igen Stoombootonderneming uit wrok geboren
X
Teso nog steeds
vrij van vreemde
invloeden....
wc
Ltoerist 1971 pagina 11
a at u gezellig in
i boot nemen
Openbare Bibliotheek
Texel
(Uebersetzung des Artikels auf Seite 13)
AR 7 GALJOEN DE KOOG
Sh§ter van Cuyck, Texelkenner uit
find van de achttiende eeuw, doet
jn „Brieven over Texel" verslag
de postschuit, die in zijn dagen de
nding onderhield, „....alle dagen
leer het vaarbaar weder is, vaart
het Nieuwe Diep (Den Helder) eene
I ««chuit. welke de brieven van en
LAl|Texel brengt.
neraties lang bleef het zo. De eerste
Jetering dateert van 1852 toen op
btief van de Texelse notaris W. H.
(10 Bok en de Amsterdammer P. van
iingen de stoomraderboot „Ada van
[and" in de vaart werd gebracht. Het
een houten schuit, uit Engeland af-
[stig en voorzien van een sterke ma-
.e. Eens per week lag de Ada stil,
de stoomketels werden met zee-
t gevoed en moesten van tijd tot
worden uitgebikt. De dienst werd
waargenomen door de eerder ge-
jnde Bello en Sjeesje, die echter zo
inkelijk van wind en tij waren, dat
b 's nachts al van Oudeschild vertrok
Ibijtijds aan de zuidpunt van het
lid, 't Homtje, voor anker te kunnen
Ji en post en passagiers aan boord te
n.
Indanks de eerste stoomboot was er
paid nog geen sprake van massaal
toer Het toerisme moest nog op-
|ien. Het eiland werd slechts bezocht
wat buitenlanders, die de rijke
felwereld al kenden. Het leven op
lel was sober en noodde bepaald niet
toerist en Texelaar is de
moderne snelle veerverbin-
tussen Texel en „de
de gewoonste zaak van
Men kan zich nauwe-
voorstellen dat het betrekke
nde tijd geleden heel anders
en ruim honderd jaar geleden
zeer primitief. Dat was de
van 'Bello' en 'Sjeesje', twee
schokkers, zeilscheepjes
énmaal per dag bij toerbeurt
Texel of Den Helder vertrok-
In de gemeenteraadsversla-
van 1835 wordt deze dienst
rst gebrekkig en onregel-
g" genoemd. Er waren des
weinig Texelaars, die zich
ver opwonden. Want een
e naar het vasteland was een
st zeldzaam gebeuren. Alleen
zeer dringende aangelegen-
en werd voet op vastewal ge-
Velen verlieten het eiland
it.
tot onnodige uitstapjes. De armoede was
gekomen na het verdwijnen van de
loodsen uit Den Hoorn. Al veel eerder
was de dienstverlenende functie van het
eiland voor de op de rede wachtende
schepen uit Amsterdam weggevallen. Er
waren kale nieuwe polders met zilte
gronden, waarop de eerste pachters
nauwelijks een stuk droog brood kon
den verdienen. 6000 inwoners en 10.000
schapen telde het toenmalige Texel. Het
moet een ongelofelijk mooi land ge
weest zijn met uitgestrekte drassige dui
nen waar het wemelde van de vogels
echter praktisch zonder bomen. Het was
Texel zoals Jac. P. Thijsse het in 1890
leerde kennen.
ONTEVREDENHEID
De „Ada van Holland" werd op 25
juli 1878 vervangen door een ijzeren
schip van dezelfde naam. Bruno Bok en
Van Vlissingen konden het echter finan
cieel niet langer bolwerken en droegen
de dienst in 1882 over aan de maat
schappij „Alkmaar-Packet" van C. Bos
man. Naast de „Ada" schakelde deze
ook de schepen „Flevo" en „Kampioen"
in. Laatstgenoemde veerboot zou de
aanleiding worden voor het stichten
van een eigen Texelse veerdienst. Vol
gens hardnekkige geruchten was de
„Kampioen" niet zeewaardig ondanks
de verklaring van officiële experts, dat
de boot wel degelijk aan de eisen vol
deed. Een andere reden voor kritiek op
Bosman waren de tarieven, die alge
meen onnodig hoog werden gevonden.
De eilandbewoners, die langzamerhand
werden meegesleept in de vaart der vol
ken, verlangden naar een snelle, fre-
kwente verbinding met een zeewaardig
schip tegen een billijk tarief. Tot de
groep vooruitstrevenden, die verande
ring wilden, hoorde de huisarts Adriaan
Wagemaker. Hij blies het vuurtje aan.
Hij wilde niet alleen een betere veer
dienst, maar ook een betere haven, een
stoomtram, die de verbinding tussen
Oudeschild, Den Burg, De Waal, Ooster
end en De Cocksdorp zou onderhouden
en een „naar de eisen des tijds ingericht
badhotel".
KLACHTEN
De „boot van Bosman" voer drie maal
per dag naar Den Helder: 4.30 - 8.00 -
14.00 uur. Van Den Helder: 6 00 - 9.30
en 18.15 uur. Klachten over deze ge
ringe frekwentie en over het tarief sor
teerden geen effekt. Ook het vervoer op
Texel zelf, in het autoloze tijdperk van
veel meer betekenis dan nu, liet veel
te wensen over. In het Rotterdams
Nieuwsblad van 1896 is te lezen:
we zaten met zijn achten in de déli-
gence. Het hotste vreselijk, want de
wegen zijn allermiserabelst en de déli is
van oude constructie.De Texelaars
J. P. Noordijk en H. J. Moojen gaven
openlijk uiting aan de ontevredenheid
en trachtten tot oprichting van een
eigen stoombootonderneming te komen,
gesteund door de Texelaars en met een
gemeentelijke bijdragen van ƒ1000,
Het subsidieverzoek werd door de ge
meenteraad gesteund. Naar de mening
van burgemeester Strick van Linschoten
dacht Bosman blijkbaar dat „de boot er
niet was voor het publiek, maar het pu
bliek er voor de boot". Bosman zag het
gevaar, verlaagde ijlings de tarieven en
voerde het aantal overtochten per dag
aanmerkelijk op. Een retour kostte nu
Zo gaat het tegenwoordig: snel en ge
stroomlijnd, al is veel van de oude stoom-
bootromantiek verdwenen.
ruim hoefden te zitten Men voer tegen
het tarief dat destijds van Bosman was
geëist: 50 cent (retour 80 cent). Onmid
dellijk zakten ook de tarieven van de
Alkmaar-Packet tot dit niveau. Wage
maker reageerde: dan zijn wij
altijd benadeeld. We zijn geplukt. Hij
heeft de macht van het kapitaal, wij
hebben de macht van het recht!"
Het ging er heet toe. Bosman be
schimpte de „vaarlustige geneesheer, die
de eilanders terroriseerde". Maar de
zaak was duidelijk. Op zondag 18
augustus vervoerde de „Baron Rengers"
600 passagiers. Bosman's „Ada" slechts
vijf.
Iedereen was solidair. Handelsreizi
gers die niet zo precies op de hoogte
waren van de ontwikkelingen moesten
bij aankomst op Texel eerst hun boot
kaartje tonen. Als bleek dat zij niet per
TESO waren gereisd konden zij naar
het vasteland terugkeren en met de Ba
ron Rengers terugkomen, waarna hen
pas werd toegestaan hun waren te slij
ten. Ook het nieuwbakken personeel
van TESO was geen moeite teveel om
de strijd voort te zetten. Vaak lieten ze
hun eten staan om de dienst gaande te
kunnen houden.
EIGEN BOOT
De directie zat intussen niet stil. Op
6 december 1907 werd aan de fa. Jacobs
en Bunge te Haarlem opdracht gegeven
voor de bouw van een nieuwe stoom-
INIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllHIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIjNI
BURGWAL DEN BURG
H speciale abonnementen voor 1
1 vakantiegangers.
1 Uitgebreide collectie.
H Alle belangrijkste kranten g
en tijdschriften (ook Duitse) g
zijn aanwezig.
IiiiiiiHiiiiiniiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinii
de verdere ontwikkeling was het ver
plaatsen van de veerhaven van Oude
schild naar 't Homtje, waardoor de af
stand Den Helder-Texel met meer dan
de helft werd bekort. De vaartijd werd
teruggebracht van drie kwartier tot
20 minuten; een uurdienst werd moge
lijk. In 1963 kwam de diesel-elektrische
veerboot met koplading „Marsdiep" in
de vaart: 750 passagiers en 70 auto's.
Steeds meer toeristen (met auto) komen
naar Texel. Wachttijden tot zeven uren
in Den Helder dwingen tot de bowu van
nog een diesel-elektrische veerboot
„Texelstroom". Maar ook nu is de capa
citeit op topdagen niet toereikend, zodat
de gedachten uitgaan naar een derde
schip
4 augustus 1908: „De Dageraad", de eer
ste eigen boot van TESO loopt de haven
van Oudeschild binnen
f 1,25. Men liet zich echter niet mislei
den. dat veer in hun bezit krijgen
hebben de Texelaars in hun macht. We
kunnen de zaak heel gemakkelijk ver
overen en hebben dan een winstgevende
onderneming zonder veel risico en on
genaakbare concurrentie.Maar het
zat niet mee. Provinciale Staten weiger
den subsidie en de bevolking was nog
niet enthousiast genoeg. Het zou tien
jaar duren alvorens men er werkelijk
de buik van vol had.
boot: „De Dageraad". Het was 'n onge
kend feest toen dit schip op 4 augustus
1908 voor het eerst de haven van Oude
schild binnenliep. Het was tevens de
genadeslag voor Bosman, die nu inzag
dat de Texelaars als overwinnaar uit de
strijd zouden komen. Hij liet zich uit
kopen, droeg de „Ada" aan TESO over
en tevens het postcontract. Dat laatste
was een belangrijke bron van inkom
sten.
Een nog veel belangrijker inkomsten
bron werd het toerisme, dat zich in
1920 aarzelend begon te ontwikkelen.
Als gevolg daarvan moest er in 1926 een
groter en sneller schip bijkomen: De
„Marsdiep", bekend om het feit dat hij
een tiental graden slagzij maakte (ge
volg van een bouwfout, die men nooit
heeft kunnen verhelpen) en vermaard
als (jsbreker. Op 24 mei 1934 volgde de
„Dokter Wagemaker". De snel groeien
de vraag naar vervoerscapaciteit deed
besluiten laatstgenoemd schip in 1952 te
verlengen, waardoor een dubbel aantal
auto's (16) kon worden vervoerd. In
1955 kwam „De Dageraad" (1000 passa
giers 25 auto's), in 1960 gevolgd
door het tweedehands veerschip „Ko
ningin Wilhelmina" (750 passagiers
42 auto's).
Van zeer ingrijpende betekenis voor|
De n.v. TESO keert geen winst uit. De
aandeelhouders hebben recht op maxi
maal 6% maar dit percentage van een
aandeeltje van ƒ5,of ƒ25,is zo ge
ring, dat bijna niemand het de moeite
waard vindt om zijn dividend af te
halen. TESO accepteert geen overheids
subsidies. Men wil de onderneming vrij
houden van „vreemde" invloeden. Niet
in de laatste plaats om slagvaardig en
zelfstandig te kunnen beslissen als ver
dere expansie nodig is. Het gevolg is
dan men voor een overtocht meer be
taalt dan bijvoorbeeld in Zeeland, waar
veel overheidsgeld wordt toegelegd op
de veerdiensten over de Westerschelde.
Toch heeft het Rijk wel bijgedragen in
de totstandkoming van de huidige snelle
verbinding met kopladingschepen,
want de kostbare fuikhavens in 't Horn-
tje en Den Helder zijn door het Rijk
cadeau gedaan.
Zonder toerisme zouden de Texelaars
straatarm zijn, getuige het feit, dat
zelfs mèt toerisme het gemiddeld inko
men per hoofd belangrijk lager is dan
gemiddeld elders in het land. Zonder
de snel expanderende TESO-vecrdienst
zo udat toerisme zich niet hebben kun
nen ontwikkelen. Is het een wonder dat
de Texelaars trots zijn op hun eigen
„stoom"bootonderneming?
In strenge winters kost het vaak de groot
ste moeite om te voorkomen, dat het
eiland wordt geïsoleerd. Op deze foto uit
het begin van de jaren vijftig ziet men de
oude Marsdiep" die als gevolg van een
bouwfout altijd slagzij maakte, doch grote
reputatie genoot als ijsbreker. Soms
moesten de passagiers worden ingescha
keld om de worsteling door de ijsvelden
voor de haven van Oudeschild tot een
goed eind te brengen De mannen werden
idan aan dek geroepen en groepsgewijs
rende men dan van bakboord naar stuur
boord, waardoor het schip ging schom
melen en zich uit het pakijs loswrikte.
DE STRIJD ONTBRANDT
In april 1907 werden door Wage
maker c.s. nog pogingen gedaan om met
Bosman tot een bevredigende regeling
te komen, maar het kwam er tenslotte
op neer dat men op 18 juni 1907 de rela
ties met de Alkmaar-Packet verbrak en
besloot zelf een boot in de vaart te bren
gen. Dokter Wagemaker reisde alle dor
pen af en wist de mensen tot groot en
thousiasme voor dit idee op te zwepen.
laat het nageslacht straks kunnen
zeggen, dat in 1907 op Texel de victorie
begon. Dat men zich toen onder de der
tig jaar durende druk van Bosman heeft
bevrijd. De zin Luctor et Emergo zal
steeds ons richtsnoer zijn. De strijd
ontbrandde. Nog dezelfde dag werd
voor ƒ15.000,aan aandelen geplaatst.
Het unieke daarvan was dat zij niet gro
ter waren dan ƒ5,en 25,Boven
dien mocht niemand voor meer dan
ƒ1000,aandelen bezitten. Aldus kon
den ook de minst draagkrachtigen me
de-eigenaar van de stoombootonderne
ming worden. Een bepaalde groep be
langhebbenden zou geen vat op de on
derneming kunnen krijgen. Iedere aan
deelhouder, ongeacht het aantal aande
len, dat hij bezat, had in de vergadering
maar één stem. In die toestand is nooit
verandering gekomen. Het aandelen
kapitaal bedroeg tenslotte ruim
ƒ76.000,ten tijde van de oprichting
een flink bedrag maar merkwaardig
weinig in vergelijking met de miljoe-
nenwaarde aan activa in de laatste ja
ren.
WE VAREN
Op 15 augustus 1907 voer het eerste
(huur)schip van TESO, de „Baron Ren
gers". Aan boord was plaats voor 500
passagiers, die niet, zoals op de schepen
van de concurrentie, met het vee in één
Saai, Dorpsstraat 2, tel. (02228) 296
