P
8
8
:v":
B
m
n
3
iP
11
s
s
s
H
n
lil
Voor Dammers.
Zaterdag 20 Januari 1912.
56e Jaargang. No. 505T.
TWEEDE BLAD.
Alles waj, de#© rubriek betreft te zenden aan, do
Redactie der Schaker Courant, opder bet opschrift:
„Damrubriek".
yaards. Het stuk speelt in den, tegcnwoordigeu lijd na2f haar wicht,
en brengt ons In tot milieu der Joodsehe kooplui. \iolurs blijven in wanhoop acn.cr.
die liar.delen in ongeregelde goederen, kooplui, die,
zooals de gesprekken op 't tooneel ons leerden, „ram- 111 hrccdc lijnen de i.unouvl y.ia J s.uk.
schers" genoemd worden. Mark Violier, een der hoofd- ^vc!<1 7- 1,1 woord: suW
personen in dit stuk, is, krachtens zijn geld, hun ^ylleni Seaurmann is. weet ik iuet, al hoor ik
koning. Hijzelf, zijn oude moeder, zijn zuster Rosalie, "'V 'UJ „aluineer» bekend is. Maar di! :s z-'ker,
en ook vroeger zijn overleden vrouw, hebben in de d?1 zijn sluk ni clk opziiMt het aenin l aag. .u
zaak gewerkt als paarden; dag en nacht. Vroeger historische nicgeiijkncm. van \\,*:::c hulde ui', den a i
ging zijn moeder met ,,'t pak" den weg op en,hijzelf uC* f0™ n fjropt deal toe.;... aan d„- vertolk..
heeft dit ook nog gedaan, zoolang als 't moest; 1 iel Joodsdie taai-eigen is jes.crlijk, b.jna on
maar toen 't „e enigs zins maar", niet meer rispelijk weergegeven, evenals li-L eigenaardig ,.pra La
noodig was, gaf hij 't op, omdat hij meer dan genoeg handen wal Joden d1; waarvan zij alih.:
had van, dat „niet noodig, Jood!" ol' als 't heel aon aiaann hebben. Ais looncelsluk ,s dit '11 mccslcrwe; d
vriendelijk was; „niet noodig, Joodje!" Maar altijd .vol teven, vol handeling, vol. waarheid; cn de \ertolkii:
kwa.m er „dat woord" bij, wat hem hinderde. Zijn >7^ zooals wij dil van Royaards gewcial zijn
jeugd was voorbij gegaan in sjouwen, en zwoegen; i biels, niets, niets te wen.so.lien over. Anna Sablauolles,
alles wat jeugd mcoi en blij en gelukkig kan maken, c'ie de rol van de oude moeder vervulde, was mis-
heeft hij moeten missen, welk gemis hij innig ge- j scheen het allerzuiverst, maar Royaards, als „Mark
een der anderen uit .Violier'', volgt haar op <len voel. Cecile Spxw-Carelsen,
op Je wijzen. Wal oneerlijk is, wat melen
malen is.
Indien ik de gave \an louneel-sc'u ijver b
SchQrinami die blijk! te bezitten, dan zo
kunnen schrijven, dat lijnrecht lege:
stond, on waarin de christenen
thuis zouden komen, want er
„lamschcrs" onder hen.
Maai* a!s ik dit deed, dan z*
wezen als nu Schfi. iixtnn i-t
Zit, zoools
ik 7 n sluk
„De Vlottere"
'11 kouo kermis
-neeg dieven en
even oneerlijk
il wil ik niet.
H. d. H.
13Pruisen komen.
Schets uit, den Patriottentijd.
(1787.)
Gedeelte van een Partij uit den.
Wedstjdid om het Kampioenschap van, Nederland.
Ver loet (wit), Noome (zwart).
Zwart
46
0
ÉÉP
w%>,
W
nn
M
f§;
'W'
te---:
'■SÖsÉp
1^5f
'crê
"•rtó"'
/^sfl
'7''
3
aP
M
Wit.
Zwart in bovenstaanden stand
een schijf te kunnen winnen en speelde:
Zwa^t: 1722.
Wit: 28 17. 2429.
33 24.. 2328-
32 23. 21 41
voeld heeft; blijkbaar meer dan
zijn omgeving, die onder dezelfde omstandigheden, hun
jeugd hadden zien ver bloeien en, ouder of reeds
1 „oud" waren geworden. En omdat hij de hardheid
j van, zoo'n jeugd, verstoken van alle blijdschap, zoo
diep gevoeld heeft, daarom heeft hij zijn dochter, zijn
I eenig kind, zijn Esther, zijn „oogappel" alles willen
geven, wat het lot hem on,thouden had. Daarom zond
hij haar naar 'n deftige kostschool te Brussel, daar
om liet hij haar nu dure pianolessen geven, mooie
k leer en, kostbare sieraden dragen. Hij vereert zijn
dochter als 'n heiligheidje en heeft haar lief, zooals
15 zij ook hèm lief heeft. Maar elke daad heeft haar
gevolgen, die 'n men,sch gewoonlijk niet bij machte
is te voorzien of te berekenen. De goed-bedoelde en
liefdevolle opvoeding, die Mark Violier zijn dochter.
25 gaf, had ten gevolge, dat zijn kind zich meer en
meer vervreemde en ten slotte 'n afkeer kreeg van
den levens- en gedachtenkn'ng van hare oorspron
kelijke omgeving. De goede lessen over deugd en
35 moraliteit, gelijkheid van alle menschen, die zij scheen
ontvangen te hebben, schenen, ook in goede aarde te
zijn gevallen. Het „eerlijk"' en „niet-eerlijk"" zijn
had zich in haar denken zuiver gescheiden, was niet
45 vertroebeld door berekeningetjes van, voordeel en
nadeel. Zoo zou zij haar liefde, eerlijk houden, zooals
zij, zonder erbij na te denken, geloofde, dat haars
vaders handel eerlijk was. Maar telkens va.lt er iets
voor, dat haar bewijst, dat dit laatste niet zoo is.
v. Hij is iets anders, iets ergers dan, 'n koopman,. De
zet c nu zielsbeminde vader daalde voor zijn kind, en kon dit
alleen, omdat hij nooit hoog gestaan, had in zijn den
ken, zoomin als in zijn hapdel en bedrijf. De knoeie
rijen van, Barend Diaman,t met het lcwasi-Delftsche
porcelein vinden alle aanwezigen aardig, „d at is
eerst handel"; maar Esther spreekt er haar
afkeuring over uit en noemt het „bedrog en mislei-
47:36. ,18:20. - „„-™.JL JM w.
en wint nu een schijf. Het was wel diep, doch nog ding". Van, Dam, 'n andere vriend van den huize, doet
niet diep genoeg doorzien, wantWervloet speelde:
Wit: 4034. Zwart: 12 21.
34—29.
Zwart kan niet beletten dat wit de ^chijf door
3024 aanstonds terug winjt.
Men speelde nu als volgt:
Zwart: 2127.
Wit: 3024.
35 15.
3933.
2923.
4540.
4035.
35—30.
19 30.
812.
1217.
1721.
2—8.
812.
zwart 2731, wit 36:27,
27, zwart 1319, wit 24:13,
3024 kan niet
zwart 21 32, wit
zwart 9 47.
Zwart: 2631.
Wit: 4339??
Dat is de groote fout, Wit had hier als v
schijf kunnen winnen: Wit 2520, zwart
frauduleuze inkoopen, waarin Mark Violier hem ter
zijde staat, waarvan Mark Violier op schandelijke
wijze profiteert, daarin bijgestaan door Maurits van
Keulen, met wien hij om zijn, gewikstheid ten
deele den buit deelt, terwijl Van Dam voor het ge
recht gedaagd wordt. De rechter-eommissaris, Mr. Von
der Schuyll, bemoeit er zich toee, door in zijn kwali
teit als man van het gerecht, persoonlijk 'n onder
zoek in te stellen bij Violier, die zich vrij praat, die
„van, piets weet", die zich „nooit met
knoei-handel zou afgeven", die zelf de ge
kochte kant aan Mevrouw Von der Schuyll verkocht
was als „Rosalie", zuster van Mark, tante van Esther,
onverbeterlijk. Mari van Warmclo, in zijn créatie van
„Van Dami'den later veroordeelden koopman, meester-
lijk. Ko Arnoldi, als rechter-commissaris, zich volko-
men van zijn rol bewust, evenals Marie Ilollrop,
die in haar delicaat beweeg hier en daar aan haar
gevierde moeden doet denken als „Esther". Co
Balfcorl a's „Rudolf van Es' en Jan Musch als
„Maurits van Keulen', speelden prachtig, ft 11
vooral de laatste mag weten, dat zijn tragische rol
door hel publiek goed verstaan werd.
Er ontbreekt aan dil stuk.... niets, zooals er aan
de vertolking niets ontbreekt.
Niels?!
Niels!!! liet is 'n volmaakt tooneelstuk en 'n
volmaakte vertolkingDe menschen hebben ont
roerd den schouwburg verlaten, en.... Maar het was
'n leugen 'n afschuwelijke leugen, die ons daar
zoo aandoenlijk vertoond werd, alleen door dil cénc
gegeven, dat men de rol der kwaadwilligheid, der boos
heid, de rol van den haat, op de schouders van uit
sluitend Joden heeft geladen..
O, het is zeer wel mogelijk, dat het familie-drama
te Rotterdam waaraan dit stuk, zoo men zegt, zijn
oorsprong dankt zich in werkelijkheid zoo en on
der die omstandigheden en door zulke personen is 1
afgespeeld;; maar dit geeft geen enkel schrijver of ver
teller het recht 'n stuk de wereld in te zenden, dat
door tal van toeschouwers en lezers zal beschouwd
worden als '11 publieke en zeker ook wel „ware"
en „gerechte" aanklacht legen 'n groep van bur
gers, die evenals elke andere haar helden en heldinnen,
haar groote mannenhaar voortreffelijk© karakters kan
aanwijzen. Dit geeft aan Sehürmann niet 't recht, om
'n stempel van slechtheid te drukken op 'n heelen volks
stam. waarvan de statistiek bewijst, dat zij' 'n aanzien
lijk procent misdadigers minder telt dan de christen
heid. die geen enkele gelegenheid laat voorbijgaan, om
haar te beschimpen.
En dit doet Sehürmann in het sluk genaamd„De
Violiers". F.n doe l hij 't al niet, en rnieent hij mis
schien al niet, dat men 't zóó verstaan zal, toch zal
't door de meerderheid der toeschouwers zóó verstaan,
worden, 't I s zeer slecht 'n leugen zóó te zeg
gen, dat zij waarheid lijkt, vooral wanneer zulk
'n leugen den goeden naam van anderen in opspraak
en verdenking kan brengen. En dat doet dit stuk. Tot
heeft voor 80 eenten de el de kant, waarvoor hu lranen jk spe, 1elliens
aan \an Dam 6a eenten betaald had ..En Mevrouw ,rachl dcl, Jood als zoodani5 Weg le denken, om aU«n
vond de kant duur! Rosalie gesproken Do oude d„„ mcllsch. over ,e houden en 't is mij bijna niet
I1® «\b«„7- wordt Bevraagd te getuigen g,lukt.- Hoe is 't dan anderen vergaan, die enkel maar
alle aoo niet ,.d w a a achtige waarheid, jjoord,.n zago,, en aannamen? Ik wil de woorden, de
is waarop Zjj antwoorat: „Zeg aan meneer, loelijk-schcnSh,- woorden, mol herhalen, die ik in'den
d a t r k w a t h a r d h o o r e n d b e n wat r,j liegt [corrid!>r „en bezoeker legen anderen hooide zo-en,
rolist ee'aj*', „7 h7rt ,77' "eet dat haar zoon zwendel 't wanen woorden van stomme onnadenkendheid,
14- 34 |pIeeE? €n 2" «WH ten beter weten in te praten scheren over één kam" van farizeesehe uitsluiting
li; haar jongen", die ZOO-n meelh- m verheerlilline w. el een Moed en
wit 43 39. zwart 34: 32, wit 28:19! Nu wit düjdend hart heeft en zich voor ander...
en 43-39 speelde, ant- j 0 p f f e r X"Ais de rechter-oommissaria weg Is. m ,j,ond van ohrislcn omdat hij welen moest
echter over het hoofd
woordde
Zwa,rt:
ij" en ongemotiveerde verheerlijking van eigen bloed en
verguizing van anderen, woorden, die allerminst passen
Wit: 15
4
36
4.
22.
27.
4io b,f7 famlUe ,?dnk- dat .zoo alt m" van .n hem door -n Jood, lecrd -di hem ver.
13_,g j zUn. en door er zijn vrouw in te betrekken den rech- „iedt a c h get„igonIrte spreken t e-
ter-commissaris feitelgk schaakmat gezet hebben, g e n z ii n n a a s t e."
21 34! I 7.L„ ,a R ?!nems e b a,u r e.n! En dit doet Scharmann opziettelijk of niei-op-
39 en 1111 wint zwart de schijf door 29 1 an 'f wordt veroordeeld toe zes maan- zcftelijk in zijn hocic s'ukcn de slappelingen, de
en nU Wmt ZWar "e MBgevangenisstraf, wat blikbaar alleen op Rosalie 0„n„,„i.kcnde„, de hersciloozen, do scMmpffngoi. die
De heer Noome behandeltte deze parüj verder co.- "JJ SSsttXÏ «TSn in deze tragedie zijn 'sf 3'S "j be5Chim'
rec^ en won, tenslotte. sang. j„„ge Maurits van Keulen is innig verliefd „j, is s!uk dat „pboUwt, maar vernielt, omdat
E7er' ts "e3" lot waarheid verfrommelde leugen is. Do .lood
cent bruidschat". Er, wordt telkens door don. fc, da„ wij be;oI." d;[ bewijsl dc
a rnnfp nA o-mnrm/Minor vnn Jo-
In, omierstaan;den stand deed de heer N. de Vries
Gzn. te Hengelo (O.) een aardigen, damzet. Wit, had
3631 opgespeeld om zwart tot den fout#et 2'
te verlokken, hetgeen geschiedde.
Zwart.
it had U u uemei.5 aoor ueu. fe sIechk.r dan wij Jnflar be;er. dit bewijst
1—27 777 7 f® ,ta"te- de grootmoedor van sla(islic]. Wa, hi„ yioliters" door slechte .1
hot meisje over n verloving gesproken t Moet den tW[J <blt doe„ slecf
toch eens gebeuren en er valt niets op rW» rte-klcm heiden Dit do
m
W
mm.
m
Mm
lm
w
m
9Ê
mm
w
t'
m
Wh
Maurits t,e zeggen." Maar Esther ontwijkt het
praten erover, zooals zij Maurits ontwijkt, „I ltien
hem piet genoeg, vader."
ROSALIE: Zij kent 'm niet genoeg! Ze
kent 'm pa,s tien jaar!
ESTHER: Nu ja, maar om je met iema n d
te verloven, moet je hem toch ook ]ief-
h eb ben.
DE OUDE REBECCA: Och wat! Liefhebben
Hij het centen en is goed' voor den han
del. Dat is 't voornaamste!
Esther krijgt meer en meer 'n afkeer van den jon
gen Van Keulen, vooral omdat hij zoo „s 1 i m". zoo
„b ij de h a n d" is, overal nog" 'n extra voordeeltje
uit te halen weet, wat Violier twiens rechterhand
ii» in oie mei ie pas Komi en aen verKonaujer ervan aneen
XniTlrviB 7.'n. bekrompen of CKnd* memsch.
christenen te.c,nn Joden en Christenen beiden. Dit doen
zij. omdat zij Slechte mcnsch'en, niet omdat
zij', ,Jood" of „Christen" zijn.
Maa1" do massa, de onnadenkende massa, die zelf
(e veel op haar kerfstok heefl, om 't ooit in al zijn
omvang! te durven biechten, prat cp haar doopsel,
prat cp haar godsdienst, welke Ier onzaliger ure tol
staatsgodsdienst werd verheven, gaat naar huis in de
overtuiging, dat ..Jood" en „schurk" synoniemen zijn.
woorden van gelijke beleckenis.
En dat liegt Sehürmann, al was hij Iwintïgmaa! 'n
goed tooneelsohrijver en al voas hij twinligmaal 'n
christen. Dat lieg? hij, zooals T leugen zou ?.ijn, om
te gaan vertellen, dat alle christenen braaf of alle
christenen slecht zouden zijn. Dit is 'n generalisatie,
die niet te pas komt en den verkondiger ervan alleen
afstand, die van lieverlede tusschen vader ,en doch
ter ontstaat, wordt door dit verschil van gevoelen
en inzicht steeds grooter.
Dit stuk heeft dezelfde fout als „Fijne Beschuiten'
van Justus van Maurik, die scheen Ie denken, dat er
Bovendien heeft Esther 'n groote genegenheid «nder dc orthodoxen en kerkelijk® geen waarachtig
die zij zelf liefde weetopgevat voor Rudolf van Es, ep.rI'-.l^e.. niensohen waien
Maar die zijn er overal, onder alle godsdiensten,
Wit.
N. de Vries Gz.
'n concurrent van haar vader, die vlak tesrenover de - u 1 i
-tts-h t,lltr onder alle stemmen en alle secten; ne! zoo goed als
S.S al!!r-?.n717ï7.ta schurken. Als dc literatuur der Joden enns algemeen
ooit kon gebeuren,. Want ten eerste is Van
Stafldl zwa,nt, 18 schijven op: 2, 3, 6 tot 9, 12t;ot christen, ten tweede heeft zijn vader den grootvader
22 en 25. van Violier eens bijna in de gevangenis gebracht, toen,
Stand wit, 18 schijven op: 26, 28, 30, 31, 33, 34, deze hem 'n schilderstukje had verkocht voor „echt",
o o oo dft a o f,,i dn - .-n,
35, 38, 39, 40, 42 tjuil, 49.
Oplossing;
42—37.
37—31.
2621.
28 17.
3024 en 34
Zwart: 2127-
27 36.
36 27.
17 26.
21.
en, daarvan 'n schriftelijke verklaring had gegeven,
terwijl hij wist, dat 't „niet-eeht" was; en ten der-
„ïlezen zal worden, dan zullen "misschien de oogen
open gaain en zal men vcmtomd staan van de vele
wreedheden en schurkerijen, die men hen heef! aan
gedaan. Ofschoon, die weet men nu reeds, die heeft
man kunnen lezen en kan men nog dagelijks, lezen
1.
OUl
CCCXXXIIJ.
„DE \10LIERS".
"N TRAGI-KOMEDIE VAN W.
SCHÜRMANN.
God heeft uit éenen bloede het gansclie geslacht
der menschen gemaakt.
Handelingen, XVH 20. Panlus.
"A" "Alt JU IJ tt "Ol, UOHi L „liriSH-kJkrlJ. I. VV tl a, en llliU UBI- -li -vr 4 Tl 1 1 1 I
de gaan de zaken van Van Es aoo hard achteruit m db Ootirantcn. Moir do Joden sjn m,<ie mtnderlirirl
als paarden ae trekken kunnen. 7 4«rotW is I hen vc-iltg
Het uit dit laatste gevolgde geldgebrek doet hem scholden zooals n troop groote longens wel n klei
vallen in handen van Mark Violier, die voor d-n goj' r!en aandurven cn aankunnen. IJrilr is g-mecn, pioer-
den zoon van zijn grootvaders vijand, den „stom- zooals misbruik van elke Slluaie ganeen
men" koopman geen genade kent. De ongelukkige ls-Ir
toestand van Van Es wordt, evenals hijzelf, door ,.De Aioliers had o klassiek sul;
Violier geëxploiteerd. En als Van Es eindelijk aan kunnen «m. «I» hel Joodsdir eiemen er uil selaten
Violier komt mededeelen, dat aijn faillissement is a,a Schiirmonn hol had laten spelen onder men-
aangevraagd, is Esther ajleen thuis, wat haar niet s, °2';v3n wie misn niet wist, of zij Joodsch of I-nlhersch
belet hem te ontvangen. Er ontspint zich tusschen "f Ch-asteiitk-Gereforineerd of Remonslranlseh of
".oomscli of wal and waren. Of geloaft V< niet,
dal er onder die n 11 p n ..ramschers" zijn? Nu. dan
deze twee jonge menschen, die denzelfden aanleg
en denzelfden levenskijk hebbën, 'n zeer delicaat ge- -
sprek, waarvan het einde is, dat Esther aan Rudolf mr'> niaa - eens b'j mij Komen, dan zal ik hem
van Es vertelt, dat zij verliefd cp hem is. Esthers Ande'S inlichten on hem namen en adressen noc-
liefde wordt beantwoord. men. dm «-jou van alle joodsch zijn. maar die zich
Hel vierde en laatste bedriil is de ontknoopte- on alh-l-.-i sluwe wiize meesier ermaakt hekken van
alles. Dc Yiolie.-s zijn m de zaak van Van Es die "W" «W cn van mint eo:li|k bezit: en ik zn hem dil
nu do hunne is. Mark paradeert als «.-ooi inan tiio nnlhon'ieke stukke,i Jiemizen En dil deden du-
van do gelegenheden gebruik w.sl le 'maken, die uil Roomsehen. die Protestanten, omdat
•>l!cs zijn slaatje wist le slaan. Hij schettert onophoude-I 200 n, ,s,! m,m e n,r- ;i'^ ..die anno-
Van Ks. die nu. zoo- jon heblve- I g-zegd „maar n oo, I k w tead
aïs hij hoort naar Amerika zal «aan, die „eerlijk' kicdeicen vertrouwt 011 der-
-•bteven is, die „eerlijk" blijven wou, en al 'zijn 1 -:llJke KVot<MV m? ^!Takk.c'"? S'-cxploüeewl
crediteuren „betalen wilde". „Stommelinfl kon w-orden. Er zijn onder die met-Joden percent^-
Wat?! Zijn wij mtnemender? Gansclielijk niet! Wij di© hij is!" Mar" ■- 7' rew-nw» evenveel, zoo 'met meer .Judassen
Hoe durft gij tot uwen broeder zeggen: „Laat toe,
dat ik den splinter uit uw oog uit,doe," terwijl er 'n lijk over dien „stommen
balk is in uw eigen, oog?
Mattheus ^TI 4. Jezns.
hebben beschuldigd Joden cn Grieken, dat zij allen
in zonde leven. Maai' onder ons is er niemand
rechtvaardig; ook niet éen.
Romeinen III 9 en 10. Panlus.
Verwonder u dus niet, da,t ik tot. u gezegd heb:
Gij; moefc wederom geboren, worden.
Johanpes ET '7. Jezus.
Van de week hebben wij „De Violi,ers'" gezien,, de
di© hij is!" Maar Mark lacht om die idealen, zooals invoel zoo mei men- Judassen aan on
hij om Van Es zelf lacht. Hij heeft nu alles wat hij "n- m:jn r-velsc-iap snr t kie.
verlang, toklat... lotdal hij hoort, dat zijn dochter met 'h- (bn 70'f'k n,:>!. wvzen. om ei
don „b aai kro elier" wil trouwen. Alles wordt be-!".Ta?:en r'!f„er",'s -,T^C^ Jocalsch of n
r: wil ze evenvee!, zoo niet meer ...Judassen" dan onder
kiezen
mis-
uv.il w 11 IV v V. v- v 1 v., 1 „11 11UIJIII.II. ailVO \V4fl\ll JJC- - 1
proofd om Esther van dit moodlo!t:g.» p'.an af te brengen; isd,;Cn V a"<lor;- dal !11" 1mindc!' fonvenperen zou?
maar zand-.-r succes. Zij wordt rils 't ware bewaakt;; '•T"ar :,lha" vraf?ïn nftar karakter.
(ante Rosalie doet haar o-ver aan haar vader, heftige
looneelm ©h tranen wisselen elkaar af. totdat Van Of ik dan zoo'ju Jodenvriend, ben? Niet meer o?
Dain. de gevonniste, binnen valt en Violier in tegen- minder dan van ccnigu andere menschen groep. Wal
woord igheid van zijn dochter met verwijten overlaadt. er soms onaangenaams te ei voren is in hun gezelschap,
T11 zijn Wanhoop vergeet Violier zijn taak von bewaking, ss te ervaren in ieder ander. Maar het schijnt 'n soort
tragi-komedie in vier bedrijven van Willem Schar- zendt zijn dochlcr "de kamer uit, van welke gelegen-' van christelijke -deugd te zijn het van 'n Jood zwaarder
mann, gespeeld door het gezelschap yan Willem Ro- hedd Esther op hare beurt gebruik maakt, en zich in 't gewicht Ie laten vallen cn er mei meer nadruk
Het was in den laten namiddag van den lGon Sep
tember van het jaar 1787, dat e n jongt*» van om
streeks 16 jaar, als zaten hem duizend duivels op
hel lijf, het stadje Vim n binnanho'.ik*. I wens, hij
was niet do oaniga, die niet op zijn g.*:n waszoo
i! het stadje anders was, zo.» duik wis 'irt er nu.
Als w-are het een groote volksverhuizing, zoo zag men
overal de burgers aan het opladen van velerlei dingen
van waarde, terwijl anderen reeds de poort uittrokken
aan gene zijde der stad, aan den Lekdijk, met het
doel de pont over te komen en naar Utrecht te ge
raken. Niet weinig werd de verwarring vergroot, door
dat de Jongen onder het geroep van: de Pruisen
komen! de Pruisen! de Pruisen! het stadje door
holde en zelfs de weinige lieden, dl© misschien niets
te verliezen hadden en daarom bedaard bleven, hun
kalmte deed verliezen.'
Het leed geen twijfel, de Pruisen, die sedert gis
teren meester waren aan deze zijde van Gorkum, en
Leerdam, Kuilenburg en de omliggende dorpen bezet
hielden, en die tot dusverre door middel van verhak-
kingen in de Cello en andere wegen In den polder
Antena waren tegengehouden, rukten op Vianen aan.
Voortdurend werd dicht in den omtrek gevochten;-
bij het Pannenhuis, een boerenwoning op den hoek
van de Antenasche kade en den Celieweg, was men
dien morgen geducht slaags geweest met de Pruisi
sche cavallerie, welke van Heikop, Zijderveld en
Hagestein aanrukte en de onzen, die daar stonden on
der bevel o.a.. van den Burger-Kapitein Daendels,
in den namiddag noodzaakten hun positie te verlaten
e.n op Vianen terug te trekken. Het was van dit be
richt, hetwelk de jongen in opdracht had kondschap
te doen en zoo snel zijn heenen hem konden dragen,
doorliep hij het stadje, om voor een der grootste en
voornaamste huizen stil te houden, Had zijn lastgever
reeds eerder in den loop van den dag zijn familie
gewaarschuwd? Het scheen, zoo, want de tijding die
hij bracht scheen bekend en de maatregelen waren
reeds genomen: de vrouwelijke huisgenooten waren
reeds de Lek over en op weg naar Arasterdam.
Wie waren die lastgever en diens familie? Die
lastgever was niemand minder dan de 19-jarige Mau
rits Cor-nelis van Hall, de latere Procureur- der Ge
meente Amsterdam, zoop van den notaris, schout en
substituut-drossaard van Vianen, die zijn familie be
reids waarschuwde en boodschapte, zelve bin,nen eeni-
ge oogenblikken tot het vertrek uit Vianen aanwezig
te zullen zijn. Wel had de familie van Hall reden
om te vluchten voor de Pruisen: evenals de meeste
overheidspersonen van dien tijd waren zij heftige Pa
triotten en weinig waren zij genegen des broeders
troepen van. Prinses Wilhelmina, die hier de glorie
van het Stadhouderschap kwamen herstellen, in hun
stedeke en in hun huizen te ontvangen, om hun
partijschap met veel overlast, ja mogelijk met den
dood of verbanning "te bekoopen. Liever nog de vlucht
genomen, tenminste, wanneer zulks gebiedend was.
Want den geheelen dag en reeds den dag te voren
was de jonge Van Hall, de student met vacantiethuis,
in actie geweest; op de meest bedreigde punten wfs
hij te vinden, totdat 's anderen daags het wijken ge
biedeed was.
Toen het zoover gekomen was. stond hij met eau
burger van Vianen op post aan de afgebroken brug
aan deze zijde der kade, die Boeikop van Bolgarije
(een buurtschap van Vianen) scheidt, terwijl hij van
de andere zijde dier kade door de Pruisische ruiterij
uit karabijnen en pistolen werd beschoten. Aan wijkc-n
had hij wel gedacht, maar wetende, dat hij zulks doen
de zonder nader bevel, de straffe des doods waardig
zou zijn, had hij stand gehouden, totdat, hij dooi*
een ruiter van Van Tuyl het mondelinge bevel ont
ving op het Pannenhuis terug te trekken en vandaar
uit had hij tijding kunnen zenden naar zijn verwan- -
ten. Was zijn positie bij de afgebroken brug hache
lijk geweest, op het Pannenhuis verkeerde men in
'11 radeloozen toestand. De bevelvoerende officier dier
afdeeling, door zijn soldaten van het bevel ontheven
zijnde, werd zulks opgedragen aan Daendels, die
terstond den kleinen troep een vierkant liet vormen
en de slooten en wateringen deed overtrekken, aan
gezien de wegen ontoegankelijk gemaakt waren. Zc-o
kwam het, dat het legertje eerst laat in den namid
dag Vianen binnen rukte. Ten huize van onzen be d
was men na het ontvangen van de jobstijdingen m~t
verdubbelden spoed voortgegaan met het nemen va n
maatregelen voor het overhaast vertrek en fluks wer
den nog door hem geholpen de laatste kostbaarheden
en papieren op een boerenwagen geladen. Op dezen
plaatste hij zich met zijn vader en broeder van twee
geladen schuttersgeweren en een donderbus voorzien,
met het oogmerk om over de Lek te ontkomen.
Inmiddels, terwijl zij de pont aan de Lebzijde uit
raakten, trokken de Pruisen aan het andere uiteinde
der hoofdstraat het stadje binnen; spoed was dus
gewenscht.
Maar nog waren zij de Lek niet over. Aan de pont
schuit gekomen, vod,den zij deze door den militairen
commandant voor zich en zijn manschappen gerequi-
reerd, terwijl deze gestrengelijb had verboden iemand
anders over te zetten. De veerman echter, d?e aan aen
ouden heer VaD, Hall zeer veel verplichting had. wei
gerde pertinent zijn dienst, zoo hij zijn weldoener
niet gelijktijdig over mocht zetten en zoo geraaltto
met meer geluk dan wijsheid de boerenwagen met
leven,sg6vaar van allen, die zich op do overladen port
bevonden, aan de_ overzijde. Terwijl zij zich op de
overvaart bevonden, zagen zij de Pruisische ruiterij
langs den Hagesteinschen h00gen dijk komen aan
rennen, die, toen zij zeiven zich na bekwamen speed
op den Noorder Lekdijk bevonden, reeds op den Zui
delijken oever der rivier hadden postgevat. Gered!
klonk het uit aller monden. Gelukkig aan de Pruisen
ontkomen! Nu op Amsterdam aan!
C. P. BREED.
Tan dit cn van dat.
IX IiRlTSCH-INDIc.
Indic is 'r* land, waar zich de flora tol 'n buiten
gewoner. rijkdom van vormen cnsoorten ontwikkeld
heeft. Het zachte klimaat met de milde besproeiing
maken dit gedeelte der aarde in den werkeÜiken zin
tot ecu Paradijs. Onder den incest bekoorlijken en
snelst voorbijgaanden levensvorm^ schittert aldus do
na'uur in Indië door 'n buitengewone weelde van
kleuren De bewoner van di' land stelt da:i ook den
regen, die de na'.uur hen biedt, op hoogen prijs. In
;o.-<Ie g.'zinnen, zoowel bij de Hindoes als bij de
Engelsohen, houdt men er 'n tuinier op na, wiens
i eenigc taak 't is, de vazen, die de verschillende vertrek
ken sieren, telkens met versche bloemen te vullen.
Het is niet noodig, dat hij ze' kweekt; voor enkel©
centen zijn ze bij handenvol te koop.
j Wie '11 tuin bezit, ecu voorrecht, dat de mceslm*
I der welvarende bewoners genieten, heeft overvloed van
malva's, myrten, pelunia's, groote roede en oranje
1 leliën, anjelieren, granaten, enz. Varens van meer dan
I twintig voel hoogte, pisang; en reusachtige vijgen boe men
1 vermen den achtergrond. Wild en phanlastisch;
is de plantengroei in IncLië, ongerept zijn er de vormen^
die noch door menschenhand, noch door de natuur
in hunne vrije ontwikkeling beporkt zijn geworden.
