Cjroen c2warL-Jexels in het harL,
Critiek op voorgestelde wijziging monumentenlijst
HET IS DE HOOGSTE TIJD MAAR NOG NIET TE LAAT!
B. en W. houden onvoldoende
rekening met monumentenwet
1
Eraf en erbij
lig
VRIJDAG 9 OKTOBER 1964
TEXELSE
78e JAARGANG No. 7902
COURANT
Uitgave N.V. v/h Langevcid de Roofö
Postbus 11 - Den Burg, Texel - Tel. 2058
Redaktie: Harry de Graaf, Wilhclminalaan 33,
Den Burg, tel. 2058, 's avonds 2382.
Verschijnt dinsdags en vrijdags.
Bank: Nederl. Middenstandsbank; Coöp. Boe
renleenbank. Postgiro 652. Abonn.pr. ƒ2,65 p.
kw. -f- 30 ct. incasso. Advert.: familieberichten
14 ct. p. mm.; andere advert. 12 ct. p. mm.
door
J. A. van der Vlis
In de vergadering van maandag 12 oktober zal de Texelse gemeenteraad
een oordeel hebben te geven over de monumentenlijst, zoals deze door het
Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen is opgesteld. Burge
meester en Wethouders stellen in hun pre-advies aan de raad voor 35 ge
bouwen van deze lijst af te voeren, 4 gebouwen er aan toe te voegen en om,
in overleg met Munumentenraad en Schapenboet'commissie, méér boeten op
de lijst te zetten. Een woord van erkentelijkheid voor de gewetensvolle ar
beid, die B. en W. met het samenstellen van het pre-advies hebben verricht,
is hier zeker op zijn plaats. Men mag aannemen, dat de besluiten van B.
en W. in deze niet ongemotiveerd genomen zijn. Het is alleen de vraag of
men zich met deze motiveringen verenigen kan.
B. en W. menen dan dat voor afvoe
ring van de lijst in aanmerking komen:
a. panden die van geringe betekenis
zijn;
b. panden, die reeds zo verbouwd zijn,
dat van de oorspronkelijke staat niet
veel over is;
c alleenstaande panden zonder be
langrijke waarde;
d. panden, die bij uitbreidingsplannen
in de weg staan.
Deze motieven schijnen niet onrede
lijk. Maar wij zijn van mening, dat het
college van B. en W. niet of slechts in
geringe mate rekening heeft gehouden
met hoofdstuk IV van de Monumenten
wet en de daaronder vallende artikelen
20 en 21, betreffende stads- en dorps
gezichten. Had men niet alle aandacht
geschonken aan de afzonderlijke ge
bouwen, maar waren de dorpsgezichten
wat meer in de beoordeling opgenomen,
zo zou het pre-advies van B. en W. er
waarschijnlijk anders hebben uitgezien
en zouden de panden Hogereind 6, 20a,
21, 23 en 25 te De Waal; Schoolstraat
7, 11, 13 en 15 te Oosterend en Waal-
derstraat 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13 en 17 te
Den Burg, zeker niet ter schrapping
Burgemeester en Wethouders
stellen de Raad voor de Staats
secretaris van Onderwijs, Kun
sten en Wetenschappen in over
weging te geven de volgende pan
den af te voeren van de ontwerp
monumentenlijst:
Den Burg: Binnenburg 10 en 15.,
Gasthuisstraat 6, 8 en 10. Koger-
straat 11, 20, 22 en 61, Waalder-
straat 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13 en 17,
Warmoesstraat 70, Weverstraat
56, en B 66.
Den Hoorn: Herenstraat 1 en 60
en H 2.
Oosterend: Blazerstraat 1, Kerk
plein 4, Oesterstraat 8 en 10,
Peperstraat 2 en 25, Schoolstraat
7. 11, 13 en 15.
Oost: O 78 en O 82.
Oudeschild: De Ruyterstraat 119
en 131.
De Waal: Hogereind 6, 20a, 21, 23
en 25.
Schapenboeten: Boet ten oosten
van de Laagwaalderweg. Deze
boet is gesloopt, zodat afvoer voor
de hand ligt.
B. en W. stellen voor aan de
lijst toe te voegen: het pand B 9
te Den Burg. Voor deze ook in
wendig nog gave boerderij is in
middels een principe-toezegging
voor subsidie van de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg ont-J
vangen. Voorts het pand Oester
straat 19 te Oosterend, dat met
het pand nummer 17 en de tus
senliggende schuur een aantrek
kelijk gevelwandje vormt. Het
moet mede in verband met de
nabijheid van de Hervormde
kerk van veel belang worden ge
acht. Het pand is inwendig vrij
gaaf en rijk betegeld. Ook het
pand Peperstraat 18 te Oosterend
verdient volgens B. en W. op de
lijst te worden geplaatst. Dit
pand vormt met nummer 20 één
aanvaardbaar geheel.
Ook De Ruyterstraat 132 willen
B. en W. op de lijst geplaatst zien.
Dit op zichzelf niet bijzonder
fraaie, maar gave pandje vormt
met de nummers 133 en 135 een
aantrekkelijk buurtje. Tenslotte
wordt voorgesteld het aantal
schapenboeten op de lijst uit te
breiden na overleg met de op
Texel bestaande Schapenboet-
commissie
voorgesteld zijn. Want al deze panden
in de genoemde dorpen bepalen, zo niet
ieder op zichzelf dan toch tezamen, de
fraaie dorpsgezichten, waarvan er op
Texel te weinig zijn overgebleven. Be
sluit men tot afvoering van afzonder
lijke panden uit de rijen, zo zullen de
dorpsgezichten op welker behoud de
landsregering juist zo gesteld is, on
herroepelijk verdwijnen. Ook de huizen
Gasthuisstraat 6, 8 en 10 te Den Burg
vormen samen een eenheid, waarin
vooral nummer 8 met zijn klokvormige
topgevel een uitblinker is. Het feit, dat
vele van de aangeduide percelen zijn
verbouwd, soms zelfs volkomen mis
vormd, mag geen reden tot schrapping
zijn. Want juist daarvoor is de monu
mentenlijst tot stand gekomen, om nog
te elfder ure te redden wat mogelijk is.
Als een bouwvergunning voor een der
gelijk misvormd pand wordt aange
vraagd, dan zal gehele of gedeeltelijke
terugbrenging in de oorspronkelijke
staat gevorderd kunnen worden. En om
de ongerusten een hart onder de riem
te steken: in de regel zal dan subsidie
worden verleend.
Nog onvoldoende belangstelling
Hoewel in onze gemeente een ople
ving van historische en culturele be
langstelling valt waar te nemen, niet in
de laatste plaats omdat het gemeente
bestuur stimulerend heeft gewerkt, kan
nog niet van een algemene belangstel
ling voor het dorpsschoon worden ge
sproken. Van restauraties, op particu
lier initiatief tot stand gekomen, is nog
weinig sprake. Wie zich wel eens een
wandeling heeft getroost door de oude
kernen van Amersfoort of Amsterdam,
van Bronkhorst of Woudrichem, zal
begrijpen wat wij bedoelen. In alle ge
noemde plaatsen bestaat niet alleen bij
de overheid, maar ook bij de bevolking
een grote belangstelling voor fraaie
oude gebouwen, voor stads- en dorps
gezichten. Niemand zal het bijvoorbeeld
in zijn hoofd halen om in de Amster
damse of Amersfoortse gemeenteraad
aan te komen met een voorstel tot af
braak van historisch of cultureel be
langwekkende panden. Zo'n man zou
geen voet aan de grond krijgen. Vele
grote gemeenten hebben een eigen
dienst voor monumentenzorg en deze
diensten hebben bijvoorbeeld het aan
zien van de Amsterdamse grachten of
het Amersfoortse Hof niet weinig ver
fraaid. De oude gebouwen in Amers
foort zijn voor velen een soort bede
vaartplaats geworden. En dat was mo
gelijk omdat mèt de moderne voorzie
ningen voor het zeer omvangrijke snel
verkeer en uitgebreide moderne wo
ningbouw, bewust naar het behoud van
belangwekkende plaatsen en gebouwen
werd gestreefd.
Gave kern
Tot de mooiste dorpen van Texel be
hoort Oosterend, eigenlijk het enige
van de zeven dorpen, waar de oude
kern vrij gaaf bewaard is gebleven.
Ook Oost is nog steeds een lust voor het
oog. Dorp en gehucht zijn van een uit
gesproken, wij zouden willen zeggen,
typisch Texels karakter. De pandjes O
78 en O 82 willen B. en W. echter van
de lijst afvoeren. En dat, terwijl O 78
er een is met zg. verbreed woonhuis,
een soort, waarvan op ons eiland prac-
tisch niets bewaard is gebleven. Hoewel
het pand O 82 is verminkt, verdient het
aanbeveling het eveneens te behouden.
Het zijn huizen die duizend maal ge
fotografeerd worden, want hun ligging
is schilderachtig en ook in hun bouw
valligheid getuigen ze van een sobere
schoonheid, waarnaar in deze tijd
helaas te dikwijls vergeefs wordt
gestreefd. Men stelle zich voor dat deze
huisjes, er zijn er reeds teveel van ge
sloopt, van de lijst afgevoerd zullen
worden. Mogelijk zou dan ter plaatse
een bungalow verrijzen. Wij hebben
niets tegen bungalows, maar die
horen daar niet thuis. Daarvoor is el
ders op Texel genoeg ruimte te vindenl
OVERDENKING:
TE GOED OF NIET GOED GENOEG?
Saul, broeder!
Hand. 9 17.
Er was eens een goed christen. Hij
was een mens in nood, want hij leefde
in een tijd van Christenvervolging.
Toen kreeg hij de opdracht om naar
een andere man te gaan en die te hel
pen. Hij kende die man en wist niets
goeds van hem, alleen maar kwaad.
Want die andere man was de ergste
christenvervolger. En toch ging die
christen (Ananias heette hij) naar zijn
vijand en zei: Saul, broeder! Zij begon
nen samen opnieuw.
Och, wat kennen wij elkaar vaak
goed. Veel te goed. Zo goed, dat wij
vaak niets goeds in elkaar meer zien.
De onkerkelijken hebben de kerkelij-
ken door en omgekeerd. En zo is het
ook onder de christenen van verschil
lend pluimage.
En nu zegt God: Ik weet alleen wat
in de mens is Ik noem hem Mijn kind.
I'k heb Mijn Zoon voor hem over. Als
dat zo is, wat moeten wij dan doen?
In alle verbazing net doen wat Ananias
deed! Het wagen met geloof, hoop en
liefde, waarvan de liefde de meeste is.
Samen eindigen is zo moeilijk niet.
Uitééngaan ook niet.
Samen beginnen! Dat is nodig. Dat
kan elke dag weer. En dat kan door het
het geloof in God, die Liefde is
DIJKGRAAF KL. KALIS
AFGETREDEN
DE COCKSDORP Per 1 oktober
1964 is de heer KI. Kalis te De Cocks-
dorp, afgetreden als Dijkgraaf van de
polder Eijerland. De heer Kalis heeft
gedurende 39 jaar de polder helpen be
sturen, n.l. van 1925 tot 1938 als Hoofd
ingeland, van 1938 tot 1956 als Heem
raad en vanaf 1956 als Dijkgraaf. De
vele verbeteringswerken, in die jaren
uitgevoerd aan wegen en ontwatering,
hebben in de heer Kalis steeds een
warm voorstander gevonden. De zee
wering had echter wel zijn speciale be
langstelling. Het valt dan ook te be
treuren, dat de geplande verbeterings
werken aan de zeedijk in het kader
van de Deltawet niet in zijn ambts
periode zijn aangevangen. Hij heeft
hier n.l, zeer veel voorbereidend werk
voor gedaan.
Bij Koninklijk Besluit is met ingang
van 1 Oktober 1964 de heer S. C. Keij-
ser Lzn. te Eijerland, als opvolger van
de heer Kalis benoemd.
FOTOCLUB WEER BIJEEN
Hedenavond komt de Texelse foto
club De Kiekendief weer bijeen na een
langdurige zomerrust. De vergadering
begint om acht uur en wordt, zoals ge
woonlijk, gehouden in het dorpshuis.
Kogerstraat heeft een achterland met
slechts één dorp: De Cocksdorp, waar
een paar honderd mensen wonen. Eier-
land en Waalenburg zijn heel dun be
volkt, het meeste verkeer uit Den
Burg komt niet door de Kogerstraat
Tóch moet de weg voor de Boogerd
verbreed worden. Het lijkt ons volko
men onlogisch.
Geen ruimte in Den Hoorn?
Het huis Herenstraat 1 te Den Hoorn
is óók al ten ondergang gedoemd. Nog
maar pas is daar ten behoeve van een
wegverbreding een hüis afgebroken, er
is nóg steeds geen ruimte genoeg! Ook
hier doet men te „groot". Wij kunnen
ons voorstellen, dat Gedeputeerde Sta
ten het uitbreidingsplan voor Den
Hoorn in zijn geheel hebben verworpen.
Terecht waren de provinciale autori
teiten van oordeel, dat met het lande
lijk karakter van het dorp te weinig
rekening was gehouden.
De Monumentenraad schrijft over
het huis Herenstraat 60 in Den Hoorn:
„Klein pandje met houten voorschot;
gebouw van eenvoudige doch harmoni
sche architectuur en van oudheidkun
dige waarde" B en W. schrijven ech
ter; ,.Het pandje is ernstig verminkt
door een lelijke aanbouw. Aangezien
dit alleenstaande pandje ook voor het
straatbeeld ter plaatse naar onze me
ning van zeer geringe betekenis is, mo
gen wij voorstellen het van de lijst af
te voeren".
Wij herhalen nog eens dat Texel reeds
te veel heeft opgeruimd en dat het een
Texels belang is te redden wat moge
lijk is. En vragen wij in gemoede: wat
is er makkelijker dan die lelijke aan
bouw op den duur te slopen?
Wij vertrouwen, dat de lezers van dit
blad zullen begrijpen, dat onze kritiek
op het pre-advies van B. en W. uitslui
tend werd geuit om op het laatste ogen
blik de ogen te openen van de verant
woordelijke bestuurders voor het on
herroepelijk verlies, waarmee de Texel
se gemeenschap wordt bedreigd. Wij
schreven het eerder: het is de hoogste
tijd, maar het is nog niet te laat.
si!
3aU£ggüil
Bovendien: zelfs in hun vervallen staat
zijn voor dit soort huisjes kopers tegen
hoge prijzen te vinden. Men leze de ad
vertentiekolommen van de kranten er
maar eens op na!
Hoge Berg
Aan de zuidkant van de Hoge Berg
zijn tot onze vreugde enkele gebouwen
op de monumentenlijst gehandhaafd.
Wij hébben ons er echter over verwon
derd, dat de Wezenplaats en Rozenhout
niet door B. en W. voor toevoeging aan
de lijst zijn voorgedragen. Op zichzelf
zijn deze boerderijen niet bijzonder ka
rakteristiek; zij vormen echter een on
misbaar onderdeel van het landschap.
Men derike zich het ergste in wat moge
lijk is: afbraak van deze boerderijen. De
hele hoek tussen Brakestein en Hoge
Berg zou hieronder te lijden hebben.
Het komt ons voor, dat B. en W. ook
hier teveel op de afzonderlijke behui
zingen en te weinig op het totale beeld
hebben gelet.
Herinneringen
Dan enkele opmerkingen over de af
zonderlijke gebouwen die in het pre
advies zijn genoemd. Binnenburg 15 is
een der allerlaatste herinneringen aan
de rijke en schitterende tijd, die Den
Burg in de zeventiende en achttiende
eeuw heeft meegemaakt. De Binnen
burg, eens de woonplaats van hoge ad
miraliteitsambtenaren, later van kapi
teins, die met hun zeilschepen de zeven
oceanen dezer wereld bevaren hadden.
In onze tijd is daar al heel wat bedor
ven neen, we zullen niet wéér gaan
mopperen over 'n „modern" spaarbank
gebouw. Moet men met alle geweld Den
Burg dan gehéél beroven van alles wat
herinnert aan de dagen van weleer?
Het gebouw zou in slechte staat ver
keren. Kom, heren van de Raad, bezoek
in Amsterdam de gerestaureerde
straatjes, waar oneindig veel slechtere
huizen tot glorie werden gewekt. Laat
U de foto's tonen van de panden vóór
het herstel en vertel ons dan dat Bin
nenburg 15 voor restauratie niet in
aanmerking zou komen. Het kan een
prachtig huis worden, óók met een
winkel, men behoeft daarvoor slechts
bij Monumentenzorg aan te kloppen.
En, voor Texel moet dit er nu eenmaal
bijgeschreven worden, het behoeft niet
veel te kosten. Want juist zo'n soort
huis is voorbestemd om gerestaureerd
te worden.
Afbreken maar
De Boogerd aan de Kogerstraat is tot
verdwijnen gedoemd. De Raad heeft het
besluit tot afbraak aangenomen; het
Zoals onze lezers zich zullen herinneren kocht
de Gemeente Texel niet lang geleden te De
Waal het pand Hogereind 6. Ondanks het
feit, dat ambtenaren van Monumentenzorg het
pand op de lijst wilden plaatsen, werd het
afgebroken. Om te illustreren hoe lelijk de
opening is, die nu in bet dorpsbeeld is ont
staan, publiceren wij bovenstaande twee foto's,
die beide vanuit het zelfde standpunt werden
opgenomen. Foto boven toont de boerderij, die
op de monumentenlijst werd opgenomen met
de redegevende omschrijving: „Fraai bouw
werk van belang uit het oogpunt van oud
heidkundige en volkskundige waarde". Niette
min werd de slopershamer er op gezet, zodat
alleen de schuur (foto onder) overbleef. Deze
werd opgeknapt en dient thans als rijtuigen-
museum van de Paardensportvcrcniging. B. en
W. stellen nu voor dit restant van de lijst af
te voeren
uitbreidingsplan en een wegverbreding
zijn daar de oorzaken van. Al enige
malen hebben wij betoogd dat een uit
breidingsplan rekening dient te houden
met historisch of cultureel belangwek
kende gebouwen. Helaas is dit niet
gebeurd. Eerst maakte men het plan en
stelde pas toen vast dat de Boogerd in
de weg stond. Afbreken maar, natuur
lijk is dat de eenvoudigste oplossing!
Toen kwam het argument van wegver
breding. Maar tegelijkertijd werd de
inrit van Stenenplaats naar Koger
straat verboden en maakte men enkele
extra toegangswegen naar de Pontweg.
Wie gewend is dagelijks te worstelen
in het verkeer van onze grote steden,
die moet om zoiets glimlachen.De
DUIZENDEN MONUMENTEN
IN NEDERLAND
Een schatting van het aantal
bouwwerken in Nederland, dat in
aanmerking komt als monument
in stand te worden gehouden,
laat de volgende cijfers zien:
Grote monumenten:
kerktorens 1.500
kerken 2.000
i kloosters, hofjes en
gestichten 500
waaggebouwen, waterschaps-
1 huizen, stadspoorten en
wallen 750
kastelen en landhuizen 600
Totaal 5.350
Kleine monumenten:
molens 900
i boerderijen e.d. 9.000
woon- en pakhuizen 40.000
1 Totaal 49.900