EEN ORANJE OP DE ENGELSE TROON Nederlanders en Britten blijven gehecht aan vrijheid en democratie Handhaver van het evenwicht in Europa Stadsleven te Djakarta was zeven uur stilgelegd Stadhouder-Koning Willem III Veiligheidsactie in Indonesië Vele arrestaties Naar wij vernemen: Tijdens de afgelopen oorlog werd een traditie voortgezet MAANDAG 20 NOVEMBER 1950 PAGINA 3 Cr bestaan in de historie nauwe verbindingen tussen het Huis van Oranje en het oude Albion. Prinsen van Oranje Nassau waren gehuwd met Engelse Koningsdochters. Brittan- nië is tweemaal het toevluchtsoord geweest voor de Nederlandse dynastie in moeilijke en kommervolle dagen. Stadhouder Willem V nam met zijn gezin in 1795 de wijk over het Kanaal en Koningin Wilhelmina met het Prinselijk Gezin genoten in Engeland gast vrijheid toen Duitsland in 1940 ons land binnenviel. De meest nauwe relatie kwam in de tweede helft van de 17de eeuw tot stand. Een Prins van Oranje Nassau, Stadhouder Willem III, beklom in 1689, als Koning van Engeland de troon. f\eze nazaat van de Vader des Vaderlands, wiens 300ste geboortedag in de afgelopen dagen werd herdacht, was een historische figuur van de eerste rang toen de Oude Republiek behoorde tot de grote mogendheden in Europa. Een figuur, die met kop en schouders boven zijn tijdgenoten en naaste medewerkers uitstak. Niet alleen krachtens zijn hoge geboorte, maar veeleer wegens zijn bijzondere eigen schappen en talenten. Zijn scherpe politieke inzicht, zijn diplomatieke gaven, zijn militaire bekwaamheden, maar bovenal zijn leiderscapaciteiten zouden Napoleon eenmaal van hem doen getuigen met de beroemde woorden: „Hij was een groot man". Willem III heeft geen gemak kelijke jeugd gehad. Zijn vader, Stadhouder Willem II, heeft hij nooit gekend. Zijn moe der, Maria Stuart, dochter van Karei I van Engeland, stierf in 1661. Willem III was toen nog een knaap en de verantwoorde lijkheid voor zijn opvoeding kwam op de schouders van een vrouw te liggen, zijn grootmoeder Maria van Solms. Hij had een zwak lichamelijk gestel, maar een krachtige wil en scherpe geest. Als jongen van tien jaar werd hij beschreven als „zeer mooi, het lang maar welgevormd gelaat, een arendsneus, levendig van geest, welsprekend en vast beraden". Ook als man op later leeftijd zijn deze karakteristieke trekken hem bijgebleven. Er be vindt zich van de Stadhouder Koning in het Rijksmuseum een schilderij van Schalcken. En men wordt bij het zien van dit por tret geboeid door de intelligente gelaatsuitdrukking. Het Stadhouderschap was in de jonge jaren van de Prins in discrediet geraakt. Jan de Witt was de onverzoenlijke tegenstan der van de Oranje's. De Akte van Seklusie en het Eeuwig Edict waren uit zijn brein ontsproten. Dit alles moet de jeugdige Willem niet onberoerd hebben gelaten. Is het ook daaraan te danken, dat hij tekort schoot in edelmoedig heid toen de gebroeders de Witt in 1672 door het Haagse gepeupel werden vermoord en het achter wege liet om tegen de aanstich ters en bedrijvers van dit gru welijk misdrijf op te treden? Hij had het kunnen doen en zeker de schuldigen niet behoeven te begunstigen. Het is een zwarte bladzijde in zijn leven. Het getij was voor Oranje in die dagen gekeerd. De akten, waarin de Oranje's uit alle staatsambten werden geweerd en het Stadhouderschap met het hoogste militaire gezag onverenig baar werd verklaard, degradeer den tot waardeloze paperassen. Wat voor „eeuwig" was vastge legd bleek nog geen luttele jaren stand te houden. Het gistte in 1672 in de Oude Republiek. Er ontstond een paniek onder het volk toen Frankrijk, Engeland en ook later Münster en Keulen de oorlog verklaarden. 1672 zou voor altijd in de geschiedenis van Nederland geboekstaafd worden als het „rampjaar". „De regering was redeloos, het land reddeloos en het volk radeloos", zo luidt het oude gezegde. De politiek van de Witt had gefaald. Men riep om Oranje. De 21-jarige Willem gordde het zwaard om en ont wierp en volvoerde zijn strategi sche plan met een opvallende be kwaamheid. Het was het voorspel tot de grote rol, die hij in de komende decennia irt Europa zou spelen. Het zou te ver voeren in dit kort bestek de gebeurtenissen op de voet te volgen. In grove trek ken komen ze op het volgende neer. Het Franse leger moest in 1674 de wijk nemen. Het Stad houderschap en de leiding van leger en vloot werden in de man nelijke linie van de Oranje's erfelijk verklaard. Willem III zat in het zadel. In 1677 huwde hij met Maria, dochter van Jacobus II van Engeland. Zijn onverzettelijke politiek te gen Lodewijk XIV zette hij voort. Met de beroemde landing bij Tor- bay (1688), waarbij hij gesteund werd door de Staten en de regen ten zonder deze morele en materiële hulp was het hem nooit gelukt gaf hij gehoor aan de roepstem van de Whigs in Enge land om Jacobus II te verjagen. Willem III greep deze gelegen heid aan, om een wig te drijven tussen Versailles enerzijds en de Fransgezinde partijen in Enge land, onder Karei II en Jacobus, anderzijds. Hoofdzaak was voor hem de Zonnekoning de voet dwars te zetten. Het jaar daarop beklom Willem III de troon van Engeland. de kroning. Il/illem ni heeft eigenlijk nooit in Engeland kunnen aarden. Hij ondervond zo nu en dan een grote tegenstand van het parle ment, vooral op het terrein van de binnenlandse politiek. In zijn wijk had bij de vrede van Rijs wijk Willem III als Koning van Engeland erkend. Later zou hij dit herroepen, hetgeen hem voor goed de boosheid van Willem III op de hals haalde. De grote triumph van zijn ontworpen poli tiek, het handhaven van het even wicht in Europa, zou Willem III niet beleven. Hij stierf in 1702 als een gevolg van een val van zijn paard. Bij de vrede van Utrecht in 1713 bleek, dat Frank rijk binnen de perken was ge houden. Het evenwicht was be waard. De politiek van Willem III ver stevigde de positie van de Protestantse godsdienst. En het is nodig daar op deze plaats, zij het zeer beknopt overigens, iets van te zeggen. Men bedenke echter, dat historische gebeurte nissen moeten worden gezien in het licht van de tijd. De kerke lijke politiek van de Oude Repu bliek is uit de historische omstan digheden te verklaren. De katho lieken waren in die dagen de „stillen in den lande". Lodewijk XIV was een katholiek vorst en Karei II en Jacobus II van En geland waren dat ook. Willem III echter keerde zich tegen het machtsstreven van de Zonne koning. Hij wenste aan diens aspiraties om de omringende vol keren aan zich te onderwerpen een halt toe te roepen. Toen Wil lem III in Engpland voet aan wal zette om zich met wapengeweld buitenlands beleid was hij geluk- tegen zij n schoonvader te keren, stond zeker niet voorop een Kerk vervolging of iets anders van dien aard. „Het beschermen van de Protestantse godsdienst was een onwillekeurig gevolg", heeft dr. Japikse geschreven. Wij leven in een andere tijd en Katholieken en Protestanten we ten zich allen Nederlanders, die trouw zijn aan de Oranje's in wier handen de hoogste waarden en geestelijke goederen van het Nederlandse volk veilig waren, en nog zijn. De Stadhouder-Koning was een nationale figuur en als zodanig eren wij hem. Dijna drie eeuwen scheiden onze generatie van de episode, waarin hij zijn persoonlijk stem pel drukte op de Europese poli tiek. Zijn streven was er op ge richt de dwingelandij te weren. Zijn leven en werken waren er aan gewijd! Europa is sindsdien nog meermalen het strijdtoneel geweest van de volkeren, waarbij de vrijheid als inzet gold. Het jongste verleden heeft het ons nog geleerd. Zo vaak als er gezegd wordt, dat de geschiedenis zich herhaalt, zo dikwijls is het niet waar. Be paalde situaties kunnen in het verloop der historische gebeurte nissen een gelijkenis vertonen. De tijdsomstandigheden en de oorzaken zijn vaak geheel andere. Het trekken 1 an vergelijkingen blijft altijd een gewaagd experi ment. Wie evenwel in dit tijdsbestek de vrijheid in Europa ter harte gaat kan niet blind zijn voor de harde werkelijkheid, dat opnieuw een „evenwicht" wordt verstoord door de dreiging van een tyran- niek stelsel met als welbewust doel de wereld in de ketenen der slavernij te kluisteren. In dit licht gezien heeft de grote Oranje, waaraan wij deze regelen wijdden, ons zeker iets te zeggen en verstevigt dit inzicht de verknochtheid van ieder recht geaard Nederlander aan het Huis, waartoe ook Willem III be hoorde. G.G. In verband met het bezoek van H. M. Koningin Juliana en Z K. H. Prins Bernhard aan Engeland, wijden wij op deze pagina een tweetal artikelen aan historische verhoudingen op staatkundig gebied in het Rijk van Albion, terwijl hierboven een foto gepubliceerd wordt van het Engelse Koninklijke Gezin, de Koning, de Koningin met de beide Prinsessen en de koninklijke schoonzoon. Het Koninklijk bezoek dat in Londen met grote belangstelling tege moet wordt gezien zal ertoe bijdragen de historische banden tussen Engeland en Neder land en tussen de beide vorstenhuizen, te verstevigen. Een schilderij, voorstel lende prins Willem III, hangt in het onlangs ge restaureerde stadhuis van Gouda. De burgemeester van Gouda, mr. dr. K. F. O James gaf het aan zijn gemeente ten ge schenke. Het schilderij stelt prins Willem III voor op ongeveer 24- jarige leeftijd. kiger. Het was voor hem niet gemakkelijk de juiste weg te vinden naar de Tories en de Whigs Maar dat alles deed niets af aan zijn ideaal, het evenwicht te 'handhaven tegen het absolu tistische Frankrijk. De worsteling met Lodewijk XIV werd voortgezet. Willem wist een coalitie tegen Frankrijk tot stand te brengen. Wij zien hem dan terug in de Zuidelijke Neder landen aan het hoofd van zijn troepen. In zijn Engelse tijd wer den de 'zaken in de Republiek met bekwame hand bestuurd door mannen van formaat. Een grote steun van Willem III werd de pensionaris Heinsius. De geschie denis van die tijd is van een ingewikkelde structuur. Het di plomatieke spel werd met een grote voorzichtigheid gespeeld. Achtereenvolgens komen dan de vrede van Rijswijk, wat slechts een adempauze betekende en een nieuwe oorlog in het zicht. Inzet was de Spaanse opvolging. Lode- Van Zondagavond vijf uur tot Zondagmiddag twaalf uur is het burgerverkeer in geheel Djakar ta, Priok en Meester Cornelis ge blokkeerd geweest „in verband met maatregelen, welke door militairen en door de politie wor den getroffen". Door middel van radio en pamfletten werd de be volking bevólen de huizen niet te verlaten" totdat de maatrege len voltooid zijn". Van gezagheb bende zijde werd aan Aneta me degedeeld, dat soortgelijke veilig heidsacties ook elders in Indone sië zijn genomen. De actie, die een rustig verloop had, werd, naar het ministerie van voorlichting aan Aneta mede deelde, uitgevoerd in het kader van een spoedig herstel van de orde en veiligheid in Indonesië. Hoewel officieel hierover niets werd medegedeeld, werden de maatregelen waarschijnlijk getrof fen in verband met mogelijke demonstraties naar aanleiding van de wederbegrafenis te Solo van de leiders van de opstand van Madium, die gisteren plaats had. Tijdens de veiligheidsactie wer den ook een aantal arrestaties verricht. De schattingen over het aantal verrichte arrestaties lo pen ver uiteen, n.l. van een do zijn tot 200. Ook zouden een aan tal wapenen in beslag zijn geno men. Onder de arrestanten be hoorden een aantal leiders van de P.K.I. en de Sobsi, de heer P. Spies, een der directeuren van de Ja vase Bank, het voormalige Chinese lid van de Volksraad, de heer H. Kan, de hoofdredacteur van het links georiënteerde Chi nese dagblad „Seng Hoa Pau", de heer Wang Chi Wen en de voormalige staatssecretaris voor binnenlandse veiligheid, de heer Suriasantoso. Vele van de aan gehouden personen werden in de loop van de middag weer vrijge laten. Voorzover Zondagavond nagegaan kon worden bevonden zich toen nog de heren Spies, Kan en Wang Chi Wen in arrest. Over de redenen van aanhouding van b.v d.e heer Spies, tast men ook bij de Javase Bank volkomen in het duister. KAMERLID HERMANS C.S. KOMEN DINSDAG VOOR Het communistische Tweede Kamerlid Hermans zal Dinsdag a.s. met vier van zijn geestver wanten voor de rechtbank te Maastricht terecht staan wegens het bevorderen van desertie. Het betrof hier de dienstplichtige soldaat A. R., die bij het com mando luchtvaarttroepen te Nij megen was ingedeeld on in het laatst van Augustus tijdens een verlof was gedeserteerd en naar België wilde uitwijken. Herman c.s. hebben op verschillende wij zen deze deserteur steun ver leend. is te Den Haag een 45-jarige bankbediende aangehouden, die, volgens het voorlopig onderzoek, ruim 10.000 gulden heeft verduis terd ten nadele van cliënten van zijn bank, die aan de bediende in goed vertrouwen geld over handigden om het op hun bank rekening te storten. overleed in de leeftijd van 61 jaar de heer B. Noorderwier, ge deputeerde van de provincie Utrecht en oud-wethouder van Amersfoort. De heer Noorderwier nam reeds van jongs af aan deel aan de socialistische beweging in ons land. werden in September j.I. 4649 woningen voltooid. In de overeen komstige maand van de jaren 1945 tot en met 1949 kwamen resp. 84, 118, 1040, 2919 en 3797 woningen gereed. In de eerste drie kwartalen van 1950 werden 34136 nieuwe woningen gebouwd tegen 29188 in dezelfde periode van 1949. kreeg de Duitser E. W. van de Bijz. Raad van Cassatie 16 jaar gevangenisstraf, omdat hij als ge vangenbewaarder te Schevenin- gen en te Vught gevangenen had mishandeld en hij bovendien schuldig was bevonden aan moord op arrestanten bevinden zich in de marechaussee kazerne te Vlissingen vier Rus sen en twee Roemenen, die te Rotterdam als verstekeling op verschillende schepen zijn aan getroffen. Het Russische stoom schip „Olga", dat binnenkort te Vlissingen arriveert, zal deze vreemdelingen weer meenemen... Statig rijst de slanke St. Stephen's toren van het Parlements gebouw in Londen omhoog. Over de gehele wereld kent men de klok „Big Ben" wier geluid tijdens de oorlog de strijd voor de vrijheid en de taaie onverzettelijkheid tegen de agressie symboliseerde Een gezicht op het Westminster Palace (het Parlementsgebouw) met „Big Ben De verhouding tussen Nederland en Engeland is niet altijd van de aangenaamste aard geweest Iedere Nederlander weet van de Engelse oorlogen tegen de Republiek der Verenigde Provin ciën Wij allen herinneren ons nog uit de geschiedenis hoe Enge land onze suprematie ter zee niet kon uitstaan en hoe de Britten in vroeger eeuwen alles hebben gedaan om schade te berok kenen aan onze belangen. Maar nu H.M. de Koningin en Z.K.H. Prins Bernhard deze week een officieel bezoek zullen brengen aan de Engelse hoofdstad willen wij niet verder spreken over het onaangename wat vroeger is geschied, maar Willen wij voor alles denken aan datgene, waarin beide volkeren, het Neder landse en het Britse, elkaar steeds hebben gevonden, n.L in de liefde voor de vrijheid en voor de democratie. i/iefde voor de vrijheid. Na hetgeen wij in de afgelopen we reldoorlog van de Engelsen heb ben gezien en ervaren, is het eigenlijk niet nodig de Britten ten voorbeeld te stellen aan al degenen, die de vrijheid liefheb ben en zich willen verzetten tegen tyrannie en terreur. Zeker de Engelsen hebben niet als wij een bezetting meegemaakt. De Britten hebben dus niet direct geleden onder de terreur van het Moffendom. Zij behoefden niet onder te duiken en zij bleven onder eigen bestuur. Maar de Baritten hebben alles gedaan om, naar een woord van Koningin Wilhelmina, zich zelf te zijn en te blijven. Daarom bleef Engeland vast beraden in de eerste helft van de oorlog, vooral toen het vasteland gen. Het is de onsterfelijke ver dienste van de Britten, dat zij toen alleen pal bleven staan, de vreselijke bombardementen uit de lucht hebben getrotseerd en daar door de vrije volkeren over zee de gelegenheid hebben gegeven zich voor te bereiden op het offensief, dat de vijand defini tief zou. verslaan. Liefde voor de vrijheid, dat hebben de Britten getoond, toen zij gehoor gaven aan de oproep van hun grote leider in oorlogs tijd, Winston Churchill, die zijn volk bij de aanvaarding van het premierschap niets anders had aan te bieden dan bloed, zweet en tranen. En Brits bloed is er gevloeid: op de slagvelden in Afrika, Italië en Frankrijk. Tra nen zijn gestort door duizenden Britse vrouwen, moeders en kin deren. Hard is er gewerkt door het thuisfront in fabrieken van allerlei soorten oorlogsmateriaal, ook door de Britse vrouwen. Veel moesten de Britten zich ontzeg gen opdat de soldaat aan het van Europa gedwongen was j front toch maar het nodige kon officieel de wapens neer te leg-1 krijgen. Liefde voor de vrijheid, dat hebben de Britten ook ge toond door hun gastvrijheid aan talrijke ballingen. Met grote welwillendheid werd onze Ko ninklijke Familie door de Engel sen ontvangen en onze regering kon zich, vrij van vijandelijke druk, bezig houden met het be stuur van onze toenmalige Over zeese Gebiedsdelen en met de voorbereiding van hetgeen later, na de bevrijding, in ons eigen vaderland nodig zou zijn. Met hun liefde voor de vrij heid, die de Britten toonden tij dens de afgelopen oorlog, zetten zij een traditie voort. John Locke was hun meest invloedrijke philo- soof uit de tweede helft der zeventiende eeuw. Locke die een strijder was voor verdraagzaam heid vooral ook in godsdienstig opzicht. Zijn denkbeelden ver spreidden zich ook over de rest van Europa, vooral in de acht tiende eeuw onder de Franse denkers. Toen er ook in Enge land een scheiding kwam in de geestelijke gemeenscha- kwamen er wel anti-katholieke wetten tot stand, doch deze vonden hun oor sprong meer in politieke redenen dan in een fel anti-papisme. De practiik was veel minder dan de letter van de wet. Koningin Eli sabeth en haar minister Cecil Lord Burleigh zijn er in geslaagd, zij het dan ook vooral gedreven door eigen belanr* dat Engeland niet als het Europese vasteland, werd geteisterd door felle gods dienstoorlogen. De Britten hebben zich ook altijd onderscheiden door hun liefde voor de democratische staatsvorm. Niet dat Engeland al vroeg een democratie was. Ook de Britten konden, evenals wij, eerst ver in de negentiende eeuw zeggen, dat zij een demo creatie vormden. Wel bestond al lang het parlement en was er al in de achttiende eeuw de minis teriële verantwoordelijkheid en zelfs het parlementaire stelsel, doch het kiesrecht voor het par lement was nog zeer beperkt. In 1215 werden bij de Magna Charta een aantal rechten van de vorst (Jan zonder Land) afge dwongen. De vorst mocht sinds dien geen belastingen meer hef fen dan mét toestemming van het „commune consilium". Dit „commune consilium" was de kiem van een parlement. Het was nog wel geen echt parlement, want oorspronkelijk bestond het met uit gekozen afgevaardigden, doch uit leden, die door de Ko ning werden opgeroepen. In 1254 komt de vertegenwoordigingsge dachte erin. De Koning had n.l. de toestemming van de graaf schapsvergadering nodig voor het heffen van belastingen en riep daartoe twee ridders uit elk graafschap in het parlement. Deze werden nu gekozen door de graafschap en brachten de toe stemming van de graafschapsver gadering mee. Een tiental jaren later ongeveer werden ook de steden opgenomen. Hendrik III had zich zeer ge haat gemaakt door hoge belas tingen en door het begunstigen van vreemdelingen. De hoge adel en de steden kwamen tegen hem in verzet onder leiding van Simon de Montfort, graaf van Leicester, die pretendent voor de troon was. Deze riep 20 Januari 1265 het parlement bijeen en riep ook twee poorters uit iedere stad op. De Montfort werd in Augustus 1265 verslagen, doch de vertegen woordiging van de steden bleef sindsdien bestaan. Eerst langza merhand kregen deze meer rou tine in staatszaken en vormden zij een sterke macht tegenover de vorst. Oorspronkelijk bestond de taak van het parlement alleen in het toestaan van belastingen, waarbij men dan tevens zijn grieven uit sprak. Eerst omstreeks 1500 kwam de wetgevende functie hierbij. Definitief was dit nog niet, want onder het huis Tudor werd weer meer absolutistisch geregeerd. Ook de Stuarts hebben zich nog telkens wetgevende macht aangematigd. In 1689 wordt bij de Bill of Rights de wetgeven de macht van het parlement defi nitief gevestigd. In de volgende eeuw komt dan in Engeland het parlementaire stelsel in die zin, dat de volksvertegenwoordiging de leiding heeft en de regering eventueel voor de meerderheid in de volkskamer moet wijken. Dit stelsel ontwikkelt zich uit het instituut van de rhinisteriële ver antwoordelijkheid. Een democratie wordt Engeland eerst in 1832 toen bij de bekende Reform-bill het kiesrecht werd toegekend aan de gegoede bur gerij. In 1867 krijgen ook de arbeiders, althans een groot deel daarvan en die wonen in de steden, het recht hun vertegen woordigers in het parlement te kiezen. Bij de Habeas-Corpus-Act van 1679 had de derde stand van Engeland ook reeds enkele grond- of vrijheidsrechten van de absolute vorsten weten af te dwingen. Een eeuw later namen de Amerikaanse staten 'na de vrij making van Engeland verschil lende grondrechten op in ver klaringen, die aan hun grond wetten voorafgaan. Dit is het ge val bijvoorbeeld bij de constitutie van Virginia van 1776 (Declara tion of Rights). Frankrijk volgt in de grote Revolutie met de „Droits del'Homme et du Citoyen" voorafgaande aan de grondwet van 1791. In navolging hiervan laat men ook in ons land aan de Staatsregeling van 1798 een aan tal „Burgerlijke en Staatkundige Grondregels" voorafgaan. Uit dit alles blijkt, dat de Britten ook wat de democratische staatsvorm, die ons Nederlanders zo lief is, betreft de toon hebben aangege ven. Nu onze Koningin en Prins deze week een bezoek gaan bren gen aan het Britse Koningshuis en aan het Britse volk, weten we. dat het hier niet alleen een for meel gebruik betekent. Het be zoek wil aan de wereld tonen, dat het Britse zowel als het Ne derlandse volk trouw zijn aan de vrijheid en eerbied blijven heb ben voor de democratische instel lingen, waarvoor in vroeger eeuwen en in de jongste tijd zo veel offers zijn gebracht. M. P. J.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Nieuw Noordhollandsch Dagblad : voor Alkmaar en omgeving | 1950 | | pagina 3