Groen c2wartsJ~exels in het harL,
Texel gezien door de bril van
'n regent: Pieter van Cuyck
Sluitende begroting getuigenis
van gebrekkige toekomstvisie
VERALAC
BOXEN
k
OPEN BRIEF AAN HET GEMEENTEBESTUUR
VAN SIERKAN
EN VEZA
EEN GEZOND
MELKPRODUCT
VOOR MODERNE MENSEN
Vetarm en eiwitrijk
vvhiv gezinsbnnk
I>AG 10 JANUARI 1969
82e JAARGANG No. 8333
ave N.V. v/h Lnngcveld De Rooij
nis 11 - Den Burg, Texel Tel. 2741
Harry de Graaf, Keesomlaan 43, Den
el. (02220) 2741, 's avonds (02220) 2403
Verschijnt dinsdags en vrijdags.
Bank: Nederl. Middenstandsbank; Coöp. Raif-
fcisenbank. Postgiro 652. Aboun.pr. ƒ3,90 p.
kw. -f- 40 ct incasso. Advert.: 18 ct. per mm.
excl. 4% BTW
ek
[Ongeveer ter plaatse van de
'enwoordiqe boerderij Rozen-
tut, lag eens een buitenplaats
rn dezelfde naam, qesticht door
qenoemd naar Mr. Frederik
vorJ>osenboom. Hij was een jong
chtsqeleerde, qeboren te Am-
erdam in 1718 en getrouwd
et Hendrikje Lamberts Kikkert,
tn dochter van de Kastelein op
•t Eierlandse Huis.
De buitenplaats kwam gereed
ja 1740, het jaar dat Frederik en
j endrikje trouwden. Héél Texel
Sai nak over de fraaie behuizing
iet niet minder dan zeven ka
ters, alle even mooi qemeubi-
•erd. In iedere kamer stond een
aaie „glazen" kast vol met
elfts aardewerk en porselein,
ond de woning waren allerlei
omen qeplant en lagen flinke
linen. Bij het huis behoorde ook
et „Lagerhuis", het nog be
gaande gebouwtje, waar in die
Bl< jd een herberg werd qehouden.
Ien bedenke hierbij dat het buur-
e destijds heel wat vertier bood.. Er
ras een druk verkeer van voetgan-
ers langs het Schilpad, dat van
rakestein verder hep naar Burgzicht
n Den Burg. Deze weg was een stuk
'orter dan de grote weg van Oude-
child over de Schans naar Den Burg.
Vlak bij Rozenhout was een ander
>v«Janzienlijk huis, de buitenplaats Bra-
:estein. Daarvóór lagen de wezenwa-
erputten, waar men soms dag en
lacht bezig was met het vullen van de
rote vaten, die langs de Schilsloot met
iramen naar de dijk werden gebracht.
Iet water was bestemd voor de hon-
lerden schepen op de Koopvaarders
ede.
De jonge Roosenboom was Commis
saris van de Amsterdamse admiraliteit,
[n zijn functie hield hij toezicht op de
ele schepen. Alle kapiteins waren
lem gehoorzaamheid verschuldigd.
Dikwijls had hij ruzie, als er gesmok
keld werd of als de uitrusting van een
ichip onvoldoende was. Ook met de
Texelaars heeft hij vaak ongenoegen
gehad. Hij voelde zich geweldig en dat
namen velen niet.
Tot de geregelde gasten van Roosen
boom behoorde een kunstschilder, Pie
ter van Cuyck. Deze man, even gefor
tuneerd als Roosenboom, tekende veel,
meer voor zijn genoegen dan om er een
boterham mee te verdienen. Hij is be
paald geen gróót schilder geweest,
maar de weinige goede afbeeldingen
van ons eiland uit de achttiende eeuw
zijn bijna alle van hem afkomstig.
200
Hele liter slechts 55 ct
Verkrijgbaar
bij Uw melkhandelaar
Het ponn uw ltouim or tixcl
Te gast
Waarschijnlijk is Van Cuyck in 1760
voor het eerst op Rozenhout te gast ge
weest. Met Roosenboom en andere
vrienden trok hij over het eiland,
maakte hier en daar een tekening,
maar bovenal verlustigde hij zich in de
vele heerlijkheden, die Texel ook toen
al te bieden had. Ongelooflijk was het
aantal vogels in velerlei soorten en het
wemelde overal van de hazen en konij
nen. In het Kil van Waalenburg zwom
men glanzend grote baarzen en in 't
Schil werd de kostelijkste vis aan wal
gebracht. Op Rozenhout, in de Stads
herberg op de Groene Plaats en in het
Eierlandse Huis richtte men ware
feestmalen aan besproeid met wijn, zó
door een of ander schip op de rede uit
Spanje aangevoerd.
Te paard of te voet trekkend over
het eiland, soms in de mooie sjees van
Roosenboom, had Van Cuyck reeds bij
zijn eerste (bezoek het heuveltje gezien
vlak benoorden De Waal dat opvallend
uitstak boven het omringende land.
Zoals veel voorname regenten stelde
hij belang in Romeinse en Griekse an
tiquiteiten en hij vermoedde daarom al
spoedig dat dit wel eens een Romeinse
grafheuvel kon zijn. De Sommeltjes-
berg zoals de heuvel toen genoemd
werd, had vooral bij kinderen een
slechte klank. Er zouden 's nachts
aardgeesten omheen zweven en moe
ders dreigden daarmee hun ongezeg
lijke kinderen. Jaren later kwam onze
schilder tot de ontdekking dat het
bergje afgegraven was en hij vernam
toen dat er heel bijzondere voorwerpen
uit te voorschijn waren gekomen. Deze
voorwerpen heeft Van Cuyck alle ge
tekend en afgebeeld in een aardig
boekje, dat hij over het heuveltje
schreef. Vanzelfsprekend was Van
Cuyck een man van zijn tijd en de op
vattingen over archeologie waren toen
wel heel anders dan tegenwoordig. Se
dert lang is het moeilijk om een exem
plaar van dit aardige werkje het is
ook in de Franse taal verschenen in
handen te krijgen. Behalve de tekenin
gen van Germaanse en Romeinse voor
werpen is ook een heel goede prent
van het dorp De Waal met de voor
grond het gedeeltelijk afgegraven heu
veltje opgenomen.
Pieter van Cuyck is als zovelen, die
van het eiland houden, steeds weer
naar Texel teruggekeerd en iedere
keer opnieuw logeerde hij dan op
Rozenhout. Hij tekende de Bomendijk
met De Waal, een beeld van Oude-
schild, de putten bij Brakestein en het
aardige molentje dat tot het begin van
deze eeuw stond aan de Molendwars
straat in Den Burg. Deze vier prenten
zijn alle als gravures uitgegeven. Ze
zijn even zeldzaam als het boekje over
de Sommeltjesberg. Hij tekende nog
meer en een deel van dit werk vond
zijn weg o.a. naar het Rijksarchief in
Haarlem. Een enkele maal hebben wij
uit dit werk iets gereproduceerd.
Veel schetsend maakte Van Cuyck
ook reeksen aantekeningen over Texel.
Over de landerijen, de Hoge Berg, de
gewoonten van de mensen, de dijk-
bouw enz. schreef hij van alles op.
Waarschijnlijk had hij de bedoeling die
notities eens tot een boekje over het
eiland te verwerken, maar het is daar
niet van gekomen. Toen hij in 1787
overleed kwamen zijn losse aanteke
ningen in handen van zijn oude vriend
Tullingh, Heer van Oldenbarneveld.
Deze had een hoge functie bij de ad
ministratie van de Staatse troepen be
kleed en gevoelde zich na zijn pensio
nering geroepen de aantekeningen in
briefvorm uit te geven. Dit laatste ge
beurde in 1789.
Gezicht op Den Hoorn. Tekening in oost-
indische inkt, gewassen, door Pieter van
Cuyck; 1784, ca. 24 x 40 cm. Een der platen
in de binnenkort opnieuw verkrijgbare „Brie
ven over Texel en de naby-gelegen eilanden".
Gezien de mentaliteit van de heren
is het begrijpelijk dat èn het boekje
over de Sommeltjesberg en de Brieven
de Texelaars laten zien als eenvoudige
landlieden, die in ontwikkeling en be
schaving heel wat lager stonden dan
de regenten. Dit neemt niet weg dat
Van Cuyck een goed opmerker was en
dat hij in een prettig leesbare stijl
schreef. Zijn boekjes geven zoveel we
tenswaardigheden over ons eiland in
de tweede helft van de achttiende
eeuw, dat ze de belangstellenden wer
kelijk veel genoegen geven, 't Is een
lust om zijn beschrijving te volgen over
de vogels, die hij nauwkeurig met een
kijkertje waargenomen heeft. En als
men leest van zijn smulpartijen krijgt
men de gedachte dat Texel destijds een
waar culinair paradijs was.
De Brieven zijn nog zeldzamer dan
het boekje over de Sommeltjesberg.
Het is na de tweede wereldoorlog op
nog geen enkele grote boekenveiling te
koop geweest en in de antiquariaten
zal men er vergeefs naar vragen.
Onze lezers en lezeressen zullen be
grijpen, dat wij niet zonder rede dit
stukje geschreven hebben. Wat er aan
de hand is? Wel, de uitgever Kruse-
man heeft het voornemen beide boek
jes opnieuw uit te geven: in één band
en met alle tekeningen en gravures, die
Van Cuyck op Texel heeft gemaakt.
Langs fotografische weg komt de druk
tot stand, het wordt een zg. facsimile
uitgave, bedrieglijk veel op het origi
neel gelijkend. Tegenwoordig heeft
men hiermede zoveel ervaring dat de
nadruk maar moeilijk van de oorspron
kelijke druk te onderscheiden is. Als de
band gemaakt zal worden overeenkom
stig de beloften van de uitgever, zal de
bevolking van ons eiland de gelegen
heid hebben tegen redelijke prijs een
boek aan te schaffen, dat veel lees- en
kijkgenot geven zal.
VI.
NB. In ons artikeltje over „Vergeten
namen" noemden wij het tegenwoor
dige Brakestem maar een schim van
wat het eens is geweest. De tegenwoor
dige bewoner heeft zich dit aangetrok
ken. Natuurlijk ten onrechte. Meer dan
een eeuw vóór zijn tijd is Brakestein,
het Frans-getinte buiten, als zodanig
reeds mishandeld. Ook de tegenwoor
dige eigenaars hadden daar niets mee
te maken. De bewoner zijn wij erken
telijk voor de goede zorgen aan de tuin
besteed en voor de welwillendheid
waarmee hij ons reeds enkele keren
ontvangen heeft.
BRAND HAD WEINIG TE
BETEKENEN
OUDESCHILD Woensdagavond
werd brand ontdekt in een vervallen
houten aanbouw van het pakhuis van
Keijser Co. op de haven van Oude-
schild. De nevelblusser was snel ter
plaatse en doofde het weinige vuur in
enkele seconden. Slechts wat plan
ken en een balk brandden gedeeltelijk
weg. De oorzaak is onbekend gebleven.
Wel viel op dat de gewoonlijk gesloten
deur van de aanbouw nu geopend was.
JONGENS PLEEGDEN DIEFSTAL EN
VERNIELINGEN
In de winkel van Frans Zegel in de
Parkstraat werden twee jongens be
trapt, die zich schuldig maakten aan
diefstal van uitgestalde artikelen. Te
genover de politie bekenden ze nader
hand dat zij meerdere winkeldiefstal
letjes in Den Burg hebben gepleegd.
Ook hadden ze tweemaal ingebroken
in de „Kletskeet" op het terrein van
S.V. Texel en daar snoepgoed wegge
kaapt. Samen met drie anderen hadden
ze hun vernielzucht botgevierd op
bijenkorven achter het S.V. Texel-ter-
rein, waardoor enkele bijenvolken ver
loren gingen. De politie maakte van
een en ander proces verbaal op. De
jongens, allen tussen 11 en 13 jaar oud,
zullen te zijner tijd voor de kinder
rechter moeten verschijnen.
GESLAAGD VOOR DIPLOMA
MACHINESCHRIJVEN
Voor het diploma Machineschrijven
200 slaagde me'j Ina Hemelrijk uit
Oudeschild en mej. Nelly Zijm uit Den
Burg. Voor het diploma 130 B slaag
de Willy van Hintum te De Koog
De geslaagden werden opgeleid door de
heer A. C. Peetoom.
BURGERLIJKE STAND VAN TEXEL
van 25 december 1968 t/m 7 januari '69
Geboren Erik Harmen, zv. Popke
van Bruggenen en Janny A. de Jong;
Nioolaas Josephus, zv. Mathijs Witte en
Divera A. M. Veeger; Jan, zv. Cronelis
Koopman en Sara Grit; Martm, zv.
Cornelis Daalder en Froukje Kamp
stra; Nancy, dv. Nanning Westerlaken
en Margriet Kikkert; Petra Marina, dv.
Gerrit de Jong en Pietje van der Vis;
Cornelis, zv. Jan Eelman en Cornelia
K. Koorn; Arie Pieter, zv. Cornelis
Grootjen en Paula Dalmeijer; Stephan
Marcus Johannes, zv. Anthonius 'H.
Koster en Bernadette J. Maarsen;
Richard Johannes en Eduard Jacobus,
zv. Jacob Dijker en Christina J. Heid-
weiller; Justus Wilhelmus, zv. Gerardus
J. de Wit en Maria Ch. Kloes.
Ondertrouwd Willem Witvliet en
Marianne B. Gutzwiller; Johannes P.
Olivier en Anna M Ran.
Overleden: Cornelis Krijnen, oud 69
jaar; Tetje van der Vis wv. Doorn, oud
85 jaar; Pieter W. Lap, oud 92 jaar.
Wij veronderstellen, dat het Burgemeester en Wethouders weinig moeite
gekost zal hebben de Gemeenteraad een sluitende begroting voor te leggen.
Uitgaande van de regel dat men van de geraamde kosten alleen maar zo
lang en zoveel van de noodzakelijke uitgaven behoeft te schrappen, totdat
het totaal van de overblijvende uitgaven gelijk is aan het totaal van de
inkomsten.
Wij vrezen, dat het sluitend maken van de begroting in de praktijk zal
betekenen; geen uitvoering van vele bestaande plannen tot uitbreiding van
het recreatiegebied, geen verbetering van het wegennet, geen uitbreiding
van het rioolstelsel, geen inrichting van behoorlijke parkeerterreinen, geen
opheffing van de „Rode Zee", geen zwembad, geen schoon strand, enz. enz.
Het is ons bekend, dat een groot aantal aanvragen loopt om goedkeuring
van voorzieningsplannen. Wij zijn er beducht voor dat, nu de begroting
sluit, de goedkeuringen wel voor onbepaalde tijd achterwege zullen blij
ven: wat niet op de begroting staat, zal ook niet beschouwd worden als
dringend noodzakelijk.
Een gemeente, die alleen voor haar
eigen inwoners behoeft te zorgen, kan
met uitbuiting van het gehele plaatse
lijke belastinggebied wel tot een slui
tende begroting komen. Maar een ge
meente zoals de onze, die ook nog
voorzieningen moet treffen voor een
telkens terugkerende en steeds toene
mende toeristenbevolking (bijna
2.000.000 overnachtingen) kan dat niet.
Het is ons dan ook onbegrijpelijk,
dat de meerderheid van de gemeente
raadsleden het Gemeentebestuur klop
jes op de schouder geeft voor de slui
tende begroting. Is dit om het loon
van de braven
Texel is als recreatiegebied van zo
wel nationaal als internationaal belang
en als zodanig ook niet meer weg te
denken. Elk recreatiegebied eist nu
eenmaal talrijke voorzieningen om in
stand te blijven, voorzieningen die
altijd de financiële draagkracht van de
plaatselijke gemeenschap te boven
gaan en die dus nationaal gefinancierd
behoren te worden. Het werkterrein
van het Ministerie van Recreatie. Zo
lang de Rijksoverheid die lasten niet
op zich neemt en ze dus voor rekening
van de gemeente laat, kan de begroting
van deze gemeente onmogelijk sluiten.
Moet desondanks de begroting sluitend
gemaakt worden? Ja, zeggen Burge
meester en Wethouders met de meer
derheid van de Gemeenteraad, want
anders worden wij bestuurlijk „lamge
legd". Neen, zeggen wij als jonge on
dernemers, omdat met een sluitende
begroting en daarnaast een waslijst van
aangevraagde geldmiddelen voor drin
gende voorzieningen, waardoor, als zij
niet worden toegestaan, wij evenzeer
van een bestuurlijke „lamlegging"
kunnen spreken.
Een groot aantal gemeenten in Ne
derland kan door omstandigheden niet
tot een sluitende begroting komen;
deze zouden alle „lamgelegd" moeten
zijn. Het wonderlijke is echter, dat
grote gemeenten als Rotterdam en Am
sterdam, die geen sluitende begroting
hebben en in feite bestuurlijk zijn
„lamgelegd", enorme investeringen
doen om aktiviteiten in hun gemeenten
te intensiveren met de wetenschap zon
der meer op een extra-uitkering uit de
rijksmiddelen te kunnen rekenen we
gens het nationale belang.
Recreatie is evenzo een nationaal
belang en elke gemeente, die hier een
taak te vervullen heeft, moet finan
cieel op nationale basis hiertoe in staat
gesteld worden. Er zit natuurlijk wel
iets aantrekkelijks in om door een slui
tende begroting zijn „zelfstandigheid"
te behouden met als voorbeelden: de
n.v. T.E.S.O. is zelfstandig met zijn
peperdure tarieven, de N.V. T.E.M. is
zelfstandig met nagenoeg de hoogste
elektriciteitstarieven van Nederland
en nu een zelfstandige gemeente met
een sluitende begroting en een rem op
vele noodzakelijke voorzieningen, die
nu weer op de lange baan zullen wor
den geschoven. Deze prijs voor zelf
standigheid is te hoog Dan maar lie
ver een niet sluitende begroting en als
noodlijdende gemeente onder curatele
van de centrale overheid, maar waar
het toerisme zich kan ontplooien en
welvaart kan brengen aan de gehele
plaatselijke bevolking.
Het Gemeentebestuur erkende bij
monde van de Burgemeester, dat de
begroting geflatteerd is; een geflat
teerd beeld is een onwaarachtig beeld.
De gemeentebegroting 1969 is onwaar
achtig.
Onwaarachtigheid is nooit geoor
loofd, ook niet in bestuurlijke verhou
dingen en wij betreuren, dat slechts
een minderheid in de gemeenteraad
blijk heeft gegeven dit te beseffen.
Wij hebben geen behoefte aan poli
tieke beschouwingen, wij hebben res-
pekt voor ieders levensbeschouwing en
politieke overtuiging. Maar waar wij
wel behoefte aan hebben is een Kolle
ge van Burgemeester en Wethouders,
die eensgezind krachtig en fel op de
bres staat voor het verwezenlijken van
de zo dringend nodige voorzieningen
en die de moed niet verliezen, indien
de landsheren neen zouden zeggen,
maar die met taaie volharding en nim
mer aflatende hardnekkigheid door
gaan, terwille van het zo duidelijke
Texelse en tevens ook nationale be
lang. Dit is naar onze mening de taak
van het Gemeentebestuur, daarom zijn
de leden van de Gemeenteraad geko
zen.
BESTUUR JONGE ONDERNEMERS
ORGANISATIE TEXEL
IN ALLE MATEN EN KLEUREN
BIJ