De rede
Het Duitsche memorandum
aan
Londen overhandigd
Hitler heeft geen
ontspanning gebracht
IUIIIIIIIIIIUIIIIIIIII
f1
Hitler’s rede kwarp
per vliegtuig
De deur nog niet
gesloten?
Starre houding van
Hitler
Vein
en
beste criterium
Het opzeggen der verdragen met Londen
Warschau vormt het
DRIESSEN
„God is dood”
ZATERDAG 29 APRIL 1939
DIENSTPLICHT OOK VOOR
IEREN IN ENGELAND!
Restaurant DORRIUS
M- ••orburgwal b h. tpwi. Amsterdam.
FLAT» OU JOU* IN t U CAATB
VAN WEEK TOT WEEK
De indruk in Polen
Kokkinaki maakt een
noodlanding
Officieele commentaren
De indruk te Moskou
De rede wordt bestudeerd
En te Rome
Londen niet verbaasd
rede
I
Twee verdragen zijn
opgezegd
Spaansche minister
afgezet
Belgische Senaat voor
de volmachten
Wallstreet noemt de
„vredelievend”
HET BESTE
CADEAU
DE JODENWETTEN IN
HONGARIJE
CHOCOLAADCARROS
Polen acht de opzegging van
het verdrag eenzijdig en
onge rech tvaa rdigd
-m
Berlijn blijft gekant tegen
onbeperkten bewapenings
wedloop ter zee
nog niet verschenen
Opzegging van vlootverdrag
kwam niet onverwacht
op
ven.
tmd
Ten Zuiden van de Hudton-baai
D.
A.
T
onderdeden
van
IX Ctudie in de psychologie van het godsdlen-
leven vraagt tegenwoordig een eigenaardige
invulling, n.l. de studie in de psychologie van
de goddeloosheid. Het gaat dan niet meer over
van
een
en
Daarenboven zal de Duitsche regeering, inge
val de Britsche regeering er prijs op stelt met
Dultschland opnieuw in onderhandeling te tre
den over de hiervoor in aanmerking komende
problemen, daartoe gaarne bereid zijn.
Zij zal het toejuichen, Indien het dan mogelijk
Zou blijken op zekeren grondslag te komen tot
een klare en ondubbelzinnige overeenkomst.
De Russische vlieger was Vrijdagmorgen op
gestegen voor een non-stop-vlucht van Moskou
naar New-York.
NEW YORK. 29 April (Reuter). Naar ge
meld wordt, heeft Kokkinakl zich gedwon
gen gezien te landen ten Zuiden van de
Hudson-baai.
BRUSSEL. 28 April (Belga). Met 84 tegen
71 stemmen en 6 stemmen blanco heeft de Se
naat het wetsontwerp op de bijzondere volmach
ten voor de regeering. dat reeds door de Ka
foer was aangenomen, goedgekeurd.
BURGOS. 28 April (D.N.B.) De Spaansche
minister van Onderwijs. Rodriguez. is bij staats-
decreet onmlddellijk van zijn ambt ontheven
Deze maatregel heeft groot opzien gebaard. O
ministerraad heeft vanmiddag vergaderd ondei
voorzitterschap van Franco.
Roosevelt's secretaris op het Witte Huis heeft
verklaard, dat de president geen commentaar
heeft geleverd op de rede van Hitler. Men zegt
dat Roosevelt te 8.20 uur pl. tijd ópstond, juist
toen de rede in den Rijksdag eindigde.
Wallstreet heeft de redevoering van Hitler als
redellevend” opgevat.
De aandeelen stegen van
voor
rede
punten tot meer dan één punt. Er was geen bij
zondere koopdrang. maar bij de opening ont
wikkelde zich meer affaire dan den teatsten tijd
gebruikelijk was.
De koersstijging te Londen verleende de markt
een goeden steun en werkte den kooplust in de
hand.
BOEDAPEST. 28 April (Havas) Het H<m-
gaarsche Hoogerhuis heeft de Jodenwetten aan
genomen met de wijzigingen. welke er In zijn
aangebracht door de gemengde arbltrage-com-
missie.
een
ver-
er
r.V.—
voor
lezen
gd!
rechte
maar
lansje
reken,
e niet
gelijk
n be
ten
goed
kans
nog
ers is
aotie-
toch
hou-
leyer-
rooral
irijke,
:Ujjke
voor
maar
r een
1 on-
Spook
elijk-
Te Danzig werden de verklaringen van Hitler
door de menigte langdurig toegejuicht De In
druk dien zij in nationaal-soclallstische kringen
te Danzig hebben gewekt is. dat de terugkeer
van de vrije stad naar het rijk nog slechts een
kweatle van tijd la.
lirec-
welk
rijdt,
mge-
een
Lau-
n of
voor
die
In Romelnsche politieke kringen vestigt men
vooral de aandacht op twee punten in de rede
van Hitler, nl het opzeggen van het verdrag
van vriendschap met Polen en het opzeggen van
het vlootverdrag met Engeland.
Men acht deze besluiten van het grootste be
lang voor den internationalen toestand.
LONDEN, 28 April De Duitsche zaakgelas
tigde ie Londen heeft Vrijdagmiddag op het
Foreign Office de officieele mededeeling van
Dultschland overhandigd, dat de grondslag
voor het Britsch-Duitsche vlootverdrag
wordt geacht niet meer te bestaan.
BERLIJN. 28 April (Reuter) De
de rede
In het Duitsche antwoord aan de Britsche re-
geeting wordt om. verklaard:
Toen de Duitsche regeering in 1935 aan de
Britsche regeering het aanbod heeft gedaan
door een verdrag de sterkte der Duitsche vloot
in een bepaalde verhouding te brengen tot de
sterkte der zeestrijdkrachten van het Britsche
rijk, heeft zij dat gedaan op grond van de
raste overtuiging, dat een terugkeer van
gewapend conflict tusschen Dultschland
Groot-Brittannië voor altijd uitgesloten te.
Officieele commentaar op de rede van Hitler
te echter nog niet gegeven.
De rede van Hitler wordt thans te Londen
nauwkeurig bestudeerd. Uit Juridisch oogpunt
acht men de eenzijdige opzegging van het
vlootverdrag ongeldig. De Duitsche nota schijnt
de onderstelling in te houden, dat Dultschland
het verdrag sloot op den grondslag, dat Enge
land zich niet tegen de Duitsche positie fn
Europa zou keeren. Met andere woorden: men
schijnt het voor te stellen, alsof Engeland in
ruil voor het verdrag geen belangstelling zou
hebben voor de Duitsche gedragslijn in Europa
Doch een dergelijke onderstelling te geheel mis
leidend en vindt geen rechtvaardiging in de
onderhandelingen, die aan het sluiten van het
verdrag voorafgingen.
De eerste reactie in welingelichte kringen
te het uitspreken van de meening. dat. ter
wijl de rede eenige gaatjes open laat voor
zeer welwillende denkers, de opzegging van
twee verdragen een beter criterium
de beoordeeling van de waarde der
levert.
o
De opzegging door Hitler van de overeen
komst van 1934 veroorzaakte in Poolsche
diplomatieke kringen geen enkele verras
sing. Men verwachtte dit besluit op grond
van de houding der Duitsche pers pa de tot
standkoming der Engelsch-Poolsche overeen
komst.
Uit de laatste paragraaf van de Duitsche
nota schijnt men te moeten opmaken, aldus
wordt hier gezegd, dat, Dultschland aanbiedt
het verdrag te blijven eerbiedigen, als Enge
land het de vrije hand laat. Over het alge
meen te men van meening, dat Dultschland
besprekingen met Engeland had moeten voor
stellen voor en niet na de opzegging van het
verdrag.
Men verwacht, dat de Britsche regeering de
Duitsche nota sppedlg zal beantwoorden.
LONDEN. 28 April. (Reuter) In welingelichte
icrsche kringen staat mer. op het standpunt, dat
burgers van Eire, die in Groot Brittannië en
Noord-Ierland wonen, niet aan den dienstplicht
onderworpen zijn. Aan Britsche zijde verdedigt
men daarentegen de opvatting, dat de aanvaar
ding van de wet op het staatsburgerschap van
Jtire iemand niet de Britsche nationaliteit doet
i verliezen. Indien zoo Iemand, aldus zegt men.
in Groot Brittannië woont en aanspraak maakt
op de rechten en privilegiën, te hij ook aan den
dienstplicht onderworpen-
De opzegging van de overeenkomst, aldus
meent men te Warschau, wijzigt den toestand
noch de veiligheid van Polen in een enkel op
zicht. Men voegt hieraan toe, dat de Poolsche
politiek haar veiligheid nimmer baseerde op
eenig verdrag of pact, doch uitsluitend op haar
eigen kracht.
Van Poolsche zijde betoogt men opnieuw, dat
de Duitsche overeenkomst met Italië en de door
Dultschland aan Slowakije gegeven waarborg
voor de grenzen eveneens In strijd zijn met de
Poolsch-Duitsche overeenkomst.
Men te daarom te Warschau van meening. dat
men hier te doen heeft met een eenzijdige
ongerechtvaardigde opzegging.
De rede vap. Hitler heeft te Moskou geen ver
rassing gewekt. De groote lijnen waren in de
Sovjet-pers voorspeld en men betoogt, dat de
opzegging van het Britsch-Dultsche vlootver
drag en van het Dultsch-Poolsche nlet-aanvate-
verdrag opnieuw de waardeloosheid van overeen
komsten met Dultschland demonstreert. De rede
toont slechts aan. aldus zegt men, hoe gebiedend
een nauwe samenwerking voor de vredelievende
landen te.
geen geval te hebben ingegrepen in de Engel-
sche belangensfeer of deze belangen op een of
andere wijze te hebben benadeeld.
Daarentegen moet zij tot haar leedwezen vast
stellen. dat de Britsche politiek zich onlangs
steeds verder heeft verwijderd van de lijn van
een overeenkomstige politiek tegenover Duitsch-
land.
Met de nieuwe politiek van omsingeling heeft
de Britsche regeering eenzijdig aan de vloot-
overeenkomst van 18 Juni 1935 den grondslag
ontnomen en daardoor dit verdrag, zoomede de
tot aanvulling daarvan overeengekomen „ver
klaring" van 17 Juli 1937 bulten werking ge
steld. Hetzelfde geldt ook voor deel 3 van het
Duitsch-Engelsche vlootverdrag van 17 Juli 1937,
waarin de verplichting is vastgelcgd voor een
tweezijdige Duitsch-Engelsche uitwisseling van.
mededeelingen.
Door deze aan de Duitsche regeering tegen
haar wil opgedwongen constateeringen bleven
de kwalitatieve bepalingen van het Duitsch-
Engelsche verdrag van 17 Jiill 1937 onberoerd.
De Duitsche regeering zal dAe bepalingen
ook in de toekomst in acht nemen en aldus
haar deel er toe bijdragen, dat "n algemeene
onbeperkte wedloop in de maritieme bewa
peningen der naties wordt vermeden.
Met enkele druppels
éöüf CATZ-ELIXER krijgt
Uw glas Vermouth een
nieuwe attractie) Door,
versterkt aroma en pit
tiger smaak. Nog een
reden te meer om altijd
CATZ in huis
hebben.
het knagend intellect te dikwijls
spandiensten verrichtte voor een
maar onverantwoordelijk gemoed. De groot
heid van Nietzsche als wegbereider eener nieu
we wereld zal slinken, naarmate het nieuwe
meer nabij komt; reeds de populariteit van
den denker, op wien men zich even makkelijk
beroepen kan als op Multatuli, beteekent, dat
rijn eigenlijke roem het einde nadert. Wat in
hem bekoort is het negativisme, de onwil om
het geijkte én overgeleverde te aanvaarden als
levenswerkelijkheden en -waarden.
Uit dit negativisme kwamen zijn .goddeloos-
Het besluit van Hitler het Britsch-Dultsche
vlootverdrag op te zeggen, heeft te Londen wei
nig verbazing gewekt. Een maatregel als deze
kwam niet onverwacht, verklaart de vloot-mede
werker van Reuter, die er tevens op wijst, dat
het verdrag geen clausule Inzak# opzegging be
helst. In soortgelijke gevallen is de correcte en
wettige methode, de verdragen te doen ein
digen door gemeenschappelijk besluit van de
H M. de Koningin heeft zich Vrijdagmorg en te IJmuiden ingescheept aan boord van Hr. Ms. flottieljeleider ..Tromp' ten
einde op de Noordzee een oefentocht van een aantal vlooteenheden bU te wonen. H. M. de Koningin begeeft zich aan boord.
Geheel rechts Z. K. H. Prins Bernhard
Cordell Hull bestudeert thans den tekst der
redevoering, doch er te nog geen officieel com
mentaar vernomen, daar het Departement van
Staat reeds heeft medegedeeld, dat het d*
redevoering niet zou beschouwen als een for
meel antwoord op het beroep van Roosevelt.
Eenige leden van het congres hebben open
lijk uitdrukking gegeven aan hun teleurstelling
over het antwoord van Hitler aan Roosevelt,
terwijl anderen de redevoering snoevend en
bluffend noemden.
men een
eere-
In breeden kring ziet men in de rede de
aankondiging, dat Hitler het besluit genomen
heeft de kwestie Danzig op zijn eigen wijze te
regelen, ofschoon hjj weet, dat het lot van
Europa afhangt van de manier, waarop hU
dat doet.
Velen vergelijken de procedure ten aanzien
van Polen met die tegen Tsjecho-Slowakije in
1938. Als er Inderdaad een evenwijdigheid be
staat, zal de volgende stap naar men gelooft
bestaan in het stellen van verder strekkende
en krachtiger eischen aan Warschau.
De eerste reactie in de kringen van het
Congres der Ver. Staten op de redevoering
van Hitler geeft volgens een Renterbericht
uit Washington aanleiding tot de meening.
dat Dultschland niet de deur heeft ge
sloten voor een vreedzame regeling der
Europeesche tegenstellingen.
onderteekenaars en niet door een eenzijdige op
zegging.
Zij. die de vlootaangelegenheden bestudeeren,
zijn van oordeel, dat het opzeggen van het ver
drag practisch weinig verschil zal maken. Ge
zien den voorsprong, dien de Britsehe vloot
heeft, is het voor Dultschland practise!) onmo
gelijk de Britsche vloot in te halen. Een uitge
breid programma van vlootbouw zou zwaar druk
ken op de economie van Dultschland.
Men verwacht, dat het Duitsche vlootbouw-
programma voornamelijk zal worden geconcen
treerd op de onderzeeërs en men herinnert m
dit verband eraan, dat Dultschland onlangs ge
bruik heeft gemaakt van zijn recht overeen
komstig het vlootverdrag aan te kondigen, dat
een onderzeevlbot zou worden gebouwd, even
groot als de Britsche.
Duitsche pers verwelkomt
van Hitler met een groote en een
stemmige geestdrift. De bladen
schrijven, dat de situatie opgehelderd
is. In buitenlandsche politieke krin
gen is men daarentegen pessimis
tisch. Een diplomaat zeide tot
Reuter: ,,De vraag is niet, of er oor
log zal komen, maar wannéér".
De Duitsche regeering heeft steeds vastge
houden aan dien wensch en te er ook nog heden
van vervuld. Zij is zich bewust in haar politiek
dienovereenkomstig te hebben gehandeld en in
Het belang, dat de wereld hechtte aan de
boodschap, die de president der Vereenlgde
Staten van Amerika twee weken geleden aan
de dictatoren deed toekomen, maakt ook het
antwoord, dat de dictatoren aan Roosevelt doer,
toekomen, van groote beteekente. Dat antwooro
te nu bekend: de Duitsche rijkskanseller heeft
dit in een rede, die ruim twee uren duurde
zoo Juist uitgesproken. En ofschoon het de
goede gewoonte te, zijn oordeel eerst na rijp
beraad uit te spreken, wettigt het belang van
dit antwoord voor de samenleving der volkeren
dat wjj den eersten indruk hierover terstond
in het kort samenvatten.
Het antwoord, dat de Fuehrer aan Roose
velt gaf. was negatief. De verantwoording van
dit antwoord moge een schijn van verzoenlijk-
held bewaren, de ironische formuleering, waar
mee Hitler alle voorstellen van den Amerikaan-
schen president van zich wees, maakt de be
antwoording onvriendelijk. Een schriftelijk
antwoord zal niet meer volgen.
Hitler weigert deel te nemen aan conferenties;
hij wil alle kwesties, die hij, en niemand an
ders, stelt, met de door hem gekoeen tegen
partij alléén bespreken, en achter zijn bemid
delaars wenscht hy de macht van' zijn Igger
te handhaven.
In welke richting zijn volgende eischen gaan,
heeft hij reeds aangeduid, door van Polen te
eischen: toestemming tot de inlijving van
Danzig, en het verstrekken aan Dultschland van
een exterritorialen weg. Hitler beschouwt het
Britsch-Poolsche garantieverdrag als voldoende
reden, om het eens zoo toegejuichte verdrag met
wijlen Pilsoedskl op te zeggen. Dat beteekent.
dat Polen van nu af aan een constante bedrei
ging bloot staat.
Ondanks de vriendelijk schijnende verklaringen
ten aanzien van het Britsche imperium, neemt
hij het Londen kwalijk, dat dit bondgenooten
zoekt, Juist daar, waarheen hij zijn krachten wil
richten. Op dezen grond zegt hij ’n tweede ver
drag. het vlootpact van Londen op.
Ten aanzien van Engeland heeft Hitler de
omsingellngspolltiek als voornaamste punt van
wrijving aangeweSen.
dan verspeelde hij hierdoor in de oogen
den leerstelligen atheïst alle recht op
wetenschappelyken naam. Deze hoogmoed der
godloochening, waarvan de vorige eeuw een
geestelijke en maatschappelijke wereldhervor-
ming verhoopte, was te duidelijk in strijd met
de menschelijke natuur om te kunnen slagen.
Waar het geloof aan God werd uitgeroeid, daar
ontwaakte een onvervulbaar heimwee naar
eeuwig geluk en een dwingende behoefte om
de grenzen van de aardsche menschelykheld
te doorbreken. De poging om den Sovjet-staat
te grondvesten op een rationalistisch ongeloof,
liep uit op een demonische afgoderij, die de
vrije persoonlijkheid van den verantwoordelij
ken mensch opoffert aan een star program van
dwang en onderdrukking, zoodat de gedroomde
dictatuur van het proletariaat noodzakelijk ont
aardde in de werkelijke en harde dictatuur van
een handvol bureaucratische geesten, over wie
Stalin naar willekeur beschikt. De beveiliging
van den afgod bleek slechts mogelfjk door een
stelsel van ménsch-onwaardige terreur, dat zijn
hoogtepunt haalde in een reeks van gerechte-
Ujke massa-moorden, zooals er sedert de FTan-
sche Revolutie geen meer vertoond was. Waar
God niet wordt bemind, daar heerscht de barre
verschrikking van het .homo hominl lupus":
de onderlinge menschenhaat is er tot staats
systeem georgani^erd.
Doch naast dit materialistische atheïsme, dat
wortelt in de achttiende eeuw en dat zich be
roept op een naïeve overschatting van de na
tuurwetten, wier zelfwerkzaamheid tot dog
ma werd verklaard, onderscheidt men tegen
woordig een andere, "meer vergeestelijkte god
deloosheid, die zich vaak laat kennen als een
felle haat tegen het godsbesef. De voorganger
en held van dit moderne atheïsme is de wijs
geer Friedrich Nietzsche, een stoutmoedig en
oorspronkelijk denker, die geen gesloten systeem
Dallet, maar die door zijn buitengewoon sug
gestieve kritiek op den tijdgeest de gemoede
ren van vele lezers, ook in het hedendaagsche
Nederland, wist mee te sleepen, zoodat zijn af
braak vaak wordt beschouwd als een voor
waarde tot de geestelijke vernieuwing van de
wereld, ook door schrijvers, die zich wel wach
ten zouden, de weinige „positieve” waarden
van het Nietzscheanisme te verdedigen.
Met Nietzsche wordt in onzen tijd gedweept.
Zijd naam ligt bestorven op de lippen van
Menno ter Braak en E. du Perron. In een
boekje van .Marsman staat de waarschuwing
dat alle Duitsche aanhalingen, tenzij uitdrukke
lijk iets anders wordt vermeld, afkomstig zijn
uit de geschriften van Nietzsche. Ook katho
lieke schrijvers gaan bij hem te rade. Henri
Bruning citeert hem geregeld, en doet dit zoo
bewust, dat hy zelf a<*ter een citaat de iet?-
wat ironisch klinkende opmerking plaatst:
.Nietzsche natuurlijk!"
Ten opzichte van Nietzsche kan
heldenvereerlng waarnemen, die op een
dienst lijkt. In zijn gedrag wordt verontschul
digd, wat men in ieder ander mensch met
hartstocht zou afkeuren, b.v. de dubbelhartig
heid, waarmede hij in een polemiek tegen Ri
chard Wagner den componist van „Carmen”,
Bizet, uitspeelt als een genie, terwijl hjj op
hetzelfde oogenblik in een particulieren brief
aan Carl Fuchs meedeelt: „Wat ik over Bizet
schreef, moet gij niet ernstig opvatten; zoo
als ik ben, komt Bizet voor mij volstrekt niet
in aanmerking, maar als ironische tegenstel
ling tegen Wagner werkt hij zoo sterk....I”
Een cultus, die zulke oneerlijkheden en zulk
effect-bejag voor lief neemt of vergoelijkt, is
ongezond en daagt een reactie uit. Reeds het
onmlddellykc nageslacht zal onzen tydgenoo-
ten verwijten, dat zjj den onklaren en onhar-
monischen geest van Nietzsche hebben over-
•chat, ten koste van hoogere waarden. Een
objectiever Nietzsche-beschouwing zal vrij wat
critlscher zijn dan de sentimenteele verheer
lijking, die dezen lievelings-fllosoof der he
dendaagsche schrijvers te beurt valt. Ook zijn
onmiskenbare hoedanigheden als proza-schrij-
vêr en tijds-critlcus zullen tot iiun ware ver
houdingen worden teruggebracht en dan zal
blijken, dat de scherpe formuleeringen vaak
onbekookte waardevervalschingen zijn en dat
hand- en
opgekropt,
De
held” en zijn .haat tegen het Christendom"
voort. Er te over deze Nletzscheaansche god-
loochening al veel geschreven en Al te op veer
ulteenloopende wijsen verklaard, naar gelang
de levensopvatting van de verklaarders, maar
wen oorspronkelijke bijdrage tot de Nletasche-
studle leverde dezer dagen de Duitsche schrij
ver Walter Schubart in een boekje, getiteld
•Dostojewskl urjd flletzsche", dat bij het Vita
Nova-Verlag té Luzern in Zwitserland het
licht zag.
Deze beoordeelbar te katholiek en «treeft
er eerlijk naar, de goddeloosheid van Nietzsche
begrijpen. Hjj neemt als uitgangspunt het
beroemde Nietzsche-woord„God te dood", dat
hij beschouwt ais een karakteristiek van de
religieuze gezindheid der groote massa tegen
het einde der vorige eeuw.
De „filosoof van den Antichrist" te voor
Schubart een tobbende Godzoeker en een pro
fetisch ziener, doch die er niet in slaagde, God
te vinden en de toekomst positief te zien.
"Slechts de catastrophale vernietiging der bur
gerlijke levensverhoudingen door de geweldi
ge omwentelingen, die zich vandaag aan het
voltrekken zijn, heeft Nietzsche voorspeld. Hjj
heeft met zekerheid geweten, dat de wereld
niet langer blijven kon zooals zij was. maar
^hij heeft niet vermoed, noch kunnen vermoe
den. hoe de wereld worden zou. Zijn kritiek op
de wereld te vernietigend. Zijn boodschap aan
de wereld blijft daarnaast uitermate vaag en
duister. „Hij houdt opruiming van alle traditio-
neele waarden, de moraal, de rede, de religie,
het christendom, de humaniteit”.
Maar, zoo toont Schubart aan, het Godspro-
bleem houdt hem tot het einde bezig. De uit
spraak „God is dood" beteekent voor hem de
waarneming van een gapende leegte. ..Nietz
sche te niet de Prometheïsche mensch, die de
góden ten val brengt Om zelf hun plaats in te
nemen. Hjj bewandelt niet den weg der moder
ne cultuur.... Dat God dood te. beantwoordt
niet aan het ideaal van Nietzsche. Hij be
schouwt de godloosheid met diepe ontzetting.
De dood 'van God te voor hem een verschrik
kelijke gebeurtenis, waardoor alle tot dan toe
geldende waarden hun kern verliezen. Daarom
zegt hij niet: „er bestaat geen God" of ,4k
geloof aan geen God”, maar: „God te dood”.
Hjj kiest een uitdrukking, waardoor men een
verlies aanwijst, dat men bitter betreurt. Wat
dood te, hééft geleefd. Wat gestorven is. kin
verrijzen. De woorden duiden hier al op een
onafgebroken voorstelling, die smart en hoop
inhoudt, en niet op een afstand, dien men te
vreden waarneemt en zonder deelneming vast
stelt”.
De formule van dit moderne atheïsme zou
dus, volgens Schubort, de formule zijn van een
ontzettend heimwee naar God, dat de men-
schen kwelt. Hoe komt het, dat zij den weg
naar God niet vinden? De wereld verspert hun
dien weg en de wereld zijn w ij.
Ziedaar een beschouwing over het atheïsme,
die in onderdeelen zeker aanvechtbaar moge
zijn de Nletzsche-in»erpretatle lijkt ons bij
Schubart nl. te chrteteUjk-optlmtettech
maar die ons bewustzijn schenkt van een groo
te verantwoordelijkheid, niet alleen tegenover
dwalende broeders, maar ook tegenover de
genen, die in duisternis gehuld zijd. De verle
vendiging dezer verantwoordelijkheid weze de
vrucht eener diepere studie van de motieven,
die den modernen mensch tot godloosheid
voerden.
bet eenvoudige en uitdagende atheïsme
ietwat droge godloochenaars, die zich beroepen
argumenten, ontleend aan de uitsluitende
„aarneming der werking van kracht en stof.
Dat het wereldbeeld van deze verstokte mate
rialisten veel te simpel was en geen enkel
yaadsel van het leven kon verklaren, wordt
tegenwoordig ook doér de meeste intelligente
W^ejdtfvigen grif toegegeven. Het ouderwetsche
^pageraads'-atheïsme. dat op volksvergade
ringen nog wel gepropageerd wordt, heeft we
tenschappelijk afgedaan. Door moderne vrij
denkers wordt het gequallficeerd als een be
krompen en onverdraagzaam stelsel van ge
loofspunten. zeker niet meer geloofwaardig of
verdedigbaar dan eenige godsdienstige dogma
tiek. Dit leerstellig atheïsme met zijn kinder
lijken eerbied voor de natuurwetten verving
eenvoudig den catechismus door een onvolledig
handboek Ie der physica en eischte hiervoor
«Igeheele overgave van het onderzoekende
stand op. De mensch mocht niet nagaan, of
een God bestaat. Hij was gehouden te geloo
dst er géén God bestaat. Bevredigde dit
geloof hem niet, en werd hjj gekweld door
heimwee naanhet onzienlijke en het oneindige,
van
een
