Waar FAAM en BZK vandaan komen
Verschillende vertegenwoordigers van de,
pers hebben op uitnoodiging der Directie eenl
omwandeling gemaakt door de grootsche en
momentale fabriek der N.V. v.h. Louis Dbb-:
belman. voor eenige maanden geheel voltooid,
en gebouwd tusschen Hoogstraat en Groenjen-
daal, te Rotterdam; een oppervlakte beslaan
de van ruim 3000 M2. Daarm zijn onderge
bracht de tabaks-, sigaretten- en thee-fabriek.
Onder leiding van de architecten B. Hooykaas;
Zoon werd met het afbreken der oud® hui
zen aan het Groenemdaal in 1925 begonnen;
een werk gepaard gaande met vele moeilijkhe
den. daar het bedrijf moest doorgaan, doch,
dat thans geheel voltooid een indrukwekkejnd'
bouwwerk vormt in dit oude stadsgedeelte.
De Directie, bestaande uit de Heeren R. S.
P. Schuil en L. A. A. van der Heiden, heeft,
door het initiatief nemen om het bedrijf geheel
te modemiseeren die kroon gezet op dein le
vensarbeid van den stichter, wijlen den 'Heer
Louis Dobbelmann, die als zoon van een Nij-
meegsch tabaksfabrikaat in 1866, na een 6-ja-
rig verblijf in Amerika, in ons land terugkeer
de, om te Rotterdam van de firma H. van
Woerden Zoon een kleine tabakskerverij met
winkel aan de Hoogstraat gelegen over te ine*,
men, welke hij in datzelfde jaar onder eigen
naam heropende. Hij hoorde ook een naastbij;
gelegen pand, waarin hij een stoomketel inet,
machine liet plaatsen, waarmede zijn machinalej
kerverij was gesticht. Deze is de bakermat
van de in onzer tijd, zoowel in binnen- als;
buitenland, om haar tabaksproducten beroem-'
de Dobbelmann-fabriek. W:ant onder 's Hee
ren Dobbelmann's energiek zakenbeheer werd
het bedrijf gestaag grooter in omvang. In dei
eerste periode van ontwikkeling was bet be
drijf over 3 verschillende plaatsen -in !de stad
verdeeld, doch in 1884 maakte de aankoop van
de voormalige suikerfabriek van de firma van;
Oordt aan de Hoogstraat het mogelijk, dat
alle takken van bedrijf onder één dak ge
bracht werden.
De omzet naar het buitenland was toe'u reietds
van belang, doch omvangrijker zou het wordeinj
taande heer Dobbelmann zich in '70 de mede
werking van den Heer A. Zwemjk verzekerde)
die later in 1901, tegelijk met eiein schoonzoon;
van den heer Dobbelmann, den Heer R. Hi
van Schaik, als directeur optrad van de in-j
middels opgerichte Naamlooze Vennootschap
v/h Louis Dobbelmann. Dat was helaas het
zelfde jaar, waarin de Heer Louis Dobbelmann1
door den dood aan zijn werkzaam leven werd!'
onttrokken. Willen we eveln nagaan wat er
sindsdien geschiedde, behooren wij te vermel
den, dat de Heer A. Zwenk in 1921 zijn di
recteursfunctie neerlegde, na een halve eeuw
op voorbeeldige wijze zijp beste krachten aan
de firma te hebben gewijd. Die Heer van Schaik
bleef tot 1924 op zijn post. Hij liet zich op
volgen door de tegenwoordige directie;, de
jonge generatie bovengenoemd, die tot de al
geheel® moderhiseering van het fabrieksgebouw
besloot en tot invoering van de meest inge
nieuze bedrijfsmachines.
Zoo is er thans een tabaksbiedrijf in het
leven geroepen, dat door zijn kracht, zjjn, wijd
bekenden naam en zijn enormen omzet inder
daad een sieraa 1 is van de Rptterdajnscha
groot-industrie.
Men heeft zich er van kunlhsn overtuigen.;
De gasten werden allereerst rondgeleid door kie
groote drukkerij, waar drie snelpersen voor
kleurendruk het benoodigde verpakkingsmate
riaal kunnen afleverein. De FAAM-verpakking
werd daar o.a. ook gedrukt.
Een blik in de daaraan grelnzende carton-,
nage-fabriek deed zien op welke een saellei
wijze machinaal alle benoodigde doozen voor
de verpakking worden gefabriceerd. Daarna
werd de grcote kerverij-hal betreden, waar een.
groot aantal kerfbanken de verschillende ta
bakken snijden, die uit de enorme trechters;
aaln de zoldering worden opgevangen, 't Is de
weg van gekerfd blad tot keurig verpakte ta
bak. Want, na de kerfbanken; verlaten te he;b-
bdi, wordt de tabak langs ondergrondsche
transortbanen naar de eerste geleid, waar zij
het verdere drogingsproces ondergaat. In zee-i
ven terechtgekomen wordt zij vervolgens van;
stof en zand gezuiverd. 1
Om eenigszins een denkbeeld te krijgen vami
het enorme productievermogen der fabriek die-
ne, dat een der 5 eestep, die grootste van Euro
pa, 3000 pond tabak per uur verwerkt. Na dei
stofzuivering wordt de tabak door middel van
geperste lucht naar de bovenverdiepingen ge
blazen. waar de opslagplaatsen zijn, die over;
de geheele lengte der gebouwen loopen.
Hoewel met de moderniseering het geheele
bedrijf is geëlectrificeerd is, er werken meer
dan 100 motoren, wordt er stoom gebruik?
voor de drooghokken en vanzelf voor de cen
trale verwarming. De electriciteit is de over
wegende kracht en deze brengt de talloozie
economisch, werk en de bedrijfsmachines in wer
king, die mogelijk maken, dat goede tabak-:
ken in uitstekende verpakking tegen minimum'
prijs in de consumptie gebracht kunlnjen wor
den.
Als in een revue zullen we thans alles noe
men, wat de grootste belangstelling der pers-
menschen mocht trekken. De reusachtige vocht
ketels, waarin de pruimtabak B:. Z. K., de roemi
van het huis Dobbelmann, wordt gesausd; de
spinnerij-machines, waar men de z.g. roltabak,
de delicatesse voor den hartstoc'htelijken prui
mer, die niet wil weten, dat hij pruimt, buiten
gewoon vindingrijk in elkaar ziet draaien; de
machinale pakkerij met haar ingewikkelde ma
chine-techniek, die mogelijk maakt in één dag
per paketeermachime 25000 pakjes tabak keurig
verpakt af te leverende banderolleermachines
de automatische thee-wegerij; de sigarettenma-
chines, w.o. er een is met een productiever-1
mogen van 250000 sigaretten per dag; de ma
chines in de gnopte bankwerkerij en smederij,
enz.
Zoo werd de bovengtenoemde opslagplaats'
van gekorven tabak bereikt, een ruime lichte
zaal met breede buisopeningen ia de vloer,
om de tabakken te transporteeren naar de reeds1
genoemde machinale pakkerij, waar ze alvo
rens in de machines te komen, met de hand
door meisjes wordt gewogen, omdat er nog
'geen vinding is, die het mogelijk maakt tabak
automatisch te wegen.
Op hel enorme dak, een panorama gevende
van de groote stad, zag het gezelschap de
groote „cyclonen" of luchttorens, waarmede
de tabak uit de kerverij naar de voorraadzol
ders geblazen wordt. Volgden de stripperij eln
sorteerderij ten dienste der melange; de groote
timmermanswerkplaats, waar vatenduigen wor
den verwerkt tot exportkistende z.g. vacuum-
afdeeling, waar blikken, gevuld met tabakspro
ducten voor de tropen bestemd, luchledig ge
maakt worden.
Iets wat bijzonder in dit grootsche tabaks-
bedrijf den bezoeker opvalt, is de door de ge
heel e fabriek loopende transportketting, ter
lengte van 285 M., waarmede alle verpakte pro
ducten naar de verschillende afdeelinigen wor
den gezonden. Ten slotte de groote expeditie-
hal en de modern ingerichte kantoorlocalitei-
ten, waar den bezoekers het z.g. Holerith-kaarf-
systeem werd gedemonstreerd, waarmede in
één uur 24000 kaarten gesorteerd kunnen wor
den met den naam van den afnemer, zijn woon
plaats, zijn aankoop en besteed bedrag, kortom
alle bijzonderheden van belang voor de admi
nistratie met haar staf van employés en haar
reizigers. De laatsten reizen per auto het gan-
sche land door.
Een prachtbedrijf van broeden omvang; een
der grootste fabrieken van Rotterdam. Het
autopark telt alleen reeds meer dan 20 wagens.
Het personeel is ruim 500 man sterk. De
firma bezit opslagplaatsen aan de rivier de
Maas, o.a. aan de Vier hay ens traataian de
Brielschelaan en aajn de Linker Rottekade,
waar voor duizenden en duizenden vaten ruim
te aanwezig is, ongerekend de pakhuizen aan.'
Hoogstraat en Groenendaal. Filialen zijn ge
vestigd te A'dam, 's-Gravenhage en Utrecht.
Door de voortreffelijkheid der producten en!
het energieke beheer steeg de omzet der Ny
V. v/h Louis Dobbelmann met 50 pet. sinds,
de oorlogsjaren, terwijl door de capaciteit der
nieuwe installatie op een toename! van 100 pet.
gerekend is. Door het enorme succes, dat tJ|e)
firma thans reeds he ft met haar nieuwe! Imerk)
baaitabak FAAM, is de omzet intusschen we
derom met tien-tallen procenten gestegen. Die
omzet van haar alom bekend merk pruimtabak'
B. Z. K. is anderhalf maal zoo groot als voor
den oorlog.
Een bedrijf, dat een eerste plaats injnjeemt;
in de Nederlandsche tabaksindustrie.
INGEZÜÜDEH
Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.
Mijnheer de Redacteur,
Van bevriende zijde werden ons de numrpers
125, 126 en 127 van de Nieuwe Lange dijker
Courant toegezonden, waarin de lezing van den
heer Mallekote, gehouden in de vergadering der
Vereeniging „Tuinbouwbelang" te Noordscharwou
de op Donderdag 20 Oct- 1.1. in extenso is af
gedrukt.
'Met veel belangstelling hebben wij de inlei
dende woorden van den heer M. gelezen, doch
waar de kern van z'n betoog enkele onjuisthedten
bevatte ten opzichte van het Chilisalpeter, voe
len wij ons gedrongen enkele dlingen voor uw
lezers recht te zetten, waarvoor wij hier en daar
passages uit de lezing van den heer M. zullen
citeeren.
Aan 't slot van de inleidende woorden moet
het den lezer, in verband met de eigenlijke
inhoud dter lezing, vreemd aandoen het volgendie
ti lezen:
Ik wil er me't nadruk op wijzen, dit het
door mij medegedeelde absoluut vrij is van
propaganda voor een bepaald artikel. Ik sta
met geen enkele firma in relatie en de voor
en nadoelen der kunstmeststoffen worden uit j
overtuiging .medegedeeld, gedeeltelijk uit eigen
waarnemingen vastgesteld.
Met deze passage wekt de heer M- het wan
trouwen tegen z'n onpartijdigheid en objectieve
beoordeeling op, want zegt niet de Franschman
„qui s'excuse s'accuse", hetgeen zooveel bctee-
kent als: „wie zich verontschuldigt, beschuldigt
zich".
leis verder zegt de heer Mallekote:
„Zoo voorzie ik b.v. dat dte invoer van Cjhili
over eenige jaren zal ophouden. Andere mest
stoffen zijn op 'de wereldmarkt verschenen en
verdringen allerwege -de chilisalpeter, die op
een roemrijk verleden kan terugzien."
Deze uitspraak wekt bij ons het vermoeden, dat
hier „de wensch de vader van de gedachte is".
Neen mijnheer M- hier heeft u de plank ver
mis geslagen, want niet alleen kan chilisalpeter
bogen op een roemrijk verleden, maar ook kan het
de toekomst hoopvol tegemoetzien. De produoen-
teli zijn n. 1. voor dit jaar bijna uitverkocht. D'it
betreft' de voorraden op 1 Juli 1927 en de pro-
i ductie van 1 Juli 1927 tot 30 Juni 1928, alles
i totaal makende een hoeveelheid van 3000.000.000
Kg. Hieruit meeneu wij gerust te mogen conelu- j
I deeren, rtat de salpeternij veilheid in Chili er niet
1 zoo slecht voorstaat als de heer M. wel zou 1
willen doen voorkomen, want behalv'e het jaar.
191G, dat als een abnormaal jaar moet wor
den aangemerkt, is een 'dergelijkie omzet nog
nimmer bereikt.
Verder zegt de heer M.
„De chilisalpeter! Ook die voorraad is, even
als die van guano indertijd, niet onuitputtelijk.
„In 1888 is inen eens aan 't schatten en re
kenen gegaan. Men kwam tot. de conclusie, dat
in 1913 de voorraad op zou zijn. Die bereke
ning was foutief. De regeering van de repu
bliek Chili, door tv ie deze gebieden worden
geëxploiteerd, stelde daartegegnover, om de we
reld wat gerust te stellen, dat er nog voor,
minstens 125 jaar chilisalpeter voorradig was.
„Dit optimisme is overdreven, volgens velen.
Men neemt thans aan, dat, bij het tegenwoor
dig verbruik, in 1975 alles ontgonnen zal zijn."
Waar afgaat en niet bijkomt vermindert en
de chililagen maken daarop geen uitzondering.
Overigens is in het laatst door ons geciteerde
niet vóel positiefs te vinden, 'want welke waardje
aan dergelijke bakerpraatjes gehecht moeten wor
den, blijkt Wel ten duidelijkste uit de bereke
ning, als zouden in 1913 de salpeterlagen reeds
uitgeput zijn. De heer M. schijnt op dit punt
al heel slecht georiënteerd te zijn. Maar stel u
gerust heer M., want chili zal bij een productie-
hecgte van 3000.000.000 Kg. per jaar nog eenige
eeuwen kunnen uitvieren. Berekeningen als door
den heer M-. gedebiteerd moesten door iemand,
die onpartijdig wil schijnen, niet worden gebe
zigd, omdat ze 'eiken grond van Waarheid missen,
daar ze uitgevoerd zijn door personen, die daartoe
niet bekwaam zijn of door menschen die er be
lang bij hebben dat het chilisalpeter zoo spoedig
mogelijk ter ziele gaal. Verder mijnheer M. zijn
de chilivelden geen staatsbedrijf, dioeh nog altijd;
privaat bezit waarvan:
68 pet. in handen van Chileensdhc producenten.
23 pet. in handen van Elngelsche producenten.
2 pet. in handen van Joego-Slavische pre do
centen.
7 pet. in handen van producenten van andere
nationaliteit als: Noord-Amexicanen, DuitsChera
Franschen enz.
Nog verder bezijden de waarheid is het vol
gen de door ons geciteerde:
„De profetie, dal >de chili binnen enkele ja
ren afgedaan zal hebben, heeft wel «enigen
grond- L'ultschland heeft sterk sprekende cij
fers voor deze bewering:
Invoer chili in DuitsChland:
1913 747.000.000 Kg.
1925 20.000.000 Kg.
Dat ccoucmisdhe factoren hier een groote rol
kunnen spélen schijnt niet in den geest van
den heer M. op te komen. Als u, 'waarde heer éen
klein beetje dieper in de na-oorlogscho toestan
den was doorgedrongen, dan zoudt u moeten we
ten, dat de koopkracht van de Duitsdhe land
bouwers in de jaren na den oorlog sterk is ge
daald. Om ze den aankoop van stikstofmeststof-
fen mogelijk te maken werd hun voor aankoop
van Synthetische st i kstofmes te tof ten credielt' of
gemakkelijke be t.alings-voorwaarden ver leien d, ter
wijl ze chilisalpeter, evenals alle andere boeren,
contant moesten betalen.'
Thans nu het crediet vraagstuk in verband)
me:, de verbeterde koopkracht niet meer zoo ur
gent is, is de belangstelling dier Duitsche boeren
voor chilisalpeter erg groot en neemt het verbruik
van chilisalpeter w;eer snel toe, dit is dan todh
zeker geen sleur, hetgeen mag blijken ui!
de volgende cijfers:
Volgens den heer M. Was de invoer in
Duitschland over 1925 20.000.000 Kg'.
De consumptie nu bedroeg van:
1 Juli 1925 tot 30 Juni 1926 reeds 94.500.000 Kg
1 Juli 1926—30 Juni '27 99.500.000 Kg,
en van 1 J uli tot 31 .October van dit; jaar
(dus over 4 maanden) 32.000.000 Kg),
tegenover '24.000.000 Kg
over betzeifd* tijdperk 1926
Over Norgesalpeter zegt de heer Mallekote het
volgende:
„Natronsalpeter is kunstchili met 16 pc. N.,
volkomen gelijkwaardig aan de natuurlijke chi
lisalpeter. Wanneer men de „echte" chili eischt,
moet dit uitdrukkelijk in de stukken worden
vermeld en scheukt het Rijkslandbouwproef
station er haar aandacht aan."
Wij hebben hieromtrent de nieuwe „Codjex"
eens geraadpleegd; en vinden daarin het volgends:
„Chilisalpeter- Onder chilisalpeter verslaat
men het in Chili gewonnen en aldaar gezuiver
de product, hoofdzakelijk bestaande uit Natri-
ummitraat."
„N atronsalpeter.
„Onder N atronsalpeter verstaat men ruw
„Natriummitraat."
Deze definitie is duidelijk genoeg en sluit o.i.
-de mogelijkheid, dat kunstchili onder den naam
Chilisalpeter '■verkocht kan en mag worden vol
doende uit.
Wat de door den heer M- geciteerde proef-
veldcijfers betreft, zijn wij van meening, dat daar
aan niet te veel waarde mag worden toegekend en
het wil ons voorkomen, dat aan den opzet of uit
voering hier en daar wel iets hapert.
Het is ons n.l. onverklaarbaar hoe op een der
proefvelden het perceel zonder stikstof meer kan
opbrengen, zelfs nogal belangrijk meer
dan die perceeltjes, welke ,een stikstofbemesting
met chilisalpeter en kalkstikstof hebben gehad
en verder op een proefveld door teen stikstofbe
mesting geen oogs tvermeerdering van eenig be
lang werd verkregen.
Resumeerende komen wij tot dte slotsom, dat
de rede van den heer M. eten sterk propagandis
tisch karakter draagt voor de nieuwere stikstof-
meststof fen.. Wij worden daarin nog versterkt
door een vërsiag van de gehouden vergadering,
opgenomen in uw blad van 22 October 1-1., "waar
in o.m. het volgende voorkomt.
„Met welk een ambitie de heer Mallekote in
't belang van den tuinbouw werkzaam is, blijkt
wel uit hét feit, dat dte behandelde soorten
kunstmeststoffen bezichtigd konden worden,
terwijl verschillende brochures werden uitge
reikt."
Ons blij at daaruit niet anders dan een eenzij
digheid, want de brochures zullen wel betrek
king hebben op de Synthetische stikstofmeststof
fen, tenminste ons heeft de heter M. niet om bro
chures ter verspreiding gevraagd, wat met 't oog
op een onpartijdigheid toëh wel noodig was ge
weest.
Wil de heer M- propaganda voor de nieuwere
stikstofmeststoffen maken goed, d'och dan. dient
hij z n onderwerp zoo te kiezen, dat daarin het
chilisalpeter niet in een hoek wordt getrapt, door
willens en wetens grove onjuistheden omtrent
dit prcouct te lancteeren.
U, mijnheer de redacteur dank zeggende voor
de verleende plaatsruimte,
Hoogachtend,
Inlichtingsbureau voor Chilisalpeter,
Daendelsstraat 37, 's G'ravenhage.
RacfliooQmroep
RADIO-CENTRALE HART KUIJT.
OÜDKARSPEfi A 117
Woensdag 9 November.
11.20 Het Daventry kwartet. Daventry,
12.35—2.00 Lunchmuziek. Hilversum
3.00—4.00 Maak het zelf.
4.20 Licht Klassiek concert. Daventry
5.156.15 Kinderuurtje onder leiding vain F.
C. van Dorp. Huizenl
6.15—7.15 Dinermuziek Trio. Hilversum,'
7.15—7.45 Gezondheidshalfuurtje.
7.45 Politiebericht
8.10 Avondconcert A.N.R.O. orkest o. 1. v.
Ncio Treep. Hilversum
10.00 Pers- en nieuwsberichten.
10.45 12.00 Dansmuziek N.O.V.
Donderdag 10 November.
11.20 Het Daventry kwartet. Daventry.
12.35—2.00 Lunchmuziek. Hilversum
3.00—4.00 Wie niet vergieten worden.
4.00—4.30 Huisvrouwenhalfuurtje.
5.30—7.15 A.N.R.O. Vooravondconcert
7.15 Engelsche les v. meergevorderden.
7.45 Politiebericht
8.10 A.N.R.O. Kerkconcert klein A Capella
koor „Crescendo" Dir. Willem Hiespe.
10.00 Pers- en nieuwsberichten.
11.2512.20 Dansmuziek. Daventry
Vrijdag 11 November.
12.30—1.30 Lunchm. Trio Winkels Huizenl
3.00—4.00 Vrouwenuurtje verzorgd door
Mevr. Kaller-Wigman. Huizen^
5.00—6.45 Vooravondconcert door het A.Nj
R.O. orkest o.l.v. Nico Treep. Hilvers.
6.45—7.45 „Voor Vrede en Vrijheid" door
Mevr. C. Ramondt-Hirschmann.
7.15 Tuinbouwhalfuurtje.
7.45 Politiebericht 1
8.10 Radiodienst van het onderwijsfonds vood
de binnenvaart. Hilversum1
8.40 Kamermuziek-avond d. h. A'damsche
Strijkkwartet. Hilversum.'
10.00 Pers- en nieuwsberichten.
10.00—12.00 Concert uitzending v. d. nieuw
ste Gramofoonplaten. Hilversum'
Zaterdag 12 November.
12.35—2.00 Lunchmuziek. Hilversum
2.00—4.00 Filmmuziek Cinema Royal te Am
sterdam. Hilversuml
3.00—4.00 Kinderuurtje 'Huizeni
4.00—4.30 2e les Italiaansch Hilversum!
4.30—5.00 2e les in het Fransch.
5.00—5.30 2e les in het Duitsch
5.307.15 A.N.R.O. orkest o.l.v. Nico Treep)
7.30—8.00—Sociologie. Spreker prof. J. D. G,
Aengenent.- Warmond. Huizen^
8.10 V.A.R.A. Jubileum concert, Hilversum)
10.50—12.20 Dansmuziek. Daventry)
Programma wijziging voorbehouden. i
EERSTE LANGEDIJKER RADiO-CENTRALE
D. SCHUITEMAKER Jr., Noordscharwoude.
t III
Woensdag 9 November.
11.20—12.35 Het Daventry kwartet. Londen.
12.35—2.00 Het Lunch trio. Hilversum
3.00—4.00 Maak het zelf. Hilversum
5.15—6.15 Kinderuurtje. Huizen)
7.15—7.45 Gezondheidshalfuurtje. Hilversum'
8.10 Avondconcert A.N.R.O.
10.45—12.00 Dansmuziek u. Den Hiaag.
Donder dag 10 November.
11.20—2.00 Zie Woensdag.
3.00—4.00 .Uurtje Wiees- en ziekenhuizen.
i Hilversum'
4.00—4.30 Huisvrouwenhalfuurtje Hilversum
5.30—7.15 Vooravondconcert.
7.15 Engelsche les. i I
810 Kerkconcert. Hespe's A Capella koor
Hilversum;
Hierna tot 12.20 dansmuziek van Davamtry
Vrijdag 11 November.
11.20—2.00 Zie Woensdag.
3.00—4.00 Vrouwenuurtje. 'Huizen'
5.00—6.45 Vooravondconcert. Hilversum'
6.45—7.15 Lezing; Vrede en Vrijheid
7.30 V. P. R. O.
8.10 Rnderwijs binnenivaart.
8.40 Kamermuziek.
10.30—12.00 Gramophoonplateh.
Zaterdag 12 November.
12.35—2.00 Zie Woensdag.
2.00—3.00 Filmmuziek. Hilversum!
3.00—4.00 Kinderuurtje. Huizenl
4.00—5.30—Lessen. Hilversuml
5.30—7.15 Vooravondconcert.
7.30—8.00 Lezing: sociologie. Huizen]
8.10 V.A.R.A. concert. i
'Hierna dansmuziek van Bierlij.
