„Nieuwe Langedijker Courant', van Zondag 24 Januari 1897
kiezers van hun recht gebruik maken? Wat zal
daarvan het gevolg zijn voor ons politiek en
maatschappelijk leven? In welke richting zal
die uitbreiding ons politiek leven sturen?
Ziedaar vragen waarop het antwoord dit de
eerstvolgende verkiezingen zal geven, door den
een verbeid wordt met angstige bezorgdheid, door
den ander met hoopvolle verwachtingen. De een ziet
in zijn verbeelding reeds de zegepraal van wat
hij noemt het proletariaat, dat zal trachten de
idealen, waarvan hij vervuld is, in vervulling
te brengen, waarvan het eenige gevolg kan zijn
een storing van de ontwikkelingsgang, de ander
ziet met blijde verwachting het oogenblik tege
moet, dat door middel van politieken invloed
aan rechtmatige grieven een einde zal worden
gemaakt. Moest ik mij aan voorspellingen wagen
dat er zoo min voor het eene als voor het andere
reden bestaat en dat er zelfs reden is om
vreezen, dat de directe' invloed niet heel groot
zal zijn. Minder groot zelfs dan ik zou wenschen
Bij den eersten indruk, wanneer men in aan
merking neemt dat de geheele uitbreiding van
het kiezerskorps bestaat in een opneming daar
van in het arbeiders-element, dan is die eerste
indruk in staat om ons te doen gelooven dat
de politieke invloed geheel wordt overgebracht
in die maatschappelijke kringen, die tot heden
van allen invloed verstoken waren. Maar zoo is
de kwestie niet; om dat te gelooven moet men
met de sociaal-democraten aannemen, dat onze
maatschappij bestaat uit twee vijandelijke kam
pen, dat der bezitters en dat der niets- of wei
nig-bezitters, en zonder te betwisten dat een
dergelijke klasse-strijd bestaat, ontzeg ik toch
aan dien strijd dat overheerschende karakter dat
desoc. dem. er zoo graag aan toekent. Zeker, in
economischen zin kan men de menschen ver-
deelen in rijken en armen, maar nooit zal die
economische lijn de grenslijn worden tusschen
de politieke partijen; om dat te gelooven, moet
men van oordeel zijn dat onze politieke strijd
is de strijd om een boterham; moet men voor
bijzien dat het gemoedsleven van den mensch
in dien strijd een krachtig woord meespreekt.
De tijd is nog zeer ver, dat er sprake kan zijn
van een arbeiderspartij die, over alle geloofs- en
godsdienst-kwesties heen, zich zou vormen tot
een politieke partij. Het begrip arbeider is een
economische, het kan nooit een politieke onder
scheiding zijn, te spreken van een politieke
arbeiderspartij heeft geen zin.
Zelfs in die landen waar een uitgebreider
stemrecht bestaat dan onze nieuwe wet geven
zal, zelfs daar is nooit een politieke arbeiders
partij ontstaan, maar zijn de arbeiders ingelijfd
in de verschillende groote staatkundige partijen
en wat daar niet kan, kan nog veel minder ge
beuren in ons land met zijn weinig ontwikkeld
arbeidersleven en overheerschenden invloed van
de godsdienstige begrippen op de politiek; men heeft
en men zal krijgen kath. arbeiders en anti-revolu
tionaire, soc. dem.Jen conservatieve arbeiders, maar
geen arbeiderspartij. Wie daaraan gelooft kent
de kaart van ons land niet en ziet zijn kleine
omgeving voor de geheele wereld aan.
De stemmen die in den laatsten tijd hier en
daar zijn opgegaan tot vorming van een zuivere
arbeiderspartij, d. w. z. een partij bestaande uit
uitsluitend arbeiders die voor zichzelve het recht
vindt, eerst om over arbeidersbelangen te be
slissen met hooghartige afwijzing van elke hulp
die haar wordt aangeboden, getuigen van een
jammerlijke overschatting van het intellectueel
en politiek leven onzer arbeiders.
De enkelen die in de bewegnig van den ar
beiders de laatste jaren naar voren zijn geko
men en een sieraad voor hun stand zijn, zijn
evenals overal uitzonderingen die alles behalve
een maatstaf zijn voor het gemiddelde ontwikke
lingspeil.
Wat bepaalt het begrip arbeider, wanneer is
iemand arbeider en waar houdt hij op een ar
beider te zijn en wordt hij een heer. Zit het
hem in de jas die iemand aan heeft, in zijn
meer of minder bezit, in de soort van werk die
hij doet? Is Troelstra, die zoo ijvert voor eene
democratische arbeiderspartij een arbeider. Do-
mela Nieuwenhuis of Van der Goes, zijn dat
arbeiders? Een arbeiderspartij vormen in ons
land met zijn weinig industrieele centra, waar
althans de beweging van moest uitgaan en ver
reweg het grootste deel op het platteland leeft,
waarvan een niet onbeteekenend getal door hun
flegma en onverschilligheid de grootste vijanden
der democratische beweging zijn? Het zijn zeker
welmeenende maar toch gevaarlijke vrienden van
de goede zaak, die bij den arbeider in econo
mischen zin de meening gaat wekken, dat hij
zich zelf genoeg kan zijn met het feit voor oogen
dat juist onder de arbeiders de grootst mogelijke
verdeeldheid bestaat. Men kan ze in grove trek
ken tegenwoordig nog verdeelen in sociaal dem.
nog wel te onderscheiden in Parlementair en Re
volutionair, die, zooals wij gezien hebben voorhands
nog niet broederlijk samengaanverder Kathol, en
Anti-rev. voorshands nog door een diepe kloof
gescheiden, en de laatste categorie niet te ver
geten: de onverschilligen en dommen, die het
grootste contingent vormen.
Werkelijk, die iets wil vooruitkomen, heeft
nog wel iets anders te doen dan bij hen de ver
beelding te wekken aan het geloof in eigen
kracht, die ze niet bezitten.
Een arbeiderspartij als politieke partij moet
mislukken of reeds bij de geboorte overlijden.
Toch acht ik het onjuist hieruit de conclusie
te trekken, dat de uitbreiding van ons kiesrecht
voor de ontwikkeling van onze maatschappelijke
toestanden niet van groote beteekenis is.
Geen enkele partij zal ontkomen aan de ge
volgen, die de opneming van zooveel jonge
krachten zal na zich sleepen. Niet onmogelijk
is 't zelfs dat zij aan de politiek van sommige
partijen eene geheel andere richting zal geven.
Hoe groot die invloed en do gevolgen zullen
zijn, dat hangt voor een groot deel af van de
wijze waarop de nieuwe kiezers hun rechten
zullen gebruiken.
Van de nieuwe, in vereeniging met de oude
en van de partijorganisatie, die uit de tegen
woordige verwarring zal ontstaan. Een verwar
ring zoo groot dat het niet te verwonderen is
dat velen niet weten waar zich aan te sluiten
en waar hun geestverwanten te vinden zijn. Ik
maak geen aanspraak op uw vertrouwen, om in
deze als uw wegwijzer op te treden, maar be
paal mij liever tot het geven van een overzicht
van den tegonwoordigen toostand, een over
zicht, flat als ik er mijn doel mee bereik, u de
keuze gemakkelijker zal maken.
In onzen politieken strijd zijn in hoofdzaak vier
richtingen in te onderkennen, t. w. de Kath.,
de Antirev., de sociaaldem. en de liberale partij.
De twee eersten zijn goed aaneengesloten groe
pen, die in hun godsdienstige overtuiging of in
hun kerkelijke leerstellingen een leiddraad vin
den voor hun staatkundige gevoelens en in hun
partij, is de aangewezen plaats voor hen die een
is met hen in geloof.
De sociaaldemocr. partij, een jonge partij, niet
groot, maar die door haar wijze van optreden
wel rorgt dat haar de noodige aandacht geschon
ken wordt.
Zij onderscheid zich door haar beginsel of
gma van afschaffing van privaatbezit en de
tijd zal moeten leeren, in hoever ze in staat zal
zijn, dat beginsel zuiver te houden, wanneer zij
gaat meedoen aan practische politiek.
Zij verkeert nog in de gelukkige jaren der
jeugd, en heeft in ruime mate al de eigenschap
pen aan dien leeftjjd eigen, d. i. overmoed en
zelfvertrouwen.
Yoor haar beginnen de dagen te naderen, dat
zij zal moeten meedoen aan practische politiek
of verloopen van afbrekende critiek bestaat op
den duur geen partij. Of zij bij die zwaardere
taak haar beginsel (zooals zij dat noemen) niet
zal zien „verwateren" is een vraag, waarop
niet graag een bevestigend antwoord zou durven
geven, en is iets waarop haar slimste leiders
niet gerust zjjn en tegen welke teleurstelling zij
zich bij vooroaat wapenen, met de verzekering
dat zij aan parlementairen arbeid niet wil mee
doen. Wij zullen zien in hoever deze manier
0111 zich zelve onschadelijk te maken, bij hare
aanhangers in den smaak zal vallen en hoe deze
zich tot dit spel zullen laten gebruiken.
In ieder geval op dit oogenblik vormen zjj
een principieele groep die door bepaald omschre
ven beginselen van anderen is te onderscheiden
en waarbij slechts plaats is voor geestverwanten.
Tusschen deze partijen, de Kath., Anti-rev.
en Soc.-dom. staat de groote liberale partij, ^e
partij waarin behooren allen die de materieele
en geestelijke vrijheid van de individu willen
erdedigen tegenover den dwang van kerkelijke
en onkerkelijke dogma's helaas niet meer één
en onverdeeld. Een bijna 40-jarige regeertaak
heeft haar krachten gesloopt maar ondanks alle
fouten die zjj gemaakt heeft, zal toch wanneer
later de politieke geschiedenis van ons land zal
worden geschreven, een onpartijdig geschied
schrijver haar den lof niet kunnen onthouden
van veel te hebben gedaan voor de materieele
geestelijke ontwikkeling van ons volk.
Zij heeft pal gestaan voor haar overtuiging
en met volkomen eerbiediging van ieders gods
dienstige overtuiging, steeds gestreden tegen den
invloed van het kerkelijk dogma, op ons maat
schappelijk leven. Dat zij, oud geworden, de
nieuwere begrippen van rechtvaardtgheid en bil
lijkheid in de geheel gewijzigde begrippen om
trent de Staatsbemoeiing niet meer kon verwer
ken, kunnen wij haar niet als een fout aanre
kenen, maar wel is het een rechtmatige grief
tegen haar, dat zij te lang en alleen uit lust
van regeeringspartjj te blijven, de groote vraag
stukken negeerde en met een vaag omschreven
beginselprogram alles bijeen trachtte te houden
wat niet in een partij behoorde te blijven als
had dit samenwerking niet behoeven uit te slui
ten.
Zjj heeft te lang vastgehouden aan haar ide
aal, de handhaving van de individueele en eco
nomische vrjjheid van het individu tegenover
de staatsalmacht, ook nog toen voor velen reeds
duideljjk was dat tegenover de ontwikkeling van
de groot-industrie de hoog geroemde vrjjheid
voor velen uitliep op feiteljjke slavernij. Toen
zjj eindeljjk haar oogen niet meer kon sluiten
voor de ontzettende gevaren waarmede haar ont
houdingstheorie onze samenleving bedreigde,
ging zjj niet uit volle overtuiging mea, maar
liet zich stap voor stap dwingen op den weg
van sociale wetgeving en ons Staatsblad is daar
om te bewjjzen hoe achterljjk wjj, vergeleken
met vele andere landen, met deze wetgeving
zjjn en hoeveel schade op dit gebied nog zal
moeten worden ingehaald.
Geen wonder dat het getal van hen die tot
deze partij behooren, en die de tekortkomingen
gevoelden, steeds grooter werd en evenzeer groo-
ter het aantal onder hen die, na vergeefsche
jogingen om de partjj tot koersverandering te
jewegen, van oordeel werden dat voor hen in
de liberale partjj geen plaats meer was. Op dit
oogenblik is het ontbindingsproces in vollen gang
en i0 de liberale partjj totaal in te
genspraak en opgelost in een dagelij ksch
vermeerderend aantal groepjes. Hebben wjj
ons hierover te beklagen M. i. behoeven
wjj ons hier niet al te ongerust over te maken,
tenminste omdat uit alles blijkt dat deze geheele
verwarring niets anders is dan het geboorteuur
van oen nieuwe partij, ontstaande uit den drang
der tijdsomstandigheden, een partij waarin plaats
zal zjjn voor allen die van oordeel zjjn dat de
nieuwere begrippen van recht en rechtvaardig
heid onze economische verhoudingen moeten re
gelen. En met uitzondering van enkele verstokte
conservatieven is dat met bjjna allen het geval.
Het is niet een principieel verschil dat ik ver
schillende groepjes scheidt, maar een kwestie
van meer of minder. Wie de verschillende pro
gramma's van radicalen, liberale unie en andere
liberalen met elkander vergeljjkt, zal zich af
vragen waarin liet verschil nu eigenlijk zit en
zoo er al verschillen zjjn, toch een algemeene
overeonkomst erkennen, waaruit duidelijk spreekt
een algemeen besef dat de taak van den Staat
ten opzichte van de sociale verhoudingen een
andere iB dan in den blooitjjd van hot liberaal
regime. Het is niet meer de vraag of het nood
zakelijk is; alleen de kwestie van iets meer
of minder ver. In dat opzicht is misschien een
groot verschil tusschen verschillende program
ma's te onderkennen, die voor den eenen d<
voorkeur boven den anderon zou doen schenken
Maar over 't algemeen hecht ik bitter weinig
waarde aan dergel ij ke beginselprogramma's, met
hoeveel zorg en goede trouw ook samengesteld
om de eenvoudige reden dat de practische poli
tiek van een Regeering, onverschillig welke,
zich niet zal laten leiden en zich niet kan laten
leiden door van bovenaf in elkander gezette
programma's, maar door wat er in het volk leeft
en gevoeld wordt.
De meest geavanceerde partjj zou als regee
ringspartjj gedwongen zjjn wat wat- r in haar
wjjn te doen, de metst conservatieve verder
moeten gaan dan zjj zelf wenschte. Een ernstige
volkseisch kan geen regeering lang tegenhouden,
een vooruitloopen op den tijdgeest zou een over
schatting van eigen krachten zijn.
De ontwikkelingsgang laat zich niet storen.
Gelukkig het land welks regeering het juiste on
derscheid kent tusschen een waan van den dag en
een ernstige volkseisch en de verwarring in de
liberale partjj is een gevolg daarvan, dat zjj dat
juiste oogenblik tot handelen liet verloop. Voor
mjjn verwachting dat de verwarring slechts tij
deljjk is en een nieuwe partjj, gelouterd door
de ervaring, in vorming is, heb ik nog een an
dere reden en bestaat een nog krachtiger motief
door de overeenstemming tusschen de verschil
lende programma's. Die andere reden bestaat in
het gevaar, dat door deze oneenigheid het clericale
element in ons land zal overheerschen met al zjjn
door ons niet gewenschte gevolgen. Geen beter
middel tot aaneensluiting dan het besef van een
gemeenschappelijk gevaar en hoe ook innerljjk
verdeeld op dit punt, zjjn alle fractiën het eens
dat bjj alle mogelijke verdraagzaamheid tegen
over ieders godsdienstige overtuiging de invloed
van de kerk op maatschappelijk gebied nooit
iets anders geeft dan onzalige twisten en on
verdraagzaamheid in de hoogste mate. Ik zou
niet durven en willen aanraden bij de volgende
verkiezing als eenige leus te stellen „anti-cle-
ricalisme", omdat met negatieve beginselen geen
politieke partjj kan worden opgebouwd, maar
bjj eenige goeden wil en wederzjjdsche toena
dering zouden genoeg thans op den voorgrond
komende vraagstukken een overeenstemming zjjn
te verkrijgen, waaronder zeer velen die thans
van elkander zjjn gescheiden, als bondgenooten
konden optrekken en den strijd konden aanvaar
den. Van twee kanten zou men iets moeten op
offeren en dat zal niet moeilijk vallen bjj het
besef dat de lange ljjst van alles wat men
vraagt gerust kon worden ingekrompen en toch
nog voor een vierjarige wetgevende periode werk
genoeg zal zjjn. Sociale wetgeving zal de onaf
wijsbare taak van elke Regeering zjjn en zal
door elke regeering ter hand worden genomen
in meer of mindere mate naarmate het volks
leven iutiemer en krachtig is en naarmate het
volk zjjn eischen om recht krachtiger laat hoo-
ren. Maar voor alles zal daarvoor noodig zjjn
dat, bjj de naderenden verkiezingstrjjd, allen
zich vereenigingen die gelijkgezind zjjn tot af
wering van den hoogst ernstigen aanval die bjj
deze verkiezing op onze economische en staat
kundige ontwikkeling zal worden gedaan
door clericalisme en protestionisme. Hoe weinig
de door kiesvereenigingen ontworpen program
ma's vermogen om het volksleven te leiden, dat
zal waarschijnljjk deze verkiezing weer leeren,
nu het meer en meer blijkt dat, geheel buiten
die programma's om, die verkiezing door deze
twee beginselen zal worden beheerscht en vooral
het protectionisme alle andere vraagstukken op
zjj zal dringen.
Onder den invloed der reusachtige economi
sche omwenteling en wijziging in het wereldver
keer, die in sommige opzichten zoo storend in
de ontwikkeling van industrie en landbouw
hebben ingegrepen, vestigt zich een volksmee-
ning dat de regeering door beschermende maat
regelen, aan de daardoor ontstane moeieljjkhe-
den kan en moet te hulp komen. Het heeft
voor het volk, dat van zulke diepgaande econo
mische vraagstukken niets dan de oppervlakte
waarneemt, een aanlokkeljjke kant en een be
roep op het voorbeeld van andere landen schijnt
zoo afdoende, vooral als men niet nagaat welke
invloeden daar die maatregelen hebben doorge
dreven. Onder den indruk van moeieljjke om
standigheden gelooft de mensch zoo graag aan
de vourdeelen, die bjj een verandering worden
voorgespiegeld en de apostelen van liet protec
tionisme ontbreekt hét niet aan stoutmoedigheid
in het opnoemen van de weldaden, die hun
stelsel zal brengen. Het zou niet de eerste maal
zjjn dat het volk zich argeloos laat gebruiken
als slippendrager van het groot-kapitaal en ka
pitalistisch in de ergste mate, is elke protectio
nistische politiek.
Ik zal in die kwestie niet diep ingaan, ik zal
er voor Juni nog genoeg over moeten zeggen
maai hiervoor wil ik bjj voorbaat waarschuwen,
dat de kwestie niet is opgelost of verdedigd met de
eenvoudige rekensom: als ik zoo veel meer voor
mjjn producten krjjg tengevolge van bescherming
word ik beter, ik ben een deel van het geheel
dus wordt het algemeen belang gebaat. Zal de
eerste verkiezing, waarbjj een groot deel van
onze arbeidersstand tot de stembus wordt opge
roepen, de zegepraal van het protectionisme zjjn
Ik had van ons volk een betere gedachtemaar
daar is reden om te vreezen, en dat zjj zich te
laat zullen beklagen zich voor dat spel te heb
ben laten gebruiken.
Als waarschuwing daartegen zou ik niet beter
kunnen doen dan de woorden van Uw door mjj
zoo hooggeachte afgevaardigde de Lange door hem
gesproken bjj gelegenheid van de motie Dobbelman:
„Er is ovenwei bjj deze quaestie een enkel
„punt, waarin het inderdaad moeilijk blijft vol
komen bedaard te zjjn. Dat is, wanneer wjj zien
„dat uit de arbeidende klasse een niet gering
„getal mannen zich schaart aan de zjjde van hen,
„die beschermende rechten vragen en mede doen
„in het koor, dat om protectie roept. Aan die
„mannen zou men willen vragen maar waartegen
„strijdt gjj dan eigenlijk? Gjj hebt ons gezegd,
„jaren lang, en ons geleerd dat gjj strijdt tegen
„de kapitalistische maatschappjj. En wilt ge nu,
„levende in een tijd, dat de kapitaalrente dalende
„is, waarin de grondrente vermindert en de loonen
„daarentegen stijgende zjjn, al stijgen zjj niet
„zoo snel als de werkman en zjjne vrienden zouden
„wenschen, wilt gjj nu, in dezen tjjd, uwe
„hand steken in het wiel en roepen om bescher
mende rechten Wilt gjj nu tot den Staat zeggen
„luister naar de kapitalisten, help het kapitaal
„in de njj verheid gestoken aan meer rente, aan
„grooter voordeelen, aan meer winst?
„Ik geloof dat ieder werkman, die zich schaart
„aan de zjjde der protectionisten, zjjne inconse
quentie erkent. Maar dit doende, voegt bjj er
„bjj, wjj weten het, maar wjj kunnen niet anders:
„men heeft ons werk beloofd en goed loon voor
„dat werk. En er is gebrek aan werk, en daarom
„stappen wjj over de inconsequentie die wjj zien,
„henen.
„Ik zou daarop wenschen te antwoorden zjj,
„die u dat meerdere werk beloofd hebben, zjjn
„volkomen te goeder trouw; zjj hebben een droom
„gedroomd, een gouden droom vol millioenen,
„millioenen van winst voor zichzelven en nog meer
„millioenen om als loon uit te deelen aan de
„arbeiders.
„Zjj hebben zich voorgesteld eene maatschappjj
„met een muur er omheen, en binnen dien muur
„een hardwerkende, loonen uitbetalende, winst-
„makende nijverheid, tezamen opgesloten met een
„voldoend getal onverzadeljjke concurrenten, maar
„waar ten slotte de koopkracht van die concur
renten vandaan moet komen, daarvan hebben zjj
zich geen rekenschap gegeven, omdat in een droom
„alles niet zoo precies behoeft uit te komen als
„in de werkeljjkheid
„De werkeljjkheid is geheel anders, en ik geloof
„dat de werklieden wel zouden doen, om, alsvorens
„zich te scharen aan de zjjde van de protectionisten,
„de ondervinding, opgedaan door hunne Ameri-
kaansche lotgenooten, te raadplegen.
„De beschermende industrie toch is bjjna altijd
de groot-industrie in den slechten zin des woords,
„de fabriek, als het groote monster, dat jong en
„oud, mannen en vrouwen, jeugd en arbeidskracht
„vóór den tjjd verteert. Deze industrie, niet groot,
maar reusachtig gemaakt door kunstmatige opeen-
hooping van kapitaal, is juist die vorm van maat-
schappeljjken arbeid, die meer dan eenige andere
„de zonden op haar geweten heeft tegenover den
werkman.
„Niemand kan dat beter beoordeelen dan de
Amerikaansche werkman, die onder dat stelsel
„heeft geleefd. En wanneer do Nederlandsche
„werkman, alvorens zich bjj de protectionistische
„beweging aan te sluiten, deze vraag stelt aan
„zjjnenAmerikaanschen vriend, dan hoeft niemand
„te twijfelen welk antwoord hjj zal krijgen want
„dat antwoord is gegeven. En dat antwoord is
„meer dan gewoon scherp en bitter; en in die
„scherpheid en bitterheid spreekt eene door veel
ljjden verkregen ondervinding.
„Wanneer, na deze ondervinding, er nog Neder-
„landsche werklieden zjjn, die aan den kant der
protectie staan, dan moet het wel zjjn, dat
hunne leiders blind zjjn."
Waar bjj de volgende verkiezing over zulke
gewichtige vraagstukken zal worden beslist, had
ik recht om er van te spreken als een belang
rijke zaak. Eenmaal een verkeerde weg opgegaan
is het teruggaan zeer moeilijk en waar alle krach
ten noodig zullen zjjn tot afwering van den aan
val, daar is een woord tot opwekking en aan
eensluiting meer gepast dan het uitpluizen van
vroegere verschillen, een aaneensluiting die niet
zoo ver behoeft te gaan dat zjj beginselverza
king wordt. Strijdende voor ons beginsel moet
uit den vorm waarin wjj dit doen, het besef
spreken, dat de eerste voorwaarde, om iets ver
wezen! jj kt te zien, is, dat van beider zjjden iets
moet worden toegegeven.
In moeieljjken en al te veel onverkwikkeljjken
