Van 6 tot 26 april 1945
woedde op Texel een
TEXELtoerist Ie jaargang nummer 1 14 juni tot 5 juli 1969 Pagii -
i|illllllllllllllliill!llllllllll!lllllllllllllllllllllllllll||||||||||||||||||||||||||||||||||l|||||||||||||||]
Een van Texcls bezienswaardig-
M heden is de fraai aangelegde be- M
|j graafplaats aan de zuidflank van
1 de „Hogeberg", waar de Georgiërs M
p liggen begraven, die in april 1945 1
RUSSEIIOORLOt
GELIJK de rest van Nederland was Texel in de periode 1940-'45 door
Duitse troepen bezet. Een belangrijk deel van de bezetting bestond
evenwel uit Georgiers. Zij waren krijgsgevangen gemaakt en min
of meer gedwongen in Duitse dienst te treden. De Duitsers meenden
dat de uit het Kaukasische bergland afkomstige gevangenen daarvoor wel
de juiste gezindheid zouden hebben. Vooral van de Georgiers die pas in
1924 bij de Sowjet-Unie waren ingelijfd had men verwachtingen. Ze werden
bijeengebracht in een afzonderlijk kamp en genoten een goede behande
ling. Getracht werd hen ervan te overtuigen dat zij en de Duitsers één ge
meenschappelijke vijand hadden: Stalir. en zijn medestanders. Of de Duit
sers erin geslaagd zijn het merendeel van de Georgiers te „bekeren" is zeer
de vraag, maar een feit is dat tenslotte 8000 Georgiers erin toegestemd
hebben om het Duitse uniform aan te trekken. Ze vormden overigens maar
een fractie van de 600.000 Sowjet-Russen die aan het eind van de oorlog in
Duitse dienst waren. De aldus geworven hulptroepen hebben slechts bewa
kingsdiensten moeten verrichten in bezet gebied o.a. aan de Atlantik Wal.
Er werd wel voor gezorgd dat een 1200 tellend bataljon tenminste voor een-
derde uit „echte" Duitsers bestond. In januari 1945 toen het eind van de
oorlog in zich kwam, werd op Texel het 822 Georgische infanteriebataljon
gelegerd ter aflossing van een Kaukasisch bataljon dat in het najaar van
1944 was gearriveerd.
De fraai aangelegde begraafplaats aan de
zuidflank van de „Hogeberg" waar 476
Georgiers die tijdens de opstand sneuvelden
ter ruste werden gelegd.
De verhouding tussen Duitsers en
Georgiërs is nooit bijzonder goed ge
weest, mede als gevolg van de taal
barrière en het wederzijds gevoel van
argwaan. De stemming onder de Geor
giërs werd explosief toen in de eerste
dagen van april 1945 bekend werd, dat
het bataljon spoedig van Texel zou
worden teruggetrokken, waarschijnlijk
om te worden ingezet bij de wanhopige
strijd in Duitsland. De Georgiërs voel
den er uiteraard niets voor om te moe
ten vechten, mogelijk zelfs tegen de
„eigen" troepen van de Sowjet-Unie.
Rehabilitatie
Het lot van het Derde Rijtk tekende
zich reeds af. Wat zou er met de Geor
giërs gebeuren als zij door de Sowjet-
legers krijgsgevangen zouden worden
gemaakt en als zij ter verantwoording
zouden worden geroepen voor de dien
sten, die zij de Duitsers hadden bewe
zen? Veel Texelaars zijn van mening,
dat het vooral de noodzaak tot rehabi
literen is geweest, die de Georgiërs
heeft doen besluiten in opstand te ko
men. Die opstand kwam voor de Texel
se bevolking overigens als een volsla
gen verrassing. Van een samenzwering
met het doel het Duitse juk af te schud
den, waren alleen enkele leden van de
ondergrondse op de hoogte.
De opstand was uitstekend voorbe
reid. Op de avond van de vijfde april
begaven Duitsers en Georgiërs zich ter
ruste. Ze lagen veelal in dezelfde kwar
tieren. Om één uur 's nachts begon het
bloedbad. Snel en meedogenloos werden
de Duitsers in hun slaap gedood. De zes
groepen waaruit de Georgische macht
was samengesteld hadden ieder een
nauwkeurig omschreven opdracht, zo
danig dat geheel Texel snel in Russi
sche handen zou kunnen zijn. Eén groep
veroverde de Kommandantur op de
Groeneplaats in Den Burg, twee andere
namen de versterkingen op het vlieg
veld in de Eierlandse polder voor hun
rekening. Een andere groep moest De
Koog en Oudeschild bezetten. De vijfde
en zesde groep moesten zich meester
maken van de versterkte batterijen aan
de Noord- en Zuidpunt van het eiland.
Van de verovering van de Noord- en
Zuidbatterij, die uitsluitend door Duit-
Kranelegging by het
granieteu monument
op de begraafplaats
Aanwezig bij deze
plechtigheid op 4
inei zijn doorgaans
afvaardigingen van
de Russische amba-
sade, de gemeente
Texel cu de Vereni
ging Ncderland-
USSR. Als uitvloei
sel van koude oor
log mag het ambas
sadepersoneel echter
niet via de marine
haven van Den
Helder naar bet ei
land komen, maar
moet gebruik ma
ken van de politie-
boot die vanuit Den
Oever (Wierlngen)
vertrekt.
sers werden bemand en door mijnen
velden en prikkeldraadversperringen
praktisch onneembaar waren, is even
wel niets terecht gekomen, waardoor de
opstand eigenlijk al direct was mislukt.
De zware kanonnen van de batterijen
in hun draaibare koepels bestreken het
hele eiland.De Duitsers namen van
uit de batterijen radiografisch contact
op met Den Helder, waar groot alarm
werd geslagen en van waaruit later ver
sterkingen op het eiland gezet werden,
die tenslotte de nederlaag van de Geor
giers bewerkstelligden.
Een Duitser, die de dans ontsprong
door met een vlet met Marsdiep over te
steken was de majoor Breitner. Hij was
aan de Georgische bajonetten ontsnapt,
omdat hij niet, zoals gewoonlijk, op de
Kommandantur sliep, maar zich aange
naam onderhield met een Texelse
schone ergens in Den Burg.
Leve de Sowjet-Unie
Het was een heerlijke lentedag, die
zesde april. De Texelaars ontwaakten
echter niet door de vogels maar door
geweerschoten in Den Burg. De Geor
giërs waren er nl. niet in geslaagd een
kleine Duitse post, de Fahrbereitschaft
in de Molenstraat te bezetten en een
handjevol Duitsers verdedigde zich
daar langdurig en hardnekkig. De op
stand stond onder leiding van Loladze
Schalwa. Bij de drukkerij van de Texel
se Courant liet hij biljetten maken,
waarmee alle weerbare Texelse mannen
werden opgeroepen om op het Georgi
sche hoofdkwartier, het bunkercomplex
,,Texla" aan de oude Kogerweg, te
verschijnen. Enkele honderden inwo
ners van Den Burg gaven aan de op
roep gehoor en beluisterenden om ne
gen uur 's morgens een toespraak van
Loladze, die in gebroken Duits de toe
stand uiteenzette en een nog aanzien
lijk gunstiger beeld van de situatie gaf
door te zeggen dat de opstand niet tot
Texel beperkt was gebleven, maar dat
de Georgiërs in heel Noordholland re
belleerden. ,,De strijd tegen de gehate
onderdrukkers is begonnen. Gij zijt hier
gekomen om met ons als kameraden
mee te vechten; een terug is niet meer
mogelijk Wij rekenen op U. Leve Hol
land, leve de Unie van Sowjetrepüblie-
ken!" De Texelaars die in militaire
dienst waren geweest, kregen daarop
geweren en patronen, afkomstig uit de
Duitse opslagplaatsen; de anderen
mochten naar huis. Maar ook de ge
wapende Texelaars hebben niet in be
tekenende mate aan de opstand deel
genomen. De meesten lieten hun wa
pens ergens achter en gingen om
een Texelse uitdrukking te gebruiken
„om een koppie naar huus" (gingen
thuis koffie drinken).
„Texla" beschoten
De Duitsers van de Zuidelijke batterij
(gelegen ongeveer op de plaats waar nu
de camping „Loodsmansduin" is) be
grepen dat „Texla" het hoofdkwartier
van de muitende Georgiërs was en
openden een zwaar kanonvuur op dit
bunkercomplex. De daar nog aanwezige
Texelaars die tot dusver niet met de
schrikwekkende realiteit van de oorlog
hadden kennis gemaakt, hadden nauwe
lijks tijd om dekking te zoeken. Eén
hunner werd gedood; een ander zwaar
gewond. De beschieting duurde een
kwartier. Een groepje gewapenden
wandelde terug naar Den Burg. Bij de
Fahrbereitschaft liepen zij een groepje
Duitsers in de armen. Ze werden ge
vangen genomen. Veertien Texelaars
werden die dag zo gepakt en naar De
Mok, de landtong aan de zuidpunt van
het eiland, gebracht waar ze dezelfde
dag werden gefusilleerd. Onderweg
wisten vier mannen te ontvluchten.
Ultimatum
De aanvoer van Duitse versterkingen
over het Marsdiep kwam op gang. Er
kwamen ook twee met witte vlaggen
g omkwamen tijdens de zogenaamde jg
Russenoorlog. Üe schrikwekkende 1
gebeurtenissen die zich van C - 26 M
H april '45 op 't eiland voordeden lig- 1
H gen bij de oudere Texelaars nog 1
H vers in het geheugen. Ze vormen M
1 een inktzwarte bladzijde in de re- 1
1 cente historie van het eiland. Op M
deze pagina vindt U het relaas van 1
jj de Georgische opstand, geschre- 1
ij ven naar gegevens van iemand, 1
die de gebeurtenissen van nabij M
H meemaakte: de heer J. A. van der
Vlis, thans wonende te Blaricum. ij
ÏNIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIH
de Georgiërs ontruimd. Slechts een
zestal gewonde Georgiërs was onder de
hoede van een Hollandse verpleegster
achtergelaten. Deze mannen werden op
hun bedden doodgeschoten.
Vuurtoren
Aan Texels noordpunt, in de bunkers
rond de vuurtoren, waren die nacht op
de afgesproken tijd een veertigtal Duit
sers in hun slaap vermoord. De bezet
ting van de vuurtoren wist evenwel te
ontkomen naar de naburige Noordbat
terij. Pas zaterdagmiddag was de ge
hele noordelijke punt van het eiland in
Georgische handen. De burgerbevolking
heeft hier veel te lijden gehad als ge
volg van de beschieting van de batte
rijen. In De Cocksdorp werden tal van
huizen getroffen en een paar boerde
rijen raakten in brand.
De Duitsers hadden het tegen Geor
giërs zwaar te verduren. De laatsten
waren uitnemende scherpschutters, die,
verscholen achter de tuinwallen, met
angstwekkende precisie op hun tegen
standers vuurden. Harde strijd werd ge
leverd in het buurtschap Ongeren en
bij Oudeschild. Daarop verplaatste de
strijd zich naar de uitgestrekte Eier
landse polder en de Duitsers vestigden
hun hoofdkwartier in huize „Pomona"
aan de zuidkant van de „Ruigedijk".
Terwijl de Duitsers vanaf de Ruigedijk
de polder onder vuur hielden, groeven
de Georgiërs haastig eenmansgaten van
waaruit zij de Hoofdweg en Postweg
onder controle hielden.
Op 18 juni 1945 vertrokken 235 overle
vende Georgiers met de toenmalige veer
boot „Dokter Wagemaker" van Texel.
Lange t(jd heeft onzekerheid bestaan over
't lot van de teruggekeerden waardoor 't ge-
rucht ontstond dat zij in hun stalinistisch
geregeerde vaderland toch voor hun dienst
neming in de Duitse bezettingsmacht ter
verantwoording waren geroepen en zware
straffen moesten ondergaan. Pas enkele ja
ren geleden bleek het tegendeel toen als
gevolg van het mildere politieke klimaat
verschillende Georgiers weer met Texelaars
in contact konden komen. De strijders van
destijds vormen thans een vereniging die
jaarlijks voor een reünie bijeen komt.
getooide onderhandelaars, die Loladze
kwamen vertellen, dat commandant
Breitner onvoorwaardelijke overgave
eiste, vóór drie uur 's middags. Zo met,
dan zou Den Burg met zwaar geschut
worden bestookt. Dit bericht verspreidde
zich als een lopend vuurtje met het ge
volg dat velen tijdig een goed heenko
men zochten. De onderhandelaars gin
gen overigens niet naar Den Helder te
rug, maar voegden zich bij de opstande
lingen.
Breitner had niet gebluft. Vanuit de
noordelijke en zuidelijke batterij, maar
ook vanuit Den Helder werd Den Burg
twintig minuten lang onder vuur geno
men. Achttienhonderd granaten ver
anderden het dorp in een rokende puin
hoop. Tientallen burgers kwamen om,
velen werden gewond. Even plotseling
als hij begonnen was hield de beschie
ting op.
Vanuit zuidelijke richting trokken
de Duitsers het dorp binnen, behoed
zaam van huis tot huis zoekend naar
Georgiërs. De actie leverde niets op,
want de opstandelingen hadden het
brandende dorp al verlaten. Daarop
trokken de Duitsers naar „Texla", maar
ook dit bunkercomplex was reeds door
Al gauw was duidelijk, dat de Geor
giërs het zonder hulp op den duur tegen
de Duitsers niet zouden kunnen klaren.
Loladze hoopte op steun van de Engel
sen. Een groep verzetslieden uit De
Cocksdorp en Eierland, vergezeld van
drie Georgiërs, zijn toen met de motor-
strandreddingboot „Joan Hodshon" de
Noordzee overgestoken om bij de En
gelsen om hulp te vragen. Vooral het
eerste deel van de tocht was bijzonder
riskant. Maar toen de boot onder lei
ding van reddingbootschipper Jan Bak
ker buiten de gronden en buiten het
bereik van de Duitse jachtboten was
gekomen, was het niet moeilijk meer
om het doel te bereiken. Bij Mundesley
kwamen de Texelaars aan de wal. Ze
werden ettelijke malen verhoord, wer
den onder meer door Koningin Wilhel-
mina ontvangen, maar de Engelsen
waren niet te bewegen tot hulp
aan de Georgiërs op Texel.
De gevechten duurden voort. Na de
ontruirping van Texla en Ongeren be
sloot Loladze zich terug te trekken in
De Koog. Zondagmiddag 8 april vielen
de Duitsers hier aan, 500 man sterk en
gesteund door de Zuidelijke batterij, die
het dorp onder vuur nam. Maar op 9
april waren de Duitsers, merendeels
jonge soldaten van de „Hermann Go
ring Division", er nog niet in geslaagd
de Georgiërs uit hun bunkers te ver
drijven. Dat lukte pas dinsdag 10 april
na herhaalde beschietingen en grotere
aanvoer van Duitse soldaten.
Ook in Texels kleinste dorp De Waal
hielden de Georgiërs enkele dagen
stand. Bij de beschieting ging onder
meer de Hervormde kerk in vlammen
op.
Eierland brandt
De opstandelingen werden steeds
meer in Noordelijke richting gedreven,
«BSWÖWIWSII
f Dc Eierlandse vuurtoren, liet laatste i
werk van de zich terugtrekkende Geor^ t
vlak na de Duitse beschieting. De t
jaar oude toren werd hersteld door tr
nieuwe buitenmuur omheen te rotbi
waardoor het slanke model verloren n
terwijl de Duitsers doorgingen met«
voer van versterkingen vanuit D
Helder. De strijd in de Eierlandse p;
der deed het merendeel der boerden]
in vlammen opgaan. Hun grote
macht ten spijt hadden de Duitsersk
steeds geen vaste voet in de polder.
13 april, een week na het uitbrea
van de opstand, slaagden de Duitsers
tijdens een grote aanval in, het midi;
in de polder gelegen vliegveld te v-
overen. Van hieruit werden de Geo
giërs steeds verder opgedrongen. Te
slotte moesten ze zich terugtrekken
het allerlaatste punt: de vuurtoren.
Om hen ook uit deze laatste hei-
van verzet te verdrijven, stelden
Duitsers op vrijdag 20 april vijffc
stukken geschut van uiteenlopend li
liber rond de toren op en openden ht
vuur.
Toch zagen 36 Georgiërs kans uit i
Duitse omsingeling te breken en zichi
de duinen te verspreiden. Zaterdag be
gonnen de beschietingen opnieuw, h
kele granaten moeten voltreffers
geweest; ze kwam in de bovenste ve
dieping van de toren tot ontploffing e
doodden daar negen Georgiërs.
Het eind
Vermoeid en uitgeput, zonder levp
middelen en tekort aan munitie, w
de toestand van de laatste verdedig
snel hopeloos .Op het laatst moesten
zich overgeven. Het waren 59 manna
die enkele dagen later werden gefusj
leerd.
De Duitsers hadden het eiland ondt
controle, maar van de Georgiërs ware
zij nog niet af. Die zaten op allerl?
plaatsen verborgen en voerden
felle guerilla, waaraan pas een e
kwam toen de Canadese bevrijders
Texel arriveerden. De zuivering, w
door de Duitsers werd uitgevoerd, wï
verschrikkelijk. De Duitsers verplicht
ten de Texelaars op straffe van de k»
gel verborgen Russische soldaten aan';
melden. Vele namen het risico en
zorgden de verscholen Georgiërs nsd
bewonderenswaardige moed. Ook Lo-
ladze had zich met een groep andere
verscholen in de polder Waalenburj
Toen hun boerderij in brand werd ge
schoten, moesten ze vluchten en
den neergeknald.
Pas op 20 mei kwamen de Canadeza
en konden de 235 overlevenden Geo?
giërs uit hun schuilplaatsen tevoor
schijn komen. Op 18 juni verlieten
het eiland.
Van hun doden werden er 476 in he
massagraf bij de Hogeberg ter ruste ge
legd. Aan het hoofd van de troep
Loladze Schalwa. Later hebben Texe
laars en Russen hier gezamenlijk ee
granieten monument ter nagedachtenis
gebouwd. Ieder jaar op 4 mei vindt bic?
een sobere herdenking plaats, waarbü
steeds een delegatie van de Sowjet*
ambassade en de gemeente Texel aan
wezig is.
De 479 Duitsers, die tijdens de „Ru*
senoorlog" omkwamen werden begra
ven bij IJsselstein.
Het treurspel heeft 117 Texelaars h"
leven gekost. Het eiland heeft het led
aanvaard zoals vorige geslachten ht'
gedaan hebben in stille berusting^ 01
wetend, dat de gevechten tussen Duit
sers en Georgiërs slechts een ramp 8*
weest zjjn.
