Nieuwe Langedijker Courant", van Zondag 9 September 1894.
rijstveld
Rijstveld
"I k
PaggnJ.Hoag)
LOM It O li.
Met het oog op de belangrijke gebeurtenissen
op Lombok, geven wij hier eenen afdruk van de
stereotype der sinuatieteekening van Mataram
en omstreken, opdat men zich een duidelijker
voorstelling zal kunnen maken van het terrein
waar onze heldhaftige mannen op zoo'n laaghar
tige wijze werden overvallen en vermoord en
waar de strijd thans wordt voortgezet.
Onderstaande mededeelingen putten wij uit
verschillende bladen.
Bij het departement van koloniën is Zaterdag
van den gouverneur-generaal van Ned-Indië ont
vangen het navolgende telegram betreffende de
expeditie op Lombok:
„Geest troep zeer goed. Gezondheidstoestand
gunstig. In bivak hard gewerkt aan defensie.
30 en 31 dezer verkenning gedaan in richting
Mataram. Vijand versterkt Mataram en maakt
voorwerken. 31 dezer met sectie bergartillerie
hem daaruit verdreven. Gezien dat marinescho-
ten treffen. Offensieve kracht vijand gering. Vet
ter voornemens dagelijks te verkennen. Spionnen
berichten, dat de door Baliërs verlaten stellin
gen door Sasaks bezet zijn, ook Kota-Radja
(hoofdkwartier der Baliërs in den strijd tegen de
Sasaksche opstandelingen.) Observatiecolonne we
der naar Boeleleng gezonden. Vetter andermaal
opgave verzocht van de gesneuvelde, gewonde
en vermiste Europeesche mindere militairen.
Het „Hbl." ontving het volgend telegram uit
Batavia
„De artillerie op Lombok is nu 32 stukken
sterk, onder leiding van majoor Feuilletau de
Bruyn.
„De rijksbestuurder Djelantik blijft volhouden,
dat hij onschuldig is aan het verraad en heeft
verlof gevraagd met zijn leger naar Bali te mo
gen oversteken. De gouv.-generaal (Viceroy) heeft
deze vergunning geweigerd en bevolen Djelantik
als vijand te behandelen.
„Tjakra Negara is thans ingesloten door de
Sasaks".
De telegrammen toonen, dat alle krachten
worden ingespannen om de verraderlijke over-
heerschers van Lombok te tuchtigen. In afwach
ting van de versterkingen uit Java, die Zondag
avond of Maandag zouden aankomen, heeft reeds
de vloot met die taak een aanvang gemaakt en
Mataram den zetel van den vorst gebom
bardeerd. Ampenan, de havenplaats, is in het
bezit der onzen, en daar en in den omtrek zijn
vermoedelijk de 32 kanonnen opgesteld onder
leiding van den majoor der artillerie G. Feuil
letau de Bruyn.
Van gewicht is ook de mededeeling, dat de
Sasaks Tjakra Negara ingesloten hebben. Daar
uit blijkt, dat de onderdrukte inboorlingen van
Lombok krachtig medewerken om een eind te
maken aan de overheersching der Baliërs. Dit
kan van groot nut zijn bij de operatiën, welke
zeker terstond na de ontschepping der verster
kingen zullen worden begonnen.
De weigering van het verzoek van den rijks
bestuurder Djelantik, met de zijnen naar Bali
te mogen oversteken vanwaar de overheer-
schers van Lombok in de vorige eeuw gekomen
zijn toont, dat het Indisch bestuur hen wan
trouwt. Trots zijn herhaalde verzekering, dat hij
onschuldig is aan het vorraad, is het dan ook
ongelooflijk, dat hij er niets van geweten heeft,
en dan is zijn stilzwijgen, na de vredelievende
betuigingen, die er aan voorafgingen, zeker on
vergeeflijk. Hij heeft dan medegewerkt om het
verraad te doen gelukken.
De correspondent der „N. R. Crt." te Bata
via seinde
„De kapitein van den generalen staf Willem
stij n en controleur Liefrinck zullen de Sasaks
tegen de Baliërs aanvoeren.
Deze vermijden om in het open veld op te
treden.
De vorst van Gowa heeft hulptroepen aan
geboden.
Alle aanvulling van troepen, materiëel enz.
heeft Lombok bereikt.
De gezondheidstoestand is uitstekend."
Door den gouverneur-generaal van Nederlands-
Indië zjjn gisteren bij telegram de namen opge
geven van 45 Europeesche militairen beneden
den rang van officier, die bij de jongste gebeur
tenissen op Lombok gesneuveld zijn, en van 22,
die nog vermist worden.
In het bedoelde telegram wordt verder door
den landvoogd gemeld
„Yolgens van Praja gekomen hoofden zijn
ten te zijn,« besloot Sixtus, geheel door den eigen-
aardigen, in de ziel doorborenden blik van Strehlen
overmeesterd.
«Wanneer gij dat bezit, Erdmann, dan noemeik
u broeder, dan zijt gij rijp, dan heb ik geenerlei
geheimen meer voor u; verraad kon uw dood zijn.
Kom morgen op hetzelfde uur weder, dan begint
het onderricht. Goeden nacht Sixtus.Hij drukte
hem innig de hand en kuste hem broederlijk.
»En nog iets toon u in uw wezen niet ver
anderd, laat het hoofd niet dieper hangen, dan
weleer en verkeer openlijk met mij. Men gaat mij
na en juist uwen goeden naam, onverdacht, maakt
u ons waard. Tot morgen avond, Sixtus
Hij wenkte hem nogmaals vriendelijk toe en toog
weder aan 't werk.
Sixtus wankelde verdoofd over den donkeren gang
naar zijne kamer.
Uit No. 23 klonk een hard gesnork, Wolf droomde
van zijne sirene. Uit de kamer van Strehlen drong
de smalle lichtstreep als (een bloedig wapen hem
in 't oog en de kus des wrekers brandde hem op
de lippen, zoodat hij den slaap niet vatten kon.
HOOFDSTUK VIII.
De machinenfabriek van Böhme, aan welke een
eigen smelterij verbonden was, nu in 't bezit
van actiëngezelschap was weder in volle wer
king. De vroegere bezitter scheen genoeg uit de schip
breuk gered te hebben, om een der hoofdactionairs
te worden, die de fabriek onder voorbehoud van
Sasaks in massa opgerukt tot Oostelijken oever
Bakak en is kapitein Lindgreen (in de „Neder-
landsche Staatscourant" van 30 Augustus als
vermist opgegeven) met de tachement ingesloten
beoosten Tjakra Negara. Sasaks zouden trachten
hem in veiligheid te brengen. Bergkanons en
marine beschoten Mataram. Versche troepen reeds
te Ampenan aangekomen. Gezondheidstoestand
gunstig."
Het „Hbl." ontving uit Batavia het volgend
telegram
„De Sasaks hebben bericht gezonden, dat ka
pitein Lindgreen met zijn detachement omsin
geld is door de Baliërs in Dewahouse ten oosten
van Tjakra. De Sasaks trachten hem te ontzetten.
„Djelantik bevindt zich thans te Telok Romba,
op de noord-westkust van Lombok, en zal ver
moedelijk naar Bali worden verwijderd."
Ter toelichting diene
Met het Dewahouse, waarvan het telegram
spreekt, wordt bedoeld een hindoetempel. (De-
wa god.) Zulk een tempel is gewoonlijk niet
overdekt en bstaat uit een vierkante ommuurde
ruimte. Die muren zijn 50 a 100 passen lang
en 3 voet hoog. Door een tusschenmuur is die
ruimte in twee deelen verdeeld, waar binnen
een paar groote boomen schaduw verspreiden.
In nissen tegen de binnenzijde der muren aan
gebracht worden de bloemen geplaatst, die als
offers aan de Hindoe-godheden worden aange
boden.
Uit zulk een tempel werd onze troep verjaagd
tijdens het gevecht voor Djagaraga gedurende de
2e Balische expeditie. 40 der onzen bleven als
gesneuvelde daarin achter.
Het „Hbl." ontving verder het volgende te
legram
„Adboel Kadiot Omrekat, vriend van den radja
van Lombok, agent eener Engelsch-Chineesche
Kongsee, gevangen genomen."
Met het oog op de gebeurtenissen op Lombok
is bepaald, dat ingelijfden bij de militie te land,
die, onder de wapenen zijnde, tot de geoefen-
den van hun wapen zijn overgegaan, of, zich
met groot verlof bevindende, bij hun vertrek
met onbepaald verlof gerekend werden tot de
geoefenden te behooren, bij detacheering bij het
leger in Nederlandsch Indië, op den voet van
het bepaalde bij koninklijk besluit van 29 Juli
1873, boven de gewone gratificatie of premie aan
die detacheering verbonden, zullen genieten een
gratificatie of premie ad honderd gulden, dus in
het geheel drie honderd gulden, mits zij zich
den ouden naam der firma hadden overgenomen.
De arbeidsloonen werden eenigszins verlaagd; wien
het niet naar den zin was, werd ontslagen, omdat
er toch arbeiders te veel waren, en de nieuwe di
recteur verstond geen praatjes. Het eerste jaar zou
een aanzienlijk batig slot opleveren, dat was zijn
streven.
Een oorverdoovend leven klonk dag en nacht uit
de ontelbare smids- en slotenmakerswerkplaatsen,
uit den hoogoven en de smelterijen, die alle te sa
men een rookende, puffende, vuurspuwende, kool-
en roetzwarte stad vormden. Waarlijk een hymne
van den arbeid, zooals er geen heerlijker kon ge
dacht worden! En hoe dat alles in elkander greep
Die duizend gespannen spieren, die ontelbare, knar
sende, snorrende raderen en radertjes, en in alle
richtingen loopende drijfriemenwat een orde
heerschte in dezen schijnbaren chaos! Het geheel
geleek op een reusachtig levend wezen, welks on
telbare leden en leedjes slechts door één wil en tot
één einddoel bewogen werden. En wat een som
van verschillende bewegingen, van den reusachti-
gen hoogoven der smelterij af, in welks muil de
arbeiders het ruwe erts schudde, tot in de polijst-
kamer waar de afgewerkte michine haar laatste
polijsten onderging I Een kleine wereld, die de
groote wereld beschaamt door haar doelbewustzijn
door hare besparings- en omzettingssysteem!
De arbeiderskwartieren om de fabrieksgebouwen
aansluitend, onderscheidden zich in kleur weinig
van deze; dezelfde eenvoudigheid en naaktheid, de
zelfde roet en rookkleur. Het waren welbeschouwd
in den loop van de ingetreden maand Septem
ber of in de volgende maand voor die detachee-
hebben aangemeld.
Voor ieder milicien die ter detacheering bij
het leger in Oost-Indië wordt aangebracht, alzoo
ook voor den zoodanige die zich onder de wa
penen bevindt, wordt een aanbrengpremie van
f 10 toegekend.
In September gaan ongeveer 760 man, deels
wervingstroepen, deels koloniale reserve van
hier naar Indië. Binnen zeer korten tijd kan
desvereischt het bataljon mariniers en kunnen
zoo noodig verschillende oorlogsschepen naar
Indië vertrekken.
De Sasaks, meldt het „N. v. d. D., blijven
ons flink steunen en schijnen in massa uit hun
kampongs in den Oosthoek te komen om hun
overheerschers, de gevreesde Balineezen, met ons
te bevechten.
Veel aangenamer is de tijding, dat de ver
miste kapitein der infanterie J. C. Lindgreen
met zijn detachement althans teruggevonden is.
Zij behoorden waarschijnlijk tot de geteisterde
kolonne Lawick van Pabst, zijn bij het verlaten
van Tjakra Negara in Zuidoostelijke richting
teruggetrokken en hebben zich toen vermoedelijk
versterkt in het Dewahuis.
In de vroegere Balische expeditie in 1849 en
'1868 vervulden zulke godshuizen van de Baliërs
die, zooals men weet, een verbasterd Hin
doeïsme belijden telkens een groote rol. Zij
werden altijd met groote woede verdedigd en
door de onzen slechts met veel inspanning inge
nomen. Wanneer men nu bedenkt, dat het deta
chement Lindgreen zulk een geheiligde plaats
heeft bezet, dan laat het zich denken met hoe
veel tegenstand de kleine troep al die dagen
heeft te kampen gehad. Waarschijnlijk voortdu
rend verontrust en zelfs in den nacht door sluip-
patrouilles bedreigdGelukkig kunnen zulke
„roemah Dewa" uitstekend voor een verdediging
worden gebruikt, omdat zij meest op een heuvel
zijn gebouwd en omgeven zijn met een borstwe
ring van klipsteenen.
Moge het blijken dat het detachement genoeg
zaam vivres bij zich had, maar vooral dat de
andere vermiste officieren, de 1ste luitenant der
artillerie A. van der Plank, de 1ste luit. der
infanterie E. de Graaf en de off. van gez. 2de
kl. S. Ullaki, zich hierbij bevinden en met de
95 als vermist opgegeven minderen behouden tot
hun kameraden wederkeeren Zeker zullen thans
alle krachten worden ingespannen om hen te
ook slechts machinenmagazijnen, evenals die andere
daar, slechts met dit verschil, dat in plaats van
ijzer en staal, vleesch en spieren traden. Andreas
Erdmann had het nog goed getroffen, hij was ten
minste werkbaas, d. i., hij had zes of zeven knechts,
waaronder ook Valentijn, onder zij toezicht, en ar
beidde tamelijk zelfstandig in de smederij, die in
den omtrek der smelterij stond. Daardoor had hij
tenminste nog het karakter van den handwerksman
behouden, en was nog niet opgegaan in het groote
arbeidersleger.
De hem toebedeelde woning bevond zich in het
smidsgebouw zelf en al ware zij voor den voorma-
liggen bezitter van het groote Erdmannshuis zeer
primitief, zij had toch het voordeel van de kwar
tieren der groote massa verwijderd te zijn, waar
elke persoonlijkheid, zelfs de familie opgaat in de
algemeenheid.
Monika verstond bij uitnemendheid de kunst ha
ren Andreas, tenminste tusschen zijn vier muren,
de oude gewoonten eens bezittenden burgers niet
geheel te doen missen. Verscheidene uit hun schip
breuk geredde, hem persoonlijk dierbare voorwerpen
en meubelen gaven de beide woonkamers een be-
hagelijk uitzien.
In haar uiterlijk streefde zij er naar, trots de be
duidend verminderde uitkomsten, Andreas het on
derscheid tusschen voorheen en thans zooveel mo
gelijk te bemantelen. Ook de arbeid viel hem mee.
De vele paarden, bij de fabriek in gebruik, moes
ten beslagen, het geheel wagen materiëel in orde
gehouden worden, zoodat zelfstandige arbeid nog in
ontzetten.
De kapitein van den staf H. P. Willemstij n
en de controleur Liefrink, die beiden door hun
dienstreizen een groote bekendheid met de Sasaks
hebben verkregen, zijn de aangewezen mannen
om den aanval te leiden.
In de laatste dagen werd in elk telegram,
dat werd ontvangen, weder gemeld, dat het bom
bardement van Mataram werd voortgezet. Ook
nu weer, en daarbij komt thans de bijvoeging,
dat de Balineezen, ten westen door de marine
en de artillerie beschoten, ten oosten door de
Sasaks omringd, er de voorkeur aan geven in
Tjakra Negara te blijven en zich van een uit
val onthouden. Wijselijk trouwens, want al de
aanvullingstroepen zijn thans te Ampenan geland.
De volgende mededeeling in dit telegram
geeft alsmede reden tot verblijding. De vorst
Gowa, het rijkje op Zuid-Celebes, in de buurt
van Makasser, is in zijn eigen land niet altijd
gehoorzaam, maar dit aanbod, om hulptroepen
te leveren, behoeft toch volstrekt niet te worden
verdacht. Het is immers bekend, dat hij zeer
arm is en hierin een goede gelegenheid ziet,
vooreerst om daarin verbetering te brengen en
tegelijk om zijne woelige onderdanen, die hij
moeilijk in bedwang kan houden, een afleiding
te bezorgen.
Wij weten niet of er bij de Indische regee
ring groote bezwaren bestaan om in het voorstel
te treden, maar uit een oogpunt van taktiek
dunkt het ons toch niet geheel verwerpelijk.
Reeds in den Compagniestrijd hebben de Makas-
saren en Boegineezea onder Aroe Palakka aan
Speelman in vele veldtochten groote diensten
bewezen door onstuimige aanvallen en hun uit
stekende eigenschappen als ruiters. Juist omdat
de Karaëng van Geo iets tegenover ons heeft
goed te maken, zou de aanneming van zijn aan
bod de eenigszins gespannen verhouding op
Zuid-Celebes wellicht kunnen zuiveren.
Goest Djelantik, rijksbestierder van Kareng
Asem, de vasalstaat van Lombok op Bali, wordt
nu op last van den gouverneur-generaal als
vijand beschouwd. Hij schijnt naar de noord
westkust gebracht te zijn, buiten de nabijheid
zijner stamgenooten van Mataram.
Het is uit de bewoordingen van het telegram
(Djelantik with troops North coast) niet volko
men duidelijk of hij daar met zijn eigen troep
door de onzen werd geinterneerd, of dat hij door
een deel van onze troepen is medegenomen, nu
die daarheen op verkenning gingen. Het eerste
de verste verte niet ontbrak. De beambten erken
den spoedig, dat zij in hem een degelijke kracht
verworven hadden en behandelden hem met alle
achting; daarbij kwam nog zijn conservatieve kracht
van zijn familieleven en zijn' zin voor alle historie
en traditie. Geen wonder, dat de communistische
lucht, die alle fabrieksruimte, doorzweefde op den
werkbaas Erdmann geen vat konden krijgen.
En die lucht groeide aan tot een stevige bries,
vooral, nadat opnieuw de loonen waren verminderd.
Betrokken gezichten, heimelijk gefluisterde bedrei
gingen, onwillige arbeid overal.
In de smederij van Erdmann ging het goed; An
dreas ging zijnen gezellen voor door een goed voor
beeld te geven, hij was vlijtig en tevreden. Ook in
de meeste werklaatsen was geen geschikte gele
genheid over de bestaande toestanden nauwkeurig
na te denken, daartoe hadden de arbeiders geen
tijd. Maar in de ijzersmelterij, waar de helsche
hitte, de vergiftigde lucht booze gedachten kweek
ten, alle hartstochten opwekten, waar de arbeiders
om een ontoereikend dagloon zich verlaagden tot
onmenschelijke diensten, waar zij aan de hitte van
eeuwigdurende vlammen waren blootgesteld, als
verdoemelingen, waar zij door zwaveldampen dag
aan dag langzaam maar zeker werden vergiftigd,
daar gistte het in alle hoeken en gaten, daar wer
den ingenieurs en beambten vaak getroffen door
blikken, die hen bezorgd maakten.
Wordt vervolgd.
