1
Ms IS Hei 1929
In Philips' Wonderland
Buitenlandsch Overzicht
De Broeker lientjes
Radiorubriek
(Uitgave Brusse's Uitgeversmaatschappij
"Rotterdam).
Maar nu wilde ik toch ook weten,' begrijpen,
|wat daar allemaal precies gebeurde: wat ze er
maakten, waar 't voor diende, dat daar over die
uitgestrekte fabrieksterreinen, tot op kilometers,
kilometers wijd buiten de stad, zóó haastig werd
voortgebracht. En ik vond een leidsman bereid om
lij in den schijnbaren chaos den wèl-overwogen
veg te wijzen en 't alles uit te leggen, Werd een
tocht, stappende, klauterende, wadende door de
bouwputten, in de liften langs nog niet eens afge-
ïmetselde muren omhoog, over steigers en daken...
Jen dan in den auto weer voort naar 'n ander ge
bied van die boeiende, opwindende wonderwereld,
I tot in den nacht voort, want bij Philips is
de dag altijd korter dan je denkt.
Ik wachtte even op mijn mentor in het mach-
tige administratiegebouw, waar elfhonderd men-
Ischen den schriftuurlijken kant van het bedrijf
j bezorgen, en reeds weer is deze enorme witte
hal, met zijn galerijen, te klein om al 't kantoor-
I personeel in de verschillende afdeelingen een
plaats te geven aan een schrijf-bureau te midden
van die heele reeksen automaten. In de loon-afdee-
I ling alleen, vernam ik terloops, gaat er aan sala
rissen en gratificaties per jaar 'n twintig mil-
lioen gulden om, en op 't eigen postkantoor,
[daar in 't sousterrein, komen dagelijks tientallen
postzakken vol uit alle deelen van de wereld bin-
j nenworden de uitgaande mails gefrankeerd
met de stempel-automaten. Maar niet alléén aan
I de materieele belangen wordt hier gedacht. Bin
nenkort zal die opgaande wand daar binnen, in
het front van deze kantoren-agglomeratie, prij-
ken met een kapitale muurschildering van Thorn
Prikker, acht meter breed en een-en-twintig hoog,
een geschenk van commissarissen der naam"
I looze vennootschap. En de heer en mevrouw' Dr.
Philips-D'e Jongh bieden aan, in het wéidsche
trappenhuis, de monumentale ramen mét gebrand
glas, door Joep Nicolas uitgevoerd.
Maar de auto gromde onrustig, wij stapten in,
en terwijl de motor, in snelle vaart, ons opnam
in het Philips-tempo, begon de jachtende, jak
kerende ommegang. Eerst: de groote fabrieken
van gloei- en radiolampen, een nieuw hoog
bouwwerk, sedert 1 Juli aanstonds over alle ver
diepingen in gebruik genomen, terwijl een tweede,
gelijkvormig gebouw: zestig meter diep, twee-en-
twintig breed, zes etages hoog nog in staat van
wording is. Gelijkvloers werd 't volop afgewerkt:
pijpen leggen voor electrische leidingen; kabels
spannen voor het licht, vloeren effenen, liften
monteeren en alreeds 't opstellen van de zware
werktuigmachines. Buiten op den binnenhof til
den electrische kranen de enorme kisten met
draai-, slijp-, fraisbanken, van zoo twee-, drie-
vier duizend kilo, om ze direct op hun plaatsen te
monteeren, daar in die parterrezaal. Waar boven,"
op de eerste en tweede verdieping, de mechani
sche werkplaatsen reécls in vol bedrijf waren, hoe
wel over de drie hoogere etages het werkvolk
nog krioelde, van Italianen, om de gronden te
effenen, van timmerlui, schilders, stukadoors, die
de laatste hand legden om 't ook hier onverpoosd
in gebruik te kunnen nemen.
Roets, bracht de lift ons beneden, en de
auto had ons alweer neergezet in Philipsdorp,
vóór het machtig karwei van cle bakeliet-fabriek,
die daar in zeven verdiepingen verrijst, om er
toch maar te kunnen voldoen aan den steeds was-
senden stroom van orders op isoleerende onder
deden voor „luidsprekers" en radio-toestellen. Zes
maanden geleden waren ze met dit bouwen begon
nen en dit was nu geheel afgestort: de grootste
bakeliet-fabriek van de wereld, voor het best-
isoleerende materiaal, bedrijf, dat hier toch
nog pas twee jaren oud is. En ook daar weer ge
lijkvloers diezelfde bedrijvigheid voor verwar
ming, hoogedrukstoom, lucht- en electrische ge
leidingen. Op de eerste verdieping een leger stu
kadoors aan den slag, op de volgende kunnen we
nog niet loopen over de nog weeke vloeren, die ze
er aan 't vlak maken zijn. Die werklift voert
steeds voort de bouwmaterialen aan; twee andere
liften aan weerskanten worden er haastig ge
monteerd.
Nu staan we op 't dak en overzien het heele
f abri ekencomplex van Philipsdorp, waar overal
de nieuwe gebouwen uit den grond gestampt wor
den, in een tempo van gemiddeld elke tien dagen
één verdieping er boven op. En mijn geleider wijst
mij aan: twee groote hallen, bestemd voop de
fabricage van metaalwaren; één is er voor de
helft al in gebruik; een groote machinehal, met
ketelhuis; een machtige industrieschool, naar de
plannen van den architect Boosenburg in aan"
bouw.
En dan tuffen we voort naar de nieuwe radio-
toestellenfabriekhonderd twintig meter lang,
twee-en-twintig meter breed, over vijf verdiepin
gen van enorme werkhallen boven elkander. Half
Juni trokken de eerste fabrieksarbeiders binnen
op de etages, die zoo juist gereed waren. Want
overal komen zij aanstonds achter de bouwers
aan. Nu zijn er drie-en-twintig honderd menschen
aan 't werk. En weldra zal heel dit imposante
gebouw gevuld zijn met het reppende bedrijf.
Er naast, met enkel een tusschenruimte om
brandgevaar te voorkomen, bouwen ze een fabriek
van dezelfde afmetingen voor hetzelfde onderdeel
van de fabricage: de radiotoestellen. Alleen wor
den hier in plaats van vijf-, zeven etages op el
kander gestapeld. Ze waren de vierde verdieping
aan 't storten; de hooge hijschtorens in volle actie
met het beton en het ijzer, dat hier in centenaars-
lasten aan wordt verwerkt.
Maar even rijden we nog weer terug: naar de
nieuwe glasfabriek. We zien er een menigte met-
'laars en opperlui bezig, onder leiding van bouw-
mdige technici, om haast-je-rep-je in den kort
en tijd de ovens voor een machinale ballon-
xzerij op te trekken.
Deze week in het buitenlandsch politiek leven
wordt onderscheiden door twee gebeurtenissen, die
van meer dan nationale beteekemis zijn en een,
kenmerk vormen voor eenige hoofdtrekken vap den
huidigen tijdgeest- I
In de eerste plaats de rede, die Mussolini Maan
dag in de Kamer uitgesproken heeft over het
verdrag der Lateraanverdragen en die den respec
tabelen tijd van ruim' 3 uren besloeg. Gedurende
de laatste weken was er een controversie odtsitaain
tusschen de fascistische pers en de katholieke!
over het uitleggen en doorvoeren van de overeen
komsten tusschen het Vaticaan en den Italiaan-
schen s.taat, een controversie, waarover Mussolini'
thans in zijn rede een helder licht laaf va|le|n eri)
die hij met de van hem bekende beslistheid! op
heft. Deze oneenigbeid, die reeds lang verwacht
werd, betrof hoofdzakelijk de vraag 'hoever de
souvereiniteit van den Vatikaanschen staat zou
gaan, en in hoeverre daardoor de positie der Ka
tholieke Kerk in het koninkrijk Italië zou worden
beïnvloed. Men ziet, het aloude conflict tusschen
Kerk en Staat, de aloude machtsstrijd tusschen
geestelijk en wereldlijk gezag, die toch sinds lan
gen tijd voor de moderne staaJtsgedachte geen pro
bleem meer vormt, 'dreigde hier opnieuw den kop
op 'te steken. Tot pijnlijke verrassing der Katho
lieke actie blijkt echter Mussolini tie veel staats
man, d.w.z. blijkt 'hij te zeer het zwaartepunt
te leggen op de superioriteit en de macht van dep
Staat, om binnen zijn, d.i. liet Italiaapsche Staats
verband, eenige zelfstandigheid in wereldlijke za
ken toe te kennen aan de Katholieke Kerk. JEen
vrije en souvereine Kerk in een vrije en souver|pinie
Staat", was een formule, die de laatste dagen,
(vooral onder de Katholieken opgang deied. Alles
goed en wel, zegt Mussolini, maar men moet
wel in het oog houden; dat, al is thans het' Vati
caan tot souvereine staat verklaard, deze souverei-
riiteit ten opzichte van Italië geen millimeter verder
gaat, dan wanneer deze Vaticaansche staat op dui
zenden kilometers afstand lag en niet zooals1 thans
het geval is, op 5 minuten; tevens moet er ten
krachtigste den nadruk op gelegd worden, dat
de bijzondere ligging in het Vaticaan ten opzicht*?
van Italië, het volkomen uitsluit' en ganschelijk'
onmogelijk maakt, dat eenige buitenlandscbe macht
zou kunnen intervemieerenen tenislotte moge men
er zich van bewust zijn, dat de( leden en dienaren,
der Kerk buiten de Kerkelijke staat in alle op
zichten onderdanen blijven van 't koninkrijk Italië,
en dat hierop, behalve de bijzondere voorrechten
hun toegestaan in de Lateraanverdragen, geen
enkele uitzcmdering gemaakt wordt. Duidelijker
kan het al niet gezegd worden. Wanneer men dan
tevens nog in gedachte houdt, de niiet.'-kafholiekc
gemeenten niet alleen hun vrijheid behielden, doch
deze zelfs nog bevestigd en versterkt zien-, dan
moet men ton volle de buitengewone spanning begrij
pen, waarmêe men algemeen de reactie van hef
Vaticaan op deze uiteenzetting van Musoliïii ver
wacht.
De tweede opmerkelijke gebeurtenis, waarover
thans nog niet veel gzegd kan wordeln, doch dia
in ieder geval in het oog moet worden gehouden^
Is de uitslag der verkiezingen in den Elzas, die
door de anti-Fransche en actonome elementen
grootendeels gewonnen is, dank zij een samengaan'
van men begrijpt goed de portée van deze
,'tot dusver unieme gebeurtenis katholieken (ou
der leiding van abbé Haegyjj en communiisten. De
Elza.s blijkt wederom een "Europeesch Belangrijk
probleem te zijn geworden, niét alleen orrïïiat het'
blijkt, dat Frankrijk zich in dit opzicht schrome
lijk vergist heeft en in de vingers gesneden, doch
vooral door het samengaan van de beide, tof
nog toe steeds strijdig gebleken wereldhoudingen:
Katholicisme en communisme.
Voor 'n niet Langedijker-inboorling een wat
vreemde titel: de Broeker lientjes; hij, de vreem
de, zal waarschijnlijk een verhandeling verwachten
«ver vrouwelijke voornamen. Maar de Langendij-
'ker weet, wat een lient is, en mocht een ri^et
Langendijker dit stukske lezen, dan willen we ten
zijnen behoeve even omschrijven, wat een Broekier
iient is. i t
Voor den aanvoer en verlading van 't tuinbouw
product is het zeer gewenscht, dat de boeten
aian 't vaarwater staan. Waar dit niet 't ,gevl
was, heeft men slooten gegraven, teneinde met
vaartuigen bij de schuren te kunnen kpmen. Die
slocten, meer of minder staal, noemen we in Lan
gendijker omgangstaal lientjes; hoe men aan die
benaming kwam, is ons ten ©enenmale onbekend.
Aan een en dezelfde lient staan meermalen mleer-
dere boeten, soms is deze omstandigheid oorzaak
van een minder prettige verstandhouding der buren.
Als men eens een enquête ging instellen) bij de
bouwers en officieel bij 't kadaster naar het eigen
domsrecht der lientjes, men zou nogal verschillen
ontdekken. Dat men desondanks betrekkelijk wei
nig van lientjes-geschillen hoort, is bewijs van
goede burger- en burenzin der goede Broekers.
Dit lientjes-bezwaar tellen we dus niet zoo erg;
'er zijn ernstiger bezwaren tegen deze binnensloot-
jes, ze verspreiden n.l. meermalen een afschuwe
lijke stank.
Hedenmorgen troffen we een paar mannen, die
bij zoo'n stankverspreidend lientje, bij 't Manden
pad, aan 't werk waren. Ook een paar {huis
moeders uitenhun grieven.
Eén blik op dat lientje, dat eigenlijk nergens
toe diende, om u met walging te doen omkeeren.
Gisteren zei een der- mannen toen de wi)nd
Zuid was, kreeg ik de walgelijke lucht in mijn
neus, telkens als ik met mijn kruiwagen passee-
ren moest. f 1
Nu de wind Noord is, zei een buurvrouw
is mijn huis vergeven van de stank, 't Is gewoon
weg een bezoeking. En buurvrouw heeft in 't minst
niet overdreven, brr wat 'n lient, wat 'n lucht.
Is daar nu niets aan te doen? Vragen de
menschen zich af, die om en bij dit stankpra-
duceerend prutslootje wonen, waar zoo goed als
nimmer een vaartuig komt. Een stedelijke gezond
heidscommissie zou bij 't constateeren van zoo'n
toestand dadélijk alarm slaan. Nu d'enke de vreem
deling niet, dat de Broeker Overheid 'in dezen
niet diligent zou zijn. "We wijzen b.v. op het dem
pen van de afzichtelijke lient bij de Spiering-
buurt, zeer ten genoege van de omwonenden.
In de politie-verordening, artikel 34, is ten aan
zien van de slooten voor, achter of langs de wo
ningen enz. bepaald, (ten aainzien vaan derzelver
reinheid, staat er deftiglijk) dat zij aan beschou
wing door B. en W. zijn onderworpen, terwijl de
bewoners, gebruikers, eigenaars en beheerdlers ver
plicht zijn „dezelve steeds in voldoenden staat van
reinheid te houden".
Een eventueele „beschouwing door B. en W."
van bedoelde lient zou hier 't bewijs leveren, dat
deszelfs reinheid alles te wenschen overlaat en
dat er dit voorjaar allererbarmelijkst gezondigd is
tegen artikel 33a der verordening. Al het vuil, in
"t water geworpen bij de laadplaats, hoopt zicb
bij stevigen Westenwind in 't lientje op. Mogein
we 'op dezen ongewenschten, ongezonden toestand
eens de aandacht vestigen? De bewoners in die
buurt verzochten ons er over te schrijven.
Land- en Tuinbouw
DjE TUIN IN MEI-
April heeft niet meer meegewerkt de werk
zaamheden in den tuin te bespoedigen. Den vroe
ge» groenten van des-kouden grond hebben zeer
van het gure weer geleden. De koude nachten
werden niet door warme dagen gevolgd en, zoo
was er niet veel groen te bespeuren. Verscheiden
groenten hebben te kampen met beschadigingen
van insecten. Do doperwten en peulen zien we
aangetast door de erwtenbladrandkever, die ronde
stukken uit de rand van het blad vreet. Badijs
en koolplanten zien zich belaagd door aardvlooien.
Wanneer men even boven den grond de hand be
weegt, ziet men de zwarte springers een goed
heenkomen zoeken. Ze kunnen met roet verjaagd
worden. Een plank met teer bestreken even boven
den grond voortbewogen, vangt ze op. Dte erw-
erwtenbladrandkever is in onze tuinen wel niet
goed te bestrijden. Het best is de groeivoorwaar-
den voor de erwten zoo gunstig mogelijk te ma
ken. We kunnen dit doen door ze een kleine gift
van een salpetermeststof toe te dienen. Komt het
zachte weer, dan zijn ze ook heel spoedig de be
schadiging den baas.
De meeste groenten zijn al wel in Mei gezaaid.
Toch kan nog wel een bed spinazie worden aan
gelegd. Wil men nog laat in den zomer peulen
en doperwten plukken, dan kan ook nog een bed
met deze groenten worden gezaaid. Boonen mogen
niet voor Mei worden gezaaid. Doen we t
vroeger, dan komen ze meest niet eens boven den
grond. De grond is dan nog te koud. Maar in Mei
is ze warm genoeg geworden. Het eerst komen de
stamboonen in aanmerking om gezaaid te worden.
En van deze weer de vroege Wagenaars., Heeft
men een koude bak, dan kan men, ze daarin in
April laten voorkiemen, tot ze een paar flink ont
wikkelde blaadjes hebben. Komen ze daarna op
een eenigszins beschutte plaats in den vollen
grond, dan kan men al heel spoedig boontjes trek
ken. De gewone stamboonen leggen we liever in
Mei. Men dient er vooral voor te waken, dat men
ze niet te dicht bij elkaar legt. Het is een veel
voorkomende fout. We mogen gerust een afstand
van 2 voet tusschen de polletjes boonen nemen.
De planten kunnen dan goeH uitgroeien, da zon
en de wind kan er goed inkomen en in Augustus
of 't laatst van Juli, wanneer de boonen te pluk
ken zijn en de regentijd is gekomen, heeft men
geen last van verrotten, wat anders maar al te
vaak het geval is. Stamsnijboonen zijn niet aan
te bevelen. Ze maken kromme boonen, die in
den regel in den grond kruipen en daar gaan
rotten.
Stok sla- en stok snijboonen geven trouwens
altijd meer vrucht dan stamboonen. Ook de stok
ken dient men behoorlijk ver van elkaar te plaat
sen 60 c.Mi., zooals nog zoo vaak, gezien wordt,
is beslist te weinig. Op zijn minst moeten de
stokken 80 c.M. van elkaar staan. Dan kan de
zon er in. Op de rij kunnen, we een gemiddelde
afstand van 80 u.M. aannemen. Het aantal boo
nen ,dat bij elke stok komt, mag ook weer niet te
groot zijn. Voor snijboonen nemen we 6, voor prin-
sesseboonen 8 stuks. Dan krijgen we niet te veel
stengels en blad om elke stok en is er ook nog
gelegenheid de boonen, waar het toch om te doen
is, een plaatsje te geven.
Lange stokken zijn wel voordeelig, maar toch
gebruike m.ta liever wat kortere. Ze gaan wel
is waar 't V j lang mee, maar daartegenover
staat, d' .,üöeer de boonen den top hebben be
reikt, AHen stengel omlaag buigen en aan het
omgebógen einde een massa vrucht maken. Het
is ook gemakkelijker bij het plukken, wanneer de
boonen niet zoo hoog groeien. De boonen worden
8 a 4 c.M- diep in een goed losgemaakte grond
gelegd. Die in Mei gelegd worden, raken in
September afgedragen.
"De postelein van de koude grond moet ook in
deze maand gezaaid worden. We wachten tot de
warme dagen en nachten komen, maken dan een
bed zaaiklaar. De grond maken we goed fijn,
zaaien daarop flink dik het zaad, werken het
voorzichtig onder, zoodat het niet te diep komt
te liggen, drukken de grond wat aan en bedekken
ze met een paar natte zakken. Na IV2 a, 2 dagen
kunnen we die er af nemen en verschijnt de poste-
telein. Staat ze er eenmaal uit, dan groeit ze
ook door. Late kool, als boerekool, groene sa-
voye, en late spruitkool kan men nu ook zaaien.
Eveneens zomeraudijvie van de volle grond. Voor
vrijwel eenjarige en overblijvende bloemen, die
men van den koudeu grond wil kweeken is het nu
de geschikte tijd. Wat voor Mei gezaaid wordt,
houdt meest geen stand. Enkele zooals violen,
papavers, chrysanthemums kunnen al wat vroe
ger gezaaid worden. Het meerendeel verlangt
warmere dagen.
BIJZONDERE PINKSTERUITZENDINGEN
VAN BADJO-WIEN.
Het Pinksterprogramma van den zender Wee-
nen is dit jaar bijzonder goed verzorgd. Vooral
de avonduitzendingen zijn zeer interessant. Op
den lsten Pinksterdag heeft uit de Weensche
Staatsopera een uitzending plaats van Donizetti's
„Lucia di Lammenneer". Het benoemde ensemble
van het „Scala" te Milaan brengt deze opera ten
gehoore, terwijl het orkest onder leiding van den
vermaarden dirigent Arturo Toscanini staat.
j Den 2den Pinksterdag wordt uit het Johann
Strausz-theater Lohar's nieuwste operette „Frie-
derike" uitgezonden. Het orkest zal onder leiding
staan van den componist.
NACHTEGAALGEZANG VOOR DE
WEENSCHE MICROFOON.
Woensdag 15 Mei zal om 21 uur Oostenrijk-
sche Tijd een uitzending plaats vinden, over
Radio-Wien van nachtegaalgezang uit het Laxen-
borg-Park. Do uitzending staat onder leiding
van Dr. Hans Frank, die er van overtuigd is, dat
hij de nachtegalen tot zingen zal kunnen bewe
gen, indien het weer niet al te slecht is.
HOE ZIJN DiE RADIO-LUISTERAARS OVER
DE WERELD VERDEELD
Het aantal radio-luisteraars op de geheele we
reld kan momenteel geschat worden op 21.-250.000
a 23.500.000.
Die onzekerheid in deze schatting komt vnl. op
rekening van de Vereenigde Staten en Frankrijk;
voor het eerste land achten wij de hoogste schat
ting: 12.000.000 het meest waarschijnlijk, voor
Frankrijk de laagste schatting n.l. die van 1
millioen het dichtst bij de waarheid. Het meest
waarschijnlijke wereldtotaal wordt dus omstreeks
23.250.000.
Dit beteekent, dat de Vereenigde Staten ruim
de helft van het aantal luisteraars op aarde tel
len.
Wat Europa betreft, dit telt met inbegrip van
geheel Rusland, en Turkije; ongeveer 9.500.000
luisteraars, waarbij dan Frankrijk op het ge
noemde minimum van 1.000.000 genomen is, ter"
wijl Albanië, Bulgarije, Griekenland, Portugal,
IJsland en Spanje dan niet medegerekend zijn.
Hierbij dient nog opgemerkt, dat hoogstens laatst
genoemd land met mogelijk 100 a 200.000i luis
teraars het Europeesch totaal nog noemenswaard
zou kunnen beinvloeden.
Voor de rest van de wereld blijven, dan nog
rond 1.750.000 luisteraars over, waarvan Japan,
Canada, Australië en Argentinië wel het leeuwen
deel hebben, n.l. rond 1.400.000.
We laten hierbij een lijst volgen van de voor
naamste landen, waarover wij betrouwbare gege
vens hebben met het aantal luisteraars, uitge
drukt in pet. der bevolking.
De niet vermelde landen hebben minder dan
0.65 pet. der bevolking in het bezit van een
radio-ontvangtoestel.
Land.
Aantal
Idem
luisteraars
in 0/0.
Vereenigde Staten
10 a 12.000.000 8
.3 a 10 0/0
Denemarken
244.359
7 M
Zweden
380.863
6.25
Gr. Britt. en N.
Ierland 2.728.968
6
Oostenrijk
324.000
4.7
Australië
288.888
4.6
Nederland
350.000
4.5
Duitschland
2.838.000
4.4
Danzig
17.000
4.4
Canada
350.000
3.5
Nieuw Zeeland
42.801
2.9
Frankrijk 1.000.000 a 1.250.000 2.4
a 3
Noorwegen
64.733
2.3
Hongarije ruim
200.000
2.3
Finland
84.000
2.3
Argentinië
200.000
2
Zwitserland
72.752
1.8
Tsjechoslowakije
250.000
1-7
Zuid-Afrika
30.000
1.7
<(in pet. blanke bevolking.)
België
130.000
1.8
Letland
24.027
1.3
Estland
14.261
1.3
Iersche Vrijstaat
26.406
0.9
Japan
550.000
0.85
Polen
196.206
0.65
