Brieven van Texelaars
in den Vreemde.
De Hoornder Spinbaan.
JUBILEUM GERO-FABRIEK.
MISLUKTE LEVENS.
Zondagavond gat de Tooneelvereeni-
ging Ons Genoegen, van De Koog, in
Eelman's Zaal een stweede opvoering van
het stuk „Mislukte Levens, dat in Mei van
vorige jaar door de vereeniging aan De
Koog ten tooneele is gebracht. Na 'n kort
welkomstwoord van de voorz., de heer
W. Pranger, werd met het spel, een tra
gedie, welke zich afspeelt in een mole
naarsfamilie, een aanvang gemaakt.
De zoon van de molenaar Donk, Al-
bert, wil trouwen met de meid Jane, die
een kind heeft, waarvan Donk de vader
is. Albert weet dat niet en wil ondanks de
waarschuwingen van zijn vader toch door
zetten. Als zijn vader hem dan alles ver
telt, verstoot hij haar. Jane loopt weg,
ziet de trein niet aankomen, wordt over
reden en vindt de dood.
De rol van Jane werd goed vertolkt
door mej. A. Kiewiet, de heer W. Pranger
gaf een mooie uitbeelding van Donk, de
heer Arie Bonne speelde de rol van zijn
zoon Albert. De overige rollen werden'
gespeeld door J. Kiewiet als Klaassen,
de wissellooper, Jb. Eelman als Jaap, de
vriend van Albert. Mw. J. Bonne(den
Braven als de grootmoeder van Albert,
mw. T. Daalder—Bonne als de vrouw van
Donk, mej. N. Daalder als de waarzegster.
De verschillende rollen bleken behoorlijk
te zijn ingestudeerd. De aankleeding wasl
goed verzorgd en zoo kon deze avond
welke door ongeveer 160 personen werd
bijgewoond, wel geslaagd worden ge
noemd.
Na afloop bleven de meeste aanwezigen
nog lapge tijd op het bal bijeen. De
heeren Dick de Leeuw en A. en L. Eel
man verzorgden de muziek. H.
Johannesburg, Oct. 1937.
II.
Het aantal kaffer-biersoorten is groot.
Het meest onschuldige is m.i. Barberton,.,
dat men maakt van suiker, warm water
en zuurdeeg. Maar dit is ook maar heel1
gewoon bier, dat overal gemaakt wordt..
Nee, lekker wordt pas „Barberton spe
cial". Het „speciaal" in deze Barberton/
wordt verkregen door aan de reeds ge
noemde bestanddeelen een blikcarbid,
zuivere carbid, dat men in z'n lantaarn'
brandt, toe te voegen. Wat zegt u daar
van, beste lezer? Maar er is nog lekker
der, hoor! Het heet Isityimiyana. Daar
van zijn de voornaamste bestanddeelen:»
carbid, desnoods 2 blikken op 18 L. wa
ter, zuurdeeg, aardappel- en pijnappel-
schillen, druiven en resten van oud (kat-1
fer) bier, dat b.v. al eenige weken in eeni
uitermate vuile tank heett liggen rotten.)
Dit, opgediend met een beetje houtskool,
is ideaal voor de kaffer, want houtskool
met carbid samen, geven wat de kaffer,
noemt een „skop" aan de drank, die je
nooit beter kunt krijgen. Zoo gemeen
sterk is dit goedje, dat speurders het ge
bruiken, om jarenlang oud roest aan ijzer
daarmee te verwijderen. Gelijk zoutzuur
vreet het in op staal of blik....
Deze lekkernijen worden dikwijls bij
honderden liters tegelijk klaargemaakt,
waarna het in de ondergrondsche tank
verhuist om te gisten. Dank zjj het vele
„geestrijke" gedoe, begint de gisting reeds
binnen het uur, maar toch krijgt de
kaffer lang niet altijd,goedgegiste „drank"
te drinken. Het beste is immers, dat de
„drank" gauw verdwijnt, want de,politie
speurder is zoo slimVele brouwers
van dit „gemors", zooals die Afrikaners
het zeer terecht noemen, zim rille binnen
enkele jaren. Voor een busje wordt dik
wijls een shilling (plm. f 0.45) gevraagd.
Naarmate de klant begeesterder wordt,
stijgt ook de prijs
Het gebeurt dikwijls, dat het aantal
klanten en hun dorst „baje groot" is,
zoodat de tank leegraakt en onder het
drinken bijgevuld moet worden. De gis
ting wordt dan eenvoudig weg in de maag
van de drinkers voltooid en hieraan is
het te wijten, dat zij soms nog geen half
uur nadat zij het brouwsel hebben inge
slikt, als waanzinnigen te keer gaan. Het
is meerdere malen voorgekomen, dat de
politie 's avonds een tank „drank" op
spoorde en de inhoud, ten spijt van een
aantal in de buurt vertoevende kaffers,,
over de grond uitstortte, waarbij de tank)
meteen vernietigd werd. Vier uren latei?
trot men op dezelfde plek nochtans tien\
tallen dronken kaffers aan. In deze korte
tijd had een kaffermeidje kans gezien weer)
voldoende „drank" te bereiden, om haar
dorstige klanten te bevredigen. Dat het
gisten nog maar in een beginstadium was,
scheelde hun minder.
In het feit nu, dat naar kaffers oor
deel het brouwsel een paar uur nadat het
aangemaakt is, voor het gebruik gereed
is, ligt de moeilijkheid voor de speuitder,
die tot taak heeft het drankeuvel uit te
roeien. Want nauwelijks heeft hij tien
tallen liters van die „heerlijke drank"
in stroomen over de grond gegooid of
iemand anders is al lang weer bezig ort*
de bestanddeelen voor een nieuwe drank>
te mengen, zoodat de klanten hoogstens
een paar uurtjes hun dorst moeten be
dwingen.
SIEM DE WAAL
(Slot.)
Welke beteekenis deze Spinbaan voor
de bevolking van Den Hoorn moet heb
ben gehad, is het best op te maken uit de
cijfers, die ons de kwantiteit van het ge
sponnen garen per jaar inededeelen. Van
af 3 Mei 1794 tot 1 Jan. 1795 werden,
reeds 6438 ponden garen gesponnen;tot
1 Jan. 1796 16.966 pond. Dit bleef de
gemiddelde jaarlijksche productie tot de
stopzetting in 1810.
Plaatsen als Zaandam, Krommenie, Am
sterdam en ook Zaandijk waren geregelde
afnemers van het gesponnen garen. Het
is plezierig in de uitgaven van het boek,
na te gaan, hoe vaak een brief naar,
deze plaatsen met een of andere bood
schap werd verzonden. Er verging geen,'
maand, dat niet minstens 4 brieven wer
den verzonden. De inhoud dier brieven
is echter niet meer bekend, maar in, het
kasboek staat dan aangegeven, dat bij het
verzenden van een brief naar X ook nog
„loopersgeld" naar Oudeschild moest wor
den betaald, of ook „enkele" duyten voor
het brengen van een brief met een goede
tijding uit
Iedere mogelijkheid om de bedrijfskos
ten zoo laag mogelijk te houden, werd
benut. Er ging b.v. een schilder uit Den
Hoorn naar Krommenie, hem werd dan
een brief meegegeven; die kostte zoo
slechts 4 duyten bestelgeld; per
post over Den' Burg moest echter 10
duyten worden betaald.
Alle uitgaven, zij het voor vracht van
de haven Oudeschild of reparatie van 'n
hijschtouw, waarmede zeker de vezel-
balen en wolzakken op de zolder van dei
werkverschaffing als stapelplaats zijn-
geheschen; zij het een pond zeep, dat
iedere maand voor de schoonmaak ge-
SPORT OP TEXEL
TEX. BOYS 1—BKC 2: 0—1. Na de
nederlaag van JVC 1 van verleden week
ontmoetten we Zondag BKC, een van de,
zwaarste tegenstanders. Als scheids
rechter Groen, een uitstekende arbiter,
laat beginnen trapt BKC af. Wim neemt
direct af. Een schitterende doorbraak, als»
wij van hem gewend zijn, levert niets op;
Er wordt direct met verdedigend spel be
gonnen. Daar komt de linksbuiten van
BKC aan, hij schiet prachtig voor, doch
het schot gaat juist naast net verlaten
doel. BKC krijgt een vrije schop, een
meter voor het doel Allen stellen zich
tusschen de palen op, de bal stuit terug;
van een dezer spelers, de BKC-inidvoon
lost op enkele meters een schot, dat viai
de paail verloren gaat. Het spel verloopt
in zeer vlug tempo, wat de B's niet
kunnen bijhouden. Om beurten zijn de elf
tallen in de aanval. Rust gaat in met 0-0-
Na de rust zijn de B's overwegend ster
ker, doch door gebrek aan schutters in
de voorhoede, blijven doelpunten uit. Daar
komt BKC opzetten. Ze passeert Kees,
Jaap, dit ziende, loopt uit, doch te vei',
BKC neemt de leiding. Een andere opstel
ling in de B-voorhoede brengt de lieele
zaak in de war en verslapt de heele hou-,
ding van het elftal.
V
Jammer, dat regelmatig de B-halflinie
dat terugtrekkend spel gaf. De voorhoede
kon op deze manier onmogelijk gevoed
worden; het ontbrak aan steun. Jaap was1
in doel heel goed thuis, op die eene flater
na; vele moeilijke gevallen bracht hij tot
een goed resultaat. De backs speelden heel
wat beter dan vorige week, vooral Tinus
werkte wat hij kon; zijn spel was best.
Wanneer de halflinie het verdigend spel
los laat en haar voorhoede beter steunt
zal er wel een ander spel ontstaan. Dp,
voorhoede had blijven moeten, zooals deze
was opgesteld, dan had de BKC-doehnan
wel meer werk gekregen. Tenslotte: het
tempo was te slap; dit kunnen jullie allen
verbeteren door Donderdagsavonds 8.30
allen bij de zaaltraining present te zijn.
- M.
HYGIENE en VEILIGHEID.
Lever. Over het algemeen wordt
lever voor zwaar verteerbaar gehouden.
Dit geldt echter alleen voor gebraden
lever. Behoorlijk gekookte lever is even
goed verteerbaar als ander vleesch.
Dr. J. Voorhoeve.
Mazelen zijn een kinderziekte, vol
gens de meeste menschen een onschul
dige ziekte. Maar ook volwassenen kun
nen de mazelen krijgen. Dikwijls kan deze
ziekte hen zwaar ziek 'maken en zelts;
doodelijk zijn.
Maar bij kinderen komen de mazelen 't
meest vooi en daarom spreekt men van
kinderziekte.
Onschuldig is die ziekte echter aller
minst. Het is zelfs de vraag, waaraan
tenslotte meer kinderen bezwijken: aan
mazelen of aan roodvonk en diphtherie.
Ook bij mazelen dus: opgepast.
(Dr. J.G.Menken)
bruikt werd, een bezem of koperdraad
voor het herstet> der gesleten weefgetou
wen, alles is ons door de onbekende
schrijver van de Spinbaan precies in het
kasboek aangegeven. Er zijn jaren, dat er
een 1000 gulden aan werkloon werd uit
betaald, en hierbij mag niet worden ver
geten, dat een gulden in deze tijden
een veel hoogere waarde had dan nu het
geval is.
De werktijd in de Spinbaan, hoe alge
meen ook in die tijd in Europa, is per dag
van lange duur geweest. In de maanden'
Mei tot Augustus is er Van 's morgens
vijf tot 's avonds zeven met drie schaft
tijden gewerkt. SeptemberOctober en
MaartApril van zeven tot 's avonds
6 uur met twee schafttijden en van No
vember tot Februari van 8 tot 5 uur mét
één schafttijd. Deze indeeling is zeker uit
een oogpunt van zuinigheid toegepast
want er werden slechts zelden kr.arsen
gebrand, wat gemakkelijk is op te maken
uit het feit, dat b.v. in de wintermaanden
van 1800—1801 slechts drie pond kaar
sen voor verlichting werd gekocht. Mis
schien was het ook onmogelijk om bij
kaarslicht in de Spinbaan te werken.
Maar ook een ontwikkelingsdoel voor
de bevolking heeft de kerk gedacht door
de Spinbaan te verwezenlijken. In art.
8 van de reglementen dezer Spinbaan is
te lezen, dat „de ouders verpligt zijn-
hunne kinderen 's morgens en 's mid
dags een uur te laeten schoolgaan en
dus twee uren daags 's morgens van
8—9 uur, 's middags van 12 uur en:
ook te laeten catnegiseeren" Dus ook-
toenmaals is de ontwikkeling van de be
volking, zooals ook in onze hedendaag-
sche crisistijd bedreigd geweest.
Voor menige Hoornder zal het be
langwekkend zijn namen te hooren van
degenen, die als ouderlingen en diake
nen mede de leiding van de Spinbaan in
handen hebben gehad, maar ook van de
genen, die er gewerkt hebben, om aan de
kost te komen. Ieder jaar bij afsluiting
van het kasboek hebben ouderlingen en
diakenen er hun goedkeuring aan gehecht
en zoo vinden wij namen vermeld van de
genen, die in deze tijd naar voren geko
men zijn, o.a.: Corn. Swart, Jan Kunst,
Ver. Bruijn, Lammer Daalder, Duijnker,
Filip Lap, Gerrit Abbenes, Simon Boon,
Jan Drijver, enz. Ook van de lijst van
wie op de Spinbaan hun brood of turf
hebben verdiend en die in het boek voor
komen, noem ik hier enkele namen: Ziebe-
rig Lap, Trijntje Duijnkers, Teunis Boon,
Trijntje v.d. Waard, Martje Abbenes, A.
Jonkers, enz
In 1810 werd het bedrijf gestaakt. Naar
de oorzaken kan men slechts gissen. Eu
ropa verkeerde toen in een tijd van on->
rust en oorlogen; de afzetgebieden voor
industrie waren verstopt; de transport-
wegen waren onveilig en vele mannen
werden tot dienstneming gedwongen. Dit
alles bij elkaar zal het allicht onmoge
lijk hebben gemaakt met succes het be
drijf recht te houden.
C>e inkomsten van de Spinbaan in de
16 jaren, dat er werd gewerkt, zijn zoo
groot geweest, dat niet slechts voor plm.
f 10.000, aan werkloon kon worden uitbe
taald en de f 600 beginkapitaal aan
de Diaconie in de loop der jaren wterd'
terugbetaald, maar het was zelfs moge
lijk eigen kapitaal tot een bedrag van
12358, te vergaren, dat in Staatsschuld
brieven werd vastgelegd. Tot 1824 zijn de
jaarlijksche renten nog genoteerd, die
slechts met enkele administratiekosten ver
minderden. Daarna is het geld aan de
Diaconie van Den Hoorn gegeven. Van
het ineerendeel moet er land bij het dorp-
zijn gekocht, dat nog heden door de Di
aconie voor de arbeiders ter beschikking
wordt gesteld. JUL D1EDERICH.
De N.V. Gero-fabriek te Zeist zal
morgen haar zilveren jubileum herdenken.
Zij werd opgericht in 1912 en met de
oudste directeur, de heer H. J. M. Si-
monis, die tot de oprichters behoorde,
zijn op de a.s. jubileumdag nog 5 mede
werkers 25 jaar aan de fabriek verbonden,
terwijl 109 anderen reeds op een dienst-i
verband van meer dan 12y'3 jaar ku nine ik
terugzien.
Bij deze oprichting stelde men zich ten
doel: het fabriceeren van lepels en vorken,
en van aanverwante artikelen in een
goedkoopere uitvoering dan echt zilver
enin typisch Nederlandsche modellen.
De nieuwe Nederlandsche fabriek begon
met twee kwaliteiten: het Gero-zilver
dat is verzilverd wit metaal voor do
ruimere beurs, en het Gero-Alpacca, het
gepolijst wit metaal voor de breedere
kring.
De opzet was bescheiden, aanvankelijk
met 40 arbeiders, maar geleidelijk kwam
de uitbreiding en al werkte de groote
oorlog remmend op de productie door,
gebrek aan grondstoffen, nadien werd
het aantal arbeiders uitgebreid tot ruim.
S00.
Met name het Gero-zilver heeft in
steeds grootere kring bekendheid ver
worven. Vele hotels en vrijwel alle groote
Nederlandsche mailbooten zijn in de loop,
der jaren met Gero-fabrikaten ingericht.
Inplaats van het Gero-Alpacca is sinds
de laatste Uren het Zilmeta gekomen, heti
door en door vlekvrije Gero-metaal, dat
dat door zijn biezondere eigenschappen 'n
omwenteling gebracht heeft op het ge
bied van lepels en vorken in de goedkoo
pere prijsklasse en velerlei metaalwaren
op huishoudelijk gebied, zooals keuken
gerei, enz. De afzet van het Gero-fabri-
lcaat bleek ook niet alleen tot Nederland
beperkt, maar zocht en vond men ook in
het buitenland.
Een Nederlandsche industrie, die aan 80(7
arbeiders werk geeft.
Thans is het 25-jarig jubileum in zicht,
waarbij wel treft dat, evenals bij de op
richting wederom begonnen is met een
voor Nederland geheel nieuwe industrie:
de fabricatie van messen voor tafelgebruik,,
die in de meest uitgebreide zin werd ter
hand genomen en van a itot z in eigen be
drijf plaats heeft, in tegenstelling met de
buitenlandsche industrie, waar bijna steeds
gebruik wordt gemaakt van de zich daan
bevindende huisindustrie.
Ook in dit nieuwe artikel wordt ge
streefd naar een zeer gevarieerd sorti
ment. Naast de messen met Gero-zilvercn
en Zilineta-heften en de geheel roestvrij!
stalen messen, is de fabricatie van mes
sen met heften van verschillende andere
materialen als: hoorn, ebbenhout, im.
hoorn, enz. ter hand genomen, welke nog
deze maand in de handel worden ge
bracht.
Overal in de fabriek klinken zware ha
mers in rhytmische cadans; walsen knar
sen, met doffe dreun stampen gigantiscne)
persen vormen uit. Wit gloeit de hitte
der ovens en links en rechts wentelen
drijfwielen. Het lied van de arbeid klinkt
en zingt in vele toonaarden zijn dreunen
de melodie. Een verblijf in deze fabriek,-
met rondom de klank van botsend metaal,
imponeert en doet nog beter beseffen,
van welk een beteekenis het Gero-fab'ri-
kaat in de loop der jaren door distinctie,)
fijne vorm en overweldigend sortiment)
is geworden.
Ongetwijfeld zullen velen, de directie
op 21 October a.s. willen komen geluk-i
wenschen, waartoe die dag van 2.30 tot 5
uur in Hotel Figi gelegenheid bestaat,
terwijl het personeel op 30 October a.s.
in „Tivoli" te Utrecht het jubileum hoopt,
te vieren. 1
Moge het nieuwe tijdperk met evenveel
élan als voorheen getoond, worden bin
nengetreden. Dan zal blijvend succes niet
uitblijven.
