Met torpedoboot Z 5
door 't ijs naar Ameland
DAGBLAD VOOR HOLLANDS NOORDERKWARTIEP
De Paus bitter
gegriefd
Kerstman Franco
geeft bommen
Ernstige treinramp
in Roemenië
Tart Da'adier Italië?
i'CoinMnl
Laan, Schagen, Tel. 20.
DINSDAG 27 DECEMBER 1938. 63e Jaargang. No. 10762.
Uitgove dor KV. Uitg.-Mir. „Hollands Noorderkwartier"
Ijs, stroom en zee doen
poging mislukken
Dansende tonnen en
gevaarlijke ijsvelden
Sympathiek optreden der Z 5 be
manningen.
(Van onzen eigen verslaggever aan boord
van Hr. Ms. Z 5)
Om half acht zijn we Vrijdagmorgen ver
trokken met een torpedoboot. die nog half
onder het ijs en de sneeuw zat. IJs op het
wand, sneeuw in de booten, op de pijp en
lichtkokers, sneeuw en ijs overal.
Het was vol op het schip Vol van bagage
van de Amelanders, van de baaltjes meel en
olie en van de Kerstpakker, die naar het
eiland gestuurd waren. Daartüsscben lagen,
hingen of rustten de eilanders. Koud, maar
vol hoop dien dag behouden thuis te ko
men
Naar het Amelandsche Gat.
Met een flinke 14-mijls vaart ging het naar
het Noorden en nadat men het pakijs, dat
voor de haven van Nieuwediep lag, voorbij
was, bleek dat men van ij:? voorloopig weinig
of geen hinder meer zou ondervinden. Wel
was het koud. Zeer koud zelfs.:. De thermo
meter wees constant 7 en 8 graden onder het
nulpunt aan.
Om circa kwart voor 12 bereikte men
de uiterton van het Amelandsche
Gat, en het was hier, dat de eerste
misère aanving. Want zoo ver hot
j oog reikte was het ijs. Pakijs, en
schotsen, maar ook heele velden, wit-
I besneeuwd en die het uiterste van de
navigalie-kennis van den comman
dant en den Isten officier, respectie
velijk de luitenant ter -zee le kl. I.
de Visser en de luitenant ter zee 2e
kl. H. W. A. Madsen, vergden.
Zware navigatie.
Men moet dit alles meegemaakt heb
ben om het te begrijpen. Hoe moei
lijk het is te varen, als iedere ton
die boven water uitsteekt, niets meer
is dan een wit-bevroren ijspegel, ter-
j wijl het meerendeel onder het ijs ver
scholen zit. Ineens duiken ze dan op,
soms 10 of 20 meter voor de boeg.
Geen moment waren beide officieren
dan ook van de brug af, steeds hield
de commandant de roerganger in het
oog, terwijl de le officier de koers
op de kaart controleerde.
Poolzee
Langzaam, meter voor meter, ging het
zoo het Amelandsche Gat in. Indien men
nief wist hoe een Poolzee er uitzag, dan
kon men dat hier leeren. Alleen ontbraken
de pinguins en de ijsbeeren Het ijs
lag hier gevaarlijk dik. Kreunend en knar
send schuurde 't langs de wanden van de
Z 5, die zooveel mogelijk de groote brokken
trachtte te ontwijken, doch daarin uiteraard
niet altijd slaagde. In't benedenschip, waar
het meerendeel der Amelanders huisde tus-
schen de bagage, was het zoo'n oorverdovend
leven van die brekende schotsen en schuren
de ijsvelden, dat velen er angstig van wer
den.
Dansende tonnen.
Het was intens kond en er was de
noodige wilskracht voor noodig om
op de open brug te blijven. Witte
en zwarte, ronde en spitse tonnen
dansten en huppelden onder en bo
ven het ijs uit en vormden voor den
commandant een soort nachtmerrie.
Maar ondanks dat, kwam men een
uur later toch voor Hollum, en het
was hier, dat men door den kijker
kon zien dat half Ameland uitgeloo-
pen was om voor een joyeuse entrée
te zorgen.
Vol hoop.
Bij de eilanders aan boord was de stem
ming op dat oogenblik zeer opgewekt. Geen
wonder, al die oudjes, die jongens en meisjes,
de beide paartje die nog maar altijd niet
getrouwd waren, en het burgemeestersdoch
tertje, rekenden uit over een goed uur op
vasten grond te staan
Wij voeren langs de kust, tot de plaats,
waar men zag, dat Amelanders bezig waren
met 'n vlet naar buiten te brengen Keer op
keer mislukte dat echter en gezien het feit
dat hel steeds later werd, werd van de Z 5
geseind wat men nu eigenlijk wilde.
Daarop kwam het lakonieke ant
woord: ..Wij kunnen geen boot naar
buiten brengen, komt u zoo dicht
mogelijk aan wal,"
De tocht, Vrijdag en Zaterdag ge
maakt aan boord van Hr. Ms. tor
pedoboot Z 5. zullen wij niet spoe
dig vergeten. En met ons evenmin
de 40 man equipage, en de 36 Ame
landers. Het is een tocht geweest
van kou en misère en van den bo
dem ingeslagen hoop. Dat was dub
bel jammer, omdat men Ameland
tot op een kleine 200 meter heef
kunnen bereiken.
Dubbel jammer voor de marine-
menschen, die zoch zoovele moeitei
en opofferingen hadden getroost om
de eilanders het Kerstfeest thuis t>
doen vieren.
Het mocht evenwel niet alduf
zijn: ijs en zee en stroom waren
dermate in de contramine, dat van
een tweede poging, die na de eer
ste mislukte van Vrijdagmiddag
zou gedaan worden, niets meer kon
komen. En onverrichterzake keerde
Zaterdagmiddag de torpedoboot
met de 36 Amelanders in de haven
van Nieuwediep terug.
Terug naar de Uiterton.
Dit nu was, in verband met het zwaar
kruiende ijs en den sterken stroom, om maar
te zwijgen van de ondiepten, onmogelijk.
Nog eens zocht men 'n open gaatje tusschen
twee immense ijsvelden, maar dan besluit
commandant de Visser terug te keeren.
De stemming bij de passagiers zakte tot
nulpunt. Dat beteekende uitstel. Minstens
een dag, zoo niet erger
Zoo zocht de Z 5 haar weg terug. Dwars
door ijsvelden en schotsen. Het werd met hei
kwartier kouder en 't kwik stond angstig
laag in de thermometer op de brug. Dat be
loofde wat voor den nacht!
Tegen het vallen van den avond werd do
Uiterton van het Amelandsche Gat bereikt
en hier wierp men het anker uit, terwijl
men instructies vroeg bij de marine-autoritei
ten in Den Helder.
Deze adviseerden den volgenden dag nog
eens "een poging te ondernemen en met deze
wetenschap ging de avond in.
De avond aan boord.
Het werd een avond en een nacht om nooit
te vergeten. Doodmoe en koud zocht men
al om half zeven z'n „slaapplaats" op, of
datgene wat men dien naam gaf. Met breed
gebaar stonden de commandant, 1ste offi
cier en alle andere leden der equipage hun
kooien en hutten af voor de vrouwen, de
meisjes en de ouden van dagen die het 't
zwaarst te verduren haden. Door de hevige
deining en de zware schommelingen van
het schip waren er verscheidenen meer dood
dan levend-
De „Lambeth Walk"
Tot ongeveer half 11 bleef de Z 5 voor an
ker, ongeveer een uur of 5 in totaal, maar
voor ons landrotten, waren het 5 dagen, of
misschien 5 eeuwen. De Z 5 vermaakte zich
in een groteske Lambeth Walk, maakte de
meest onverwachte capriolen en deed alle
pogingen om het teveel aan lading er equi
pages van zich af te schudden...
Schrijver dezes had zich in de longroom
genesteld, op den grond. Zij-aan-zij gekleefd
met. den Polygoon-fotograaf, poogden wij
heiden enkele stonden van slaap te genieten,
maar om de halve minuut kojangde men van
stuur- naar bakboord en het was steeds ter
dege oppassen voor blauwe plekken en wat
dies meer zij.
Slecht weer.
Het werd steeds onstuimiger buiten. De
wind nam in kracht hand over hand toe.
de brokkerwijs persten en kreunden langs het
schip, en was men even aan dek voor de
bekende offers aan Neptunus. dan joeir 'n
snijdende poolwind het slachtoffer in den
kortst mogelijken tijd weer naar binnen.
Verreweg het meerendeel der Amelanders
had het hard te verduren. Vooruit hadden ze
zich verscholen tusschen de postzakken en
de overige bagages en berustten zooveel mo
gelijk in hun lot. Gelukkig dat de vrouwen
en kinderen een onderkomen in de hutten
verkregen hadden. De beide officieren kwa
men af en toe eens kijken en spraken op
beurende woorden. Evenzoo de Jantjes, die
zich als gastheeren op wel hijzonder sym
pathieke wijze teweergesteld hebben.
Ankerop.
Om "half 11 achtte de commandant het
raadzaam ankerop te gaan. Het werd inge
haald (een zwaar karwij met den sterken
stroom en het ijskoude water) en met den
kop in den wind voer men gedurende den
nacht eerst van het Amelandsche Gat naar
Terschellingerhank en vandaar het zelfde
traject weer terug. Van slapen kwam bij
geen van allen veel terecht. Telkens boorde
men de zee over het schip slaan, telkens bot
sten stukken ijs tegen de stalen wanden aan
of schrok men als de torpedoboot zwaar
overhaalde.
De morgen, die grijs en troosteloos op
kwam, bracht enkelen aan dek. Mcnschen
met groene en slapelooze gezichten, maar
vol hoop. Binnen enkele uren toch zou men
wellicht thuis zijn...
Geen tweede poging.
Een teleurstelling wachtte wederom. Want
commandant de Visser wilde niet de verant
woordelijkheid op zich nemen met deze
zware zee," met het zeer vele ijs, dat nu in
het Gat zou zitten en met het weinige wa
ter, terug te gaan Iedere zeeman aan boord
gaf het toe, men zou kansloos zijn met iit
weer bij de kust van het eiland en hoewel
met een zwaar hart, werd het commando ge
geven: terug naar Nieuwediep.
Terug naar Nieuwediep. Voor de eilander
een hard gelag. Bij de jongsten trilden de
mondhoeken .verdacht, maar het was even
jammer voor den commandant en zijn man
nen, die zich zoo uitgesloofd en zoo teweer
gesteld hadden.
Het grootste deel nam het echter, begrij
pende dat hief van overmacht, sprake was,
van den gen medelijken kant op; zelfs de
beide paartjes, die ook nu nog moeten wach
ten met het emb^rkeeren in de huwelijks
boot., de dochter van den Amelandschen
burgemeester, het moedertje dat haar doch
ter in Rotterdam naar de Indië-boot ge
bracht had. en de kerels van de schepen,
die vastgevroren liggen bij Medemblik. Enk
huizen, Stavoren en andere kustplaatsen.
De stemming wordt opgekale
faterd.
Fu'lL speed ging het terug naar Den
Helder. Terug langs de eilanden, die als
witte ijs-barricren in de verte lagen. Terug
langs het opgezweepte water, dat, zoover
het oog reikte, van de bekende witte kopjes
was voorzien.
Heete koffie en thee. en brood met vleesch
en jam kalefaterden de stemming wat op
en toen men eindelijk Nieuwediep in zicht
kreeg, bad men zich over de teleurstelling
al aardig heengezet.
Om 12 uur liep de Z5 de haven binnen,
nadat de sleepboot „Amsterdam een geultje
in het ijs gehoord had. Aan den steiger
stond een telegram-besteller: die bracht
een mcdedeeling van de reederij Doeksen
op Terschelling; deze bood aan om voor
400 guldien een sleepboot een poging te ia-
ten ondernemen Ameland te bereiken. Of
van dat aanbod gebruik gemaakt is, is ons
op dit oogenblik nog niet bekend.
Hulde voor de Marine.
Aan het einde van dit verslag willen wij
niet verzuimen een .woord van waardee
ring te doen hooren aan het adres van de
Nederlandsche marine in het algemeen en
aan de officieren en bemanning van de Z 5
in het bijzonder, voor de wijze waarop deze
zich van hun taak gekweten hebben, 't Plan
is mislukt maar dat is wel in de laatste
plaats te, wijten aan het werk van deze
menschen, die zich zoovele opofferingen
getroostten om de eilanders het Kerstfeest
aan wal te laten doormaken.
Waarlijk, van commandant tot matroos,
teder heeft zich van zijn taak gekweten
zooals men niet beter, niet sympathieker
had kunnen wenschen.
De Amelanders zullen zeker nimmer de
kou. de angst en de teleurstelling van de
zen tocht vergeten, maar evenmin dit optre
den van Nederlandsche marine-menschen!
Gebrek aan levensmiddelen.
Met de „Koetilang" zijn thans, zooals wij
reeds meldden, post en een deel van de
reizigers naar het eiland gebracht, maar
levensmiddelen zijn niet meegekomen. En
juist deze beginnen schaars te worden.
Suiker, zout, vet en margarine zijn op het
eiland niet meer te krijgen. Verscheidene
bakkers hebben geen meel meer. Oolc de
voorraad kruideniers- en grutterswaren be
gint ernstig af te nemen.
Een aantal zakenlieden heeft, gezien dezen
toestand een telegram gezonden aan den
minister van Algemeene Zaken, met het
verzoek maatregelen te treffen voor den
aanvoer van' levensmiddelen en grondstof
fen.
De Koetilang, die ook het geisoleerde
Schiermonnikoog aandeed, heeft in totaal
van en naar de eilanden 60 passagiers
vervoerd en 3000 kilogram post. Hierbij be
vonden zich 12 personen en 800 kilogram
post van Hr. Ms. Z 5.
Dit nummer bevat 8 pagina's
Hakenkruis vijandig aan
Christus' kruis
De schending van het concordaat.
In een toespraak welke de Paus
tijdens de Kerstaudiëntie ten Vati-
cane gehouden heeft, deed Zijne Hei
ligheid een krachtigen aanval op
het naiionaal-socialisme en wees hij
op de schending van 't concordaat v.
Lateranen, dat in 1929 met Italië is
gesloten.
Doelende op het bezoek van Adolf I-Iitler
aan Rome in het begin van dit jaar zeide
de paus:
Wanneer ik denk aan de vergoding
van een kruis, dat vijandig aan het
kruis van Christus, is opgericht in
deze stad Rome, (bedoeld worden de
Hakenkruisv 1 aggenwelkj ter gele
genheid van Hitiers bezoek te Rome
werden uitgehangen) en ik denk aan
de beleedigingen, het Concordaat
aangedaan, alsmede aan andere za
ken, welke ik heb besproken, dan
ben ik van meening dat men ten
slotte wel oenigen eerbied mag heb
ben voor mijn grijze haren.
Na eraan te hebben herinnerd, dat het de
vooravond is van den tienden verjaardag
van het Concordaat van Lateranen, zeide de
Paus:
Bittere teleurstelling
Wij moeten zeggen ,met het. oog op den
apostolisch en ernst en waarheid, dat deze
tiende verjaardag ons niet die zuivere vreug
de brengt, welke wij zouden wenschen. In
tegendeel brengt hij ons ernstige zorg en
hittere teleurstelling. Bittere teleurstelling,
omdat de katholieke actie het voorwerp is
van werkelijke en talrijke aanvallen en over
tredingen, we willen niet zeggen in het
algemeen, doch wei op vele punten en op
vele plaatsen de katholieke Actie, welke
zooals men weet onze oogappel is. Deze aan
vallen zijn gekenmerkt door plundering van
verscheidene zetels van deze katholieke ac
tie en hun archieven.
Gelet op de ijver in de lagere rangen, is
het duidelijk, dat van hooger geplaatsten toe
stemming en aanmoediging moet worden ge
geven. Deze aanvallen komen voor in het
geheele schiereiland. Gisteren werd hiervan
melding gemaakt uit Venetië, Turijn en
Bergamo, thans uit Milaan.
Het hart van den Heiligen Vader is
niet alleen bitter gegriefd door de
mishandeling van zijn Benjamin,
de Katholieke Actie, doch ook is hij
ernstig bezorgd als hoofd van het
katholicisme en waker voor de goede
zeden en de waarheid, over de aan
vallen op het concordaat in het bij
zonder wat betreft de heiligheid van
het huwelijk.
Eerder in zijn rede had de Paus nog dien
Koning van Ilaliö en diens onvergelijkelijke
minister" (do Duce) gedankt voor het aan
gaan van het Concordaat in 1929.
Men verwacht dat de verklaringen van den
Paus een reactie van fascistische zijde zullen
teweegbrengen.
Het rechtsche offensief voortge
zet. De Francotroepen zouden
belangrijke successen behalen.
KERSTEEST IN MADRID.
Franco's Kerstboodschap is er een
van bommen en granaten geweest.
Met de regelmaat van een uurwerk
aldus de berichten uit zijn hoofd
kwartier. zetten wij ons offensief
voort, ondanks de zeer ongunstige
weersomstandigheden. Burgos is
voorts van oordeel, dat het begin-
offensief in de richting van Barcelo-
nageslaagd is.
De aanval wordt ondernomen door zes le
gerkorpsen en een korps van legionarissen,
dat voor een derde deel bestaat uit Italiaan-
sche infanterie. Franco beschikt over ten
minste 500 vliegtuigen.
De berichten der linkschen noemen de
rechtsche mededeeiingen sterk overdreven.
In het officieele legerbericht van het mi
nisterie van defensie wordt gezegd, dat de
republikeinsche troepen in de zone van
Tremp zich schitterend venveren en den
vijand zware verliezen toebrengen.
Bechtschen bezetten een belang
rijke stad.
Gisteravond te 20 uur deelden het radio-
tion le Mayaga meue, dat de rcrhtsche troe
pen hun opmarsch voortzetten. Zij hebben,
aldus dit station, de belangrijke stad Bor-
jas Blancas bezet. Zij zijn ook binnenge
drongen in de provincie Tarragona, waar hun
tegenstanders in de Siërra Llena 'n mach
tig stelsel van versterkingen hebben aan
gelegd.
Vier rechtsche driemotorige vliegtuigen
hebben Almedijar (Andaloezie, bij Estrema-
dura; geoombardeerd. Lr zijn dertien perso
nen gedood, 22 gewond. Veertien huizen
werden verwoest.
Volgens de laatste berichten van het front
van Catalonie zijn do troepen van Franco
tot Borjas Blancas opgerukt
Ten zuiden van den hoofdweg van Lerida
naar Tarragona dringen zij de provincie
Tarragona binnen, waar de tegenstander in
het Llenagebergte sterke stellingen heeft
aangelegd.
In het communiqué van het rechtsche
hoofdkwartier wordt gezegd, dat de troepen
van Franco gemiddeld meer dan zes kilome
ter zijn opgerukt. De vijand liet talrijke doo-
den op het slagveld achter. De rechtschen
maakten meer dan 2.000 krijgsgevangenen en
bovendien viel een aanzienlijke hoeveelheid
oorlogsmateriaal in hun handen.
„Kerstfeest" te Madrid.
De Madrilenen waren gedwongen de Kerst-
.dagen in groote soberheid door te brengen.
Velen hunner hadden zich naar de voorste
den begeven om er kippen en konijnen te
koopen. Er worden met de Kerstdagen en
het Nieuwjaarsfeest weinig geschenken ge
geven. Het roode kruis en de anti-fascisti
sche internationale hulpcommissie hebben
medegedeeld, dat voor de kinderen 60.000
middagmalen en 10.000 avondmaaltijden zul
len worden verstrekt.
De troepen hebben warme kleeren ontvan
gen. Voor de loopgraven bij Madrid waren
geen feestelijkheden vastgesteld. De solda
ten zongen in hun onderaardsche schuil
plaatsen rond groote vuren Kerstliede
ren. Voor den eersten keer sinds drie jaar is
te middernacht in particuliere kapellen de
mis gecelebreerd*
DE BILT SEINT:
Verwachting voor het geheele
land: Geleidelijk toenemen
de dooi, natte sneeuw of re
gen, plaatselijk mistig,
meest matige Z.W. tot W.
wind.
Algemeene vooruitzichten Tn jde
eerstvolgende dagen mag op
terugkeer van de vorst niet
gerekend worden.
85 dooden en 325 gewonden.
Boekarest. 26 Dec. In den Kerst
nacht is n personentrein, die van Ga-
latz op weg was naar Chisinau, na
bij het station Vaicaitzei in Zuid-Bes-
sarabie in botsing gekomen met een
van den tegenovergestelden kant ko
menden personentrein.
Uit de puinhoopen heeft men 86
dooden geborgen, alsmede 325 ge
wonden, waarvan er vele in zorg-
wekkenden toestand verkeeren.
Het reddingswerk werd ernstig bemoei
lijkt doordat tengevolge van het slechte
weer het verkeer groote vertraging onder
vond en de telefoonleidingen waren verbro
ken. Niettemin heeft men uit Galatz twee
treinen met dokters en verplegend perso
neel kunnen zenden.
De twee locomotieven waren volkomen
vernield. Zeven wagens waren totaal ver
brijzeld en alle overige min of meer bescha
digd. In den loop van den nacht hebben de
ministers van verkeer en volksgezondheid
zich naar de plaats van de ramp begeven.
Uit het voorloopig onderzoek is gebleken,
dat de van Galatz komende trein te Vai-
caitzet op den van den tegenovergestelden
kant komenden trein had moeten wachten,
doch door tot nu tot nog niet opgehelderde
oorzaak is doorgereden.
Nader wordt gemeld, dat de stationschef
te Galatz den machinist den schriftelijken
opdracht had gegeven, niet zooals gewoon
lijk op het enkelsporige traject te Freca-
tai op den trein uit tegenovergestelde rich
ting te wachten, doch eerst op het volgende
station. Etulea, omdat de andere trein ver
traging had. Deze tweede trein wachtte ech
ter niet te Etulea.
De stationschefs van Galatz en Frecatai
zijn in hechtenis genomen.
Zijn reis een provocatie, zeggen
de Italiaansche journalisten.
„Kijk naar Je zelf", weerleggen
hun Fransche collega's.
De reis, welke Daladier zich voorstelt naar
Corsica en Tunis te ondernemen, wordt
door Vïrginio Gayda In de Voce dltalia
voorgesteld als een provocatie e«i een oor
logsdreiging tegenover Italië.
De Italiaansche JonrnaHst schrijft verder
ten aanzien van het antwoord, dat de
Fransohe regeering zal geven op de Itali
aansche nota, waarhij de overeenkomsten
van 1935 worden opgezegd: Frankrijk wil
zijn dreigende en strijdlustige onverzette
lijkheid tegenover Italië nog erger maken.
Italië is, zooals reeds gezegd, tot alles
bereid. Het aanvaardt het offensief op welk
front dan ook en met omh et even welke
middelen.
Natuurlijk laat de Fransche pers dit niet
op zich zitten. Fel trekt zij van leer tegen
wat de Echo de Paris een nieuw stok
paardje voor de journalisten van het
schiereiland noemt. Echter, Frankrijk is
souvereine staat, vervolgt het blad en de
Fransche minister-president 16 vrij om te
gaan waar hij wil en men wien hij wil.
Doch de Italiaansche polemist kan op zijn
eigen terrein worden verslagen. Immers,
hoe zouden wij op onze beurt niet de reizen
kunnen noemen, die Mussolini een maand
geleden naar Libyë en een week geledep
naar Sardinië gemaakt, heeft, en waarvan
zooveel ophef is gemaakt?
De Duitsche correspondent van het Jour
nal zegt, dat het Duitsche volk, het ontzag
lijk onaangenaam zou vinden als het een
last zou moeten torsen, opdat de geeuwhon
ger van Italië wordt gesteld. Hieromtrent
bestaat geen twijfel. Een ooidog voor Italië
zou de grondvesten van het rijk ernstig
dreigen te schokken.
Volges de Ordre kan de ongelooflö'-e
houding van de fascistische pers sleehts
twee doelen hebben: of het is een intimi
datie campagne om aanzienlijke voord "-p-
len te verkrijgen, of het is een wan hooi ge
poging om zoodanigen toestand te schep
pen, dat Duitschland zijn Oekrainsche
plannen laat rusten en 'tenslotte op zijn
beurt de fascistische eisohen in die Middól-
landsche Zee komt steunen. Als geheel is
de meening der Fransche pers: Frankrijk
ie óéu, verloren moeitei
