
den, sonder kijven, tot des anderen jaers als
men se wederom ginek halen om hetselfde spel
te spelen. Dit laatste moge tevens als een, hoe
wel hier juist zeer onschuldig, voorbeeld dienen
van Walich's spotlust.
De hierbij afgebeelde palmezel is het eenlge
exemplaar dat nog in Nederland aanwezig is;
in Dultsche musea echter zijn meerdere en zeer
van den Olijfberg de stad introk, omstuwd door mooie palmezels bewaard. Het Aartsbisschoppe
lijk museum mag zich beroemen op het bezit
van dezen uit llndenhout gesneden en geheel
gepolychromeerden palmezel, welken het kasteel
.Huize Bergh" te 's Heerenberg aan het Mu
seum in bruikleen heeft afgestaan. De figuur is
1.20 M. hoog en werd op een kleinen rolwagen
in den stoet meegevoerd.
Al mist deze groep de plechtige monumen
taliteit der mlddeleeuwsche triumphale Chris
tusfiguur. gezeten op een fier schrijdenden, slan
ken ezel, toch is zjj juist door haar eenvoud
niet zonder bekoring.
Het is opmerkelijk dat Walich met geen
woord rept over de Palmpaasch, die toch In
ztjn tijd ook te Amsterdam geen onbekende
was.
t~s en der grootste Engelsche dagbladen
H de „Daily Telegyaph" heeft het noo-
dig geoordeeld, om een eigen redacteur
naar het Heilig Land te zenden, die zich ter
plaatse van den toestand op de hoogte stelde
en in zjjn blad aan dit vraagstuk een lang ar
tikel wijdde, dat besloten werd met een korte
samenvatting over het „plan van den arbeid",
zooals dat door Sir William Harvey is ontwor
pen in opdracht van de Engelsche Regezring,
die een deskundig onderzoek liet instellen naar
den* toestand, waarin de Basiliek van het Hei
lig Graf zich momenteel bevindt.
Het Engelsche blad meent, naar aanleiding
van dit plan, enkele algemeene opmerkingen te
moeten maken, waarin twijfel wordt uitgespro
ken of het plan van Mr. Harvey wel praktische
resultaten zou opleveren, en behalve het pes
simisme, dat in bedoeld artikel tot uitdrukking
komt, wordt de totale schuld voor den treuri-
gen toestand van de Basiliek van het H. Graf,
toegeschreven aan de Kerkgenootschappen, die
het H. Graf moeten bewaken. Tegen dese be
wering meenen wjj ten sterkste te moeten pro
testen ren. Want zonder eenlgen schijn van
bewijs wordt de schuld voor den treurigen toe
stand waarin de Basiliek van het H. Graf zich
bevindt, toegeschreven aan diegenen die met
de bewaking van het H. Graf zjjn belast, en
daaronder behooren ook de Katholieken. Het Is
nog te meer noodzakelijk om deze valsche be
weringen recht te zetten, wijl het niet de eer
ste maal te, dat in de Engelsche pers een wei
nig welwillend oordeel wordt uitgesproken aan
het adres van de Latijnen In het Heilig Land.
WU willen niet ontkennen dat het artikel in
de „Daily Telegraph” in een zeer gematigden
toon werd geschreven, en dat de schrijver zelfs
getracht heeft om objectief te zijn, maar toch
kunnen wij dit artikel niet laten passeeren zon
der enkele algemeene bemerkingen te maken,
waardoor de blaam, die hetzij te goeder of te
kwader trouw op de Katholieken van Palestina
geworpen wordt, aal worden weggenomen.
-J--V e eigenaardige plechtigheid die nu plaats
1 had is een van de twee ceremoniën, die
over geheel Europa verspreid waren.
Hier had men de processie met het kruisbeeld,
elders beeldde men de gebeurtenissen uit die
te Jeruzalem plaats grepen bij het ledige graf.
Nog steeds, lag het Kruisbeeld in het graf,
waarom de geloovigen om beur.en hun omme
gangen hadden gehouden. ..Des nachts nae
middernacht". Walich vergeet te vermelden
boe laat. komen de geloovigen en de zan
gertjes met hun leider in de kerk samen.
Een priester gaat nu naar het Heilig Graf
toe. neemt bet Kruisbeeld er uit en zingt met
luider stem: „Christus is uit het graf opge
staan." Een processie vormt zich: de priester
met het kruis voorop, de zangertjes met het
volk er achter en zoo trekt men buiten rond
de kerk, maar niet allen gaan mee. Wanneer
men bij de torendeur terugkomt is deze geslo
ten en aan den binnenkant is de kerk ..met een
deel luchtige quanten beset, die men de jeucht
wijs maeckt dattet duyveltgens zijn." Dé pries
ter zingt nu het psalmvers „Doet open uw poor
ten gU vorsten en de Konlng der glorie zal
binnengaan."
„De duyveltgens hebben in elcke handt eenen
grooten steen of twee; vraeghen den priester
met luyder stemme: „Wie is deze Conlngh der
glorie?" ende werpen voort met groot ghewelt
ende eysselyk gheschrey de steenen tegbens de
doore aen.”
Zoo gaat men driemaal rond de kerk en tel
kens antwoorden de duiveltjes op het gebod
van den priester met veel lawaai. Btf den der
den keer stoot de kruisdrager met de schaft
van het kruis de deur open .Alsdan Is victorie
ende de helle gaet open.” De duiveltjes stui
ven weg en de processie trekt op „door de helle
9
lüderil
Bcher-
op
ie fo-
1M
Bene-
geeft
Pater
Sortte
1.
volgt
len
aasch»
>lj MS
feete-
mdera
t pre»-
1. H*
waar
in ete
j Rte.
ICO,
i Ute-
n aaa
ratte»
omate
I te®*
1 do<*
st bet
xr de
skblad
□V*B>
aan-
i aate-
Zool»
r kost
te
geen tegenstand sullen ondervinden. Integen
deel, met welk een blijdschap sullen wU den
dag tegemoet slen, waarop men zal besluiten
een einde te maken aan de ontzettende profa
natie, die men in de Basiliek heeft gepleegd,
door daarin muren op te trekken, waardoor het
Koor der Grieken geheel misvormd werd en ’n
kerk In een kerk werd gebouwd, waardoor de
harmonische lijnen van de Basiliek totaal ver
broken werden. Ditzelfde kan gesegd worden
van bet opruimen van verschillende moderne
constructies, die vooral in de laatste eeuw sljn
aangebracht, en die wel van een seer slechten
kunstzin getuigen.
Maar waarop wij wel den nadruk willen leg
gen is het feit, dat de rege;ring, bjj al deze
eventueele restauratieplannen, niet de pretentie
moet hebben, om zich rechten aan te matigen,
die zij niet bezit. Want deze rechten behooren
aan de drie Kerkgenootschappen die de Ba
siliek van het H. Graf in gemeenschappelijk
eigendom bezitten, en zij alleen hebben het
recht om te beslissen of, en wanneer, en hoe de
herstelwerken moeten worden uitgevoerd. Wan
neer de Staat daarop eenlgerlei pressie sou
uitoefenen sou dat een openlijke schending be
ttekenen van den „Status Quo" betreffende de
Heilige Plaatsen en zou zulks een willekeurig
inbreuk maken bettekenen op de rechten van
den particulieren eigendom.
Aan de rege^rlng kennen wQ in dit opzicht
slechts één bevoegdheid toe en dat is: te elschen,
dat de meest noodsakelljke reparaties in leder
geval worden uitgevoerd, voor het geval dat
vertraging hiervan een bedreiging zou vormen
voor de publieke veiligheid, waardoor het leven
van de pelgrims, die de Basiliek van hét H.
Graf souden besoeken, in gevaar sou
gebracht. Wanneer men dit vraagstuk aldus
belicht, kunnen wjj ons niet voorstellen, dat
men aan de Katholieken nog het verwijt
durven blijven maken, dat zij fanatiek, onver-
setteljjk zjjn, tegenover onverschillig welk rede
lijk herstelplan van de Basiliek van het H. Graf.
soo doet het gemeene volck met seeckere gan-
ghen de ronde daeromme, neyghende telcke
reyse, als zij ‘ten hoofde ende ten voeteneynde
vant cruys comen.
Men bemerkt, dat het Amsterdamache gebruik
veel weg heeft van de beaardlngsplechtlgheden
van een doode voor de begrafenis. Dat juist
dit gedeelte van de Goede Vrijdag-liturgie aan
plaatselUke gebruiken leven en beteekenis heeft
gegeven, is licht te begrijpen; het is immers het
dramatische hoogtepunt van de herdenking van
Christus’ dood.
In de Angelsaksische kerk, had men,'sooals
Rock in zjjn „The Church of our Fathers” aan
geeft, „The Burial of the Rood”, de begraving
van het kruis in een graf met gordijnen om
hangen. Twee of meer monniken hielden hier
de wacht tot Paaschmorgen.
Eigenaardig is de vermelding van een dubbel
graf te Nieuwpoort. In het benedenste gedeelte
lag het kruisbeeld met een wit laken gedekt,
waarop drie zilveren kronen, en in de boven
verdieping was het tabernakel met het Aller
heiligste, aldus Kan. v. d. Velde in zjjn boek
over de Goede Week. De wacht werd hier be
trokken door manschappen van de Spaansche
bezetting, later door de hoveniers, leden van
de broederschap van het Heilig Kruis. In lans*
mantels gehuld hielden zjj de eerewacht en met
hun pieken gaven zjj bjj elk uurslag een sloot
op den grond.
In zijn parochiekerk, vertelde mij een pries
ter. geboortig uit Tirol, wordt nog steeds
in een imltatie-steenen graf een levensgroot
Christusbeeld gelegd, als op een praalbed met
palmen en groen er omheen. Het graf ligt dan
veelal voor het hoogaltaar, zoodat men erover
heen den monstrans met het Allerheillgs.e op
den exposl.letroon kan zien; de monstrans is
echter ten teeken van rouw om Christus’
dood met een witten sluier omhuld.
Op Paaschzaterdag liet men in Oud-Amster
dam wekere eetbare spüae" wijden en de meer-
vermogenden kwamen aandragen met een „deu-
vecater”, het brood met aan weerszijden een
knobbel, en noemden het „wyebroot”.
Zooals nu sloeg de priester vuur uit een
over Oost en West en verwierf zich tenslotte
een vaste plaats in de tradities der Middel
eeuwers. Zooveel mogelijk hield men zich aan
de beschrijving in de Evangeliën en liet .men
den Chrls.us komen van buiten de stad, van een
heuvel of kerk buiten de wallen, waar de palm
dan ook eerst gewijd werd, zoodat er dus maar
één intocht gehouden werd. Men deed daarbij
fcoms den celebrant op een ezel rijden, of
'plaatste op een houten ezel op wieltjes een
beeld of schilderij van den Zaligmaker. Soms
ook droegen diakens een Evangelieboek op een
versierde draagbaar, terwijl in Normandië en
Engeland het Allerheiligste In de eucharistische
duif werd meegevoerd.
Aan de poorten der stad gekomen vond de
processie deze gesloten. Zangertjes hadden zich
opgesteld tusschen de kanteelen der muren en
op de transen der torens en zongen hier den
lofzang, van Theodulfus. „Gloria, laus et ho
nor”. In 820 had deze bisschop van Orleans
den lofzang in zlin kerker te Angers gemaakt,
waarin hfj door valsche aanklachten was opge
sloten.
Toen LodewUk de Vrome op Palmzondag voor
bij trok, hief Theodulfus zjjn gezang aan, dat
hem de vrijheid deed verwerven. Ter herinne
ring hieraan zegt Garnerius (eind 13de eeuw)
zingt men dezen zang voor de gesloten poort,
terwijl men er de beteekenis van een overwin
ning op de erfzonde inlegde door het openstoo-
ten van de deur met de schaft van het kruis.
Christus immers opende voor de menschheld
door zijn lijden en dood de gesloten hemelpoort.
a msterdam vierde Palmzondag aldus;
ZX JMe palm geweUt zijnde, ging men in
x x processie buyten de kereke met een groo
ten houten ezel, waerop een houten man sadt.
welcke som tij ts van de Jerusalemsvaerders met
hare Jerusalemsveeren in de hant, somtijds van
twaalf oude mannen, welcke tn T Oude-man-
nenhuys woonden, ende op sljn Apostels met
zonderlinge gecoleurde lange rocken toege-
maeckt, voortghetrocken werden. So waren in
verscheljden huysen aan ’t kerkhof, op de boven-
cameren voor de vensteren, twee scholieren in
haer witte choor-cleederen gestelt, elc met een
palmtacxken in de handt, ende, als de ezel met
de man daer nevens quamen, soo hielden de
treckers stille; als dan schoneken de scholiers.
den ezel met den man een deuntgen ter*ven-
steren uyt, werpende hare palmtacxkens ,na
In Tirol is tegenwoordig dese verrtjaenls-
vlering naar den Paaschzaterdagavond ver
schoven en heeft het karakter van een lof,
waarbij zeer velen tegenwoordig zjjn. Tot aan
de inlijving bjj Italië was te Brlxen ook bet
Oostenrijksch garnizoen aanwezig, welks mili
taire muziek dreunend en daverend inzette na
den uit roep van den priester, dat Christus is
verrezen. Voor de kleinen op moeders arm. was
dit steeds een te groote verrassing!
In Noord-Frankrijk, althans rond CbAteau-
Thierry, zingt men in dén vroegen morgen rond
zes uur de Metten en Lauden van Paschen.
Een processie vormt rich dan naar het altaar
van het H. Graf, waar de H. Hostie in den
monstrans wordt geplaatst; hierna trekt men
weer terug naar het Hoogaltaar. Dan plaatst
men den Monstrans op een tafel voor de Com
muniebank en de geloovigen komen den voet
ervan kussen.
Paescndag ende Peescha vont, (men zou Wa
lich hier moeten controteeren wat Paasch
zaterdag betreft) hielden de leecken Hoogtljt.
Een kerkmeester stond dan, jaar in Jaar uit, bjj
een tafeltje met een schaal wijn. Elke commu
nicant nam een lepel wijn, zooals nu nog de
wijdelingen na de communie in de wijdings
mis een teug wjjn drinken.
's Middags trokken de Amsterdammers er
op uit en .gingh men om zijn aflaet." Men be
gon bU het Leprozenkerkhof op den O. Z. Ach
terburgwal, ging dan naar dé „Celle-susten te
Bethanlën" bij de Turf gr acht en vereerde in de
heiligdommen der stad de relikwieën die er be
waard werden
eeds uit de oudheid bereiken ons berich
ten over de nabootsing van de inhuldi
ging van Christus in Jerusalem.
Ae.heria, de pelgrim uit Bordeau naar de
heilige plaatsen, maakt er in haar beschrijving,
eind 4e eeuw, reeds melding van hoe na de
lange oefeningen op Palmzondag, de bisschop
de liturgie voorschrijft dat er eenig gedruisch
zal gemaakt worden, ter herinnering aan de na
tuurverschijnselen bij Christus’ dood, gaf eerst
de hontslagher een roffel op zijn groote houten
clappe, waarschijnlijk, zooals nu nog gebruike
lijk, een plankje met een beweegbaren houten
hamer er midden op, waarop dan de zanger
tjes ins.emden met hun ratels, smeten met
stoelen en banken en trapten met hun voeten,
dat er alsulcken rumoer ende ghetler in de
kereke is, dat eener het gehoor haest soude
vergaen; ende dit heet: de Dommeldemet te
speelen (Donkere Metten).
Witte Donderdag verliep zonder veel bijzon
derheden. Men at „bastaer soppe" (witte wijn
soep), men luisterde naar de toen nog voorge
schreven afkondiging van de Avondmaalsbulle.
tegen het overwicht van de wereldlijke macht
in geestelijke zaken, en ging 's avonds naar de
kerk, waar de passie gepreekt werd
-j-v Ij de plechtigheden op Goeden Vrijdag ging
het behoudens één uitzondering, gelijk nu
nog jaar in jaar uit in onze kerken. Maar
deze uitzondering is zeer bijzonder, hoewel niet
alleen Amsterdamse!)over geheel Europa kwam
zij voor en in Tirol is zjj. hoewel eenigszins an
ders nog steeds In gebruik.
Ende als zU het cruys menichmael met zan-
ghen ghegroet ende gepresen hebben, ende dat
aanghebeden zijnde (dus na de krulson.blootlng
en -verheerlijking en na de aanbidding van den
Zaligmaker op het Kruis) so wert dat in een
hooge tombe met swart laeken overghe.ogen.
steende int midde vant choor, nederghelegt.
en dat heet „Het heilig graf”, al waeromme die
priester met een wjjeroocksvat ten hoofde en
de ten voeteneynt gaet wyeroocken ende daarna
■j—xe eerste dagen der goede week verliepen
1 toen, evenals nu zander bijzonderheden.
Beginnen echter nu voor t gewone paro
chieleven de plechtigheden pas op Witte Don
derdagmorgen, den eersten dag van het groo.e
en heilige triduum van Christus’ lijden, in Oud-
Amsterdam begon men reeds Woensdagmiddag
omdat in deze week het officie door de paro
chianen werd bijgewoond en de Donkere
Metten reeds sinds eeuwen van den nacht naar
den avond ervoor waren verschoven. Een op
merkelijk verschil met onze gebruiken, maar
juist zeer logisch in het groo.e geheel, was het
gebruik om den klokken reeds op Woensdag
avond voor de me. ten van Witten Donderdag
het zwijgen op te leggen. „Wanneer de volgende
Woensdach comt, soo schart men de doeken,
alsoo dat men die op die tjjdt ende daermae
tot Paesch-avent niet en luydt; ende die dach
heet Schortel-Woensdach.” De naarn Schorsel
(Schortel) Woensdag is verdwenen, maar niet
het gebruik, nog heden ten dage schorten b.v.
de klokkenluiders van bet Theologicum te War
mond de klokkentouwen op en leggen er een
grooten knoop in. Zoo is men verzekerd
vergissingen.
Een gevolg van deze vroege
van bellen en klokken is, dat de ratel zooveel
eerder in beweging komt. Gheduerende die tjjt,
zegt Walich. soo loopt de hontslagher als 't
Qjt is om ter kereke te comen, met eenen
grooten ratel langhes strate om- *t volck t’samen
te roepen.
Als de scholieren, de zangertjes der Middel
eeuwen, hun eerbied in Gods Huis, den man die
de jankende honden de kerk insloeg, of hun
althans een eerbiedig zwijgen inboezemde, met
zijn ratel langs Amsterdams grachten hoorden,
grepen ook zU hun ratel en gingen ter kerke om
de donkere Métten te ringen. Op het eind, als
In de Kathedraal van Turijn wordt de H.
Lijkwade bewaard, waarin het Allerheiligste
Lichaam van Christus na de Kruisafname ge
wikkeld werd. Jarenlang hebben de geleerden
een onderzoek ingesteld naar de echtheid van
dese kostbare rellquie. Het resultaat van deze
onderzoekingen is thans samengevat in een
boek van den TSjechlschen geneesheer dr. R.
V. Hynek, dat dezer dagen ook in het Duitech
verschenen is, en dat tot titel draagt: J)e
Marteldood van Christus in het licht der mo
derne wetenschap. De ontdekking van de eehte
beeltenis."
Na langdurige wetenschappelijke onderzoe
kingen. waarbij gebruik gemaakt werd van alle
hulpmiddelen der moderne techniek, zooals
scheikunde, fotografie, physlologle, uitra-violet-
te en infra-roode stralen, is men tot de con
clusie gekomen, dat de Rellquie die in Turijn
bewaard wordt, werkelijk de H. Lijkwade is,
waarin het Lichaam van Christus gedurende
ongeveer 36 tot 42 uur gewikkeld was.
Het voornaamste bewtji is wel gelegen in
het feit, dat de afbeeldingen in de lijkwade
absoluut negatief rijn, dat wil zeggen, zooals
van een fotografische plaat, op welker gevoe
lige laag het geprojecteerde beeld opgevangen
wordt. Duidelijk kon worden geconstateerd dat
deze afdrukken er later niet op aangebracht
rijn.
Uit een diepgaand onderzoek van de afdruk
ken in de lijkwade tracht de schrijver een vol
ledig beeld van het lijden van Christus te re-
construeeren. De bloedsporen van de doornen
kroon wijzen op een slagaderbloedlng. zander
dat dese weefsels daarbQ al te seer verscheurd
waren geworden. Op het lichaam waren dui
delijk de sparen te zien van talrijke wonden
ter lengte van ongeveer 3 cm., die twee aan
twee waren waar te nemen, 80 in totaal, het
geen overeenkomt met de 40 geeselslagen die
bU de Romeinen gebruikelijk waren. Uit de
afdrukken der wonden, die bij de Kruisiging sljn
ontstaan, kan de gevolgtrekking worden ge
maakt. dat de spijkers niet door het midden
van de hand gedreven werden, maar door den
handwortel, terwijl de armen reeds uitgestrekt
waren, werden de voeten geheel in bet midden
van de wreef vastgenageld.
Uit het ondersoek te verder komen vast te
staan, de doodsoorzaak waaraan Christus ge
storven te.
De dood trad in door verstikking, tengevolge
van tetanteche krampen, onder zeer groote pij
nen en bij volledig bewustzijn; het te anato
misch bewezen, dat bjj langdurige uitrekking
der armen, nog te meer wanneer deze aan een
kruis vastgenageld zijn, door de ongewone in
spanning van het middenrif een belenuneriiw
der ademhaling veroorzaakt wordt, die tan
slotte leidt tot verstikking, suffocatie, syanose.
die een blauwe kleur veroorzaakt.
Het ia zeer merkwaardig boe deze medteebe
onderzoekingen geheel li in inigginiinin met
het BUbeiverbaaL,
Juli 1606 wer< bijgezet.
Het „klein tractaetgen” dat deze geleerde
apotheker in 1604 de wereld in zond, was een
strijdschrift tegen de werkelijke tegenwoordig
heid van Christus in t H. Sacrament, maar de
voorrede bultte hjj uit om hen, die nog heim
wee mochten hebben naar de Roomsche glorie
van weleer, te wijzen op het z.l. afgodische cn
ongerijmde van de Katholieke praktijken, weik
doel hij niet beter Wist te bereiken daa d')oe
alles in het belachelijke te trekken, ongewild is
hjj echter een voor de kerkhistorie waardevolle
bron geworden, die de verspreide gegevens van
Roomsche kerkgebruiken bevestigt en aanvul t,
terwijl hij voor Ams.erdam een getuige te van
bijzonder gezag.
Het behoeft geen betoog dat de Goede Week
voor de speelsche fantasie der middeleeuwen een
onderwerp was dat zich uitermate goed leende
voor zinrijke gewoon.en. Bjj de hiervolgende
bijzonderheden over de Goede Week in vroeger
nog geheel Katholiek Amsterdam, volgen wij
dezen ooggetuige op den voet, terwijl wij hem
hier en daar in zjjn eigen krulmlg oud-Hol-
lanösch aan het woord zullen laten.
Zijn gegevens zullen wij aanvullen met korte
verwijzingen naar gelijktijdige en hier en daar
nu nog bestaande gebruiken, maar zijn hate
lijkheden dit boude de lezer ons ten goede
zullen wjj niet overnemen.
