Cjrom Twartsjexeh in het hart-,
Tand des tijds bracht de Ned. Herv. Kerk
te Den Burg groter schade toe dan
het bombardement
De restauratie van het in de steigers staande
gebouw vordert gestaag
Het Nut hield geanimeerde vergadering
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1949
TEXELSE
63e JAARGANG No. 6358
COURANT
Uitgave v h. Fa Langeveld Si De Roojr
Boekhandel Drukkerij - Bibliotheek
Den Burg Texel - Postbus 1 1 - Tel 11
Verschijnt Woensdags en Zaterdags
Bankrek Rotterdamsche Bank en CoÖp. Boerenleenb.
Postgiro 65 2. Abonnementsprijs f 2,45 per halfjaar
De oude Ned. Herv. kerk te
Den Burq zal binnen afzienbare
tijd weer in gebruik kunnen wor
den genomen. De restauratie gaat
naai wens. Wij brengen in bij
gaand artikel een actuele repor
tage alsmede enige punten uit
een beschouwing, die Drs. C. S.
Ponger eertijds aan dit gebouw
wijdde.
door sterke spieren voortbewogen zaag.
En om de oude toren komt speels d
wind. Met regen.
De Ned. Herv. kerk te Den Burg
heeft door granaatvuur op de 6e April
van het .jaar 1945 een behoorlijke op
stopper gehad. Vele niet-lngewijden.
Texelaars en toeristen die zoveel van de
Russenoorlog hebben gehoord menen dat
het reuze karwei, waaraan sedert Nov.
van het vorige jaar wordt gewerkt, uit
sluitend betrekking heeft op de ver
woestingen. die nu vier en een half jaar
geleden werden aangerieht. Dat is niet
juist: dit gebouw sfönd al lang op de
lijst van monumenten, die hoognodig
gerestaureerd moesten worden, maar
door de ramp van de 6e April 1945 is de
algehele restauratie feitelijk bespoedigd.
Zo staat thans het gehele gebouw bij
na rondom in de steigers en ook
binnenin de kerk domineert hel
steigerwerk langs de muren. En
rond de pilaren, die zijn afgebikt en hun
kleine rode steentjes aan het mat door
komende daglicht toevertrouw en.
Daar bikken vaklieden het stenen ma
teriaal, daar beweegt de timmerman
zich tussen zware balken, Jaar loopt
vlak onder het hoge gewelf van bti
middenschip een man met een stuk ge
reedschap
Een karwei, dat nog zeer veie maan
den zal duren, want de tand des tijds
heeft zijn vernielzuchtig werk grondig
gedaan: de zware balken en het lichtere
materiaal v. d- zijbeuken zijn in 't ver
gevorderd verrottingsproces ij-trokken
geraakt en ook in liet middenschip zal
heel wat nieuw materiaal moeten wor
den verbruikt.
De beide zijbeuken worden geheel
vernieuwd en wie de blik omhoog wend!
ziet vanuit het gebouw een groot stuk
van de hemel. resp. de grauwe wolken
lucht, zoals vandaag, nu eindelijk de
regen is gekomen. De regen, die /o
hoog nodig was. De steigerpalen glim
men van het vocht- De planten, die zich
langs sommige steunberen tot aan de
dakgoot hebben gehuisvest, leven weei
op. Regen plenst ook neer op de naast
elkaar liggende, of opgestapelde graf
zerken, die schuin achter de kerk op lie'
pad van het kerkhof zijn gedeponeerd,
om straks weer binnenshuis te worden
gebracht. Prachtige wapens vertellen
Hierboven is men bezig met het aan
brengen van nieuwe spanten in de wes
telijke zijbeuk, die zwaar door de tand
des tijds is aangetast. De metselaar vol
tooit hier de top van een hernieuwde
steunbeer.
van de invloedrijke figuren wier stof in
liet graf binnen de kerk verzameld is.
De steigers dragen bakken specie. (De
oostelijke muur heeft de steigers tot dc
18 meter hoge nok!) Er is veel specie
nodig, want de muren en steunbtreil
zijn sterk aangetast: op sommige plek
ken is zand tot een steen dien (pint. 20
cm.) tussen het materiaal gedrongen e:i
heeft daar een bestaansmogelijkheid ge
boden» aan verschillende welig groeiende
planten. Dat losgeraakt materiaal moet
worden uitgehouwen en zo zien wij aan
de zuidzijde een steunbeïr, waarvan on
kel liet hart is overgebleven, het ga».»
hart! De steigers staan stevig veran
kerd in de muren, die 66-77 cm- dik ziji
,,Er is meer verouderd dan verwoest',
merkt iemand op. Zo is het, maar voor
al springt toch in het oog het grote (le
gen de trekking dichtgemetselde) gat,
links boven de deur in de zuidelijke
muur. Een ander, groot granaatgat,
rechts van de consistoriekamer, is al go-
heel hersteld
Prachtig zijn de waterlijsten en de
plintlijsten, die goed staan mot hun licht
materiaal. Men ziet het als 'n band. die
het gebouw als het ware bescherming
verlenen moet tegen al wat aan duistere
banden belagen wil.... Deze waterlijs
ten en plintljjsten bestaan uit verschil
lende soorten steen: ledesteen en zand
steen uit Frankrijk, tufsteen uit Lim
burg.
De restauratie vordert. Oogenschljn-
Ujk langzaam. Er klinkt geluid van ste
nenbikkers, het geraas van een specie
molen, men volgt het rhythme van een
Aan de zuidelijke muur van de Ned.
Herv. kerk, die grotendeels door stei
gerwerk is omgeven. Duidelijk zien wij
boven de deur een gat, veroorzaakt
door een granaat, die 6 April 1945 doel
trol.
In liet archief van de gemeente Texel
zullen wij vergeefs zoeken naar uitvoe
rige gegevens omtrent de bouw van de
N'ed. Herv. kerk te Den Burg. Wat wij
in dat archief nog over deze kerk kun
nen vinden, beslaat niet meer dan d-»
volgende drie regels:
„lil liet jaer ons Heren 1481 doe wor
de de Hogeborch geslacht tot een kerk
hof ende worde daerop de capel - ge-
maeckt. 1482 doe worde die eerste misse
daerinne gedaen, die dage voor Aider
Heyligen avont.
Int jaer ons Heren 1470 doe worde on-
se Burchkerok het koer gemaecktt ende
in 't. jaer 1481 doe was 't volent".
Drs. iS. Ponger schreef over de N.
H. kerk:
Dit is de enige berichtgeving, die er
bestaat oier de bouw \an deze kerk- Wij
moeten ons hjj de waardering hiervan
voor ogen houden, dat dit geschreven
werd ruim honderd jaar, nadat volgons
diegenen, die de toevoegsels schreven,
de kerk getrouwd werd.
Over liet algemeen kan gezegd wor
den, dat in vroeger eeuwen men lie'
vaak niet zo precies nam met daterin
gen ais er geen zekere jaren bekend
waren. Toch lijkt er mij geen enkele le
den toe, dit ook voor dit geval aan te
nemen. Deze korte opmerkingen lijkm
geheel on-officieel uit liefhebberij neer
geschreven. Bovendien zullen er zeker
in die lijd nog kerkboeken beslaan heb
ben, waaruit veel over de bouwgeschie
denis van de Kerk geput kon worden.
Op grond van het handschrift dus kan
samenvattend gezegd worden, dat men
in 1470 begon met de bomv van hel
koor van de kerk. Dat is dus het ach
terste, meest oostelijke deel-
Van 14701481 werkte men steeds
meer naar het Westen toe. zodat in 1481
de burcht. die dus ongeveer op d.'
plaats van de toren stond, gesloopt
moest worden. Uit liet feit alleen al,
dal de burcht gesloopt werd, blijkt, dat
deze vervallen was, althans niet meer
jn gebruik. In 1482 kon de eerste mis in
"de geheel voltooide kerk gelezen wor
den. Voordien zal alleen het koor voor
de dienst gebruikt zijn. Ik rangschikte
de gegevens met opzet zo. omdat dit
vaak van de normale gang van zaken
was bij de bouw van een kerk in de
middeleeuwen: men begon hij het koor
in het Oosten en bouwde langzaam naar
liet Westen toe.
Tot zover het handschrift.
Gelukkig is liet mogelijk de jaartallen
die het handschrift opgeeft-, 'e controle
ren door het gebouw zelf wat nader te
hezien. Allereerst volgt hier een korte
beschrijving van het gebouw:
■De kerk is geheel gebouwd van bak
steen. Slechts enkele roodzandsteenllis-
ten zijn aan de zuidzijde aangebracht- Er
is een zeer stemmige versiering ont
slaan uit de tegenstelling van rode en
gele baksteen. De bouwtrant is de go-
thische stijl. De eigenschappen, waar
door een gebouw als gothisch bestem
peld kan worden, zijn niet alleen var.
formele, maar vooral ook van structu
rele aard. (Slot volgt).
VERWEERT Ut
Laat ,i niet in de luren leggen, slaat
de aanvaller af. Leert Jiu-Jitsu! Het ligt
in de bedoeling binnenkort een cursus
te geven in deze aantrekkelijke, nuttig0
sport. Vanavond wordt in Casino" een
grote demonstratie gegeven met een
denderend sporthal na
,.DE VREEMDELING
Toneelgroep „Het Masker" heeft ze
ker een goede keus gedaan: komend sei
zoen zal worden opgevoerd ,,Dt Vreem
deling", het dramatisch toneelspel van
Anton Coolen. Vele jaren geleden heeft
'n beroepsgezelschap dit boeiende ver
haal in De Oranjeboom" met groot suc
ces vertolkt. Een juiste weergave maakte
de opvoering aangrijpend. Wji vertrou
wen, dat ernstige studie ook ,Het Mas
ker" in staat zal stellen de figuren in
dit zware stuk glashelder naai voren te
brengen
„TARZAN" VIEL UIT DE BOOM.
Een clubje schoolkinderen spee'de
Dinsdagavond omstreeks 7 uur 'n span
nend spel: een van lien, Lody van dei-
Wulp, was „Tarzan". Van de film wisten
ze, dat die Tarzan een geweldige klim
mer was en Lody zou hem dus moeten
nadoen.
Hij klom op de Kogerweg in 'n boom
rnaar greep op eenmaal mis en smakte
op een stapel takkenbossen. D° val
kwam ernstig aan. want hij bleek een
pols le hebben gebroken. Ongelukkiger
wijze w as er op dat moment peen enkele
dokter in Den Burg aanwezig, waarop
de knaap naar De Oocksdorp werd ge
bracht en daar door Dr. Feikema werd
verbonden-
..CASINO" START GOED.
Wij geloven, dat de directie van Ca
sino" niets te veel heeft gezegd door
haar programma van Woensdag a.s- als
briljant" en „daverend" aan te kond.-
gen, want de befaamde ..Kilima Hawai-
ians" zijn m het gehele land gevierd.
Een met zorg samengesteld program
ma Vol afwisseling, want de accordeon-
virtuoos Ted Valerio, de beste confe
rencier van ons land. Ooos Speenhof,
de Zeeuwse Boertjes met hun Doden
sprong-sensatie, Bill Kilima en zijn Ju
bilerende Cowboys, de zangers Wim en
Bram Scholte en de beroemde drie W'l-
ly's in het adembenemende nr. Hoge
school der Acrobatiek, zij alten zullen
medewerken en er voor zorgen, dat dé
aiond onvergetelijk wordt.
Wie iiet dichtst bij hot vuur /.it, warmt
zich liet meest, zegt het spreekwoord.
Us er iets bijzonders aan de hand is.
zijn de bewoners van Den Burg meestal
de begenadigden. Zii domineren al ras
als de upper ten op de beste plaatsen
van de zaal. De directie van „Casino"
heeft gezegd: „Casino" voor de Texe
laars. van noord tot zuid." en daarom
lieefl zli cp alle dorpen de gelegenh 'd
■geopend lot liet verwerven van een
plaatsbewijs, zoals uit de adv? van
Woensdag jl. al is gebleken.
HOEVEEL PASSEERDEN DAAR?
Tt»u behoeve van de statistiek werd 25
Aug vanwege liet Bureau voor Wegen
en Verkeer van Rijks Watersiaat een
verkeerstelling gehouden aan de Sohil-
derweg- De controlepost bevond zich
voor liet Aardappelselectiebedrjjf, van
waar nauwkeurig iedere auto, iedere
fiets, iedere voetganger werd genoteerd.
Vice versa.
's Morgens om zes uur werd de con
trole begonnen en deze duurde zonder
onderbreking voort tot 's nachts 12 uur.
Er passeerden 228 personen auto's, 45
bussen, 269 vrachtauto's. 6 vrachtauto's
met aanhangwagen, 4 tractoren of (rek
kers, 94 motorrijwielen, 1 motorrijw 1,-1
met zijspan, 8 motorbakfietsen. 1297 rij
wielen. 18 tandems, 5 bakfietsen. 38 be
spannen voertuigen (paard en wagen»,
45 stuks vee en 72 voetgangers.
Van 's morgens 6-7 uur:
5 personenauto's,'2 bussen. 12 vracht
auto's, 1 motorfiets, 25 fietsen.
Van 1112 uur v.in.:
29 personenauto's. 8 bussen, 30 vracht
auto's. 2 vrachtauto's met aanhangwagen
1 tractor, 9 motorfietsen, 142 fatsen. 3
tandems, 5 bespannen voertuigen, 2
stuks vee en 7 voetgangers.
Van 56 uur 's middags:
23 personenauto's, 7 bussen. 1-1 vracht
auto's, 2 vrachtauto's met aanhangwa
gen, 7 motorfietsen, 1 motorbakfiets, 172
fietsen, 1 tandem, 3 bespannen voertui
gen, 3 voetgangers.
Van 1112 uur 's nachts:
2 personenauto's, 1 motorfiets, 1 mo
tor met zijspan, 7 fietsen, 1 tandem.
Totaal 3696-55 ton. Zonder fietsen
3576,87 Ion.
Het gemiddeld gewicht voor een per
sonenauto was vastgesteld op 1 5 ton, 'n
bus 5,8 ton, vrachtauto 4,5, vrachtauto
met aanhangwagen 9,7, tractor 1,5. mo
torfiets 0,17, motorfiets met zijspan 0,27.
motorbakfiets 0,3, fiets 0,09, tandem 0,17,
bakfiets 0,25, bespannen voertuig 2,
vee 0,5.
In de Dinsdagavond gehouden jaar
vergadering van het Dep. Texel -van de
Mij- tot Nut van het Algemeen z(jn de
heren J. C. Visser en M. Kikkert, ai-
hier, benoemd tot erelid. Dhr J. C. Vis
ser is meer dan 65 jaar lid geweest en
in die tijd heeft hij als bestuurslid door
het vervullen van verschillende be
stuursfuncties, zeer leel gedaan in het
belang van het Nut, dat 2 Sept. 1822
werd opgericht. Dhr Visser is dus lan
ger dan de helft van het bestaan van 'i
Nut lid geweest! Hij weet er nog van.
dal Multaluli, die van 1820-1887 leefde,
te Den Burg optrad voor het Nut
iDlir M. Kikkert, eveneens tot erelid
benoemd, heeft ook de sporen verdiend:
op andere plaatselijke Nutsvercnigingen
en hier, waar hjj 15 jaar lang zich als
bibliothecaris zeer verdienstelijk heeft
gemaakt.
De opkomst ter vergadering, die 0.1.v.
dhr Ohr. v.d. Kolk, voorz-, stond, wat
niet onbevredigend. Al waren niet allo
150 leden aanwezig. 150 Led-n is een
respectabel aantal: het laatste jaar zijn
meer en meer Texelaars gaan inzien, dai
liet Nut goed werk ka» doen, dat het
Nut zéér nuttig is, dat het een taak
heeft met het oog op het. organiseren
van culturele avonden gn zo meer. Zo
kon liet aantal leden het laatste jaar
groeien van 120 tot 150. Zoveel leden
heeft het Nut hier nog nooit geteld,
zelfs niet in de tijd van Dr. Jac. P.Thjjs--
se; 120 was het hoogst. Nu is het zo, da
je tegenwoordig bij nacht en ontij de
avonden kunt bezoeken (vroeger werden
de bijeenkomsten gehouden als de vo,l°
maan aan de hemel stond). Nu rijden »r
over het hele eiland autobussen en ais
men om elf uur de Groeneplaats w-»er
betreedt na een of ander programma ie
hebben genoten, stapt men maar in de
gereedstaande bus en men rijdt konink
lijk huiswaarts!
O.i. zal liet. aantal leden eerlang dicht
bij de 200 komen te liggen. Zeer zeker
zal de groei, waarover de voorz. met vol
doening sprak, worden bestendigd.
Nu lezing der notulen door de secr.,
dhr M. Wiieringa, werd in plaats va i
mw. Veldstra, aftredend bestuurslid, gi-
kozen mej. Fr. Rab.
Dlir E. Lap bracht financieel verslag
uit. Daaruit bleek, dat het Nut juist kan
rondkomen ais er zuinig blijft geboerd
(En het betrachten van zuinigheid 's
men wel gewend geworden
De Nutsbcw aarschool wordt door 100
kleuters bezocht en die kunnen daar
hun hart ophalen in een keurig, wij mo
gen wel zeggen gerestaureerd gebouw
Uitvoerig werd de bibliotheik bespro
ken. Die is gereorganiseerd. Honderd
oude boeken hebben plaats gemaakt
voor een idem aantal nieuwe. Van de
British Oouncil kunnen Engelse boeken
worden geleend. Het hoofdbestuu? li -eft
een bel ingrljke overeenkomst gesloten
met alle mogelijke bibliotheken in ons
land, universteitabibl. enz. Wie een of
ander werk tvil lezen geeft maar esn
wenk en men heeft liet omgaand in zii:i
bezit (verzendkosten voor de aanvrager
(ste.r). Practisoh ieder boek, over we'ik
onderwerp ook, kan men daardoor onder
ogen krijgen.
Van plannen tot opheffing van de
N'iitsbouv'stiehtmg bleek geen sprake 'e
zijn. De stichting blijft in haar oud?
vorm en dhr J- C. Visser werd ais voor
zitter herkozen.
Win terprogramma.
I-Iet winterprogranuna ziet er goed.
uit. 29 Sept. komt Dr. Ten llaeff, pri
vaat docent aan de para-ps.vehologie in
Utrecht, hier spreken.
Mevr. Wegener-Sleeswijk uit Den
Haag is aangezocht 0111 een voordracht
kunstavond te verzorgen, de heer Van
der Mandoren, de bekende politieke ra
diocommentator, zal hier eveneens een
causerie houden- Dan zag liet Nut nog
kans om de heer Frienia, commissaris v.
Politie !e Hilversum gevolg te laten ge-
KUN JE NOG ZINGEN?
Wij hadden vroeger op school een
paar knapen, die werkelijk nut in staa*
bleken een kik te geven als de onder
wijzer voor de zangklasse stond te diri-
rigeren. Misschien zijn diejwte knapen
accordeon-virtuozen geworden of mees
ters ou di vleugel, want wie vocaal te
kort schiet, zal zijn schade instrumen
taal wel inhalen, dunkt ons. Immer
was muziek en zang er niet. het leven
had geen waaide - zongen wij, de baard
toen nog in de keel-
Muziek geeft ons vleugels om om te
verheffen en dichter te komen tot de
sfeér van de blije zon boven dit droeve
tranendal. Muziek geeft vreugde en bij-
se Mensen haben keine Lieder".
Het doet ons daarom goed tp hebben
gelezen, dat mevr. J. Room-Wilkeshuis
Schildereinde 47, Den Burg, al wat zin
gen kan, opwekt tot aanmelding als Hd
van haar kinderkoor. Je kunt je aar, 't
Schildereind opgeven of vanmiddag in
de Nutsbewaarschool (van 2-5 uur).
Ouders, laat uw kinderen meedoen,
laat ze meezingen in blijde galmen!
ven aan de uitnodiging hier te komen
spreken over ,.Uit de keuken van de re
cherche" ('t opsporen van misdadigers,
vingerafdrukken enz.) Ook de heer
Kohnert uit Alkmaar zal weer een cur
sus geven, van 6 lessen over ,,De ont
wikkelingsgeschiedenis van (ie aarde".
De voorz hoopte, dat de aanwezigen
zouden opwekken tot lidmaatschap, dat
slechts f2,per persoon; f4,per
echtpaar, bedraagt. Dat komt neer op
slechts 2 kwartjes per avond, per wel
verzorgde avond. De avonden worden
altijd gehouden op Dinsdag oi Donder
dag met het oog op de busdiensten. D°
voorz. besloot met de wens, dat ook ve
ie Texelaars, in de zgn- ..buitendorpen"
woonachtig, lid zouden worden van h«i
Nut.
TEXEL—VLIELAND.
Zoals bekend, heeft het afge'opm sei
zoen een TESO-bootje gevaren tussen
Texel en Vlieland. De passagiers waren
zonder uitzondering verrukt over die.
tocht, waarbij zjj meermalen de robben
in hun element konden waarnemen. Ve
len raadden hun kennissen dan ook aan
ook eens van deze dienst gebruik t'
maken en zo was de boot meerdere ma
len zeer goed bezet. Er werden in to
taal bijna 5000 passagiers vervoerd (4993)
en 654 van hen namen hun rijwiel mee.
omdat het strand doorgaans zodanig
was, dat men zijn fiets zonder bezwaar
aan de iiand kon meevoeren. En op VI,o-
land aangekomen vond men daar bij de
Zuiderduinen een keurige weg. Wie
geen rijwielen meebrachten, maakten
dan gebruik van de autobus -an de on
derneming Hofstra, die een regelmatige
dienst op het dorp Oost-Vlieland onder
hield.
Iïet aantal Texelaars, dat met bet
bontje overstak, is maar gering gew°esl
in verhouding tot liet aantal toeristen,
dat vaak via Den Helder, Texe! en Vlie
land doorreisde naar Terschelling. Zo
bad men een hoogst interessante trip.
SCHERPER AANVOERVERBOD
VAN PUF.
Het Bedrijfschap voor Visserijpro
ducten ziet zich genoodzaakt liet aan-
voerverbod van puf scherper te stellen,
omdat toenemende aanvoeren van vis
van de kleinste sorteringen zodanig
prijsbeoi rvend op'de markt werken,
dat dikwijls voor vis van normale afme
tingen geen behoorlijke prijs meer kan
worden gemaakt-
De minimumniaat van schol is van 21 op
23 cm. gebracht, die van tong van 15 op
23 cm. en die van zeebot van 15 op 20 cm
Voor de overige zeevissoorten, sprot en
zeebliek uitgezonderd, blijft de bestaan
de minimummaaf van 15 cm. gehand
haafd. Voor bol, afkomstig uit de Wad
denzee, Zuidhollandse en Zeeuwse "stro
men geldt de niininnmunaat van 18 cm.,
welke in de visserijreglementen voor de
ze wateren is vastgesteld.
WOLINNAME SCHEER 1949.
Naar wij vernemen zal vanaf Maan
dag 19 Sept. de wol van scheer 1949 we
derom worden ontvangen door de Ned.
Wolfederatie in de boerderij van Bak
ker aan de Kogerweg. De wol van Texe!
zal gedurende 3 weken aldaar worden
ontvangen, uitgezonderd op de Zaterda
gen. Wulleveranciers, die in 1948 geen
wol li ebben geleverd, 'worden verzocht,
hiervan mededeling te doen met opgave
van liet aantal te leveren vliezen aan
onderstaand adres- Deze leveranciers
ontvangen dan ook een oproopingskaart
om op een bepaalde tijd hun wol te kun
nen afleveren-
Secretariaat: Afd. N,-IIolland
van de Ned. Wolfederatie
Laarmanstraat 22, Ileiloo.
Secretaris 1'. J. Zuurbier.
ESPERANT< 1MONUMENT WOR DT
VOORJAAR 1956 HERBOUWD.
Thans is toestemming
verleend voor de we-
deropbouw van het Es-
perantomonuinent, dat
in de oorlog op la-t
van de Duitse bezet
ters en onder toezicht
van de S.S. werd ge
sloopt. De stenen wer
den verbrijzeld, maar
liet borstbeeld va.il
Dr. Zamenhof, del
groene ster en al heil
natuursteen kon hei-I
m olijk in veiligheid I
worden gebracht. Ook|
liet. fundament is g"
spaard.
Het ligt in de bedoeling om liet mom -
ment in liet voorjaar in te wijden. O.)
Hemelvaartsdag, zoals het oolc 15 jaar
geleden (1935) op Hemelvaartsdag word
'ingewijd door Ir. Isbriicker als vertegen
woordiger van de Minister van O. K. en
W„ nadat de eerste steen was gelegd
door burgemeester W. B. Oort, in tegen
woordigheid van wethouder Joh. Pan°-
vJ iet.
