Amsterdamse schouwburg speelde
in schuur van Dirk Gravius
PUROI
Staatsbosbeheer ontsluit de
Dennen voor recreatie
Op uitnodiging van Schout Huydecoper
Tijdens kermis
van
1744
Stemmen
Goed voor de huid
het gehele jaar door
Auto's kunnen rustgebieden dicht naderen
Maatregelen in het
belang bezoekers
A CHTER de Vismarkt in Den Burg
/E is een mooie oude gevel, die
eens het schoutshuis sierde.
Zoals men weet stond de schout
aan het hoofd van de Texelse ge
meenschap, min of meer is hij te ver
gelijken met de burgemeester van
deze tijd. Als hoofd van de Schepen
bank, tegenwoordig spreken we van
rechtbank, was hij een man van be
tekenis. Bovendien bekleedde hij een
aantal andere functies. Meestal was
hij dijkgraaf, maar aok strandvonder,
bode, in dit geval hoofd van de politie
en gewoonlijk ook baljuw van Eier-
land. Bij de rechtspraak werd Eierland
niet tot het oude Texel gerekend, ook
Waalenburg viel daar buiten. Eigen
lijk had de schout in de laatstgenoem
de gebieden een welhaast onbeperkte
macht.
Hoewel veel oude archieven in de
loop der eeuwen opgeruimd zijn
van de Gemeenschappelijke Polders is
het oude archief geheel verdwenen
is er toch óók veel bewaard gebleven.
De oude archieven vormen de voor
naamste bron waaruit de historici hun
gegevens putten.
Balthazar Huydecoper, een vrijgezel,
die op ons eiland schout werd in 1732
en die in 1769 „wegens zwakte op de
borst" door de Staten van Holland
ontslagen werd, heeft een zeer grote
hoeveelheid archiefstukken nagelaten.
Een paar honderd jaar hebben die,
totaal vergeten, op de zolder van een
landhuis aan de Vecht gelegen, een
jaar of twintig geleden zijn ze daar
ontdekt.
Sedertdien berust het gehele Huyde-
coper-archief in Utrecht. Men heeft het
daar goed opgeborgen en gecatalogi
seerd, zodat het vrij gemakkelijk te
raadplegen is. Een geschiedenisleraar
uit Boxtel heeft er langdurig in ge
werkt en schreef er tenslotte een proef
schrift over dat tot titel kreeg
Balthazar Huydecoper, een taalkundig,
letterkundig en geschiedkundig initiator
(Dr. C. J. J. van Schaik, Assen 1962).
Men zal begrijpen dat wij met meer
dan gewone belangstelling dit proef
schrift gelezen hebben, te meer omdat
in een der stellingen die de promoven
dus had te verdedigen de schrijver van
dit artikeltje verweten wordt, dat zijn
oordeel over Huydecoper in zijn ge
schiedenis van Texel, onbillijk is. Laten
wij hier dadelijk aan toevoegen dat na
bestudering van het proefschrift en na
veelvuldige onderzoekingen in het
Huydecoper-archief ons oordeel met
veranderd is.
Man van betekenis
Huydecoper is ongetwijfeld voor de
Nederlandse letter- en taalkunde een
man van betekenis geweest, zeker als
men hem plaatst in het kader van zijn
tijd, die op litterair gebied weinig be
langwekkend was. Wij hebben in ons
boek echter geen oordeel over Huyde
coper gegeven als letterkundige, maar
als schout, dijkgraaf enz. van ons
eiland. Met de wetenschap, dat de man
in een ambtsperiode van 37 jaar nóg
langer dan burgemeester De Koning
slechts gedurende 12 jaar op zijn post
aanwezig is geweest en dat hij gedu
rende 29 lange jaren daarna het eiland
practisch niet meer heeft gezien, kón
ons oordeel over Huydecoper als schout
niet waarderend zijn. In die tijd van
29 jaar liet de schout zijn functies door
plaatsvervangers bekleden, waarvan
wij hier notaris H. B. van Dam in de
eerste plaats willen noemen. Natuurlijk
betaalde hij zijn plaatsvervangers, ook
hield hij contact met deze mensen, maar
een groot gedeelte van de inkomsten
aan zijn verschillende betrekkingen
verbonden, stak hij in eigen zak. Overi
gens in de achttiende eeuw een nor
maal verschijnsel. Het was de tijd van
de patricische regenten, die te dikwijls
regeerkracht misten, die teerden op ge-
erfde vermogens en functies en die ge
woonlijk meer belang stelden in de
schone kunsten dan in de taken, die hen
door bevriende relaties zo gemakkelijk
waren opgelegd.
Huydecoper was dus een litterator
van belang, biezonder thuis in de klas
sieke toneelspelen en zelf de schrijver
van verschillende bepaald niet onver
dienstelijke drama's. Het merkwaardige
is, dat hij bij zijn benoeming op Texel
weliswaar het huis op de Vismarkt
kocht, maar dat hij zijn huis op de
Amsterdamse Keizersgracht, dat naast
de schouwburg stond, toch aanhield.
Ook in de eerste twaalf jaar van zijn
schoutschap vertoefde hij daar dikwijls
en zo dicht bij de befaamde schouw
burg, is het vanzelfsprekend dat hij
menige voorstelling bezocht. Daar ont
moette hij de toneelspelers, die tegen
hem opkeken en de vrienden die met
hem konden praten over het vele dat
hij publiceerde.
Eenzaam
Teruggekeerd naar het oude schouts
huis op Texel moet hij zich daar dik
wijls eenzaam en verlaten hebben ge
voeld. Vrienden had hij er nauwelijks,
zelfs de Commissarissen van de Admi
raliteit, maatschappelijk hooggeplaatst,
achtte hij beneden zijn waardigheid.
In de uitgebreide papieren van zijn
nalatenschap is zelden een woord van
waardering voor de Texelaars te vin
den, de meesten vindt hij onwellevende
pummels met geen enkel „standsge
voel". Als voorzitter van de Schepen
bank, eenmaal per week minstens
wordt deze in het recht- of raadhuis
gehouden, heeft hij uitsluitend met
Texelaars te maken. Deze nemen geen
blad voor de mond, het is hun onver
schillig of een beklaagde rijk of arm is,
hoog- of laaggeplaatst. Hij ergert zich
daaraan en schrijft in een brief aan
een zijner vrienden „Texelaars recht
kent heer noch knecht". Het beginsel
van onze tijd en van klassieker tijden
dat recht gesproken dient te worden
onafhankelijk van de plaats die een
beschuldigde maatschappelijk bekleedt,
was zoals men zien, allerminst een be
ginsel van Huydecoper.
Het zal de lezer duidelijk zijn hoe wij
destijds tot ons oordeel over Huyde
coper zijn gekomen en hij zal het ver
staan, dat zo wij toch waardering voor
de man opbrengen, deze te vinden is in
zijn verdiensten als schrijver en taal-
kritikus.
Voorstelling
Ook is het te waarderen, dat hii eens,
gedurende de kermis van het jaar 1744
het toneelgezelschap van de Amster
damse schouwburg naar Texel haalde,
dat daar in de schuur van Dirk Gravius
tweemaal per dag en een week lang een
reeks voorstellingen heeft gegeven. Het
zal waarschijnlijk de eerste maal in de
geschiedenis van het eiland zijn ge
weest dat zulke belangrijke kuntenaars
zulke voorname toneelstukken hebben
opgevoerd..
De aanvang van de voorstellingen
was gesteld op 's middags vier en 's
avonds negen uur, de prijzen yan de
plaatsen liepen nogal uiteen. Staan
plaatsen kostten drie en plaatsen op de
galerij zes stuivers. Het duurst waren
de plaatsen in de voorbak, waarvoor
niet minder dan twaalf stuivers neer
geteld dienden te worden. Het komt
ons voor dat de schuur van Gravius een
van de eerste schouwburgzalen op
Texel geweest moet zijn. Kennelijk
heeft men daar voorstellingen gegeven
lang vóórdat de vermaarde herberg De
Vergulde Kikkert middelpunt van ont
spanning en vermaak was.
Programma
Aan de Hogere Burgerschool hebben
wij een fotocopie ten geschenke gege
ven van het programma dat Huyde
coper in 1744 drukken liet, belangstel
lenden kunnen het daar en in de Oud
heidkamer ter inzage krijgen. Het is te
lang om hier in zijn geheel te repro
duceren, een gedeelte laten wij volgen.
Het zal menigeen goed doen, al was het
alleen maar om ervan kennis te nemen,
dat na ieder zwaarwichtig treurspel een
klucht ter ontspanning volgde.
Register van Voornaame Treur en Blij
cn Kluchtspelen
die de Tooneelspeelders van de
Amsterdamsche Schouwburg
met behoorlijk consent van haar Achtb.
tot Texel, zullen vertoonen van Vrijdag
de 26 Juny tot Vrijdag den 3 July 1744.
Vrijdag den 26 Juny
De dood van Willem de Eerste, Prince
van Oranje, verraderlijk in zijn Hof
doorschoten binnen Delft. Treurspel,
versierd met een prachtige vertoning
van zijn wijdberoemde graftombe
en na hetselve
De Schermerhoornsche Vrijstermarkt,
Klugtspel, waarin gedanst wordt.
Zondag den 28 dito
Het beleg en ontzet der sterke Stadt
Leiden met al de wreedheden die de
hertog van Alva in de Nederlanden
gepleegd heeft.
daarna Pekelharing in de Kist zeer
vermaard zingend klugtspel.
Dinsdag den 30 dito
Gijsbrecht van Aamstel, Heere van
Aamstel en Amsteldam met het inne
men en overgaan van zijn stadt.
na hetselve
De Bruiloft van Kloris cn Roosje.
Woensdag den eersten July
Arzases Koning der Parthen, of het
Edelmoedig verraad. Treurspel door
den Wel. Edele Gestrenge Heer Baltha
zar Huydecoper en na hetselve
Krispijn Medicijn.
VI.
OVERDENKING
Enkele jaren geleden kondigde Staats
bosbeheer aan dat zij haar bezittingen
meer in dienst zou gaan stellen van de
recreatie. Het is niet bij woorden geble
ven, want in de afgelopen jaren is er in
de bossen heel wat veranderd. Ook aan
de Texelse dennen is de „ommezwaai"
van Staatsbosbeheer niet ongemerkt
voorbijgegaan. Er zijn reeds ingrijpende
plannen uitgevoerd om het interes
sante, gevarieerde gebied voor het toe
risme te ontsluiten. De staat stond
daarbij voor de moeilijke opgave om
het bosgebied rustig te houden en toch
mogelijkheden te bieden voor het gemo
toriseerd verkeer. De heer M. Mantje,
bosbouwkundig hoofdambtenaar, ver
telde ons dat men de oplossing nu ge
vonden meent te hebben. In het bos
zullen enkele voor het gemotoriseerd
verkeer bestemde wegen worden aan
gelegd; de kleine paadjes cn weggetjes
worden het domein van de voetganger.
Het plan is zo ontworpen, dat de auto
mobilist het terrein, waar hij zich wil
verpozen zo dicht mogelijk kan bena
deren en zijn wagen kwijt kan op een
der geplande parkeerplaatsen cn par-
keerstroken. Daarna hoeft hij slechts
een zeer korte afstand te lopen om een
der vele aantrekkelijke plekjes als
„Turfveld", „Paradijs", „Belzcnbos",
„Het geheim" en het „Landje van Jan
Boon" te bereiken.
Het ontsluitingsplan is al voor een
belangrijk deel voltooid. Dat zagen wij
toen we eergisteren met de heren
Mantje en D. v.d. Vliet door het ook in
deze ijd van het jaar prachtige bos
wandelden.
Enkele jaren geleden werd de Okus-
weg reeds verhard. De kosten daarvan
werden door Staatsbosbeheer en de ge
meente Texel gezamenlijk opgebracht.
Vorig jaar kwam de Nattevlaksweg ge
reed en in de toekomst zal deze toeris
tische verkeersader aansluiten op de
eveneens te verharden Randweg, die
uitkomt op de Ruijsweg naar De Koog.
De Dennenbossen zullen aldus om
ringd zijn door twee wegen, waarop
alle verkeer mogelijk is en waarop zo
mogelijk zelfs éénrichtingsverkeer kan
worden ingesteld. De verharding van
de Randweg zal misschien zelfs al te
gen het einde van dit jaar ter hand
worden genomen. De verbinding tussen
deze westelijk en oostelijk van de Den
nen lopende wegen wordt gevormd door
het Westerslag en de Ploegelanderweg,
welke laatste nu nog in zeer slechte
toestand verkeert maar over enkele
jaren van een mooi dek zal zijn voor
zien.
Nattcvlak
Het voor het toerisme geschikte en
meest aantrekkelijke gebied in de Den
nen is het zg. Nattevlak, het bosge-
deelte ten oosten van het Westerslag.
Dit gevariëerde, overwegend niet zeer
dichte bos kan men het beste bereiken
via het Westerslag. Even voor de zg.
Jan Klaasennol slaat men linksaf en
komt dan bij de consumtietent Daar
wordt op het ogenblik de laatste hand
gelegd aan een vrij groot parkeerter
rein van asfaltbeton. Verder worden
in deze omgeving vier parkeerstroken
aangelegd waarop ongeveer 65 auto's
kunnen worden neergezet.
Afsluiting
De kleine zandweggetjes zijn afge
sloten met een boom, echter niet voor-
zienzien van een slot om in geval van
nood brandweer- en ziekenauto's niet
te belemmeren. Gehoopt wordt dat het
publiek hiervan geen misbruik zal ma
ken. De heer Mantje betreurt het dat
maatregelen als deze veelal worden
misverstaan. De laatste tijd veronder
stelde menigeen dat het de bedoeling
van de staat was alle autoverkeer on
mogelijk te maken, door zoveel moge
lijk wegen af te sluiten. Het tegendeel
is het geval, zoals blijkt uit de om
schreven voorzieningen.
Stilte.
Om temidden van deze routes toch
stiltegebieden te kunnen handhaven,
waar men zich zonder levensgevaar kan
vermaken, kan men gemotoriseerd ver
keer op de kleine weggetjes niet toe
staan. Vorig jaar waren de afsluitbo
men er nog niet en toen waren het
vooral bromfietsers die het de talrijke
wandelaars in het bos lastig maakten.
In de afgelopen jaren werden in
deze omgeving vele tientallen banken,
tafels, vuilnisemmers e.d. geplaatst
Deze voorzieningen zullen voor het
komend voorjaar worden uitgebreid en
verbeterd. Zo zullen de banken, waar
voor in het afgelopen seizoen geen be
langstelling bestond (omdat ze in de
schaduw stonden) worden verplaatst en
zullen de kantelbare vuilnisemmers
worden vervangen door „weggooi"-
zakken.
Bordjes.
Voorts zal de bebording in het gebied
worden uitgebreid en aangepast aan de
elders in het land door de Staat toege
paste borden. Staatsbosbeheer weet dat
grote borden met reeksen verbodsbepa
lingen geen prettige indruk maken.
Daarom wordt slechts aangegeven, c^at
bromfietsers alleen van verharde we
gen en ruiters alleen van verharde
wegen en ruiterpaden gebruik mogen
maken. Zelfs het klassieke „Verboden
te roken" ziet men nergens meer, wat
niet betekent, dat in de Dennen nu het
roken is toegestaan. Mantje: „De men
sen beseffen heus zelf wel dat ze in dat
kostelijke bos niet mogen roken. We
willen een beroep doen op hun zelf
discipline".
Toezicht
Men mag uit het bovenstaande niet
de conclusie trekken, dat niet meer kan
worden opgetreden tegen degenen die
de rust verstoren of het bos in gevaar
brengen. Er zal in het komende jaar
zelfs bijzonder streng op de naleving
van de bepalingen worden toegezien,
hetgeen in het belang is van de gasten,
die zich hier ontspannen.
Mede dank zij de voorzieningen heeft
het publiek in de laatste jaren het bos
ontdekt. Vooral bij ongunstig strand
weer bleek dat het temidden van de
geurende beschutting gevende dennen
heerlijk was, vooral voor gezinnen en
groepen kinderen die zich hier veilig
kunnen uitleven. Temidden van de be
trekkelijk jonge bomen van het Turf
veld en omgeving is het nergens ver
boden gebied. Men kan gaan en staan
waar men wil. Kinderen mogen met
hout en takken slepen, hutten bouwen,
met zand spelen enz. Wat niet kan of
niet mag is zó vanzelfsprekend dat men
daarop niet eens wil wijzen. Niemand
zal het in zijn hoofd halen om b.v.
vuurtje te gaan stoken.
Prikkeldraad is in dit gebied een
zeldzaam artikel. Toch heeft men het
moeten toepassen en wel om de hoge
zandrichel op de grens van bos en
duin tegen vernieling te beschermen.
Het betekent dus geen afsluiting van
het er achter liggende gebied, want ook
dat kan vrij worden betreden, zij het
via een omweg.
10
D
aU
te
ex
rk
er
je
rb
Ier
De
Hebt U Uw keuze al gemaakt uit
dit jaar wel zeer grote en bonte ve
scheidenheid van politieke partijen, dj
op 15 februari om Uw vertrouwen vr:
gen? Als U iemand bent, voor wie d
keuze bij voorbaat vaststaat en die zit
daarom maar niet verder verdiept in
die programma's, dan mag U van m
dit stukje gerust ongelezen laten. H
is bedoeld voor mensen, die weten, d
kiezen mondigheid betekent en (pe;
soonlijke) verantwoordelijkheid en vri M
heid, en die op grond daarvan kritistiHF
willen zijn t.o. wat anderen zeggen e
t.o. wat in eigen hart als vanzelfsprt
kend opkomt.
Die anderen komen met hun ovei
tuigingen en programma's in deze \vt
ken weer je leven binnenstappen vi
beeldbuis, krant, radio en folders (o
karavanen met sterke mannen en mooi
meisjes zullen helaas? ons eilan
wel niet aandoen!; ik had ze graag eer
persoonlijk ontmoet, vooral de eerste
dan natuurlijk!), en als je de moeit
wilt nemen om de politieke bijéénkom
sten, die ook hier gehouden worden,
bezoeken, dan heb je daar een aardig
avondvulling aan.
Wat geeft dan de doorslag? Gezich
ten, die je wel of niet „mag"; of wa
Wim Kan er van zei op Oudejaar*
avond; of wat je ochtend- (of avond
weekblad) je aanraadt; of wat als van
zelfsprekend geldt in je groep of krin
of familie? :el
In een brief aan een gemeente schrijf
Paulus: „ieder lette niet slechts op zij
eigen belang, maar ieder lette ook o
dat van anderen" (Philippenzen 2 4
Zou dat ook en met name niet opgaa-
voor de politiek, waar het toch gaat on
de vormgeving van mensenleven ei
samenleving? En omdat je zelf „van
zelfsprekend" wel aan je eigen belan
denkt bij je politieke keuze, zou he
goed zijn om je zelf te dwingen om alle
wat je in de eerstkomende weken
zult krijgen te horen en te lezen en t
zien eens „door te lichten" op het ge
halte aan anderer belang. Het is in di
verband opvallend bijv. hoe weinig na
druk bij de meeste partijen de buiten
landse politiek krijgt (oorlog in Z.O.
Azië, Oost-West-verhoudingen, verhou
ding rijke-arme landen enz.). Niet al
leen opvallend, maar ook tekenend! Ei
beschamend!
Of, om iets anders te noemen, het i
leerzaam om de politieke programma'
eens te bekijken op wat er wel of juist
niet in wordt gezegd over de toekomst
(waarin anderen, onze nakomelingen, 1'
moeten leven) en over de „offers", die
nu al door ons moeten worden ge
bracht, opdat de wereld en ons lano
bewoonbaar en leefbaar zullen blijver
voor die anderen (ruimtelijke ordening
watervoorziening, luchtverontreiniging
wegenaanleg, recreatie-mogelijkheden,
ondenvijsplanning en de met al deze
zaken samenhangende belasting-maat
regelen etc.).
Kortom het is een vruchtbare
verrassende, vaak ook een onthutsende
bezigheid, om die leefregel uit de Bij
bel eens een paar weken te hanteren.
Als iedereen dat eens zou doen, dan
zou de uitkomst van de stemming wel
eens verrassend anders kunnen worden
dan velen nu misschien, ook wat de
eigen keuze betreft, voor vanzelfspre
kend houden.
Trouwens, dat niet iedereen met die
overwegingen naar de stembus zal
gaan, ontslaat niemand van de verant
woordelijkheid om het wél te doen.
L. Koopmans
RECREATIEZAAL GOLLARDS
RUSTOORD IN GEBRUIK GENOMEN
(Vervolg van pagina 1)
J. A. van Enst, die het betreurde dat
van de recreatiezaal tot dusverre
slechts weinig gebruik is gemaakt. „Wij
ouden zijn vasthoudend aan gebruiken
en gewoonten, maar het moet toch mo
gelijk zijn daarin verandering te bren
gen!"
Hoge pensionprijs
De heer Van Enst toonde zich dank
baar voor de reeks verbeteringen, maar
vond het jammer dat de pensionprijs
de laatste tijd zeer sterk is verhoogd'
met meer dan 100%. De voorzitter
heeft degenen, die dit bedrag niet meer
zouden kunnen opbrengen aangeraden
een beroep te doen op de Bijstandswet,
maar er zijn er die van die wet geen
gebruik kunnen of willen maken en
aan hun spaargelden een andere be
stemming hadden willen geven. De
naar aanleiding van deze verhogingen
gevreesde exodus bleef echter uit. Het
aantal inschrijvingen heeft zich zelfs
vertienvoudigd, waaruit blijkt dat het
Gollards Rustoord een goede naam
heeft.
De heer C. A. Kaczor ook een
'bewoner, ging tijdens zijn zeer uitvoe
rige toespraak in de geschiedenis van
het rusthuis terug. Van nabij had hij
de voorbereidingen meegemaakt, die
reeds in 1947 begonnen. De heer Kaczor
toonde zich blij met de verbeteringen
van de laatste tijd en meende dat deze
wel tegen de verhoogde pensionprijs
opwogen. „Degenen, die nu niet meer
uitkomen, moeten geholpen worden.
Laten we maar wat tekort komen, dat
moeten we er voor over hebben".
De heer Schol trachtte het gevoel dat
men in het Gollards Rustoord zeer duur
uit zou zijn, weg te nemen door er op
te wijzen dat de pensionprijzen van alle
Texelse rusthuizen opvallend laag zijn
In de meeste andere huizen in Noord
holland zijn ze belangrijk hoger. Dit is
mede het gevolg van een verstandig
zakelijk beleid en een betrekkelijk ge
ringe personeelsbezetting.
De feestelijke openingsplechtigheid
werd muzikaal opgeluisterd door een
bandje, dat was gevormd door de heer
J. Beumkes (mandoline) en de perso
neelsleden Netty Zuidewind en Atie
v.d. Brink (accordeon).