Ven allerlei uit de Men-
schelifke samenleving.
Bij da vorige Kamerverkiezing in 10tt werien in
Amsterdam uitgebracht 279.076 «temmen,, bij de Ka
merverkiezing van 1925, 906.473 geldige «temmen. geldige «temmen,
Kamen-ark. Kamervsrk*
Bij de verlas verkiezing, in 1922. wtrdlen In d«n
kieskring Drenthe uitgebracht 60,623, thans 84,031
1923
1925
12.575
80.878
18.090
16593
20.973
22.228
18206
18.279
18.731
23.066
83.739
113.505
22.061
13,997
T,770
2,311
2.191
4.167
1.132
855
1.651
918
Vrijheidsbond
RJK. Staatspartij
Anti-Rev. Partij
Chr.-Hist. Unie
Vrijz.-Dem. R.
S.D.A.P.
Comm. Partij
Chr. Dem. Partijl
(nu Chr. Dem. Ped.)
Herv. Ger. Staatspartij
Chr. Soc. Partij
(nu Prot. Volkspartij1)
Socialist Partij
LIMBURG.
[Bij de vorige verkiezing, in 1922, werden in den
kieskring Limburg uitgebracht 170.183 «temmen,
thans 179.465.
Kamerverk. Kamerverk.
1922 1925
Vrijheidsbond 1.524 2.083
RLK Staatspartij 139.450 141.835
Anti-Rev. Partij» 879 861
Chr. Hist. Unie 1.570 1.296
Vrijz. Dem. Bond 1.563 2.010
SDA.P. 16.759 23.263
Comm. Partij 1.612 497
Lijst-Arts
(thans R.-K. Volkspartij) 153 3.542
Verd'er verkregen' thans: Landbouwerspartij 1154,
Bezuinigingspartij 622, Herv. Geref. Staatspartij 133,
Chr. Dem. Federatie 377, Prot Volkspartij 158, Plat
telandersbond' (Braat) 387, Démocr. Partij 579, Ver
bond van actualisten 96, Rev. Arb. Comité 220, Vaderl
Verbond 242, Staatk. Geref. Partij 110.
ZEELAND*
/Bij de vorige verkiezing, in 1922, werden In den
kieskring Zeeland uitgebracht 106.911, thans 105.722
geldige stemmen.
Kamerverk. Kamerverk.
Kamerverk. Kamerverk.
1922 1926
Vrijheidsbond 6384 9104
R. K. Staatsp. 3664 4210
Anti Rev. Partij 15071 16170
Chr. Hist Unie 10538 10236
Vrijs. Dem. Bond 9417 6912
S. D. A. P. 24547 19245
Comm. Partij 363 661
Chr. Dem. P. (Chr. Dem. F ad.) 810 628
Chr. Soc. P. (nu Prot Volkap.) 450 526
Verder verkregen thans Ned Middenatandap. 760,
Herv. Ger. Staatsp. 152, Rev. Arb. Com. 198, Platte
landersb. (de Boer) 5338, Plattelandersb. (Braat)
6181, Dem. P. 529, Grondp. 110, Nation. P. 48, R. K.
Volksp. 144, Vadert Verb, 172. en Staatk. Ger. P.
246-stemmen.
DORDRECHT.
Bij de vorige verkiezing, in 1922, werden in den
kieskring Dordrecht uitgebracht 198.851, thans
202.933 stemmen.
Vrijheidsbond
R.-K. Staatspartij
Anti-Rev. Partij1
Chr.-Historische Unie
Vrijz.-Dem. Bond
S.DA.P.
'Comm. Partij
Staatk. Geref. Partij
Herv. Geref. Staatspartij
Verder verkregen thans: Nederl. Middenstandspartij
905, Bezuinigingspartij 289, Christ. Dem. Federatie
575, Prot. Volkspartij 334, Soc. Partij 457, Plattelan
dersbond (De Boer) 566, Plattelandersbond (Braat)
7418, Dem. Partij 572, Grondpartij 100,1 Nationale
Partiji 74, Verbond van Actualisten 128, Rev. Arb.
Comité 243, R.K. Volkspartij 506, Vaderl. Verb. 737.
1922
1925
23.322
22.118
27.133
26.185
51.649
15.912
81.986
28582
1.072
6.491
85278
11.601
1527
1204
6.755
16,1©
2.011
1.361
Vrijheidsbond
R.-K. Staatspartij.
Anti-Rev. Partij
Chr.-Bist. Unie
(VrijZb-Dem. Bond
SJDA.P.
Comm. Partij'
Staatk. Geref. Partij
1922
15.671
19.562
21.150
16.067
5.873
9.583
517
6.563
1925
12.084
18.718
20.390
•16.390
7.493
12.180
338
8.946
1022
1925
21.761
27.126
85.151
31.138
83518
27596
17.607
13.499
5540
9.805
69.705
83.068
6.325
8.682
1.622
1.113
1,066
2.985
2.631
4.697
69'
660
De andere partijen verkregen thans: Vrijdenkers
429, Bezuinigingsp. 1530, Herv. Gen. Staatsp. 466, Chr.
Dem. Fed. 609, Prot. Volksp. 264, Soc. Partij 706,
Plattel, (de Bper) 1641, Plattel. (Braat) 1752, Dem P.
348, Actualisten 106, Rev. Arb. Com.130, RK Volksp.
523 en Vad. Verbond 682 st.
ROTTERDAM:
Bij de vorige Kame?verkiezing in1 1922 werden' in
Rotterdam uitgebracht 207.313, bij de Kamerverkia-
rinig van 1925 218.514 geldige stemmen.
Kamerverk. Kamerverk.
Vrijheidsbond
R.-K. Staatspartij
Anti-Rev. P.
Chr.-IIist. Unie
Vrijz.-Dem Bond
S. D. A. P.
Coramun. Party
Staatk. Ger. Party
Herv. Ger. Staatsp.
Rapaljepartij
OVERIJSSEL.
Bij de vorige verkiezing, in 1922, werden in den
kieskring Overijssel uitgebracht 192A76, thans
204.056 stemmen*
Kamerverk. Kamerverk.
Vrijheidsbond
R.-K. Staatspartij
Anti-Rev. Partij
Chr.-Hist. Unie
Vrijz. Dem. Bond
S. D. A. P.
Comm. Party
Staatk. Geref. P.
Herv. Geref. Staatsp.
Chr. Soc. Partij 1922, Prot.
Volksp. 1925
Chr. Dem Partij 1Ö22 Chr.
Dem. Fed. 1925
Socialist. P.
Verder-werden thans uitgebracht op d® Midden-
standspartij 607, Vrijdenkers 225, Plattelandersbond
(de Boer), 1624, Plattelandersbond (Braat), 3890,
Democr. Partij 366, R.-K. Volksparty 3896, Vadert.
Verbond! 821.
TILBURG.
Kamerverk. Kamerverk.
Bij de vorige verkiezing, in 1922, werden in den
kieskring Haarlem uitgebracht 135388, thans
148.846 «temmen.
Vrijheidsbond
R. K. Staatsparty
Anti Rev. Partij
Chr. Hist. Unie
Vrijz. Dem. Bond
S. D. A. P.
Comm. Partij
Staatk. Geref. Partij
Herv. Geref. Staatsp.
Chr. Dem. Partij 1922,
Chr. Dem Fed. 1925
Lijst Arts (nu R.K. Volksp.)
Verder verkregen thans Rerv. Arb. Com. 933,, Ned.
Mid'denstandsp. 1499, Bezuinigingsp. 270, Prot Volksp
864, Social. P. 284, Plattelandersb. (de Boer) 455,
Plattelandersb. (Braat) 797, Democr. P. 544, Nationale
P. 42, Verbond v. Actualisten' 156, en Vaderl. Var-
bond 569 stemmen,
UTRECHT.
Bij de vorige verkiezing, in 1922, werden in den
kieskring Utrecht uitgebracht 153.066, thans 162.201
stemmen, waarvan op:
1922
1925
13.399
16.02»
37.945
39.175
15.281
15.925
19.811
18.451
6.244
10.241
27.213
35.129
1.690
1,818
381
1,609
383
812
1,357
1,222
73
1.724
Vrijheidsbond
JU-K. Staatsparty
Anti-Rev. Party
Chr.-Hiat. Unie
Vrijz.-Dem. Bond
S.DA.P.
Staatk. Geref, Party
LIJet Aria
(nu R.-K. Volksp.)
Chr.-Soc. Party 1923,
Prot. Volkap. 1925
Verder verkregen thans de Vrijdenker» 379, Be
zuinigingsp. 160, Herv Geref. Staatspartij 403, Chr.
Dem. FecL 218, Plattelandersb. (Do Boer) 483, Platte
landersb. (Braat) 3183, Dem. Party 511, Nationale P.
47, Verbond Premievrij Staatspensioen 134, en Vaderl.
Verbond 345 stemmen.
192S
1928
19:785
14.831
74255
72.674
14.243
12.861
11.390
12.108
4.647
7278
19.025
21533
1.718
8.067
90
8261
8.570
8.414
Reclames.
Huidkwalen zijn dikwijls zeer hardndkklg, doch
moeten steeds zwichten voor de antLseptische en ge
nezende eigenschappen van Foster's Zalf. Inden-
daad een probaat geneesmiddel. Per tube f 1.—,
Vrijheidsbond
IR.K. Staatsparty
Anti-Rev. Party
Chr-HIst. Uni
Vrijz>-Dem- Blond
S.D.A.P.
Comm. Party
Staatk. Geref. P.
•Herv. GerefJStaatsp.
R.-K. Volkspartij
1922
12269
41.699
80.692
22.230
5.196
28.703
887
1.940
813
1925
12.231
38.722
F7.S89
«0573
8.353
34.673
553
6.523
1.594
4.057
1922
1925
14.784
14.273
49.678
48506
28.857
27.449
29.489
29.768
10,040
13,445
88.500
45.0B7
3.109
2.946
1.604
4.342
973
2.033
1.774
1.884
868
643
2.814
2.401
Vrijheidsbond
R.-K. Staatsparty
Anti-Rev. Partiji
Chr. Hist. Unie
Vrijz.-Dem. Bondl
S. D. A P.
1922
3.543
.100.483
3.533
5.979
1517
8.878
Lijst Arts (nu R-X Volkgp.) 14.129
1925
8.804
115.497
3.500
5570
2.014
12.100
9.973
FRIESLAND»
Bij de vorige verkiezing, in 1822, wenden in den
kieskring Friesland uitgebracht 176.145, thans
180.689 sternen*
Kamerverk. Kamerverk.
Vrijheidsbond
R. K. Staatsparty
Anti Rev. Partij
Chr. Hist. Unie
Vrijz. Dem. Bond
S. D. A. P.
Com,m Party
Chr. Soc. Partij 1922,
Prot. Volkspartij
Herv. Ger. Staatsp.
Verder verkregen thans nog de Ned- Middenstahdap.
404, Bezuinigingsp. 141, Rev. Arb. Com. 121, Chr.-
Dem. Fed. 685, Soc. Partij 1092, Sportparty 790, Plat
telandersb. (de Boer) 1818, Plattelandersb. (Braat)
5228, Democr. Party 313, Grondp. 988,, Nationale P.
60, Verb. v. Actualisten 98, R. K Volkflp. 978,
Vadert. Verb. 684 en Staatk. Gerei. P 775 «temmen.
GRONINGEN.
Bij de vorige verkiezing in 1922, werden in den
kieskring Groningen uitgebracht 156.867, than»
163224 stemmen.
Kamerverk. Kamerverk.
1922
1925
18564
13.984
11.991
11529
40.780
41.167
33.030
32.788
8.337
12.714
43.538
50.187
1.035
1318
8.418
1.74T
©1
1.297
Vrijheidsbond
R.K. Staatsparty
Anti-jRev. Party
Chr. Hist. Unie
Vrijz. Dem. Bond
S. D. A. P.
Comm. Party
1922
14.053
8.206
84.104
15.243
14.709
45.355
6A20
1925
13.488
8.215
85.260
15.789
18.916
63214
4.185
Verdero uitslagen van thans: Nederl. Middenstands-
party 510, Bezuinigingsparty 128, Herv. Geref. Staats
party 1448, Rev. Arb. Comité 199, Chr. Dem. Federatie
530, Prot. Volkspartij 295, Soc. Partij 674, Sportparty
363, Plattelandersbond. (De Boer) 2967, Plattelander*,
bond (Braat) 4675. Dem. Partij 1076, Grondpartij 150,
Nationale Party 63, Verbond van actualisten 100,
R.K. Volksparty 299, Vaderiandach Verbond 880,
Staatk. Geref. Partij 292.
Verder verkregen thans van de andere partijen:
Rev. Arb. Com. 462, Vrijdenker» 163, Ned. Midden-
standsp. 1785, Bezuinigingsp. 108, Chr. Dem. Fed. 886,
Prot. Volksp. 540, Social. Partij 78, Plattelandersb.
(De Boer) 314, Plattelandersb. (Braat) 1149, Democr.
P. 520, Nation. P. 64, Verb. v. Actualiaten 234, R.-K.
Volkspartij 4057, Vaderl. Verbond 1130 «temmen.
LEIDEN.
BIJ da vorigs verkiermg, in 1922, werden in den
kieskring Leiden uitgeUxraoht 139,298, thans 119.288
stemmen.
1923 1925
Vrijheidsbond 13313 13,930
B. K. Staatspartij 89.102 11.019
Anti Rev. Partij 28,135 21,981
Chr. Hist. Unie 27.568 25,317
Vrijs. Dem. Bond 3,135 5.213
S. D. A. P. 17,097 21,020
Comm.' Partij 1,135 873
Staatk. Geref. Partij 2.694 6297
Herv. Geref. Staatsp. 1.011 2,165
Democr. Partij 998 1,128
Chr. Soc. Partij 959 1,100
(nu Prot Volksp.)
Verder verkregen thans Rev. Arb. Com. 471, Ne&
Mi(ldenstand3p. 838, Bezuinigingsp. 117, Pensioen,
actiep. 111, Chr. Dam. Fed. 385. Socialist. P. 117,
Plattelandersb. (de Boer) 179, Plattelandersb.
('Braat) 2388. Nationale P. 76, Verbond v. Actualisten
114,- R.K. Volkspartij 691, Vaderl. Verbond 610 at.
Hs-KEHTOGENBOSCK.
BIJ d« vorige verklaring, in 1922, werden ln den
kieskring 'a Hertogenboaeh uitgebracht 159.908,
thans 167583 stemmen.
Vrijheidsbond
R.K, Staatspartij
Anti Rev. Partij
Chr. Hist. Unie
Vrtjr. Dem. Bond
S. D. A. P.
Comm. Partij
Staatk. Geref. Party
1923
2.648
180557
6J52
1,109
1275
6,687
609
738
1925
2,623
131.361
8,622
1.658
2.250
•258
211
1,275
1,590
STRIJD TEGEN DE DRUKPERS.
Wanneer men sommigen, die wel een» ten on
rechte conservatief worden geheeten, in den tegen-
woordlgen tijd van de per» hoort gewagen, dan moet
het den oningewljden toehoorder schijnen alsof in
de pers, en bij haar alleen, de oorsprong van alle
onrust en ontevredenheid ia te vinden. Nu valt niet
tegen te spreken, dat sommige extremistische bewe
gingen gemakkelijker tegen te gaan zouden zyn, of
zelfs niet eens tot ontwikkeling zouden komen, wan
neer niet zoo groote vrijheid van drukpers bestond
als in ons land ts allen tijde, althans roods gedu
rende tientallen van ]&r#n, gebruikelijk is geweest.
Maar «tel een», dat men wat in de geschiedenis
altijd mogelijk gebleken is op den afgelegden weg
kon terugkeeren, dan zou de vraag mogen worden
gesteld of niet de nadoelen van belemmering van
vrijheid van pers de voordeelen, die ook slechts tijde
lijk zouden blijken, zouden overtreffen. Men kent het
verhaal van don gTooten Frederik. koning van Prui
sen, dio toen zijn ministers hem voorstelden een
tegen hem gericht plakkaat te doen verscheuren, in
tegendeel gelastte, dat het hooger zou worden ge
hangen, teneinde zijn burgers gelegenheid te ge
ven, het beter te lezen. Het doet denken aan het
verhaal van een Amsterdammer, die bestuurder zijn
de van de een of andere onderneming, welke met
financieels zorgen te kampen had, en wien een pam
flet, ook tegen hem gericht, in de handen werd ge
stopt, dit pamflet eenvoudig teruggaf met de op
merking, dat er in een door hem aangewezen zin
oen kQmma ontbrak, aldus zijn omgeving niet het
genoegen van zijne verontwaardiging schenkend!
Zoowel de Koning als de Amsterdammer waren
verstandige monschen, die begrepen, dat niet» de
menschelijke nieuwsgierigheid meer prikkolt, niets
meer sensatie doet ontstaan, dan het verbieden. Het
moge niet in alle opzichten paodagogisch zijn, maar
men zou soms geneigd zijn om tegenover kinderen
het verbieden na te laten, omdat men er zeker van
kan zijn, dat het verkeerd geoordeelde het spoedigst
een einde zou nemen!
Men zou geneigd zijn te zeggen, dat de strijd tegen
de drukpers minstens oven oud is als do pers zelf
en de boekdrukkunst, waaruit zy is ontsproten. De
„Indische Post" herinnerde onlangs aan oenige aar
dige voorbeelden. Toen Philips II door zijn huweiyk
met Koningin Mary van Engeland in dat land gele
genheid kreeg op te treden tegen al wat kettersch
was, gaf hy den boekverkoopers een gildebrief en
zoo word het gilde der Stationers een corpora
tie, die den dienst der (Inquisitie voor hem verrichte
tegen alle drukwerk. Toch kwam van het buiten
land nog genoeg binnen, dat naar de koninklijke
meentng niet geschikt was en het gevolg was een
kort maar krachtig plakaat: „Ieder die kettersche,
oproerige of verraderlijke boeken aantreft en ze niet
op «taanden voet verbrandt zonder ze aan iemand te
toon en of voor te lezen, wordt ter dood gebracht".
Toch moest de strijd iegen ongewenschte boeken
voortgezet worden, ook onder Elizabeth en de boek
verkoopers behielden hun bevoegdheden, hoewel ze
nu de kettersche boeken in hun stalletjes „stations"
even ijverig uitstalden als zij ze onder Mary ver
brand hadden. Karei I trad nog strenger op, de twin
tig gepatenteerde boekdrukkers in zijn rijk bleven
gehandhaafd en niet meer dan vier lettergieters wer
den toegelaten; voor alle mogelijke onderwerpen wer
den cencors aangewezen, voor theologie, philosophie
en poëzie, niemand minder dan de Aartsbisschop
van Canterbury. Van elk boek moesten twee
exemplaren bewaard worden om veranderingen te
kunnen opmerken en vooral te kunnen straffen.
!En wat was het gevolg?! Engeland werd over
stroomd met pamfletten vol aanvallen van Elizar
beths en Kareis politieke en godsdienstige tegen
standers. Overal trof men verplaatsbare persen aan,
welker aantal alleen geëvenaard werd door haar
vruchtbaarheid: en Laud met zijn Sterrekamer. hoe
streng de wetten, tegen de drukpers-vrijheid ook wer
den toegepast, moesten wel inzien dat hun het ge
vaar boven het hoofd groeide. Evenmin als Laud
was Wolsey, de machtige minister van Hendrik VIII,
er in geslaagd. Ook toen, als later ook nog onder
Karei n, hield de regeering de drukpers in de hand,
fiet drukken waa een prerogatief van de kroon, even
goud als het slaan van munten. „Het mysterie van de
drukpers was een bloem van de kroon", heette het
in den stijl dier dagen.
Was de pere in Engeland aanvankelijk onschul
dig geweest alleen geschiedverhalen, preeken, sa
gen en allegorieën werden gedrukt, vrij of onder
hooge bescherming; de eerste drukker Caxton droeg
den titel van Regius Impressor, anderen werkten in
kloosters, al» in de Abdy van Westminster of het
Klooster van Sint Albans al gauw werden boeken
ingevoerd door buitenlandsche drukkers, die zich
niet als hun Engelsche collega'» behoefden te ontzien
in de keuze hunner stof. Toen begon de oorlog tegen
de pers. Kardinaal Wolsey, die abt van Sint Albans
was. begon met daar de pers stop te zetten, een
halve eeuw lang heeft die geen boek uitgegeven. Na
tuurlijk streed de groote minister tevergeefs.
In die dagen werd een voor hem zeer gevaariyk
pamflet verspreid: „Do Smeekbede der Bedelaars".
Alle slechte toestanden in den Staat werden daar op
genoemd en aan hem toegeschreven, speciaal de ar
moede vond haar oorzaak in den rijkdom der Kerk
aan wereldlijke goederen. Op een dag, by een pro
cessie in Westminster, werd Londen met dit g-j-
schrift overstroomd en Wolsey zorgde er voor zich
van alle exemplaren meester te maken, teneinde te
voorkomen dat de koning het onder de oogen zou
krijgen. Anna Boleyn heeft toen twee kooplieden in
«taat gesteld den inhoud aan den koning mede te doe
len, die opmerkte: „I kgeloof. dat Jelui 't uit het
hoofd kent." Na afloop riep de koning uit: „Wan
neer iemand een ouden muur wil afbreken en van
onder af begint, heeft hy kans het bovenste gedeelte
op het hooM te krijgen", een uiting, die haar ver
klaring vindt In den laterenloop der gebeurtenissen,
Wolsey was wel verbaasd, toen hy den koning kwam
iTSAflilllftni" 1/aü am n V, tiKnl
Lijst Arts (nu R.K -Volksp.) 1,1316
Verdere uitslagen van thans: Nederl. Middenstands-
partij 465, Bezuinigingsp ar ty 115, Herv. Ger. Staats
partij 261. Christ. Dem. Federatie 217, Prot. Volks
partij 236, Soc. Partij 131, Plattelandersbond (Braat)
743, Dem. Partij 309, Verbond! van actualisten 07,
Rev. Arb. comité 182, Vaderl. Verbond 540.
ARNHEM.
BdJ de vorige verkiezing, in 1922, werden in den
kieskring Arnhem uitgebracht 163,212, thans
172.821 stemmen.
1922 1925
Vrijheidsbond 22,348 20,344
R.K. Staatsparty 25.488 25.830
Anti Rev. Party 80,021 25.662
Chr. Hist. Unie 32,226 31,630
Vrijz. Dem. Bond 9,226 12590
8. D. A P. 28,824 37,103
Comm. Party 1,600 765
Staatk. Geref. Party 1,091 6220
Herv. Goref. Staatsp. 2475 3,007
Chr. Soc. Party 1922,
Prot. Volkap. 1925 1/581 15©
Verder verkregen thain: Rev. Arb. Cdlaité 644,
Middenatandspartij 468, Bezuinigingsp. 153. Christ. waarschuwen voor een „pestillent kettersch libel
Dem. Federatie 578, Soc. Partij 276, Plattelandersb. dat onder het volk rondging", en deze hem een exem-
(de Boer) 1790, Plattelandersb. (Braat), 2106. Dem. plaar vertoonde. Het boekje werd aan het hof popu-
Party 965, Grondpartij 147, Verbond van actualisten lair en- de schrijver, naar het vasteland gevlucht
190, R.K Volksparty 811, Vaderl. Verbond 1100, 8t. om aan de vervolging van Wolsey te ontkomen, werd
Geref. Partij 5220. I teruggeroepen met een koninklijke vrijgeleide.
NIJMEGEN. Gevaariyker wepd het voor de Regeering, toen de
RU de vorige verkiezing, in 1922. werden in den I nieuwe godsdienst in Engeland zijn intrede deed.
kieskring Nijmegen uitgebracht 153502, thans 157.378 Hendrik VIII was van plan zich van den paus af
«temmen! te scheiden en had een boek laten uitgeven: „Het
wan venrtrtl tusecben de nsgeering van den Koning
en die van de Kerk", dat algemeen „the King's Bookr'
genoemd werd. waarschyniyk heeft Hendrik alleen
eenlge wyzigingen aangebracht in het werk van een
of meer goedgeleerden. Vanzelf dienden toen de
venters van Luthersche boeken vervolgd te wor
den en verschillenden eindigden hun leven op den
brandstapel. Doch de aanvoer van Luthersche lec
tuur ging voort, zoodat de bisschop van Durttan een
verzoek moest richten aan minister Cromwell, om
„in alle havernt steden en andere plaatsen den ver
koop te doen verbieden van een boekje, dat van
uit Newcastle verspreid werd." Hy zal wel gemeend
hébben, dat de verkoop daardoor zou ophouden. Het
tegendeel leerde de bisschop ook op andere wijze. HIJ
wist dat de bijbel van Tindal in Antwerpen godrukt
was en liet daar alle exemplaren opkoopen on ver
branden. Maar de Engelsche koopman, die dit wörkjo
moest opknappen, was ln het geheim een volgeling
van den Engelschem hervormer, die, van hot plan
onderricht, gaarne alle boeken tegen een goeden
prijs afstond en zoo de fondsen in handen kreeg voor
een tweede oplage, waarvoor hem anders het geld
ontbroken had. De bisschop zal toen wel geleerd
hebben, dat het gemakkelijker gaat een auteur te
verbranden dan zyn werken.
Tot zijn nadeel ondervond dat een der bestrijders
van Kardinaal Wolsey de dichter Roy, die het land
moest verlaten en op rijn zwerftocht door Europa
het ongeluk had in handen der Portugeesche inqui
sitie te vallen, die hem op den brandstapel bracht.
Zijn boeken hadden medegewerkt tot den val en de
executie van den kadinaal.
Een tijd, waarin Nederland pamfletten, die het on
geoorloofde naderden,, kon aanschouwen, was wel
in het tydperk, toen de Patriotten en de Prinsge-
zinden aan het einde der achttiende eeuw elkander
bestreden. Wandelstokken hadden in den eigenaar
dig gesneden knop het schaduwbeeld van den Prins
of snuifdoozen hadden oen dubbel deksel, waarin
zijn portret verborgen was. Men had elkaar by der1
gelijke grappen gauw in de gaten en het waa moei
lijk om wat nieuws te vinden. Toch hebben dergeiy-
ke tijdperken wel een enkelen keer invloed op ge
bruiken en bun afschaffing. Zoo is de verbanning
der Stuarts aan het Engelsche hof oorzaak gewor
den, dat men het gebruik afschafte om een kom
water, voor mondspoeling, voor eiken gast te plaat
sen. Er waren natuurlijk in Engeland massa's aan
hangers der Stuarts, ook aan het hof, overgebleven
en van deze Jacobieten had men opgemerkt, dat zU
de gewoonte hadden aangenomen bij een toast op de
gezondheid van den koning hun glas boven die kom
water heen en weer te bewegen. Daardoor gaven zU
elkaar te kennen, dat zy hun toast dronken op het
welzyn van hun koning., Jacobus UI, die in Frank
rijk, „over het water" verbiyf hield. Vandaar, dat
men er een einde aan maakte, hoewel de kom jya-
ter later, zij het ook als vingerkom, weer in de mo
de is gekomen!
Een vruchtbaar tydperk, vooral voor de schrijvers
van pamfletten tegen de regeering, zyn de jaren van
de Fransche revolutie geweest. Maria Antoinetto,
de ongelukkige vorstin, heeft hot ondervonden. By
haar ging het nog wat verder dan bij den Spaan-
schen koning Philips (UI, dio zich door zijn eersten
ministei den Hertog van Lorma, te veel liet ringo-
looren. Hij vond op een goeden ochtend een brief op
zijn schrijftafel, geadresseerd aan: „Zijne 'Majesteit
Koning Philips HÉ van Spanje, thans in dienst bij
den Hertog van Lerma." Maria Antoinette was, g">-
lijk de Spaansche koning, on wilde die pamfletten
mot minachting voorbijgaan. Maar do regeering, ver
moedelijk om haar van dienst te zijn, dacht er an
ders over. Had ook zij die pamfletten met minach
ting genegeerd, misschien zouden ze weinig kwaad
gesticht hebben, maar neen. de Regeering kocht zo
op met geheele edities tegelijk, soms nog voor ze go-
drukt waren. Gewoonlijk werden zulke schotschrif
ten in het buitenland gedrukt on daar had de politie
haar speurders, die met ruime fondsen gewapend,
de schrijvers hun manuscripten afkochten. Wat was
het gevolg? De pamfletten verdubbelden in getal,
het schrijven van zulke geschriften werd een be
paald beroep en de auteurs schaamden zich er niet
voor om openlijk de aanstaande verschijning van
hun producten aan te kondigen, opdat de politie ze
hun tegen goedon prijs zou afkoopen. Ten hoogste
verbaasd zal men zijn onder die schrijvers van den
laagsten rang een beroemd auteur aan te treffen als
Beaumarcbais, don schitterenden schrijver van den
„Barbier van Sevilla". De man heeft zelfs nog erger
gedaan dan ditonteerende beroep uit te oefenen.
Hij heeft zich in dienst gesteld van de politie om
pamfletten-schrijvers op te speuren. En nog erger!
Hy heeft pamfletten bedacht, die alleen in zijn
eigen vruchtbare verbeelding bestonden en heeft er
zelfs een geschreven, dat hij in opdracht had in ba-
slag te nemen.
De moderne tyd kent den strijd tegen de dagblad
pers al evenzeer. Trouwens, in Frankrijk is Riche-
lieu er mede begonnen; in de Gazette de France, die
nog bestaat, schreef hij zelf en verbreidde zijn denk.
oeelden, ook over het duel. De redactie van de Ga-
zette noodigde allen uit om aan haar blad mede te
werken, en de eerste, die aan den oproep gevolg
gaf, waa de toenmalige koning; Lodewijk XIII. Ook
in heel wat later dagen zou de Fransche pers en het
Journal de Paris, eigenlijk het «erste Fransche dag
blad ln modernen vorm, van de censuur de gevol
gen ondervinden. De Fransche wei van 1868 op d e
vrijheid van drukpers kan men, evenzeer als een
bekend wetgevend product in onzen Oost, een ge
wrocht der duisternis heeten. Materieele en moreel®
moeiiykheden belemmerden toen de beataansvrij-
heid; er mochten zelfs geen objectieve verslagen
van de openbare zittingen der Kamers worden ge
publiceerd en mocht men nooit iets zeggen dat, al
was het ook maar zydellnga, het particulier leven
der burgers raakte. Men zou er vrede mee kunnen
hebben, zoowel in Nederland als daarbuiten, als dit
streng werd doorgevoerd, want erkend moet worden,
dat meer en meer de neiging begint te bestaan om
zich, ook in de couranten, meer met het particulier
leven der burgers te bemoeien dan voor de goede
zeden gewenscht en gebruikelijk is. Het Fransche
voorbeeld toont echter aan, dat men juist het tegen
overgestelde bereikte van wat men wonschto te be
reiken; nooit is, zou mon kunnen ««fgen, de Pary.
sche per* zoo onamakeiyk geweest gis in die dagen!
Nederland beeft in den loop der negentiende eeuw
den strijd tegen de vrijheid van drukper» ook wel
gekend, maar laten wij het er aanstonds dankbaar
aan toevoegen, toch niet op buitengewoon hinderlijke
wijze. Zeker, men moest in de eerste helft der ne
gentiende eeuw voorzichtig zijn, en er zijn voorbeel-
len van publicisten, die dat maar al te duidelijk
hebben ondervonden. Al spoedig echter is dat veran
derd en in Nederland heeft men reeda vrij gauw kun
nen zeggon en schrijven gelijk men dacht. In Indiö
echter 1» het langen tiid gehéel anders geweest. Het
gewrocht der duisternis, de ordonnantie op de z.n.
vrijheid van drukpers, kwam inderdaad niet overeen
met de standing van een liberaal voelens en den
kend land. Verre vandaar. Maar men schuwde het
gevaar om aan deze ordonnantie een einde te maken
en nog heel wat water moest er door do kali's
vloeien alvorens men daartoe kwam. Nu i« de toe
stand aanmerkeiyk verbeterd; de pers zelf heeft in
die richting gewerkt en men kan waarlijk niet zeg
gen, dat haar karakter, dat zoo menigmaal onge
rechtvaardigd als van tweeden of vderdon rang is
geschilderd, er op is achteruitgegaan. Integendeel,
wie do toonaangevende bladen van Indië ln den te-
genwoordigen tijd leest, goed leest, regelmatig leest,
kan er uit leeren. dat men in Indiö bij do discussies
een levendiger, een soms heel wat levenwekkendor
toon voert dan in Nederland gebruikeiyk is. maar
dat de vooraanstaande organen daarbij evenzeer,
zoo soms niet meer binnen de perken van bescha
ving en fatsoen Wijven als sommigen, die hen ln
Nederland kapittelen, maar al te «eer overscbrydonl
