In Rusland mag alles (maar niet alles is toegestaan) ut >SgB Lenin is de nieuwe God i _y TWEEDE BLAD TEXELSE COURANT VRIJDAG 27 SEPTEMBER 1963 De knappe, 25-jarige, bruinogige, kastanjebruinharige vrouw, die ons in perfekt Duits op het station te Moskou verwelkomde, heette Calina. Ze was vertaalster van beroep en werkte nu voor het reisbureau Intourist, waar zij zich onder andere nuttig maakte met het rondleiden van toeristen. En aange zien ook wij de status van toerist toe gewezen hadden gekregen, werden wij aan de zorgen van de knappe Calina toevertrouwd. Zij was bepaald niet het prototype van de Russische Vouw. Die zijn helaas veel minder aardig, kijken stuurs en spreken bits, schel en kortaf Calina had een zachte stem, waarmee zij de weldaden van de staat in de aan dacht aanbeval en er zich voor hoedde over andere dan strikt zakelijke dingen te spreken. Zonder twijfel was Calina een overtuigd communiste, wat niet wil zeggen, dat ze partijlid was. Lid van de partij kunnen slechts uitverko renen worden, had men ons gezegd. In een trolleybus, waarvan er enkele hon derden in Moskou rondrijden, werden we naar ons hotel gebracht. Ook Calina nam in het hotel haar intrek. Zij zou niet meer van onze zijde wijken. Im mers, in de Sowjet-Unie wil men graag weten wat voor spek men in de kuip heeft. Een gids is in de eerste plaats iemand die met het „toezicht" op vreemdelingen is belast. Niet alleen Calina hield ons onder controle, ook het personeel van het naar Russische be grippen zeer luxueuse hotel „Berlin" nabij, het Rode Plein, had kennelijk duidelijke bevoegdheden. U hoort er straks meer over. Mijn slaapkamer zou mijn grootmoe der waarschijnlijk goed zijn bevallen. Het meubilair is bijzonder ouderwets. In het vier meter boven de vloer gele gen plafond glimlachen gipsen blote engeltjes rond een draak van een lamp vol tierelantijnen. Ook het schemer lampje op het protserige nachtkastje, zouden we in het Westen reeds lang naar de vrolijke keuken hebben ver wezen. Deze opmerkelijke stijl voor 1963 is echter kenmerkend voor heel Rusland. Ons hotel werd gebouwd in 1910 en daaruit zou het Biedermeyer- achtige interieur verklaard kunnen worden. Verrassend is het voor een westerling om te constateren dat alle gebouwen, ook de meest nieuwe zo zijn ingericht. Ook met het exterieur is dat veelal het geval. De meeste gevels van de openbare gebouwen zijn rijkelijk voorzien van beeldhouwwerken, stenen kwasten, krullen en franje, zonder een duidelijk herkenbare stijl te verraden. Heel veel zie je in de Russische ste den op Romeinse tempels gelijkende bouwwerken, rijkelijk voorzien van zuilen en beelden. Dit wil niet zeggen, dat de Russen niet anders zouden kun nen bouwen Het bewijs daarvan werd spoedig geleverd toen we het Kremlin bezochten en daar oog in oog stonden met het congrespaleis dat een strakke zakelijke lijn vertoont naast een archi tectonisch zeer verantwoorde versie ring De meeste Russen vinden het ech ter niet mooi. Zij leven wat hun gevoel voor kunst en schoonheid aangaat in de vorige eeuw. En wat geeft het? Op deze eigenschap kunnen we de Russen moeilijk veroordelen. Smaken verschil len en er valt niet over te twisten. Merriemelk De eerste Russische maaltijd in de paleisachtige eetzaal van het hotel brengt vele verrassingen. De Rus is geen liefhebber van grote hoeveelheden aardappelen en groenten. Het menu vermeldt hoofdzakelijk zure produkten: augurken, komkommers, yoghurt (daar kefir genoemd) en.... zure merrie melk. Spoedig zijn we gewend aan het idee de komende dagen paardemelk te moeten drinken en laten ons de ingre diënten goed smaken tesamen met het harde zure bruine brood en het mine raalwater, dat in grote hoeveelheid voor handen is. Ook Calina zit aan en beantwoordt bereidwillig onze vragen. Ze vertelt dat Intourist een bustocht door Moskou houdt die middag. Natuur lijk willen we mee. Moskou blijkt ongeveer te beant woorden aan het idee dat wij er in het westen van hehben .We zien de bekende stokpaardjes: het Bolshoi theater, de musea, de regeringsgebouwen, het Rode Plein met het Kremlin, de Basilius- kathedraal en het kolossale warenhuis Goem. Het is niet druk in Moskou. Ook op de belangrijkste wegkruisingen kun je zender gevaar oversteken, want bij zonder veel auto's zijn er niet. Op het spitsuur is het weinig anders. De auto's lijken alle op elkaar. Er zijn slechts twee merken: Zim en Wolga. De Wol- ga's zijn veelal taxi's, te herkennen aan een biokband aan de zijkanten en 's avonds een groen licht op de voorruit. Taxirijden is goedkoop in Moskou. Voor 1 roebel, volgens de toeristenkoers ƒ4,kun je een minuut of twintig rijden. De grotere afstanden worden per bus, trolleybus of de ondergrondse, de Metro, afgelegd. De tientallen metro stations in de Russische hoofdstad zijn evenzovele visitekaartjes van Russische kunst en cultuur. Wanneer je met rol trappen tot een diepte van ca. 40 meter in de grond bent afgedaald en door het in een gleuf wei pen van een 5 kopeken stuk (20 cent) in de stationshal komt, omgeeft je een weelde van beeldhouw werk, mozaiek en glaswerk. Het licht stroomt rijkelijk toe uit geweldige gla zen kronen en geeft het geheel de in druk van een paleis. De romantiek wordt echter herhaaldelijk verstoord door het gierende geluid van de elek trische treinen die door de smalle tun nels af en aan rijden. Reizen in de Moskouse metro is de ideale wijze van snel verplaatsen op de veiligste wijze. De treinen bereiken onder de grond De gunstiqer wordende politieke toestand in de wereld heeft onder neer tot gevolg gehad dat het voor belangstellenden mogelijk is een kijkje achter het ijzeren gordijn te nemen zonder dat dit behoeft te eindigen in en verblijf in de Loebjanka, strafgevangenis in Moskou. De Russen willen zelfs het toerisme bevorderen om, zoals zij zeggen, bij te dragen in de vredelievende ontmoeting der volkeren. Nog onlangs kondigde Chroestsjow aan de Sowjet-Unie open te willen stellen voor massaal toerisme. Uw verslaggever was het geluk beschoren deel uit te maken van een kleine delegatie belanqstllenden, voor de helft be staande uit overtuigde communisten. De andere helft was bepaald anti en blééf dat, ondanks de intensieve propaganda. De toestanden, die voortvloeien uit deze situatie zijn op zich zelf reeds een boek waard. Ik zal het nalaten daar over uit te wijden. Het staatsreisbureau van de Sowjet-Unie INTOURIST was belast met de organisatie van de trip. Gezegd moet worden dat daar weinig op viel aan te merken. Rusland toont zich een uitstekend gastheer zolang men zich stipt houdt aan de aanwijzingen en „adviezen". In dat geval keert men in Nederland terug in de wetenschap dat de Sowjet-Unie het ideale vaderland is voor de naar geluk en vrede snakkende arbeider Dan is de Sowjet-Unie zelfs een land vol rekords, vol fantastische ge bouwen en vol hardwerkende, aan het regiem verknochte werksters en werkers voor de vrede! Wij hebben gezondigd, verschillende „adviezen" in de wind geslagen en een beetje ons eigen leven geleefd. We bleven dit toen ondanks de merkbare ergernis die ons gedrag veroorzaakte en achteraf kan gezegd wordt, dat juist de belevenissen die dit eigengereid rondzwerven ons bezorgde, verreweg het interes santst waren. Bij die gelegenheid bleek, dat nog heel wat hapert in de Sowjet-Unie. Dat het nog héél lang zal duren eer de Sowjet-mens reden heeft om zich werkelijk gelukkig te voelen. We hebben ook veel posi tieve ervaringen, die we eerlijkheidshalve dienen te vermelden. Zelfs durven we te beweren, dat er in Rusland voor ons iets te leren valt. Wil dat nu zeggen, dat wij in het Westen over Rusland verkeerd -zijn voorgelicht? Ik meende aanvankelijk van wel. De belevenissen achter het ijzeren gordijn leerden me echter dat, afgezien van op zich zelf weinig betekenende details, de indruk die men in het Westen, althans in Nederland over Rusland heeft, wel ongeveer juist is. Bijgaande be schreven ervaringen willen dit onderschrijven. een snelheid van 120 kilometer. Voor 5 kopeken kun je er desnoods de hele dag in blijven zitten. In de treinen en ook de andere bovengrondse vervoer middelen hebben we veel bekijks; wes terlingen! Mensen dus die door het re giem worden afgeschilderd als kapita listische uitbuiters die voorbereidingen treffen om de vredelievende Sowjet- Unie onder de voet te lopen. De arg wanende blikken die je soms treffen zijn dan ook verklaarbaar. De vriende lijke natuur van de Rus laat zich echter niet steeds onderdrukken. In het alge meen zijn we bijzonder vriendelijk be jegend en in heel veel gevallen hebben we met Russen uit alle lagen van de klasseloze sow jetmaatschappij welk een paradox! kunnen spreken. Zeer interessante gesprekken soms, die we bij voorkeur niet voerden in de onmiddel lijke nabijheid van de lieftallige Calina of onze communistische medereizigers. Meestal bleken de Russen bereid hun visie te geven op de staat en de sow- jetmaatschappij, zij het nadat zij om zichtig om zich heen keken en eerst op gedempte toon begonnen te spreken, wanneer niemand zich binnen gehoor afstand bevond. Vaak bleken ervarin gen uit het verleden, meestal deporta ties of gevangenneming van familie leden, waarvan nooit meer iets was ver nomen, de o:orzaak te zijn van een minder grote verering van de staat en het systeem, waarvan deze zich be dient. Vaak werd een gesRrek onder broken: er naderde iemand! Hartver warmend was de zorg, waarmee onze communistische delegatieleden ons trachtten te omringen. Met wie hadden we daar gesproken en waar waren we geweest? Stel je voor dat je je dooi verkeerde mensen liet inlichten en daardoor een volkómen scheef beeld van de Sowjet-Unie zou krijgen! Vooral Uw verslaggever moest van hen vele nuttige adviezen vernemen Met klem werd er op aangedrongen dat ik me niet zou bedienen van de term „ccmmun'S- ten". „Socia isten" was beter. Op dat verzoek kon ik moeilijk ingaan, aange zien men in Nederland de sociaal-demo craten socialisten noemt. Er zouden on aangename misverstanden kunnen ont staan. De God Lenin Wc stepten bij een groot gebouw. „Het Lenin-museum". verklaarde Calina. In het kolossale gebouw heeft men alles bijeengebracht dat aan de eerste leider van de Sowjet-Unie her innert. Honderden portretten brieven en gebruiksvoorwerpen. Aan de wand prijken reusachtige schilderingen, waarop Lenin deel uitmaakt van tafe relen uit de dagen vóór de revolutie. Ook de revolutie zelf wordt in beeld gebracht. Kolossale platen tonen uitge buite vermagerde boeren en arbeiders, die rode vlaggen hijsen en met sikkels en hamers zwaaien. Ook meer realisti sche taferelen als de opstand op de „Aurora" te Leningrad en „Potemkin" te Odessa zijn indrukwekkend. Op ver kleinde schaal is het gebouw te zien, waarin Lenin en zijn revolutionairen de gebeurtenissen van 1917 voorbereidden. Talrijk zijn de bustes en standbeelden, niet alleen in het museum maar ook elders in Moskou. Vaak liggen er bloe men bij. Beeltenissen van Lenin prijken ook op openbare gebouwen en scholen. Met reusachtige letters zijn bekende citaten van deze volksmenner op de gevels aangebracht. Lenin is de nieuwe God van de Sowjet-Unie. Gedachtig het „Godsdienst is opium voor het volk" van Marx heeft het re giem de activiteiten van de Russisch- orthodoxe kerk vrijwel onmogelijk ge maakt. De tijd dat Moskou de stad der veertig maal veertig (1600 dus!) kerken was is voorgoed voorbij. In heel Moskou zijn nog slechts enkele kerken „werk zaam" zoals het heet. Het volk kan haar religieuse gevoelens afreageren op Lenin, wiens geprepareerde lichaam ligt opgebaard in het granieten mauso leum op het Rode Plein. Dagelijks defi leren duizenden Russen uit alle delen van het land langs de glazen kist om voor enkele ogenblikken te kunnen kij ken naar de witte spookachtig verlichte gestalte, die tijdens zijn leven deze ver ering zeker als „persoonsverheerlijking" zou hebben afgewezen. De dode Lenin en het voorbijschuife- lende volk leek met een interessant on- door Harry de Graaf derwerp voor een foto. Toen ik aan stalten maakte, schoot snel een der ge- uniformeerde wachten toe om het me te beletten. Als we de beklemmende zwar te ruimte verlaten, de trappen opklim men en weer op het zonnige Rode Plein staan, slaken we een zucht van verlich ting. De Sowjet-Unie heeft echter meerdere helden voortgebracht wiens nagedachtenis wordt geëerd. Dit maakt de vergelijking met de godsdienst com pleet: het zijn de heiligen en engelen gevonden. Veel belangstelling bestaat voor het ieder uur terugkerende cere monieel van het aflossen van de wacht voor de deuren van het mausoleum van Lenin. Precies op het moment dat de klokken van de Spaskytoren van het Kremlin het uur slaat stappen twee wachten met hun commandant van af lossing in paradepas naar het ca. 100 meter van het wachtgebouw verwijder de mausoleum, waar ze met stramme bewegingen de plaats innemen links en rechts van de groene houten deur, die altijd op een kier staat.... Tientallen boeketten en bloemkransen liggen tegen de zwarte en rode granietblokken ge drapeerd. Het bizarre Kremlin Sinds enkele jaren is het Kremlin niet langer het domein van de staats lieden en kunnen belangstellenden vrijelijk binnenkomen. Het woord Kremlin betekent letterlijk Citadel. De muren die een complex van paleizen en kerken omgeven zijn oorspronkelijk be doeld als bescherming tegen de Azia tische barbaren die eeuwenlang in Rus land plunderend, moordend en brandstichtend door het land trokken. Oorspronkelijk moest een houten palis sade de aanvallen van deze Tartaren tegenhouden. Later werd het de huidige twee meter dikke en 15 meter hoge muur. Het gehele Kremlin beslaat vele hectaren. De bewering die in het wes ten nog al eens wordt geslaakt, als zou den de communisten vernietigers van de cultuur zijn, wordt in het Kremlin duidelijk gelogenstraft. De vele Kathe dralen zijn ten koste van enorme som men gerestaureerd, een werk dat nog niet is beëindigd. Temidden van de met zinken en gouden koepels getooide kerken is de sfeer van de oude Czaren- tijd nog te proeven, een sfeer, die haast beklemmend is in de rijk van fresco's en ikonen voorziene interieurs. In de „Kathedraal van de Aartsengel" liggen vele Czaren en patriarchen begraven in grote bronzen en van ikonen voorziene kisten. Tussen de ikonen hangen er verschillende, die kilo's edelgesteente bevatten. Tot boven in de ui-vormige koepels der vele toren zijn religieuze voorstellingen geschilderd. Overal sta ren de onwezenlijke blikken van hon derden heiligen je aan. Calina wijst ons op de graftombe van dc zoon van de beruchte Iwan de Verschrikkelijke, de Czaar, die om zijn handelwijze door de Kerk werd geëxcommuniceerd en de toegang tot de kerk werd ontzegd. In de andere kerken hangt dezelfde bizar re sfeer. Bizar is de omschrijving, die op het gehele Kremlin van toepassing is. Dit zijn blijken van een cultuur, die nooit de onze is geweest. Buiten de mu ren van het Kremlin is de Basilius- kathedraal gebouwd. Een van de betere daden van Iwan de Verschrikkelijke, die een Italiaanse bouwmeester op dracht gaf. Een ongelofelijk fraai stuk werk, uitgevoerd in verschillende kleu ren steen. Bij het binnentreden ver zeilt men in een doolhof van halletjes en portalen; een grote kerk ruimte voor de eredienst ontbreekt: de bouwer heeft in zijn enthousiasme bij net creëren van jDOorten en gangen vol versieringen het doel uit het oog ver loren! Van buiten is de Basiliuskathe- draal ongetwijfeld het mooist. Het boe ket van stenen torens is overal ter we reld het symbool voor Rusland en het Rode Plein geworden. den aanschaffen ten koste van de ver pauperde lijfeigenen. Geen nachtleven Op een avond gaan we uit om te winkelen. Het valt bar tegen. Wie denkt dat Moskou zoals alle andere wereld steden 's avonds vol activiteit is, terwijl de grote straten hun neonverlichting tonen, zoals Parijs en New York, komt bedrogen uit. Afgezien van de straat verlichting is het nachtleven tussen de grauwe gebouwen tamelijk somber. Het Rode Plein is wellicht de uitzondering, die deze regel, die voor alle andere Russische plaatsen eveneens geldt, be vestigt. Grote batterijen schijnwerpers verlichten de muren en van rode ster ren voorziene torens van het Kremlin en zelfs vinden we een enkele neon reclame: Van de Aeroflot, de staats luchtvaartmaatschappij van wiens dien sten ook wij de komende dagen veel vuldig gebruik zullen moeten maken om binnen redelijke tijd de enorme af standen van dit rijk te kunnen over bruggen. Natuurlijk gaan we winkelen in het kolossale staatswarenhuis Goem aan het Rode Plein tegenover het Krem lin. Goem is een samenstel van veertig oorspronkelijke winkels. Het is interes sant om de prijzen van verschillende produkten eens nader te bezien. Dat zal ons tenslotte moeten vertellen wat de gemiddelde Russische arbeider, die dertig roebel in de week verdient, met zijn geld kan doen. Het is niet redelijk om voor elke roebel de eenzijdig door Rusland vastgestelde toeristenkoers van 4,per roebel te berekenen. Dit zou de koopkracht zeker niet weerspiegelen. Wanneer we de zwarte koers van /T,50 nemen, komen we aardig in de richting. Dan blijken de meeste produkten nog bijzonder duur te zijn. Er zijn echter ook zeer veel artikelen, die zelfs naar westerse begrippen zeer laag zijn ge- p'rijsd. Grammofoonplaten bijvoorbeeld kosten in Nederland 10 x zoveel. Voor vijf roebel kreeg ik 15 grammofoon platen. Geen tophits, maar langdurige klassieke werken van bekende compo nisten, ook westerse. Aanvankelijk stond ik sceptisch tegenover de geluids kwaliteit van deze platen, omdat de demonstrerende juffrouw achter de toonbank een uitzonderlijk slechte weergaveinstallatie gebruikte Nader hand op Texel bleek, dat de platen van uitstekende kwaliteit zijn! Plastic is uitzonderlijk duur en bo vendien zeer schaars. Een plastic afwas- bak kostte 15 roebel, voor een Rus zo iets als 25 gulden, een heel weekloon! Levensmiddelen zijn iets goedkoper dan bij ons maar de keuze is gering en de voorraad zeer beperkt. Een eenvoudig artikel als een balpen is in Moskou niet te krijgen. De Russen kunnen of willen geen balpoints maken en veroordelen de uit het Westen binnengebrachte exem plaren als prullen. Ook spijkerbroeken, nylon overhemden en sokken zijn arti- len, die in de Sowjet-Unie niet te krijgen zijn Ook kauwgom is nergens voorhanden. Misschien juist daarom is er van de zijde van de jeugd enorme vraag naar Toeristen worden dan ook meermalen aangeklampt met de vraag „Chewing gum?" Als je het geeft, is het hek van de dam, want uit alle hoeken en gaten komen andere kinderen die er om vragen. Kauwgom is echter zó iets typisch Amerikaans, dat een kauwende sowjetburger zeker geen reclame is voor het land. van het hemelse arbeidersparadijs op aarde. Stalin is een gevallen engel. Sinds 1956, toen Chroestjow de opvol ger van Lenin brandmerkte als een fi guur die van zijn macht misbruik had gemaakt en partijvijandig gezind was, wordt zijn naam in de Sowjet-Unie met meer gehoord en wordt de periode waarin hij aan de macht was, verzwe gen. Nergens heb ik zijn beeltenis ge zien. Uit het mausoleum, waar hij ja renlang broederlijk naast Lenin had gelegen, werd hij verwijderd en begra ven. Aan de voet van de Kremlinmuur wijst een simpele platte rood-granieten grafsteen de plaats aan. Vele revolutiehelden en mensen van wetenschap en techniek zijn begraven in de Kremlinmuur. Bij de muur be vindt zich ook het massagraf, waarin enkele honderden slachtoffers van de revolutie een laatste rustplaats hebben Op korte afstand van de kathedraal staat op het Rode Plein een kuipvormig podium. Calina vertelt dat de Czaren hier hun proclamaties lieten voorlezen, maar het ook gebruikten om mensen te onthoofden, die zich tegen het Czaren- bewind verzetten. Naast de vele pracht en praal worden in het algemeen rijke lijk de zaken getoond waarvan de Cza ren gebruik maakten om hun volk te onderdrukken. In diverse musea liggen de martelwerktuigen, waarmee ketters en misdadigers tot andere gedachten werden gebracht. Het is vooral zaak, dat duidelijk uitkomt hoe slecht het verleden was en hoe goed het heden. In de schatkamer van het Kremlin kan het volk zich vergapen aan de tonnen goud, zilver en edelgesteente, die in allerhande gebruiksvoorwerpen van de Czaren en grootgrondbezitters waren verwerkt. Voorwerpen die zij zich kon- Het Rode Plein is het hart van Moskou, tevens het hart van hele Sowjet-Unie. Het beeld wordt beheerst door de Ba- siliuskathedraal. Rechts de torens van het Kremlin en een stuk van de Krem linmuur. De foto werd gemaakt vanaf het dak van het grote warenhuis „Goem". Al deze gebouwen speelden ook in de Tsarentijd een belangrijke rol. Het warenhuis Goem was toen een complex van veertig aparte winkels, terwijl de Basiliuskathedraal nog dien de ten behoeve van de eredienst van de Russich-Orthodoxe Kerk. (Nu is het een museum). De eerbiedwaardige, zelfs bizar lijkende gebouwen rond het plein vormen van tijd tot tijd de ach tergrond van parades en demonstra ties. De parades ter gelegenheid van de eerste mei, de dag van de arbeid, zijn wereldbekend geworden.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Texelsche Courant | 1963 | | pagina 3