Heerengracht 204> AMSTERDAM
Springstoffen
De
Buskruit
van
Nederland
Ouderkerk a/d Amstel, „de Oude Molen
Fabrieken te: Muiden, „de Krijgsman”
OPGERICHT 1702
vervaardiging
i-
in
I
gfe-
I
I
i
DINSDAG 6 SEPTEMBER 1938
It
3
OPGERICHT 1742
ör
-
-
4
N.V. Nederl. Springstoffenfabrieken
4
4»
ft
ft
A,
UNKS: Ingang fabriek „de Oude
Molen" te Ouderkerk a/d Amstel.
RECHTS: Beproeving van buskruit
voor pantserwagengeschut op een
der schietterreinen van de fabriek.
- -»
bleef. f,
De zwart-buskruitfabricatie was een
bloeiend bedrijf, dat zich ook veel op
export toelegde.
Tegen het einde der vorige eedw
haddem echter groote veranderingen
ler^aj
.na
ontploffingen, uit de v
verwijderd. Zoo v
r
De grootte der fabrieken werd des
tijds afgemeten naar het aantal
knechts en paarden. Zoo werkten in
1807 „de Krijgsman”* toebehoorende de vervaardiging
aan Abr. Bredius en Compagnie, met
6 knechts en c10 paarden; „de Oude
Molen”, toebehoorende aan F’
van Hoorn Zonen, met 8 knechts
en 12 paarden. a
In 1807 waren er 13 fabrieken aan
wezig; in 1810 nog maar 8 en ook dit
aanta| slonk snel. Ten slotte hebban vangen.
dfi 1843 de overgebleven fabrikanten
zich vereenigd in de Maatschap, later tijd overwonnen moeten worden,
N.V., „De Gezamenlijke Buskruid-
makers van Jlqord-Holland, Utrecht en
Zeeland”? die ten slotte slechts twee
fabrieken aanhielden, n.l. de reeds
boven vermelde, waarvan echter alleen Voor ons vaderland zijn deze fabrie-
„de Krijgsman” regelmatig in werking ken steeds van zeer groote beteekenis
geweest, daar zij het buskruit moesten
leveren voor leger en vloot Dit is
vooral tot uiting gekomen in de oor
logsjaren, toen men vrijwel geheel, ook
op dit gebied, afhankelijk was van het
geen in het binnenland kon worden
vervaardigd.
Xoep dan pok na den oorlog de Bus-
kruidmakers het bijltje er bij neerleg
den, mede, daartoe genoodzaakt door
ziekte der Directeuren, werden onmid
dellijk plannen beraamd de fabrieken
voor het land te behouden. Het parti
culiere^ initiatiaf voelde weinig voor
overneming dezer toch zoo gezonde
bedrijven, die sinds eeuwen hun be
staansmogelijkheid hadden bewezen;
men leefde in de na-oorlogspsychose:
ie eeuwige vrede was verzekerd. De
regeering zag gelukkig echter beter
het landsbelang in en na langdurige
onderhandelingen is het ten slotte ge
komen tot de instelling, bij de wet,
van een staatsmonopolie voor de ver
vaardiging van buskruit en springstof-
Uit den droom van den eeuwigen
vrede werd mep helaas spoedig wak
ker geschud. De oorlogsindustrieën
werken in alle landen weer, op volle
kracht en de ontwikkeling der vuur
wapens gaat met steeds snellere schre
den voorwaarts. Het is dan ook voor
onze defensie van grooL nelang, dat de
buskruitvoorziening in'het binnenland
crp gelijke hoogte blijft met de ontwik
keling der wapenindustrie in het bui
tenland. Opnieuw worden thans hooge
dschen gesteld aan de buskruitfabrie-
ken.^flie er in moeten slagen gelijken
tred te houden met de groote soort
gelijke bedrijven in het buitenland.
Nieuwe .vraagstukken moeten worden
bestudeerd, nieuwe werkwijzen worden
ingevoerd, de wetenschappelijke zijde
van het buskruitbédrijf wordt, van
steeds grooter belang. De voorberei
ding van de landsverdediging is ook
fen. Dit alleenrecht werd, bij overeen
komst, overgedragen aan de nieuw ge
stichte N.V, Nederlandsche Spring- op dit gebied niet alleen een kwestie
van kracht en van geld, doch evenzeer
van intellect.
Uit de oude zwart-kruitfabrieken
met haar „knechts en gaarden” zijn'
thans moderne bedrijven gegroeid,
staande óp technisch-weienschappe- -
lijke basis, waar met de nieuwste
werktuigen 4 producten worden ver
vaardigd, waarvan de eigenschappen
op de laboratoria en op* het schiettet-
rein met vernuftige instrumenten,
waarin de laatste wetenschappelijke
vondsten zijn toegepast, worden be
paald en gecontroleerd.
Zoo kunnen leger en vloot van Ne
derland en zijn Koloniën zich voor
zien van het beste, wat er op dit ge
bied is te verkrijgen, bij een bedrijf
met een eeuwenoude traditie, dat
bij uitstek nationaal mag .worden
genoemd.
Het moge op deze plaats* worden
gememoreerd, dat de ontwikkeling
van het oude in het nieuwe bedrijf
vrijwel geheel heeft plaats gevonden
tijdens de regeeringsperiode van onze
geëerbiedigde Vorstin, H.M. Koningin
Wilhelmina, Wier jubileum wij thans
met zoo groote dankbaarheid vieren.
“T" OT voor betrekkelijk korten tijd
I was het zwarte buskruit, een
mengsel van salpeter, houtskool en
zwavel, de eenige ontplofbare stof, die
algemeen werd toegepast. De uitvin
ding van het buskruit wordt wel toe
geschreven, aan Berthold Schwarz
1388, maar in werkelijkheid is zij
van veel vroegeren datum en werden
op zwart buskruit gelijkende mengsels
reeds in 671 n. Chr. onder den naam
van „Grieksch vuur" vervaardigd door
Kallinokos. Ook de Chineezen maak
ten reeds in de 13e eeuw gebruik van
een soort zwart buskruit, (gedurende
langen tijd echter bleef het vervaardi
gen dezer stof beperkt tot een min of
meer duister handwerk; eerst tegen het
midden der 15e eeuw kwamen bus-
kruitmolens in werking, die de ver
vaardiging in het -groot mogelijk
maakten.
In Nederland zijn reeds vroeg der
gelijke molens opgericht, doch van hun
bestaan is betrekkelijk Weinig bekegBh
Zij stonden veelal aan.den rand
steden, maar werden gewoonlijk,
het optreden van
nabijheid daarvan
hebben in Amsterdam buskruitmolens
gestaan o.a. op den HéiligenWeg en
den Overtoom. Later zijn deze ver
plaatst.
In 1702 werd de thans d^g bestaan
de buskruitfabriek „de Krijgsman” bij
ten, fij het zelve hadden ontbonden,
Muiden ópgericht, terwijl in, *742 de en bevonden, te zijn zamengesteld uit
70 deelen salpeter, op 16 kool en 14
zwavel, dus, dat 't Fransche kruid *bij
eene grootere hoeveelheid salpeter
kleinere worpen gaf.”
plaats. Het zwarte buskruit werd ver
drongen door het zooveel krachtiger
rooklooze buskruit en de. vervaardiging
daarvan stelde geheel andere eischen. stoffenfabrieken. De Staat nam voor
een belangrijk bedrag deel in het
maatschappelijk kapitaal dezer Ven
nootschap en verzekerde zich een over
wegende positie in deze onderneming,
i die overigens geheel particulier wordt
geëxploiteerd. Wij hebben hier de voor
dergelijke doeleinden zoo gelukkige
combinatie, het z.g. gemengde bedrijf,
dat de belangen van dpn Staat ver
zekert, terwijl de voordeelen van hét
vrije bedrijf worden behouden.
Om minder afhankelijk te zijn van
de steeds aan “sterke schommelingen
onderhevige vraag naar oorlogsbus-
kruit werd daarnaast de vervaardiging
ter hand genomen van allerlei soorten
springstoffen voor de meest ver
schillende doeleinden, terwijl ook nog
enkele producten buiten het gebied der
springstoffen, maar daaraan verwant,
zij het op kleine schaal, worden ver
vaardigd. Voor vreedzame doeleinden
worden toch zeer groote hoeveelheden
springstoffen gebruikt Niettegenstaan
de de enorme bewapening die in alle
landen plaats heefL worden ook
thans nog over de geheele wereld,
alleen reeds voor den mijnbouw
veel meer springstoffen vervaar
digd dan voor Oorlogsdoeleinden.
Voorts worden zij gebruikt voor
opnlmingen, tunnelbouw, steengroe
ven, landbouw enz., terwijl in de
laatste jaren in het buitenland ook
van deze stoffen op vrij groote schaal
wordt gebruikgemaakt voor den aan
leg van wegen op moerassigen boïlem.
Hier te lande, waar een zoodanige
aanleg zeer veel voorkomt, is men
daartoe echter nog niet overgegaan.
Het vraagstuk schijnt evenwel in studie
te zijn.
andere nog overgebleven fabriek „de
Oude Molen” bij Ouderkerk a/d
Amstel is gesticht.
De Hollanders zijn van ouds zeer
bekwame buskruitmakers geweest en
het Hollandsche buskruit genoot dan
ook een groote vermaardheid. In
„Traité de l'art de fabriquer la pou-
dre A Canon", Paris, 1811, in dien tijd
een standaardwerk, wordt op pag. 534
vermeld, dat het Hollandsche bus
kruit bij een beproeving een beter
resultaat bereikte dan het beste Fran
sche buskruit.
De generaal-majoor Ad. van Hpey
Schilthouwer van Oostée schrijft hier
over in zijn „Verhandeling -over het
Buskruid” Delft, 1818, als volgt:
„Dat, na de vereeniging van Hol-
and (A°. 1810) met Frankrijk, een
Inspecteur Generaal acht kruid labrij-
ken aldaar «gevopden, en van' ieder
molen een staaltje buskruid naar Vin
cennes, om onderzocht te worden, ge
zonden had. Dat het Hollandsche
buskruid aldaar, tegen dat van
Essonne was beproefd, en 3 meters
verder dan het Fransche buskruid had
geworpen, dat, om dé bestanddeelen.
van het Hollandsche buskruid te we-
De Buskruidmakers wisten echter
met hun tijd mede te gaan en in 1894
werd op het terrein van de vroegere
zwart-krpitfabriek „de Oude Molen"
met behulp vpn Fransche ingenieurs
een chemische fabriek opgericht voor
J van salpeterzuur,
schietkatoen en nitroglycerine, zijnde
de grondstoffen voor rookloos* bus-
Hendrik^ kruit. Tegelijkertijd werd»de fabriek te
Muiden ingericht voor de verwerking
dezer grondstoffen en zoq werden in
enkele jaren tijds de eeuwenoude be
drijven door moderne fabrieken ver-
Groote moeilijkheden zijn - in dien
maar
door de energie der toenmalige be
stuurders is het hun gelukt ook in
latere jaren de snelle ontwikkelingen
het nieuwe product bij te houden.
Voor ons
- T
Ingang fabriek „de Krijgsman" te Muider
A
9
