In Rusland mag alles (maar niet alles is toegestaan)
ut
>SgB
Lenin is de nieuwe God
i
_y
TWEEDE BLAD
TEXELSE COURANT
VRIJDAG 27 SEPTEMBER 1963
De knappe, 25-jarige, bruinogige,
kastanjebruinharige vrouw, die ons in
perfekt Duits op het station te Moskou
verwelkomde, heette Calina. Ze was
vertaalster van beroep en werkte nu
voor het reisbureau Intourist, waar zij
zich onder andere nuttig maakte met
het rondleiden van toeristen. En aange
zien ook wij de status van toerist toe
gewezen hadden gekregen, werden wij
aan de zorgen van de knappe Calina
toevertrouwd. Zij was bepaald niet het
prototype van de Russische Vouw. Die
zijn helaas veel minder aardig, kijken
stuurs en spreken bits, schel en kortaf
Calina had een zachte stem, waarmee
zij de weldaden van de staat in de aan
dacht aanbeval en er zich voor hoedde
over andere dan strikt zakelijke dingen
te spreken. Zonder twijfel was Calina
een overtuigd communiste, wat niet
wil zeggen, dat ze partijlid was. Lid
van de partij kunnen slechts uitverko
renen worden, had men ons gezegd. In
een trolleybus, waarvan er enkele hon
derden in Moskou rondrijden, werden
we naar ons hotel gebracht. Ook Calina
nam in het hotel haar intrek. Zij zou
niet meer van onze zijde wijken. Im
mers, in de Sowjet-Unie wil men graag
weten wat voor spek men in de kuip
heeft. Een gids is in de eerste plaats
iemand die met het „toezicht" op
vreemdelingen is belast. Niet alleen
Calina hield ons onder controle, ook het
personeel van het naar Russische be
grippen zeer luxueuse hotel „Berlin"
nabij, het Rode Plein, had kennelijk
duidelijke bevoegdheden. U hoort er
straks meer over.
Mijn slaapkamer zou mijn grootmoe
der waarschijnlijk goed zijn bevallen.
Het meubilair is bijzonder ouderwets.
In het vier meter boven de vloer gele
gen plafond glimlachen gipsen blote
engeltjes rond een draak van een lamp
vol tierelantijnen. Ook het schemer
lampje op het protserige nachtkastje,
zouden we in het Westen reeds lang
naar de vrolijke keuken hebben ver
wezen. Deze opmerkelijke stijl voor
1963 is echter kenmerkend voor heel
Rusland. Ons hotel werd gebouwd in
1910 en daaruit zou het Biedermeyer-
achtige interieur verklaard kunnen
worden. Verrassend is het voor een
westerling om te constateren dat alle
gebouwen, ook de meest nieuwe zo zijn
ingericht. Ook met het exterieur is dat
veelal het geval. De meeste gevels van
de openbare gebouwen zijn rijkelijk
voorzien van beeldhouwwerken, stenen
kwasten, krullen en franje, zonder een
duidelijk herkenbare stijl te verraden.
Heel veel zie je in de Russische ste
den op Romeinse tempels gelijkende
bouwwerken, rijkelijk voorzien van
zuilen en beelden. Dit wil niet zeggen,
dat de Russen niet anders zouden kun
nen bouwen Het bewijs daarvan werd
spoedig geleverd toen we het Kremlin
bezochten en daar oog in oog stonden
met het congrespaleis dat een strakke
zakelijke lijn vertoont naast een archi
tectonisch zeer verantwoorde versie
ring De meeste Russen vinden het ech
ter niet mooi. Zij leven wat hun gevoel
voor kunst en schoonheid aangaat in de
vorige eeuw. En wat geeft het? Op
deze eigenschap kunnen we de Russen
moeilijk veroordelen. Smaken verschil
len en er valt niet over te twisten.
Merriemelk
De eerste Russische maaltijd in de
paleisachtige eetzaal van het hotel
brengt vele verrassingen. De Rus is
geen liefhebber van grote hoeveelheden
aardappelen en groenten. Het menu
vermeldt hoofdzakelijk zure produkten:
augurken, komkommers, yoghurt (daar
kefir genoemd) en.... zure merrie
melk. Spoedig zijn we gewend aan het
idee de komende dagen paardemelk te
moeten drinken en laten ons de ingre
diënten goed smaken tesamen met het
harde zure bruine brood en het mine
raalwater, dat in grote hoeveelheid
voor handen is. Ook Calina zit aan en
beantwoordt bereidwillig onze vragen.
Ze vertelt dat Intourist een bustocht
door Moskou houdt die middag. Natuur
lijk willen we mee.
Moskou blijkt ongeveer te beant
woorden aan het idee dat wij er in het
westen van hehben .We zien de bekende
stokpaardjes: het Bolshoi theater, de
musea, de regeringsgebouwen, het Rode
Plein met het Kremlin, de Basilius-
kathedraal en het kolossale warenhuis
Goem. Het is niet druk in Moskou. Ook
op de belangrijkste wegkruisingen kun
je zender gevaar oversteken, want bij
zonder veel auto's zijn er niet. Op het
spitsuur is het weinig anders. De auto's
lijken alle op elkaar. Er zijn slechts
twee merken: Zim en Wolga. De Wol-
ga's zijn veelal taxi's, te herkennen aan
een biokband aan de zijkanten en 's
avonds een groen licht op de voorruit.
Taxirijden is goedkoop in Moskou. Voor
1 roebel, volgens de toeristenkoers
ƒ4,kun je een minuut of twintig
rijden. De grotere afstanden worden
per bus, trolleybus of de ondergrondse,
de Metro, afgelegd. De tientallen metro
stations in de Russische hoofdstad zijn
evenzovele visitekaartjes van Russische
kunst en cultuur. Wanneer je met rol
trappen tot een diepte van ca. 40 meter
in de grond bent afgedaald en door het
in een gleuf wei pen van een 5 kopeken
stuk (20 cent) in de stationshal komt,
omgeeft je een weelde van beeldhouw
werk, mozaiek en glaswerk. Het licht
stroomt rijkelijk toe uit geweldige gla
zen kronen en geeft het geheel de in
druk van een paleis. De romantiek
wordt echter herhaaldelijk verstoord
door het gierende geluid van de elek
trische treinen die door de smalle tun
nels af en aan rijden. Reizen in de
Moskouse metro is de ideale wijze van
snel verplaatsen op de veiligste wijze.
De treinen bereiken onder de grond
De gunstiqer wordende politieke toestand in de wereld heeft onder
neer tot gevolg gehad dat het voor belangstellenden mogelijk is een
kijkje achter het ijzeren gordijn te nemen zonder dat dit behoeft te
eindigen in en verblijf in de Loebjanka, strafgevangenis in Moskou. De
Russen willen zelfs het toerisme bevorderen om, zoals zij zeggen, bij te
dragen in de vredelievende ontmoeting der volkeren. Nog onlangs
kondigde Chroestsjow aan de Sowjet-Unie open te willen stellen voor
massaal toerisme. Uw verslaggever was het geluk beschoren deel uit
te maken van een kleine delegatie belanqstllenden, voor de helft be
staande uit overtuigde communisten. De andere helft was bepaald anti
en blééf dat, ondanks de intensieve propaganda. De toestanden, die
voortvloeien uit deze situatie zijn op zich zelf reeds een boek waard.
Ik zal het nalaten daar over uit te wijden.
Het staatsreisbureau van de Sowjet-Unie INTOURIST was belast met
de organisatie van de trip. Gezegd moet worden dat daar weinig op viel
aan te merken. Rusland toont zich een uitstekend gastheer zolang
men zich stipt houdt aan de aanwijzingen en „adviezen". In dat geval
keert men in Nederland terug in de wetenschap dat de Sowjet-Unie het
ideale vaderland is voor de naar geluk en vrede snakkende arbeider
Dan is de Sowjet-Unie zelfs een land vol rekords, vol fantastische ge
bouwen en vol hardwerkende, aan het regiem verknochte werksters en
werkers voor de vrede! Wij hebben gezondigd, verschillende „adviezen"
in de wind geslagen en een beetje ons eigen leven geleefd.
We bleven dit toen ondanks de merkbare ergernis die ons gedrag
veroorzaakte en achteraf kan gezegd wordt, dat juist de belevenissen
die dit eigengereid rondzwerven ons bezorgde, verreweg het interes
santst waren. Bij die gelegenheid bleek, dat nog heel wat hapert in de
Sowjet-Unie. Dat het nog héél lang zal duren eer de Sowjet-mens reden
heeft om zich werkelijk gelukkig te voelen. We hebben ook veel posi
tieve ervaringen, die we eerlijkheidshalve dienen te vermelden. Zelfs
durven we te beweren, dat er in Rusland voor ons iets te leren valt.
Wil dat nu zeggen, dat wij in het Westen over Rusland verkeerd -zijn
voorgelicht? Ik meende aanvankelijk van wel. De belevenissen achter
het ijzeren gordijn leerden me echter dat, afgezien van op zich zelf
weinig betekenende details, de indruk die men in het Westen, althans
in Nederland over Rusland heeft, wel ongeveer juist is. Bijgaande be
schreven ervaringen willen dit onderschrijven.
een snelheid van 120 kilometer. Voor 5
kopeken kun je er desnoods de hele
dag in blijven zitten. In de treinen en
ook de andere bovengrondse vervoer
middelen hebben we veel bekijks; wes
terlingen! Mensen dus die door het re
giem worden afgeschilderd als kapita
listische uitbuiters die voorbereidingen
treffen om de vredelievende Sowjet-
Unie onder de voet te lopen. De arg
wanende blikken die je soms treffen
zijn dan ook verklaarbaar. De vriende
lijke natuur van de Rus laat zich echter
niet steeds onderdrukken. In het alge
meen zijn we bijzonder vriendelijk be
jegend en in heel veel gevallen hebben
we met Russen uit alle lagen van de
klasseloze sow jetmaatschappij welk
een paradox! kunnen spreken. Zeer
interessante gesprekken soms, die we bij
voorkeur niet voerden in de onmiddel
lijke nabijheid van de lieftallige Calina
of onze communistische medereizigers.
Meestal bleken de Russen bereid hun
visie te geven op de staat en de sow-
jetmaatschappij, zij het nadat zij om
zichtig om zich heen keken en eerst op
gedempte toon begonnen te spreken,
wanneer niemand zich binnen gehoor
afstand bevond. Vaak bleken ervarin
gen uit het verleden, meestal deporta
ties of gevangenneming van familie
leden, waarvan nooit meer iets was ver
nomen, de o:orzaak te zijn van een
minder grote verering van de staat en
het systeem, waarvan deze zich be
dient. Vaak werd een gesRrek onder
broken: er naderde iemand! Hartver
warmend was de zorg, waarmee onze
communistische delegatieleden ons
trachtten te omringen. Met wie hadden
we daar gesproken en waar waren we
geweest? Stel je voor dat je je dooi
verkeerde mensen liet inlichten en
daardoor een volkómen scheef beeld
van de Sowjet-Unie zou krijgen! Vooral
Uw verslaggever moest van hen vele
nuttige adviezen vernemen Met klem
werd er op aangedrongen dat ik me niet
zou bedienen van de term „ccmmun'S-
ten". „Socia isten" was beter. Op dat
verzoek kon ik moeilijk ingaan, aange
zien men in Nederland de sociaal-demo
craten socialisten noemt. Er zouden on
aangename misverstanden kunnen ont
staan.
De God Lenin
Wc stepten bij een groot gebouw.
„Het Lenin-museum". verklaarde
Calina. In het kolossale gebouw heeft
men alles bijeengebracht dat aan de
eerste leider van de Sowjet-Unie her
innert. Honderden portretten brieven
en gebruiksvoorwerpen. Aan de wand
prijken reusachtige schilderingen,
waarop Lenin deel uitmaakt van tafe
relen uit de dagen vóór de revolutie.
Ook de revolutie zelf wordt in beeld
gebracht. Kolossale platen tonen uitge
buite vermagerde boeren en arbeiders,
die rode vlaggen hijsen en met sikkels
en hamers zwaaien. Ook meer realisti
sche taferelen als de opstand op de
„Aurora" te Leningrad en „Potemkin"
te Odessa zijn indrukwekkend. Op ver
kleinde schaal is het gebouw te zien,
waarin Lenin en zijn revolutionairen de
gebeurtenissen van 1917 voorbereidden.
Talrijk zijn de bustes en standbeelden,
niet alleen in het museum maar ook
elders in Moskou. Vaak liggen er bloe
men bij. Beeltenissen van Lenin prijken
ook op openbare gebouwen en scholen.
Met reusachtige letters zijn bekende
citaten van deze volksmenner op de
gevels aangebracht. Lenin is de nieuwe
God van de Sowjet-Unie.
Gedachtig het „Godsdienst is opium
voor het volk" van Marx heeft het re
giem de activiteiten van de Russisch-
orthodoxe kerk vrijwel onmogelijk ge
maakt. De tijd dat Moskou de stad der
veertig maal veertig (1600 dus!) kerken
was is voorgoed voorbij. In heel Moskou
zijn nog slechts enkele kerken „werk
zaam" zoals het heet. Het volk kan
haar religieuse gevoelens afreageren op
Lenin, wiens geprepareerde lichaam
ligt opgebaard in het granieten mauso
leum op het Rode Plein. Dagelijks defi
leren duizenden Russen uit alle delen
van het land langs de glazen kist om
voor enkele ogenblikken te kunnen kij
ken naar de witte spookachtig verlichte
gestalte, die tijdens zijn leven deze ver
ering zeker als „persoonsverheerlijking"
zou hebben afgewezen.
De dode Lenin en het voorbijschuife-
lende volk leek met een interessant on-
door
Harry de Graaf
derwerp voor een foto. Toen ik aan
stalten maakte, schoot snel een der ge-
uniformeerde wachten toe om het me te
beletten. Als we de beklemmende zwar
te ruimte verlaten, de trappen opklim
men en weer op het zonnige Rode Plein
staan, slaken we een zucht van verlich
ting. De Sowjet-Unie heeft echter
meerdere helden voortgebracht wiens
nagedachtenis wordt geëerd. Dit maakt
de vergelijking met de godsdienst com
pleet: het zijn de heiligen en engelen
gevonden. Veel belangstelling bestaat
voor het ieder uur terugkerende cere
monieel van het aflossen van de wacht
voor de deuren van het mausoleum van
Lenin. Precies op het moment dat de
klokken van de Spaskytoren van het
Kremlin het uur slaat stappen twee
wachten met hun commandant van af
lossing in paradepas naar het ca. 100
meter van het wachtgebouw verwijder
de mausoleum, waar ze met stramme
bewegingen de plaats innemen links en
rechts van de groene houten deur, die
altijd op een kier staat.... Tientallen
boeketten en bloemkransen liggen tegen
de zwarte en rode granietblokken ge
drapeerd.
Het bizarre Kremlin
Sinds enkele jaren is het Kremlin
niet langer het domein van de staats
lieden en kunnen belangstellenden
vrijelijk binnenkomen. Het woord
Kremlin betekent letterlijk Citadel. De
muren die een complex van paleizen en
kerken omgeven zijn oorspronkelijk be
doeld als bescherming tegen de Azia
tische barbaren die eeuwenlang in Rus
land plunderend, moordend en
brandstichtend door het land trokken.
Oorspronkelijk moest een houten palis
sade de aanvallen van deze Tartaren
tegenhouden. Later werd het de huidige
twee meter dikke en 15 meter hoge
muur. Het gehele Kremlin beslaat vele
hectaren. De bewering die in het wes
ten nog al eens wordt geslaakt, als zou
den de communisten vernietigers van
de cultuur zijn, wordt in het Kremlin
duidelijk gelogenstraft. De vele Kathe
dralen zijn ten koste van enorme som
men gerestaureerd, een werk dat nog
niet is beëindigd. Temidden van de met
zinken en gouden koepels getooide
kerken is de sfeer van de oude Czaren-
tijd nog te proeven, een sfeer, die haast
beklemmend is in de rijk van fresco's
en ikonen voorziene interieurs. In de
„Kathedraal van de Aartsengel" liggen
vele Czaren en patriarchen begraven in
grote bronzen en van ikonen voorziene
kisten. Tussen de ikonen hangen er
verschillende, die kilo's edelgesteente
bevatten. Tot boven in de ui-vormige
koepels der vele toren zijn religieuze
voorstellingen geschilderd. Overal sta
ren de onwezenlijke blikken van hon
derden heiligen je aan. Calina wijst ons
op de graftombe van dc zoon van de
beruchte Iwan de Verschrikkelijke, de
Czaar, die om zijn handelwijze door de
Kerk werd geëxcommuniceerd en de
toegang tot de kerk werd ontzegd. In
de andere kerken hangt dezelfde bizar
re sfeer. Bizar is de omschrijving, die
op het gehele Kremlin van toepassing
is. Dit zijn blijken van een cultuur, die
nooit de onze is geweest. Buiten de mu
ren van het Kremlin is de Basilius-
kathedraal gebouwd. Een van de betere
daden van Iwan de Verschrikkelijke,
die een Italiaanse bouwmeester op
dracht gaf. Een ongelofelijk fraai stuk
werk, uitgevoerd in verschillende kleu
ren steen. Bij het binnentreden ver
zeilt men in een doolhof van halletjes
en portalen; een grote kerk
ruimte voor de eredienst ontbreekt: de
bouwer heeft in zijn enthousiasme bij
net creëren van jDOorten en gangen vol
versieringen het doel uit het oog ver
loren! Van buiten is de Basiliuskathe-
draal ongetwijfeld het mooist. Het boe
ket van stenen torens is overal ter we
reld het symbool voor Rusland en het
Rode Plein geworden.
den aanschaffen ten koste van de ver
pauperde lijfeigenen.
Geen nachtleven
Op een avond gaan we uit om te
winkelen. Het valt bar tegen. Wie denkt
dat Moskou zoals alle andere wereld
steden 's avonds vol activiteit is, terwijl
de grote straten hun neonverlichting
tonen, zoals Parijs en New York, komt
bedrogen uit. Afgezien van de straat
verlichting is het nachtleven tussen de
grauwe gebouwen tamelijk somber. Het
Rode Plein is wellicht de uitzondering,
die deze regel, die voor alle andere
Russische plaatsen eveneens geldt, be
vestigt. Grote batterijen schijnwerpers
verlichten de muren en van rode ster
ren voorziene torens van het Kremlin
en zelfs vinden we een enkele neon
reclame: Van de Aeroflot, de staats
luchtvaartmaatschappij van wiens dien
sten ook wij de komende dagen veel
vuldig gebruik zullen moeten maken
om binnen redelijke tijd de enorme af
standen van dit rijk te kunnen over
bruggen. Natuurlijk gaan we winkelen
in het kolossale staatswarenhuis Goem
aan het Rode Plein tegenover het Krem
lin. Goem is een samenstel van veertig
oorspronkelijke winkels. Het is interes
sant om de prijzen van verschillende
produkten eens nader te bezien. Dat
zal ons tenslotte moeten vertellen wat
de gemiddelde Russische arbeider, die
dertig roebel in de week verdient, met
zijn geld kan doen. Het is niet redelijk
om voor elke roebel de eenzijdig door
Rusland vastgestelde toeristenkoers van
4,per roebel te berekenen. Dit zou
de koopkracht zeker niet weerspiegelen.
Wanneer we de zwarte koers van /T,50
nemen, komen we aardig in de richting.
Dan blijken de meeste produkten nog
bijzonder duur te zijn. Er zijn echter
ook zeer veel artikelen, die zelfs naar
westerse begrippen zeer laag zijn ge-
p'rijsd. Grammofoonplaten bijvoorbeeld
kosten in Nederland 10 x zoveel. Voor
vijf roebel kreeg ik 15 grammofoon
platen. Geen tophits, maar langdurige
klassieke werken van bekende compo
nisten, ook westerse. Aanvankelijk
stond ik sceptisch tegenover de geluids
kwaliteit van deze platen, omdat de
demonstrerende juffrouw achter de
toonbank een uitzonderlijk slechte
weergaveinstallatie gebruikte Nader
hand op Texel bleek, dat de platen van
uitstekende kwaliteit zijn!
Plastic is uitzonderlijk duur en bo
vendien zeer schaars. Een plastic afwas-
bak kostte 15 roebel, voor een Rus zo
iets als 25 gulden, een heel weekloon!
Levensmiddelen zijn iets goedkoper dan
bij ons maar de keuze is gering en de
voorraad zeer beperkt. Een eenvoudig
artikel als een balpen is in Moskou niet
te krijgen. De Russen kunnen of willen
geen balpoints maken en veroordelen de
uit het Westen binnengebrachte exem
plaren als prullen. Ook spijkerbroeken,
nylon overhemden en sokken zijn arti-
len, die in de Sowjet-Unie niet te
krijgen zijn Ook kauwgom is nergens
voorhanden. Misschien juist daarom is
er van de zijde van de jeugd enorme
vraag naar Toeristen worden dan ook
meermalen aangeklampt met de vraag
„Chewing gum?" Als je het geeft, is het
hek van de dam, want uit alle hoeken
en gaten komen andere kinderen die er
om vragen. Kauwgom is echter zó iets
typisch Amerikaans, dat een kauwende
sowjetburger zeker geen reclame is voor
het land.
van het hemelse arbeidersparadijs op
aarde. Stalin is een gevallen engel.
Sinds 1956, toen Chroestjow de opvol
ger van Lenin brandmerkte als een fi
guur die van zijn macht misbruik had
gemaakt en partijvijandig gezind was,
wordt zijn naam in de Sowjet-Unie
met meer gehoord en wordt de periode
waarin hij aan de macht was, verzwe
gen. Nergens heb ik zijn beeltenis ge
zien. Uit het mausoleum, waar hij ja
renlang broederlijk naast Lenin had
gelegen, werd hij verwijderd en begra
ven. Aan de voet van de Kremlinmuur
wijst een simpele platte rood-granieten
grafsteen de plaats aan.
Vele revolutiehelden en mensen van
wetenschap en techniek zijn begraven
in de Kremlinmuur. Bij de muur be
vindt zich ook het massagraf, waarin
enkele honderden slachtoffers van de
revolutie een laatste rustplaats hebben
Op korte afstand van de kathedraal
staat op het Rode Plein een kuipvormig
podium. Calina vertelt dat de Czaren
hier hun proclamaties lieten voorlezen,
maar het ook gebruikten om mensen te
onthoofden, die zich tegen het Czaren-
bewind verzetten. Naast de vele pracht
en praal worden in het algemeen rijke
lijk de zaken getoond waarvan de Cza
ren gebruik maakten om hun volk te
onderdrukken. In diverse musea liggen
de martelwerktuigen, waarmee ketters
en misdadigers tot andere gedachten
werden gebracht. Het is vooral zaak,
dat duidelijk uitkomt hoe slecht het
verleden was en hoe goed het heden.
In de schatkamer van het Kremlin kan
het volk zich vergapen aan de tonnen
goud, zilver en edelgesteente, die in
allerhande gebruiksvoorwerpen van de
Czaren en grootgrondbezitters waren
verwerkt. Voorwerpen die zij zich kon-
Het Rode Plein is het hart van Moskou,
tevens het hart van hele Sowjet-Unie.
Het beeld wordt beheerst door de Ba-
siliuskathedraal. Rechts de torens van
het Kremlin en een stuk van de Krem
linmuur. De foto werd gemaakt vanaf
het dak van het grote warenhuis
„Goem". Al deze gebouwen speelden
ook in de Tsarentijd een belangrijke
rol. Het warenhuis Goem was toen een
complex van veertig aparte winkels,
terwijl de Basiliuskathedraal nog dien
de ten behoeve van de eredienst van
de Russich-Orthodoxe Kerk. (Nu is het
een museum). De eerbiedwaardige,
zelfs bizar lijkende gebouwen rond het
plein vormen van tijd tot tijd de ach
tergrond van parades en demonstra
ties. De parades ter gelegenheid van
de eerste mei, de dag van de arbeid,
zijn wereldbekend geworden.