West-Friesland
in
Het sterkend voorbeeld der
vaderen
fF
GODSVERTROUWEN
IN CRISISTIJD
5n
De storm der reformatie vermocht
geen bres te slaan in dit
Katholieke bolwerk
A
Het bloeiende heden
vji.
I
pius xn.
Haar een oplossing....
ZATERDAG 20 MEI 1939
of
Wille,
de
De R.K. kerk te Nibbixwoud
waren
historie
nu
t»
Zijn
treffend is het, dat dit
tv-
Giro 138198
wie
•te
iden,
rweg
aan
een
aan
•n, zooa
'Herdaan,
huwelijk
van
den
om
maar
De Bisschop op vormreis in ons gewest. Mgr. is op het punt de kerk van Ooster-
blokkcr te betreden, waar hij een aantal jongens en meisjes het H. Vormsel zal
toedienen
Wervershoof, een der bloeiendste katholieke parochies van ons
het prachtige complex der Sint Werenfridusschool gegeven
heel
West-
man-
geloofs
zonden
1385
1400
1402
1404
1464
1467
bijna allen
De Paters
i toe-
r een
is het
>t bet
kana
,wes-
i ver-
t een
sd al
Ma
arte
*e-
J.
p.
pol.
irig.
in
geen
ge
ven
bet
irgen
erste
wen,
heid
i in
ertja
■rond,
klaagt
H te
ti ge-
over
ssing
esche
voor
staat
i he
it de
Idel-
i de
:Uen
i
aal
ind
ran
Nt
span-
litslag
imers,
t van
it als
leelde
door
ar de
t ge-
ierste
Het onderwijs tg
gewest, wordtin
aan
geschenk
des
men
dorpen e^
ZUn
zoo
het totalen van pre-
om-
Binnen Hoorn waren in de 15de eeuw zeven
kloosters, t. w.:
1385
Het St. Bonifacius Missiehuis te Hoorn, waar degenen, die in verre landen, ons
H. Geloof gaan verkondigen, hun eerste opleiding genieten. Kort geleden werd
hier het weekend ,Je Levenstaak" van de Graal gehouden, dat door 230 meifjes uit
ons gewest bij getooond werd
i
Wat is er uit dezen overgangstijd van onder
drukking naar vrijheid gegroeid? Och, wjj be
hoeven niet veel woorden, om het te vertellen.
Men schouwe slechts om zich heen en lette op
den heerlijken bloei van het godsdienstige en
sociale leven. Ziet de volle kerken, ziet het
machtige net van stands- en jeugdorganisaties,
dat het geheele gewest overspant. Let op de
katholieke actie op charitatief gebied, de ge
zondheidszorg, de zorg voor het onderwijs der
jeugd vooral. Waar ziet men de katholieke
scholen zoo dicht gezaaid, waar het vakonder
wijs der tuinders zóó goed georganiseerd Is er
één gewest in het Noorden, waar de Landdagen
zóó goed en zóó vruchtbaar bezocht worden?
Kon niet de hoogeerw. Deken v. d. Wiel on
langs met zeer gerechtvaardtgden trots schrij
ven
eenmaal de zware, doch eervolle taak zal
rusten de beste tradities van dit Room-
sche gewest ongeschonden te» handhaven,
is nu met bovennatuurlijke wapenen ten
strijde gerust. Die kamp zal ongekend he
vig zijn, en daarom is het de taak van het
thans levende geslacht naast,. de gees
telijke wapenrusting ook de natuurlijke
afweermiddelen niet te verwaarloozen.
„Wij blijven trouw” was het parool der
en tot het
ge-
ha gepreek in deze gewesten gehouden werd.
De werkzaamheid van deze lieden, gevoegd
bij de slapheid der stedelijke overheid maakte,
dat de woelige mlndftheld men ver-
gete dat vooral niet de macht in handen
kon krijgen. Toen in 1572 kort na elkaar Enk-
huizen en Hoorn de zijde van den Prins kozen
iMedembhk werd door enkele vendels Enkhul-
zérs overrompeld) was het met de vrije uit
oefening van den katholieken godsdienst ge
daan. De kerken werden in bezit genomen, na
dat religieuze paramenten, beelden en schilde
rijen vernield Waren. Kloosters kregen een
andere bestemming. Wat dit beteekende voor
Hoorn. leest het volgende staatje: e
Wjj clteeren weer Dom Scheermen, waar hij
over Enkhuizen om. schrijft:
Wat het inwendig leven dezer kloosters be
treft. in St. Clara heerschte ongetwijfeld de
geest der religieuze armoede en de Augustijnen
werden in 1506 van onverdachte zijde door het
staatsbestuur geprezen als ..goede en devote
mannen terwijl hun armoede beslist aposto
lisch was.
De indruk van een op z’n minst eerbaar en
geregeld christelijk leven, wordt echter nog
meer versterkt door het zeer groot aantal roe
pingen voor den geestelijken staat, wat altijd
wel als maatstaf kan gelden voor het zedelijk
peil van een parochie: roepingen zijn immers
de volle uitbloei van een katholiek geloofs
leven. Als van Enkhuizen afkomstig worden
alleen reeds voor het Utrechtsche bisdom ver
meld van 1505 tot 1518 niet minder dan 54
priesters.
Toch zjjn het de percentsgewijs weinig
talrijke afgedwaalde priesters, die in de
steden Hoorn en Enkhuizen de reformatie haar
kans gegeven hebben
Werd niet reeds in 1533 de Hoomsche gees
telijke Jan Comz. Winter wegens ketterij ter
dood gebracht, terwijl een andere priester Cle
ment Maertsz een deel van zjjn parochianen
in zijn afval meesleurde?
Nog bedroevender Is het te moeten consta-
teeren, dat de wegbereiders der Hervorming in
Enkhuizen waren de ongelukkige priesters Cor
nells Kooltuin en Andreas Dirksz. van Castri-
cum. pastoor der Pancraskérk. Beiden waren
leerlingen van den Alkmaarschen pastoor
Laurens Sas. die. hoewel waarschijnlijk niet
openlijk afgevallen, toch reformatorische lee-
ringen verkondigde. Nog een andere Alkmaar-
der speelt een droeve rol in den afval der beide
steden. Het is de mandenmaker Jan Arentsz.
onder wiens leiding bulten Hoorn de eerste z.g.
Met dopvont ea biechtstoel met
altaar en krols
bowwt God onse zielen een veilig
tehaia.
Jiaachopefonds" H Sondaal. pr.
aecr.-Pann.
„Het is een wonderlijk verschijnsel, hoe
groote activiteit er op alle gebieden te con-
stateeren valt in onze Weet-Friesche gou
wen. Het is. alsof de wereld rondom ons
heen niet davert van kanonnen-fabricatie
en vliegtulgconstructle. het is alsof er ter
wereld geen andere wereld- en levensbe
schouwing meer bestaat dan onze christe
lijke. Die activiteit valt waar te nemen over
bijna het geheele terrein, in de uitingen
van diep geloofsleven in onze kerken, in het
hooger geboortecijfer, in de talrijke bevol
king onzer R. K. scholen, in de enorme be-"-‘
langstelling van onze zeer gewaardeerde
onderwijzers en onderwijzeressen. Zusters"
zoowel als leeken voor het profane onder
wijs, de belangelooze medewerking van de
Fathers van het Missiehuis om het groot
tekort aan handen en geesten onder de rijen
van den Clerus aan te vullen; in de niet
hoog genoeg te schatten medewerking van
het onderwijzend personeel aan het gods-
dlenstig-zedelijk leerplan; in de activiteit
voor den zieken mensch. getoond in Gast
huispenning en de oprichting van E.H.B.O.*
vereenigingen. in het werken der katholieke
parochle-verbanden, de enthousiaste voor
bereiding van den 25sten West-Frieschen
Landdag, in de cursussen voor de Nieuwe
Gemeenschap en de reeds zeer christelijk
werkende „Christelijke Naastenliefde", in de
algeheele mobilisatie onzer intellectueele
katholieke leeken, die een voorbeeld zijn van
apostollschen ijver, en niet het minst in de
actie, die gevoerd wordt onder onze Roomseb
Katholieke jeugd”?
weg naar het eeuwig einddoel
het Haar-
katholieken
Jongeren op den Landdag en tot
hooghouden van dat ideaal werden zij
inspireerd door de lessen der historie.
Dat was juist gezien, want niets is beter
onze
dan
voor
lede re Bis-
geroe-
Kerk
de Broeders van de Góede
van het Gemeene Leven.
St. Agnletenklooster.
St. Cathrijnenklooster.
St. Caecillaklooster.
St. Geeftenklooster.
St. Maria Magdalena-klooster
St? Claraklooster.
Bij de ommuring en vergrootlng der stad in
1508. werd ook het klooster in het Dal binnen
de muren gebracht.
Den Enkhuizer kloosters verging "t niet beter.
Het St. Ursula-klooster werd gebezigd tot ver
grootlng van het weeshuis, het Augustunerkloos-
ter werd bestemd tot weeshuis voor kleinere en
vreemde kinderen; dat van St. Clara werd oude
mannenhuis, dat van St. Caecilla ziekenhuis.
Het klooster van St. Agnes werd tot woon
huizen verbouwd, terwijl het zg. Patershof, het
verblijf van den Proost van Westfriesland. ge
deeltelijk voor Munt, gedeeltelijk voor vergader
plaats der Admiraliteit gebezigd werd.
Doch behalve aan kerkelijke goederen vergreep
men zith ook aan de gezalfden des Heeren.
Wij hebben slechts te herinneren aan de roem
rijke bloedgetuigen van Alkmaar, de 5 Francis
caner monn.ken. die tc Enkhuizen voor het
stadhuis door de honden van Dirck Sonoy gru
welijk om het leven gebracht werden.
Doch ook de leeken werden niet gespaard.
Lezen wjj met van Johannes Ludus. schout van
Berkhout, die gedood werd om zijn trouw aan
het H. Geloof, van de bloedgetuigen uit Wognum
en zoovelen uit andere dorpen, die, soms na af
schuwelijke martelingen, terechtgesteld werden?
Wjj mogen dit overzichtje over het droefste
tijdperk der West-Frlesche historie niet beslui
ten, zonder melding te maken van 'n echten
Enkhuizer, ciie in deze jaren van ellende 'n groo
te rol gespeeld heeft in de ontwiickeiing der ge
beurtenissen. Wij bedoelen Ruard Tapper Deze
merkwaardige man behoort tot de meest om
streden figuicn onzer 16de eeuwsche geschiede
nis. De nieuwlichters zagen in hem en hun
nakomelingen doen dit nog den feilen inqui
siteur. wiens woord vele ketters ter brandstapel
verwees. Doch de andere historiebeschouwing
eert hem, den Leuvenschen theologieprofessor en
deelnemer aan het Concilie van Trente. als den
vertegenwoordiger der prlnclpleel-katholleke
richting, waardoor ware zij niet in haar werking
gewelddadig belemmerd geworden, de nieuwe be
zieling van het Christelijk leven in de Neder
landen haar vpuchten zou hebben afgeworpen,
méér en overvloediger dan nu feitelijk het geval
is geweest.
Deze vrome West-Fries, deze strijder voor de
eer der Moederkerk, verdient in ruimer kring be
kendheid en in ieder geval is het een eereplicht
van ons katholieken, dat wij zjjn nagedachtenis
verlossen van de caricatuur, welke een partijdige
geschiedschrijving ervan gemaakt heef".
landgenooten zulke onschatbare diensten zou
bewijzen: Dr. Nuyens, den dorpsgeneesheer van
Westwoud, die rijdende in zijn dokterskoetsje
de vaderlandsche historie schreef, waardoor met
één slag een eind werd gemaakt aan tallooze
antl-kathoüeke fabelen, welke bevooroordeelde
geschiedschrijvers als waarheid hadden opge-
discht.
Naast Le Sage ten Broek, naast Alberdlngk
ThiJm, naast Schaepman heeft kathbliek Neder
land aan dezen West-Fries zijn bewust-wording
te danken.
Zoo is op de ruïnes, door de Hervorming ach
tergelaten. weer een rijk Katholiek leven op
gebloeid. Gelijken tred daarmede hield tot voor
enkele jaren ook de welstand van dit vrucht
bare land. Helaas, toen de wereldcrisis kwam
werd juist die vruchtbaarheid het tegendeel van
zegen. Want de producten geteeld in arbeids
dagen van ongetelde uren, vonden geen koopers
en kwamen op de mestvaalt terecht. Welvaart
maakte plaats voor het meest letterlijke brood
gebrek.
Doch juist tn deze moeilijke dagen toonde dit
volk zich in zjjn grootheid. Het morde niet
tegen Gods bestier en stond niet op tegen de
Overheid. Maar' op het heerlijk voorbeeld van
zijn Bisschop. den grooten Maria-vereerder. trok
het naar Helloo. om In boetprocessie zjjn lot te
leggen in de moederlijke handen van O. L.
Vrouw ter Nood.
Zóó is Katholiek West-Friesland!
ons gewest
waaraan
Wie met open oog den tegenwoor
dige n tijd ovenekouwt en de uit
haar groeiende toekomst overweegt,
wordt aangegrepen door de groot
heid van haar taak, door de uitge
strektheid van haar nooden, door de
diépte van haar innerlijke verande
ringen, door het gewicht, waarmede
oud en nieuw, heilig m onheilig
tegen elkander hotsen en in gewel
dige geestelijke frontvormingen tot
een oplossing dringt.
Van verdrukking naar
de vrijheid
in staat de dynamische jeugd van
dagen tot groote daden, te brengen
haar het voorbeeld van een roemrijk
geslacht voor oogen te stellen.
In de hier volgende regelen willen wij
voor dat groote werk ook ons bescheiden
steentje aandragen. Dat „bescheiden” is
hier geen beminnelijke nederigheid, die
vraagt om tegengesproken te worden.
Want wij zijn er diep van overtuigd, dat
in enkele kolommen van een couranten
artikel geen historie kan samengeperst
worden, die dikke folianten vult. WIJ kun
nen zelfs niet alle hoofdzaken vermelden,
doch enkel hier en daar een greep doen
uit de wel-gekende, maar door velen toch
ook weer vergeten historie van Katholiek
West-Friesland.
Het Katholiek Comité van Actia
„Xroor God" schrijft ons
Wij men enkele cijfers? Ze zijn dor, maar ze
spreken een taal, die ieder verstaat.
Welnu, de 11 parochies van het dekenaat
Hoorn hebben in 1939 14.473 communicanten
tegenover de 10 parochies tn 1909. 30 Jaar ge
leden dus. 8664 Hoog karspel Is hier de laatste
aanwinst).
In het dekenaat Wervershoof waren in 14 pa
rochies 13982 communicanten. In het jaar 1909
slechts 8656, verdeeld over 12 parochies. (Nieuw
zjjn hier de parochies Onderdijk en Zuidermeer).
Volgens het jaarboek voor het Katholiek On
derwijs waren er in de belde dekenaten 33 la
gere scholen, 2 tuinbouwscholen, een internaat
der eerw Broeders te Medemblik, en het Boni
facius Missiehuis, waar de lagere studiën
schieden voor de St. Joseph Congregatie
Mill HUI.
Religieuzen, na dé hervorming
verdreven, vindt men weer overal.
Dominicanen hebben een .statie in Goorn. ter
wijl In Medemblik de Fraters van Tilburg ge
vestigd zijn.
Talrijk zjjn de vrouwelijke kloosterlingen, die
de meisjesscholen bedienen of zich wilden aan
ziekenverpleging en verzorging der oudjes.
De Zusters Franciscanessen vindt men in
Nibbixwoud. Spierdijk. Wervershoof. Westwoud,
Wognum, Zuidermeer; Ursullnen te Hoogkar-
spel. Spanbroek en Hem; Zusters van Tilburg
te Hoorn. Medemblik en Grootebroek: Augusti-
nessen te Lutjebroek; Dominicanessen te Ob-
dam; Arme Zusters van het Goddelijk Kind te
Wester Blokker en Zusters van O. L. Vrouw van
Amersfoort te Enkhuizen En nog gelooven wij.
dat deze lange lust niet volledig is!
en daar sterk van de tegenwoordige afwijkende
schrijfwijze der plaatsnamen) Outdorp. Coe-
djjek. St. Paneraty. Broeck, Otterleck. Calver-
dijek. EnygenbroeA. Sancto Martino. Valcken-
koeck. Schaegen. Uit Oeck, Huysduynen, He-
rinekhuesen, Berrinckgerhom, WynckeL Nye-
dorp. Oudenyrop, Hoichtwoude, Ertswouda,
Opmer, Spanbroeck. Waddewey. Woggenhem.
Nubexwouda. Houwerda. Lametsschaege. Ab-
benkerek. Zybenkerspel. Bennebroeck, Myd-
wouda. Twisk. Opperdoes. Medenbllk, War-
varshoeff, Zwaych. Weysterblocker. Oesterblo-
cker. Bennewysen, Weystwouda, Luttekenbroeck,
Grotenbroeck, BouenkerspelEnchuesen. Vun-
huesen. Hem, Leeck, Wydeness, Schellingehout,
Holm. Avenhoom. Scerwoud. Schairdam. Eter-
sem, Berehout.
Met zóóveel godshuizen moest het
leven wel bloeien en zware stormen
noodig zijn om tn dit bolwerk van Katholicis
me een bres te slaan.
Helaas, begin 16e eeuw waren dergeiijke
geestelijke depressies in aantocht, zonder dat
een waarschuwend: „Weest op uw hoede" het
oor der eenvoudige geloovigen bereikte.
t
In de branding der reformatie
r is deze week vreugde geweest
m het land der West-Friezen; i
rumoerig wereldsch jolijt van ker
mis of sportfestijn, maar de klare en be
zonnen feeststemming van het religieuze
hoogtij.
In de middeleèowsch aandoende stra
ten der droomende stadjes, zoowel als op
de eenzame hoeven van het wijde* platte
land vertolkte het rood-wit-blauw van het
vaderland, te zamen met het pauselijke
wit-geel de feestgevoelens der Katholieke
West-Friezen.
Niet zonder reden waren de vreugde-
nitlngen van de, in deze moeilijke tijden
weinig tot feestvieren gestemde, bewo
ners van Nederlands zwaarst getroffen ge
west. Immers in hun midden vertoefde de
beminde Herder van het Diocees, Haar
lems negende Bisschop, Zijne Hoogwaar
dige Excellentie Mgr. J. P. Huibers.
Altijd en overal is het bezoek van een
Kerkvorst reden te over tot feestvreugde.
Diep in zijn ziel voelt de Katholiek de ont
roering. wanneer een opvolger der Apos
telen tot hem komt, wanneer de Herder
der geloovigen de genademiddelen komt
nltdeelen uit de volheid van Zijn volko
men Priesterschap.
Moge zoo’n Bisschopsbezoek dus vreug
de schenken, overal waar slechts enkele
katholieken bijeen wonen, hoeveel temeer,
wanneer deze groote eer geschiedt
een gewest, dat wij durven noemen
der parelen van Haarlems Diocees.
West-Friesland en Katholiek, de woor
den vloeien als vanzelf te zamen. In eqn
woestijn van dorheid en ongeloof, zooals
helaas zoo’n groot deel van Hollands
Noorden geworden is, bloeien als vriende
lijke oases de katholieke dorpen van West-
Friesland. Hier wordt het H. Geloof der
vaderen niet enkel beleden, maar ook be
leefd. Hier is geen valsche schaamte om
openlijk zijn Kathoiiek-zijn uit te jube
len. In dit stukje Brabant van het Protes-
tantsche Noorden durft men zijn woning
te teekenen met de symbolen van het Ge
loof; hier wordt de Priester Gods geëerd
en gehoorzaamd als in weinig andere stre
ken van ons vaderland.
Is het dan wonder, dat Juist hier een Bis
schopsbezoek de diepste vreugde wekt?
Dat de landman zijn akker verlaat,
rustig en ingetogen naar zijn aard,
>9,zijn ziel niet minder vurig, den geeste
lijken vader te begroeten?
Vader-Bisschop noemen de Limburgers
hun Herder. Deze titel is in
niet inheemsch, maar het begrip,
die eere-naam zoo treffend uiting geeft,
leeft in dit Roomsche land evenzeer als
in het Zuiden. Een vader in alle geestelijke
«aken, een toevlucht, onder Wiens hoede
men weet veilig te leven en Die onfeilbaar
«eker den
wijst, dat is de Herder
lemsche Diocees voor
West-Fries.
Dat was en is voor hem
schop, die door St. Petrus’ Opvolger
worden om Gods
De
dierbaar gewest
komen brengen, het
Vormsels,
o Hoe bijzonder
mocht geschieden op de Kruisdagen. In die
dagen, waarop de landman bidt, dat God
de jonge vruchten van zijn akker mag
•Paren voor de vernielende natuurkrach
ten, kwam zijn geestelijke Vader door het
H. Sacrament van Sterkte aan de vruch
ten van zijn huwelijk de kracht schenken
®m de verwoestende stormen van het le
ven veilig te doorstaan.
De jeugd van West-Friesland, op
Legende en
het stadhuis voor den schoorsteen doen ophan
gen. als een blijvend aandenken. Onder op dit
schilderij stond met vergulde Romeinsche
letters een tekst, welke in vertaling ongeveer
als volgt luidt:
Radboud, zoon van Koning Aldegil, de laat
ste konlng der Nederlandsche Friezen, vijand
van Pepijn van Herstal en diens zoon Karei
Martel, prins van Frankrijk, met wie hjj hevig
gevochten heeft, met meer of minder succes.
Toen hij door Bisschop Wolfram gedoopt zou
worden, trok hij. verstoord door het antwoord
van den Bisschop. zijn voet weer uit de doop
vont terug. Kort daarna is hjj. volhardend in
zijn ongeloof, gestorven, naar men meent in het
jaar 734. Uit den 'anderen zoon van konlng
Aldegil had hjj twee neven. Gaudebald. prins
en Radboud, heer van West-Friesland. en een
nicht, de moeder van Frederik VIII. bisschop
van Utrecht.
Nogmaals, wjj kunnen niet uitmaken, in
hoeverre historie en legende hier door elkaar
zijn geweven, maar kenmerkend voor den geest
der te bekeeren stammen is deze geschiedenis
zonder twijfel.
Een ander verhaal, waarvoor wjj nog minder
durven instaan, is het volgende:
Veronen. een stad, welke nu geheel verdwe
nen Is, was eertijds gelegen tusschen Kenne-
merland en West-Friesland, ongeveer tusschen
het tegenwoordige Oudorp en St. Pancras aan
een zeejrrm. en deed dienst als vesting
Een legende vertelt, dat St. Ursula met elf
duizend maagden uit Engeland naar Keulen
gezonden werd, om de heidenen tc bekeeren,
en dat zij in Veronen aankwamen. Via den
Rijn trokkqn z.y naar Keulen, waar zij in de
handen der Hunnen vielen, die haar ver
moordden.
Naar verluidt moet ook hier St. Willibrord.
toen hij met zjjij elf gezellen in 090 uit En
geland was vertrokken, hier aan land gegaan
zjjn. Echter wordt ook beweerd, dat deze Hei
lige in Vllssingen den eersten voet op het
vaste land zette.
Laten wjj verder de legenden hoé aan
trekkelijk overigens rusten en keeren wij
terug op den bodem der historie.
Wjj weten dan met zekerheid, da* na ontzag
lijken arbeid de eerste geloofsverkondigers en
hunne opvolgers er in slaagden West-Friesland
voor Christus te winnen, en dat dit gewest
reeds in de vroege middeleeuwen bekend was
om zijn trouw aan het H Geloof Het land
was overdekt met parochiekerken, kloosters en
kapellen. Kerkelijk stond het onder den
Proost van West-Friesland. wiens zetel te
Hoorn was. en die in zekere mate onafhanke
lijk was van den Bisschop van Utrecht. Wel
oefende het Domkapittel aldaar bepaalde rech
ten uit.
Het is natuurlijk niet aan te nemen, dat de
min of meer ernstige inwendige beroeringen,
welke de Kerkprovincie van Utrecht in de
eeuwen geteisterd hebben, aan West-Fries
land voorbij zjjn gegaan, maar veel invloed op
het Kerkeljjk leven hebben zü toch niet ge
had. Het volk bleef trouw, vereerde zjjn pries
ters. al bekommerden enkelen van dezen zich
helaas wel eens meer om wereldsche dan
om geestelijke zaken.
Uit een geschil over 1
carie-rechten aan Proost en Kapittel,
streeks het jaar 1500. kennen wij de parochies
en vicariaten,, welke toen tot dc Proostdij
West-Friesland gerekend werden.
Voor West-Friesland is het dan ook absoluut
onjuist, dat het leven der geestelijken en re
ligieuzen een bron van ergernis was voor de
geloovigen.
Pen werd of zal
hier te besturen.
Edoch, hij zou
l*er deze uit
eerbied en liefde niet nog weliger bloei
den, nu die Bisschop een priester is, die
gearbeid heeft In zjjn eigen omgeving. Nu
hij Monseigneur vóór Zjjn hooge uitver
kiezing óók gekend heeft als den Immer
Triendelijken, voor allen toegankelijken,
ttet allen mee-levenden deken Huibers.
En zou het vermetel zjjn te veronder
stellen, dat Zjjn HoogwaArdige Exellentie,
de liefhebbende Vader van a 1 zijn dio-
eesanen, In Zijn hart toch nog een
bijzonder plekje heeft voor Zjjn
Friesche geloovigen? Voor de stoere
hen en vrouwen, wier liefde voor en trouw
**n het H. Geloof Hij in de Hoomsche
jaren heeft leeren kennen? En dat juist
daarom de jubel, waarmede men Hem
ontvangen heeft in steden en
vooral op den jubelenden Landdag,
door tallooze zorgen gekwelde hart
bijzonder goed heeft gedaan ?t
Bisschop is in deze dagen
een heerlijk
H. Sacrament
Het waren donkere tijden, die volgden op de
overwinning der Hervormden. Wjj spreken zoo
gemakkeflik van een gouden eeuw. Dit moge
waar zjjn. economisch gezien, en dan nog vooral
voor de groote koopsteden, maar de toestand der
katholieken was in-treurig. Geen openlijk belij
den van hun godsdienst; opgejaagd door den
schout en zijn rakkers moesten de weinige pries
ters met groot lijfsgevaar op verborgen plaatsen
de H.H. Geheimen vieren en de Sacramenten
toedienen.
Doch zelfs de afwezigheid van alle genademid
delen der H. Kerk vermocht In vele Westfriesche
dorpen niet het geloof uit te roeien Onwrikbaar
trouw bleven de stoere mannen en vrouwen,'alle
economische achteruitzetting ten spijt.
Het zou een studie waard zijn, te onder
zoeken hoe het komt, dat sommige dorpen in
meerderheid goed roomsch bleven, terwijl an
dere In de onmiddellijke nabijheid vrijwel ge
heel naar de Hervormden overgingen. De sporeh
hiervan vindt men ook heden nog In de vry
talrijke protestantsche „eilanden" in het katho
lieke West-Friesland.
De meest voor de hand liggende verklaring Is
deze, dat de houding der parochiegeestelijkheld
bij het al dan met overgaan van beslissenden
invloed is geweest.
Eind 17e eeuw en begin 18e eeuw kwam er
hier en daar wat meer vrijheid, al moest die
soms met goed geld betaald worden. Zoo lezen
we in een onlangs verschenen historisch werk,
dat op 2 November van het jaar 1704 in Nibbix
woud de pastoor in het openbaar in naam van
St. Olaf, den beschermheilige van het dorp, het
vee zegende.
Toch zou de volledige godsdienstvrijheid niet
komen voor de Franschen de Hervormde Staats
kerk afschaften en het nieuwe Koninkrijk der
Nederlanden de gelijkheid voor de wét van alle
religies erkende.
Doch zooals overal in den lande, waren ook
in West-Friesland de katholieken bescheiden in
het hanteeren der nieuw verworven vrijheid. De
eeuwen van onderdrukking hadden een soort
minderwaardigheidscomplex doen ontstaan. Men
was katholiek, prachtig katholiek zelfs in huis
en kerk, doch daar buiten mocht dat niet al te
demonstratief getoond worden. De tweede roep
stem der emancipatoren zou noodig zijn om de
massa uit den dommel te wekken.
Doch toen dit brave volk eenmaal wakker was
geworden, kon niets het meer weerhouden om
een breede, katholieke activiteit te ontplooien.
Alvorens we echter de heerlijke resultaten
daarvan nagaan, is het gepast met dit tijdperk
twee, groote mannen naar voren te brengen:
Pieter Jong uit Lutjebroek en Dokter Nuyens
uit Westwoud.
Pieter Jong, een figuur, die meer dan welke
andere ook. tot de verbeelding spreekt. Hj). de
geweldig groote West-Fries. was niet doof .ge
bleven voor ’s Pausen stem, die de katholieke
jongelingschap opriep zijn geschonden rechten
te verdedigen. Een der 5000 Nederlanders, die
naar Rome snelden, om met het geweer in de
vuist het recht van den H. Vader te verdedigen.
Een der velen, die voor deze goede zaak het le
van offerden. 13 October 1897 viel hij op "t bloe
dige slagveld van Mont Libretti, doorboord met
bajonetsteken, nadat hij 14 Gariboldisten met
de kolf van zijn geweer had neergeveld.
Er waren zeer vele Pieter Jongs in West-
Friesland. al was hun leven en sterven minder
tot de verbeelding sprekend. Bladerend in het
boek der pauaelljke Zouaven. ontmoet men op
bijna iedere bladzijde een zoon uit dit katholieke
land. Onder de gevallenen komen wjj de volgen
de namen tegen:
Jacob Bakker uit Lutjebroek <20 Jan. 1868).
Walter Schutte uit Medemblik (17 Jan. 1868).
Nicolaas Paay uit Andjjk <11 April 1869) en
Cornells Pronk uit Avenhom, die sneuvelden in
den roemrijken slag bij Mentana, 3 Nov. 1867.
Onder de weinige Zouaven. die op 1 Februari
van dit jaar nog in leven waren, treffen wij
aan F. Bakker uit Grootebroek en Th. Schoen
uit Medemblik.
Behalve de dapperen, die met geweer en sabel
voor hetgeschonden recht opkwamen, leverde
West-Friesland in die jaren ook den man, die
met de wapens van zun geest sun katholieken
geen mensch zijn, wan-
het Geloof gegroeide
Over de chrlstianiseering van de stammen,
die eenmaal woonden in de streek, welke wij
heden West-Friesland noemen, is niet zoo heel
veel bekend. Ten minste niet, wanneer wij his
torische betrouwbaarheid als eersten eisch stel
len. Wjj weten, dat vooral St. Werenfridus en
ten deele St. Adelbert. door den grooten Apos
tel der Nederlanden, St. Willibrord werden uit
verkoren om Christus' Heilleer te brengen aan
West-Friezen en Kennemers.
Moeilijke arbeid, wanneer wj) ons indenken
hoe de eigenschap van koppige yasthpuder.d-
heid aan voorvaderlijke gewoonten en instellin
gen, nu nog de roem van alle Friesch bloed,
toen bij het oer-volk in nog sterker mate aan
wezig moet zijn geweest.
Hoeveel geduld en hoeveel even koppige ener
gie. te zamen met een door geen tegenslag te
blusschen apostolisch vuur, zullen deze heilige
predikers moeten bezeten hebben, vóór de eer
ste Fries den trotschen kop boog vóór het kruis
van den onbekenden God. Ziet men de bijna
onoverbrugbare diepte, welke er gaapt tusschen
den van iedere binding afkeerlgen West-Fries
en de het heele leven omvattende banden van
de nieuw gepredikte leer?
Is. dit voor oogen houdende, het verhaal van
Radboud's mislukten doop dan zoo onwaar
schijnlijk?
Zjj is algemeen bekend, deze geschiedenis van
den Frleschen Konlng. die uit saamhoorigheids-
gevoel met zijn voorouders, den doop en de
eeuwige zaligheid verwierp, maar toch meenen
wjj de volgende bijzonderheid onzen lezers
niet te moeten onthouden.
In 1670 heeft burgemeester Stellingwerf van
Medemblik. die toen in 's-Gravenhage was,
aldaar een schilderij gekocht, waarop koning
Radboud naar het leven geschilderd stond,
met een gouden kroon op zjjn hoofd en zijn
wapens naast zich. De burgemeesters van Me
demblik hebben hierom een vergulde lijst la-
Revoluties waren ontstaan in de groote ste
den van een land en plantten zich van daar
uit voort over het veel langer weerstand bie
dende platteland. Zoo zullen wij ook. het bin
nendringen der hervorming in West-Fries
land beschouwende, vanzelf terecht komen
bij de centra van dit land, de steden Hoorn en
Enkhuizen.
Het heeft geen zin in het bestek van dit ar
tikel te gaan speuren naar de oorzaken van
den droeven afval. Zij zullen voor West-Fries
land wel niet anders zijn dan voor de overige
landsdeelen.
Wel moeten wij stelling nemen tegen de
opvatting, soms door overigens goede katho
lieken maar al te grif aangenomen dat met
de 16e eeuw het grootste bederf in Kerk en
maatschappij is doorgedrongen, dat de religieuze
en burgerlijke samenleving tot in haar laatste
geledingen vergaan en uitgeteerd was.
Zeer terecht protesteert Dom H. J. Scheer-
man O.S.B. in de Haarlemsche Bijdragen tegen
de stelling, als zou het Lutheranisme verza
melnaam zijn van verschillende bewegingen
met godsdienstige of godsdienstlg-sociale
kleur dat zich aandiende als een reforma
tie. maar in werkelijkheid een deformatie van
het Christendom is. ons Nederlandsche volk,
de zedelijke opheffing gebracht hebben; als
zou zich een spontane volksbeweging ontwik
keld hebben, waardoor de ketterij allerwege
geestdriftige aanhangers vond.