Hike Breijer
Binnenland.
De Akkerbouw en in het
bijzonder de Aardappelteelt
in Friesland.
PCt toe. Deze toeneming is hoofdzakelijk het ge
volg van meer geboorte dan sterfte (1.27 pCt.) de
vestiging overtrof het vertrek met 0.32 pCt. De cij
fers aer gemiddelde jaarlijksche toeneming sedert
1830 vertoonen van volkstelling op volkstelling op
een enkele uitzondering na een stijgend verloop
hoewei die stijging in de laatste perioden, inzonder
heid in de periode 19201930 slechts gering is.
Splitst men de toeneming dezer periode in twee
vijfjarige tijdvakken dan verkrijgt men voor de
eerste vijf jaar een gemiddelde jaarlijksche toene
ming van 1.55, voor de laatste 5 jaar van 1.41.
In 1931 werden 181.927 kinderen geboren, waar
van 177.387 levend en 4540 doodgeboren werden.
Het aantal levendgeboren jongens bedroeg 91.615
het aantal levendgeboren meisjes 85.772, zoodat te
genover 100 meisjes plm. 107 jongens werden ge
boren.
Per 1000 inwoners bedraagt het aantal levend ge
borenen in 1931 22.18 tegen 23.12 in 1930. Voor
de perioden 1840—1849, 1880—1889 en 1910-1919
waien de cijfers resp. 33.54. 34.68 en 26.79.
Ook de doodgeborenen welke voor 1931 een cijfer
van 2.50 per 100 geborenen aanwijzen, bewegen zich
dalenoe richting (het cijfer voor 19241923 be
draagt 2.54) In 1931 kwamen op 100 geborenen 1.74
onwettig geborenen voor welk cijfer voor de perio
den 1840—1849 5.01, voor 1880—1889 3.21 en voor
191C1919 2 17 bedroeg.
Het aantal' huwenden bedroeg voor 1931 14.71
per 1000 inwoners en wijst ten opzichte van 1930
(15 78) op een geringe daling. De cijfers sedert 1840
geven een schommelend verloop aan. In de perio
de 1840—1849 was het cijfer 14.78, in 1860—1869
16.44, in 18801889 14.28 en in 1920—1929 16.08.
Wat de geboorte betreft worden op het platteland
wat de huwelijken betreft in de steden de hoogste
cijfers aangetroffen.
Het sterftecijfer bedroeg voor 1931 per 1000 in
woners 9 36 welk cijfer hoewel boven dat van 1930
(9.09) liggend, gunstig genoemd mag worden ten
opzichte van vroegere jaren.
De periode 1840—1849 geeft een sterftecijfer aan
van 26.56, de periode 1880—1889 een cijfer van 21.27
en de periode 19101919 een cijfer van 13.40. De
groote steden geven de gunstigste cijfers.
De sterfte is onder de vrouwen gunstiger dan on
der de mannen, echter wordt het verschil steeds
geringer.
Door echtscheidingen werden in 1931 2998 huwe
lijken ontbonden, terwijl het aantal scheidingen
van tafel en bed 504 bedroeg. Op 1000 echtparen
kwamen in 1931 1.92 echtscheidingen en 0 32 schei
dingen van tafel en bed voor. Een beschouwing der
cijfers sedert 1850 wijst op belangrijke toeneming
voor de periode 1850—1859 waren de cijfers resp.
0 15 en 0.04 voor 1880—1889 0.35 en 0.13 en voor
1910—1919 1.11 en 0.23.
Plaatselijk Nieuws
NOORDSCHARWOUDE.
R K. Kiesvereeniging.
Vergadering der R. K. Kiesvereeniging op 10 Jan.
in Hotel „den Burg". De vergadering wordt geopend
door den vice-voorzitter. De voorzitter had bericht
gezonden dat hij tot zijn spijt niet aanwezig kon
Z^De notulen van de vorige vergadering werden
onveranderd goedgekeurd.
Medegedeeld werd dat in de federatie was over
wogen om binnenkort een spreker te laten komen
voor de drie kiesvereenigingen aan den Langendyk.
Het punt candidaatstelling voor de Tweede Ka
mer werd uitvoerig besproken. Door het bestuur
werden voorgesteld de beeren v. Hellenberg, Hubar,
Chr. v. d. Bilt, Groen en van Wees. De heer D.
Bruin zou, om de candidatuur van Groen niet te
schaden, enkel Groen opgegeven willen zien
Er wordt op aangedrongen, dat er beshst een
L T B.-er in de Tweede Kamer zal komen. De
heer N. Schuit wilde ook een arbeider genoemd heb
ben en stelde voor L. Schrijver op te geven. Deze
opgave werd echter niet gesteund door een vol
doende aantal aanwezigen.
De rondvraag leverde niets op, waarna de vice-
voorzitter de vergadering sloot met een woord van
dank aan de aanwezigen; hij spoorde hen aan
vooral de eendracht in de R. K. Staatsparty te be
houden, daar door eendrachtig samenwerken alleen
bereikt kan worden dat we zoo veel mogelyk leden
in de Tweede Kamer zullen verkrijgen
(Nrd. Holl. Dbld.).
NOORDSCHARWOUDE.
Vrijdagmiddag is bij den heer H. Swager Jr.,
komen aanvliegen, omstreeks 4 uur, oen witte post
duif, met een de linkerpoot een ring waarop het
volgende stondN.L. 8-31 9994
komen tot verruiming der Openingsuren der za
ken op Zondag. Het standpunt! der bedienden,
georganiseerd in de Ned. R,. K. Bond van Han
dels-, Kantoor- en Winkelbedienden „St. Fran-
ciscus van Assisieen de Ned. Vereen, van Chr-
Kantoor -en Handelsbedienden, is dezer dagen
bekend gemaakt door middel van circulaires,
gericht tot de winkelbedienden allereerst en
voorts tjt geheel het publiek, dat gewezen wordt
op de groote waarde van de Zondagsrust voor
icderen arbeider, dus ook voor den bediende.
(Handelsblad.)'
Buitenland
Helderziende gestorven.
Een helderziende de „Pythia van Berlijn
yLisbetn Siedler is gestorven. 'Zij is bekend
egworaen in 1899, toen zij op een seance ten
huize van mevrouw Moltke den wereldoorlog
voorspelde. Van haar voorspellingen waarvan
toentertijd notulen werden gemaakt, werden wat
tij a en omstandigheden betreft, geheel bewaar
heid. L
Sedertdien bezat zij Moltke s vertrouwen on
mede dank zij den invloed van zijn vrouw, kreeg
zij een Roode Kruispas en werd zij ingeschreven
als verpleegster hoewel zij nooit als zoodanig
I diensten verrichtte en in het Groote Hoofd
kwartier te CobLenz ingekwartierd. Behalve
waardeerd om haar scherp inzicht, goed geheugen
j om haar mediamieke gaven werd zij ook zeer ge-
I Meermalen heeft zij koeriersdiensten verricht als
het boodschappen betrof waarvan het 'wensche-
lijker was, dat zij niet werden opgeschreven.
B aar belofte aan de Moltke s stilzwijgen over
de haar gegeven opdrachten te bewaren, heeft zij
gehouden.
Ka den oorlog werd haar raad dikwijls inte
rn pen door finantieele speculanten. Zo o.was
dit liet geval met de gebroeders Sklarek, die
naar men weet de gemeente Berlijn voor mil-
lioen a hebben opgelicht. Frau Siedler zou hen
voor hun transacties gewaarschuwd hebben. Tij
dens het proces heeft de rechtbank een zitting
bij haar aan huis gehouden. Zij was te ziek
om in de rechtszaal te verschijnen. Haar ver
klaringen hebben mede het bewijs voor de schuld
der Sklareks helpen construeeren.
(Handelsblad.)
Wijnba|d in Hongarije.
Een handelaar in sterken drank! te Eosed in
het Zuid Westen van Hongarije die zijn voor
raden niet kon verkoopen, tegen een prijs, die
de transportkosten dekte, is op een origineel
idee gekomen om toch prof ij t| van zijn handels
waar te trekken.
Hij heeft een oud Turksch bad gekocht en dit
gevuld met wijn en sterken drank in plaats van
met water. r
Vele menschen en toeristen uit den omtrek
maken thans gebruik van deze alcoholische baden
die volgens doktoren uitstekend geschikt zijn
voor rheumatische kwalen.
NOORDSCHARWOUDE.
Gevonden: een heerenrijwiel. Inlichtingen te be
komen bij de gem. politie Noordscharwoude.
Töuringearond ernemers.
Eie Nederlandsche bond van Touringcaronder
nemers hield gisteren te Utrecht in het Jaarbeurs
restaurant een algemeene vergadering, waar een
commissie van zeven leden benoemd is vijf
gewone leden en twee hoofdbestuursleden be
staande uit de heeren Brugman, Lipman, Nieu-
wenhuis dir gemeentetram Arnhem Post,
van der Ploeg, Meij en Bos, teneinde een unifor
me regeling voor het touringcarwerk naar het
buitenland te ontwerpen.
Ook de actie tegen de A.T.O. plannen werd aan
een langlurige bespreking onderworpen.
Die mededeelingen, dat de minister van Water
staat overweegt het Touringcarbedrijf aan ban
den te leggen lokten heftige discussie uit. De
vergadering besloot reeds nu, zich tegen een even
tueelri wetswijziging te verzetten voor zoover de
ze wijzigingen maatregelen behelzen, waardoor
het Touringcarbedrijf in zijn bestaan, zou wor
den getroffen.
(Handelsblad.)
Die WinkielsMfciujgswet.
De bediendenorganisaties hebben een actie in
geluid, waarbij zij zich teweer stellen tegen de
pjgingcm, welke er worden aangewend om te
i L uitsche militaire attache's.
Zooals men weet onderhouden de staden bij
hun ambassades en gezantschappen wederkeerig
het instituut van militair© attaches. Het is een
soort van over en weer goedgekeurd internatioi-
naal officieel spiomnage instituut.
Sedert het einde van 'den wereldoorlog had
Dluitschland geen militaire attache's meer in de
vreemde landen. Aan dit „smartelijk" gemis zal
thans een einde worden gemaakt. Van April van
dit jaar af zal Duitschland weer officieren van
landmacht en marine naar de vreemde staten zen
den. Zij gaan naar Parijs, Londen, Rome, Praag,
Warschau, Moskou en Washington.
Principieel verbood het verdrag van Versail
les aan Euitschland het uitzenden van attache's
niet. Het verbood aan dit overwonnen land al
leen de uitzending van militaire misses, bestaan
de uit actieve officieren, die zouden dienst doen
als instructeurs van vreemde legers. Maar zoo
lang het Rijnland was bezet, lag daarin logisch
een hindernis om attache's uitj te zenden.
"Luitsche bladen weten te vertellen dat de
hervatte uitzending eigenlijk niet van Euitsch
land is uitgegaan maar dat zoowel Frankrijk als
Engeland herhaaldelijk in Berlijn er op hebben
aangedrongen om attache's bij de ambassades te
Parijs en Londen te benoemen. Als dit waar is
en dit blijkt zoo te zijn is dat weer eens
een echte militaire logica, dia voor een burger
onbegrijpelijk is. Euitschland had op militair ge
bied geen gelijkwaardige rechten als de andere
staten. Het werd op dit! gebied belemmerd en
beknot en toch wenschte men attache's.
Euitschland schijnt geen gevoel gehad te hebben
voor deze zonderlinge logica en hield zijn atta
che's netjes thuis. Nu kan "het attache's gaan
zenden, want, principieel is te Geneve zijn gelijk
waardigheid erkend. Ein het maaktl er gebruik
van. Een der eerste tastbare vondsten der onfj-
wapeningsoonferentië is dus de vermeerdering
der militaire attache's in de wereld-
Rijkskanselier, Rijksweerminister generaal v.
Schleicher windt er geen doekjes om, dat hij de
Rijks weerbaarheid weer tot een werkelijk leger
wil maken. Be andere staten weten dat zeer wel.
Ontkomen kunnen zij er niet aan, nu de gelijk
gerechtigdheid in beginsel is erkend., Ein daar-
worden attache's inuttig. Want er zullen dit
jaar diepgaande militaire politieke onderhande
lingen over de reorganisatie der Rijks weer baar
heid worden gevoerd. Een Zonderlinge wereld.
Geneve drijft naar 'de oude toestanden terug een
stuw naar voren naar betere toestanden ontdekt
men met, geen vergrootglas.
Men hoort dat de actie nauwkeurig en zorg
vuldig is voorbereid. Elit blijkt uit het gladde
verloop der zaak.
In Fraukrijck hebben nog eenige bladen, waar
onder vooral de Petit Parisein getracht een rel
letje op touw te zetten tegen de herboren at
tache's en paragraaf 179 van het vredesverdrag
tegen hen in het veld te voeren, maar de Eran-
sche regeering blies het vuurtje direct uit. E|n
zelfs de door nationalistische Pertinax' van de
Echo de Paris seinde naar de Elaily Telegraph,
dat de Fransche regeering accoord ging met de
accrediteering van attache's van Buitschen bloe
de. Zij zitten dus nu weer allemaal broederlijk
bijeen, de militaire attache's van alle staten, zon;
der uitzondering in alle residenties: ter wereld.
En wij, min of meer pacifistische burgers, zin
gen «enigszins schuchter en schril „Alle Men
schen werden Brüder."
Handelsbl.
Nieuwstijdingen
Tot heden is het de politie niet mogen gelukken
eenige zekerheid of aanwijzing te kunnen vinden
betreffende den brutalen roofoverval te Oude Nie-
dorp Het bestuur der fabriek zal een ledenverga
dering uitschrijven en heeft zich ten doel geszeld
om een flinke belooning beschikbaar te stellen voor
dengene, op wiens aanwijzing de(n) dader(s) zullen
worden ingerekend. Elke opgave kan onder verdere
geheimhouding geschieden bij den directeur der
fabriek.
De kashouder Smit, wiens zenuwgestel begrijpe
lijkerwijze tengevolge van deze lafhartige aanran
ding danig was geschokt, maakt het gelukkig goed.
Intusschen is een leening gesloten om alsnog de
melkgelden te kunnen uitbetalen.
II AARKINDEREN VERLATEN.
Naar „het Volk" meldt, heeft gisteren een vrouw
haar vijf kinderen op het raadhuis gebracht, waarna
zij weer verdween; de gemeente moest maar on
derdak verschaffen. De hoofdzaak van deze historie
is wel. dat de weduwe geen kans meer zag haar
kinderen te onderhouden. Bovendien kwam er nog
WACHT U VOOR VERKOOPLANGS DE
HUIZEN.
WENDT U TOT EEN VERTROUWD
ADRES VOOR
BUIKBANDEN
CORSETTEN
CORESELETS
BUSTEHOUDERS
ELASTIEKEN KOUSEN enz.
OOK VOOR ZIEKENFONDS
Mient II Alkmaar Tel. 525
VAKKUNDIGE BEDIENING.
bii, oat zij in verhouding stond met een man. die
niet van zins schijnt te zijn de vijf kinderen van
de weduwe er bij te nemen. De kinderen moesten
er dus maar het slachtoffer van worden.
verzoek van den Vergunning- en Ver lof houders-
bond aldaar met 8 tegen 5 stemmen besloten heeft,
tegen het advies van B. en W. in, het sluitingsuur
voor de bioscopen te bepalen op 10 uur des avonds.
Naar aanleiding van dit raadsbesluit heeft het
Hoofdbestuur van den Ned." Bioscoop Bond in zijn
dezer dagen gehouden vergadering besloten aan
den Minister van Binnenlandsche Zaken te verzoe
ken om te willen bevorderen, dat het Koninklijk
vernietigingsrecht op dat raadsbesluit wordt toe
gepast op grond dat dit besluit geacht moet worden
te zijn in strijd met art. 4 van de Bioscoopwet.
In het Friesland-nummer van het op uitstekende
wijze verzorgd Maandblad „Ons Nederland", Uit
gever A. J. G. Strengholt, Heerengracht 39A, Am
sterdam, kómt een artikel voor onder bovenstaand
opschrift, in hetwelk onze lezers ongetwijfeld wel
eenig belang zullen stellen. Ziehier de inhoud.
In grove trekken kan worden gezegd, dat in Fries
land ruim 40.000 H.A. bouwland voor komen waar
van 11.000 H.A. zandgrond en 2,9.000 H.A. zeeklei.
De zandgronden tareft men aan in het Oosten en
Zuiden der provincie. De akkerbouw wijkt hier wei
nig af van die in andere zandgebieden; aardappe
len, rogge en haver vormen de hoofdgewassen.
Alleen de cichorei, welke voor eenige jaren nog een
groote rol speelde in de Dokkumerwouden, kan men
als een typisch Friesch gewas beschouwen. Deze
teelt dreigt geheel weg te kwijnen (gevolg van de
lage koffieprijzen en buitenlandsche concurrentie),
wat vooral uit een oogpunt van werkgelegenheid
valt te betreuren.
De akkerbouw op de zeeklei treft men in hoofd
zaak aan ten Noorden van den weg Harlingen—
LeeuwardenStiensHoi werdDokkum Eingwie-
rum. Een klein gedeelte ligt verder als een uitstul
ping van het groote gebied ten Zuiden van Harlin
gen. Voor hen die vanuit Jaarlingen de, Zuiderzee
werken bezoeken, is dit gedeelte wel van belang
De grond behoort bij de verspreid liggende lig
gende boerdetrijien, welke gewoonlijk 30 a 40 H.A.
groot zijn of wordt gebruikt door kleinere verbou
wers. Een groot deel der landgebruikers zijn pach
ters. In tegenstelling met vele andere akkerbouw
gebieden van ons land speelt de veehouderij op de
akkerbouwbedrijven nog een belangrijke rol. Vele
bouwboeren zijn tevens goede veefokkers.
In de „normale" janen waren de belangrijkste
gewassen in volgorde van hun oppervlakte: aard
appelen, suikerbieten, vlas, tarwe ein haver. De
aardappelteelt heeft zich de laatste jaren voort
durend uitgebreid. Suikerbleten en vlas zijn door de
lage suiker- en vezelprijzen naar den achtergrond
geschoven. Daarentegen is de tarweteelt, dank zij
de regeeringssteun, de laatste twee jaar sterk naar
voren gekomen De inkrimping der vlasteelt wordt
door velen betreurd, aangezien de bewerking van
vlas tot vlasvezel aan vele arbeiders werk verschaft,
vooral gedurende de wintermaanden.
De aardappelteelt neemt 35 a 40 pet. van het
bouwland in bsslag. Haar economische beteekenis
springt echter nog meer in het oog, wanneer men
bedenkt dat 1 H.A. aardappelen veel meer arbeid
en kapitaal vraagt dan bijv. 1 H.A. tarwe of haver.
De aarappelteelt wordt in de Friesche kleibouw-
streek zeer intensief uitgeoefend. Zoo worden bv.
alle pootaaardappelen in houten bakjes voorgekiemd
een behandeling, welke men in andiere streken
vroeger alleen toepaste bij de vroegere soorten. De
aardappelen worden, z,waar bemest, flink gewied
en veelvuldig bespoten met Bourgondische pap, ter
voorkoming van de gevreesde aardappelziekte. Toen
in vele leerboeken nog algemeen werd voorgeschre
ven twee keeren sproeien, hadden vooruitstrevende
practici al lang ontdekt dat in sommige gevaallen
het sproeien met voordeel 7 a 10 keer kan worden
BOTSING MET AUTOBUS.
Een hevige botsing heeft Donderdagmorgen plaats
geliad op den Nieuwenweg tusschen Honselersdyk
en Poeldijk tusschen een luxe auto, bestuurd door
den heer J Jansen uit Voorburg en een autobus
der W. S. M.
Een passeerende goederentram der W. S. M., waar
van de baan vlak langs den weg loopt, liet zulke
dikke rookwolken achter, dat op een gegeven mo
ment de bestuurder van de luxe-auto niets meer
voor zich op den weg kon zien.
Met een snelheid van ongeveer 30 K.M. vloog de
auto tegen de bus, die uit de tegenovergestelde
richting naderde.
De auto werd aan de voorzijde vrijwel geheel
vernield, terwijl ook aan de autobus zware schade
werd toegebracht. Beide voertuigen konden niet
meer op eigen kracht wegrijden en moesten wor
den weggesleept.
Alleen de bestuurder van den luxe-auto bekwam
een lichte verwonding.
SLUITINGSTIJD DER BIOSCOPEN TE WEERT.
Onlangs werd gemeld, dat de Raad van de ge
meente Weert ter inwilliging van een desbetreffend
Er is een belangrijke teelt van vroege aardappe
len welke wordt uitgeoefend door kleine verbouwers
(gardeniers) en ook op de groote bedrijven.
Zeer groote zorg wordt besteed aande winning
van uitstekend pootgoed.
Reeds sinds jaren heeft de Friesche pootaard-
appel een zeer goeden naamen nog steeds staat
deze in de voorste gelederen. Door ontsmetting van
het poqugoed .(anderhalf uur onderdompelen gn
I o/oa sublimaatoplossingdoor zorgvuldig uitge
voerde selectie, waarbij alle verkeerde of twyfel-
achtige planten worden verwijderd, door stam-
selectie met de allerbeste planten, wordt getracht
de aardappelen raszuiver te houden en ziektevxy. De
keuring te velde, uitgaande van onpartijdige licha
men werkt er krachtig toe mede dat dit werk be
loond wordt en dat de koopers garantie krygen
voor goede waar. Het is wel te betreuren dat door
knoeiers nog vaak misleidende papieren in zakken
met aardappelen worden gestopt om slechte waar
onder een mooie vlag te laten varen.
Een zeer groot deel van de Friesche aardappelen
wordt als pootgoed in binnen- en buitenland ver
kocht Een Friesche pootaardappel wordt de laatste
jaren'verzonden naar België, Frankruk Duitsch
land, Zwitserland, Tsecho Slowakije, Oostenryk,
Egypte, Algiers, Marokko, Spanje, Zuid-Amerika en
andere landen.
Terwijl vroeger de teelt van aardappelen in
hoofdzaak geschiedde met het doel deze als con
sumptieaardappel te verkoopen, wordt tegenwoordig
™ntaWliteit bi hoofdzaak bepaald door de vraag
of er voldoende kooplust bestaat voor de pootaard-
appelen. De laatste jaren is de buitenlandsche be
langstelling voor de Friesche pootaardappel zeer
groot geweest en nog steeds wordt getracht door
verbetering van de kwaliteit en dow winning van
nieuwe soorten, den voorsprong die Friesland heeft,
te behouden, zoo mogelyk te vergrooten
Door de Friesch Maatschappij van Landbouw,
welke in 1903 begon met keuring te velde, is m 1919
in den persoon van den schrijver van dit artikel
iemand aangesteld, die o.a. tot opdracht heeft de
aardappelteelt te bevorderen. In 1931 werd een
kweekveld opgericht waar studie gemaakt wordt
van verschillende aardappelziekten en waar elk
jaar 2 a 3 duizend nieuwe aardappelsoorten worden
gewonnen in de hoop, dat zich hieronder een of
meer zullen bevinden welke in zeker opzicht de
bestaande soorten overtreffen.
De afgezaagde beeldspraak, dat de aardappelteelt
de kurk vormt waarop d,e Friesche akkerbouw in
de kleistreek drijft, geeft den toestand zeer juist
weer Dat in deze buitengewoon slechte tyden in de
kleibouwstreek nog niet meer slachtoffers zyn ge
vallen, is te danken aan de aardappelteelt. Deze
heeft steeds groote schommelingen vertoond in naar
financieele uitkomsten en het is te hopen, dat op
de gunstige jaren geen diepe val volgt, zooals de
aardappel dat zoo menigmaal heeft vertoond.
