Spiegel van vijf eeuwen historie Hoornder kerkje i M ImII Nog altijd baken voor zeevarenden •t- KELtoerist 1971 pagina IS li it (Ueberseizung des Artikels auf Seite 16) Bezichtiging gw-g&mijsiir k 'i S1 r V". Kerkentochten Ik - R bestaat veelal een nauw ver band tussen oude gebouwen en j de lokale historie. Vooral wan neer het oude kerken betreft zijn treek- en kerkgeschiedenis dikwijls onontwarbaar aaneengeweven, dat iding schier onmogelijk is. De her ringen aan tijden van voorspoed en 9ise, aan perioden van menselijk ge en decennia van geweld en vrees, ijn alle terug te vinden in interieur exterieur van de kerk en in diens ite omgeving. ijf eeuwen geschiedenis is lang; het e historie van 20 tot 25 geslachten, lie eeuwen hebben de contouren van Hoornder kerkje gedomineerd in het Itexelse gevarieerde landschap. Het jepleisterde torentje wees zeevaren de weg en kreeg daarom officieel de ctie baak te zijn voor de scheepvaart, en oude kerk is echter geen ge- edenisboek, waarin de auteur niet en de feiten voor zijn lezers heeft espoord, maar ook het verband daar- en heeft gezocht. Het daagse gebeu- van ruim 500 jaar heeft zijn stem- op kerk en omgeving gedrukt. Men die stempels zoeken en hun beteke- uitpluizen op grond van oude kro ten. Maar waar de reeks van stem- i wordt onderbroken blijven hiaten |taan. Raadsels fco staat vast, dat in 1409 de kapel in Hoorn, behorende tot de moeder- |k in het verdwenen dorp De Westen, p:d afgebroken. Waarom? De reden is bekend. En evenmin is bekend !irom in 1450, 25 jaar nadat de nieu- kapel gereed kwam, de westelijke e daarvan weer werd opengebroken een toren te bouwen, die gedeeltelijk iet schip is gevat. Nog 64 jaar later, in 1514, werd de grote kapel, waar- i het huidige bouwwerk een deel is, I parochiekerk verheven, pit laatste getuigt van de groei van i Hoon, al kon die groei zich, in de laduw van het florerende De Westen, jchts uiterst geleidelijk voltrekken. It er sprake van groei was, is in ieder ^auiiuiuiiiinjnQQiHUtiauiiUiyiafiKUiiiiMUiuiinHUMUiiMfiiHflHituuuiiu Van 15 juli tot 15 augustus is j I gelegenheid om de N.H. Kerk van [Den Hoorn te bezichtigen en de |j I toren te beklimmen. De bezichti- e| Iging (op maandag, dinsdag, don- j| I derdag en vrijdag van 2-5 uur) is |j gratis. Op vaste tijden worden op g I genoemde middagen rondleidin- [gen gegeven om 2, 3 en 4 uur. De I toren biedt een schitterend uit- [zicht over het zuidelijk gedeelte g van Texel. Voor het beklimmen is I men 50 cent per persoon ver- fj J schuldigd. BESICHTIGUNG Vom 15. Juli bis 15. August kann Iman die Nederl. Herv. Kirche zu Den Hoorn besichtlgen und auf den I Turm stelgen. Die Beslchtlgung 1 IfMontag, Dienstag. Donnerstag ji I und Freitag zwischen 2.00 bis 5.00 1 I Uhr nachm.) ist gratis. Zu festen l I Zeiten an den genannten Nach- j| I mutagen um 2.00, 3 00 und 4.00 M Uhr findet eine Führung statt. Vom Turme aus hat man eine I herrliche Aussicht über den süd- i lichen Teil der Insel. Das Besteigen 1 des Turms kostet 50 cent. nouiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiHiiiiiiiiii iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiii geval vastgelegd in de omvang van de nieuwgebouwde kerk, die, gelegen op de hoge grens van alluvium en diluvium, ver boven de geaccidenteerde omgeving uittroonde. De strijd om het bestaansrecht tussen de beide zeevaart- en vissersdorpen Den Hoorn en De Westen werd in het begin van de tachtigjarige oorlog bruusk door de Watergeuzen beslist. Bij een roof tocht op Texel werd De Westen vernie tigd. Toen de vuurzee, die zij hadden gesticht, was gedoofd, stond nog slechts de kerktoren overeind. Zijn taak als vei lige baak voor de zeevarenden werd toen aan de toren van Den Hoorn over gedragen. Stuifzand Nog eenmaal werd een poging gedaan De Westen opnieuw tot leven te bren gen. Waar eens de visserswoningen had den gestaan, werden toen boerderijen gebouwd, want de verbinding met de zee was intussen verzand. Maar het stuifzand van de Noordzeebodem bleek even dodelijk als het vuur van de Wa tergeuzen. Alleen de in 1578 gebouwde boerderij „Het Torenhuis", slechts gedeeltelijk in het zand was verdwenen, werd uitgegraven en is thans nog be woond. Wie dit oude gebouw wil zien, vindt het aan de Westerweg tussen Den Hoorn en Den Burg. De toren van De Westen overleefde eveneens de verzandingscatastrofe, maar was in 1858 dermate bouwvallig geworden, dat hij voor afbraak werd verkocht. In de openbare veiling was het polderbestuur de hoogste bieder. Het volgende jaar werd de toren afge broken en met de stenen werd de Hoornderweg verhard. Den Hoorn had de strijd om het be staansrecht definitief van De Westen gewonnen. Dat betekende een toene mende bloei. De zee bood een bestaan aan vele gezinnen, niet alleen als enorm reservoir van geschubde bewoners, maar ook van walvissen, en bovendien moesten in vroeger tijd de schepen uit Noord-Hollandse havensteden vanaf de rede van Texel naar open water worden geloodst en omgekeerd, en ook waren er dikwijls loodsen nodig om de schepen over de vele ondiepten naar de thuis havens te brengen. Den Hoorn werd een centrum van loodsen, dat destijds een vrij beroep was. Er woonden er zo'n 200 in het dorp. Hun typische huisjes, met houten bovenfront, zijn de erfenis die zij aan het heden hebben nagelaten. Intussen was de kerk gemutileerd. In 1646 was het koor afgebroken. Weer geeft op de vraag: waarom? geen kro niek het antwoord. Achtte men na de reformatie het koor, dat gemeten naar de gevonden fundamenten ongeveer 'n derde van de kerk groot was, overbodig, of was stormschade dan wel brand de oorzaak van de destruktie? Er werd, waar het koor gezeten had, een rechte muur opgetrokken, met aan de binnen zijde nissen gedekt door korfvormige bogen, waarvan het doel niet meer dui delijk is. De ankers in deze muur ver melden het jaar van de bouw: 1646. Interieur van het Hoornder kerkje. ^11 it Een fraai tegeltableau siert de haardpartij in de consistoriekamer. Juweel van Europese orgelbouwkunstE iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiri'iiiii'iiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiii Uitbreiding Maar de kerk werd ook te klein voor het groeiend dorp. De oplossing voor dit probleem werd gevonden in de bouw van een gallerij, die geheel van hout werd opgetrokken; zelfs de peilers zijn van hout. al zou men dat op het eerste gezicht niet zeggen. De gallerijranden zijn afgewerkt met balken, die met tek sten zijn beschilderd. Zo was de kerk in 1700 aangepast aan het groter ge worden dorp. Na zonneschijn komt er ook wel weer eens regen en na voorspoed is de mo gelijkheid van tegenslag niet uitgeslo ten. Die tegenslag kwam inderdaad voor Den Hoorn. In de Franse tijd werden, tengevolge van het continentale stelsel, scheepvaart en visserij lamgelegd. Ver der maakte de aanleg van het Groot- Noord-Hollands Kanaal de Texelse loodsdienst overbodig. Voor Den Hoorn kwamen de slagen hard en meedogen loos aan. De bloeitijd was voorbij. Om het dagelijks brood te kunnen verdie nen, trokken velen weg. Slechts de boe renstand bleef en die leefde eerst weer op toen de kunstmest zijn intrede had gedaan en de bollenteelt naar Texel was overgebracht. Talrijke huizen kwamen leeg te staan, toen Den Hoorn dreigde te verkommeren. Verval sloop rond. Uit eindelijk kwamen er slopers om het ver nietigende werk van storm en regen een handje te helpen. Vooral in de omge ving van de kerk hield de slopershamer duchtig huis. Dit deel van het dorp werd grotendeels met de grond gelijk ge maakt. Het enige voordeel hiervan is, dat het uitzicht op de kerk veel mooier is geworden. Toren De toren, die zoals gezegd ge deeltelijk in het schip van de kerk is ingebouwd, bestaat uit drie door blok- lijsten gescheiden geledingen, waarvan de onderste wordt gevormd door een hoge spitsboogvormige doorgang. Deze hoofdingang tot de kerk is in het mid den voorzien van een dichting. Een der gelijke bouwwijze komt weinig voor Slechts bij enige oude kerken in Zee land heeft men hetzelfde systeem ge volgd. De opening is uitgespaard in het veld van de spitsboog. De middelste geleding heeft aan de westzijde twee hoge, smalle spitsboog nissen met vorktracering. In de derde geleding zijn aan elke zijde twee spits boognissen uitgespaard om de galm- platen. Op de luidklok, die hier hangt en die een diameter heeft van 74 cm., is vermeld: AVE MARIA, GRATIA PLENA, DOMINUS TECUM (Gegroet Maria, vol van genade, de Heer is met U). Bovendien staat er de naam van de gieter op en dat was Ricout Butudiic, die in het midden van de 15e eeuw heeft geleefd. Het spreekt haast vanzelf, dat de klok in de jaren 1940-1945 door de be zetters in beslag genomen werd om het brons een voor die tijd meer passende bestemming te geven. Het metaal heeft de Duitse oorlogsindustrie echter nim mer bereikt. De schipper die een twee honderdtal geroofde klokken moest vervoeren, zette op het IJsselmeer zijn schip aan de grond, en wendde voor, dat hij door vliegtuigen was beschoten. De list slaagde; na de oorlog konden de klokken worden teruggebracht naar de plaatsen vanwaar zij waren gekomen. Houten spits De toren heeft een houten spits met een omloop op een later gebouwde overkraging. De spits is niet meer ori gineel. Na blikseminslag moest deze worden vernieuwd. Het schip van de kerk is drie tra veeën diep, hetgeen aan de buitenzijde is gemarkeerd door tweemaal ver sneden steunberen. Op de hoeken aan de westzijde staan de steunberen haaks op elkaar. Aan de oostkant de zijde waar vroeger het koor was staat slechts aan een kant een gedeeltelijke steunbeer en aan de andere zijde helemaal geen. De fundering van het afgebroken gedeelte van de kerk is in de grond blijven zitten. Daarop is de consistorie gebouwd, die al enige malen is vernieuw, en waarbij men bij de laatste vernieuwing een oude bouw trant heeft gevolgd. De meubilering is daarbij aangepast en de betegelde schouw is ongetwijfeld het pronkstuk van het gebouwtje. De rest van de fundering loopt door tot onder de begraafplaats. De kerk heeft een houten kap met tongewelf. De sleutelstukken onder de trekbalken zijn op een na origineel. De vloer is grotendeels geplaveid met oude grafstenen, die een beeld ge ven hoe men in de loop der eeuwen de De vloer bedekt met grafstenen doden begroef. De oudste, een jaartal dragende, steen is van 1566 (jaar van de beeldenstorm). Levensverzekering Van het interieur valt het rijk-ver sierde orgel het meest op. Het is een juweel van Europese orgelbouwkunst uit de 18e eeuw, zo groot van omvang, dat het een flink gedeelte van de ga lerij aan de westzijde nodig heeft. Het instrument was niet nieuw toen het in de kerk van Den Hoorn werd geplaatst. Volgens de archieven is het er gekomen in het begin van de 19e eeuw, en wel op een merkwaardige wijze. Niet dat de aankoop van een inwoner van een der oostelijike Nederlandse provincies iets bijzonders was, afgezien dan van de lage prijs die deze ervoor vroeg. Maar de man vroeg meer dan alleen een prijs. Hij wilde het orgel namelijk alleen maar verkopen indien hij levenslang werd aangesteld als organist, waarvoor hij een vorstelijk salaris eiste. Deze poging om een onbetaalde levensver zekering af te sluiten gelukte, en dat is de kerkvoogden duur komen te staan. Niet alleen engageerden zij een slechte organist, maar bovendien werd deze organist zo oud, dat de prijs van het orgel toch nog vrij hoog geworden is. Hetgeen ook opvalt is het moderne, van geëmailleerde koperen plaatjes opgebouwde, mozaïek doopvont, een kunststuk op zichzelf, maar volgens velen niet passend in de oude kerk. AJs het aan hen gelegen had zou het koperen doopbakje nog op de aan de kansel gemonteerde standaard beves tigd zijn. Wat die tegen de oostmuur geplaat ste kansel betreft: die is öober, strak van lijn, en niet oud. Het is niet de eer ste kansel in deze kerk. Aanvankelijk heeft de kansel tegen dezelfde muur gestaan. Dat was een fraaie kansel, vol kunstig gesneden houtwerk. Toen deze bouwvallig werd heeft men het hout gebruikt om de 'kachel op te stoken. 1 Het Hoornder kerkje is niet het i enige kerkgebouw op Texel, dat de moeite van een bezoek waard is. Onder auspiciën van de Raad 1 1 voor het Zomerwerk der kerken H worden enkele malen per week |j excursies langs meerdere kerken 1 M georganiseerd. Nadere bijzonder- H heden daarover leest U in de ru- jg 1 briek „Dagelijks en andere regel- 1 matig terugkerende evenementen" 1 §1 op pagina 5. 1 Das Kirchlein in Den Hoorn ist 1 1 nicht das einzige Kirchengeböude 1 auf Texel, das elnen Besuch wert p ist. Unter Aufsicht des Rates für 1 das Sommerwerk der Klrchen wer- H den mehrmals per VJoche Ausflüge H zu verschiedenen Kirchen organi- 1 siert. Nëheres darüber finden Sie in 1 H der Rubrik ..Tëgliche und andere g H regelmëssig wiederkehrende Ver- |j g anstaltungen" auf Seite 5 ÜHIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIllllllllllUIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIllllllllllllllllllllllllllllllUlllllllllllllllÜil Slechts enkele banden zijn overgeble ven, waarvan een van de zuidmuur hangt en een andere boven de deur naar de gang tussen kerk en consisto rie, welk laatste stuk het jaartal 1670 draagt. Voordat de remplagant van deze kansel op de oude plaats kwam, heeft deze tijdelijk tegen de zuidmuur gestaan. Die plaats bleek een archi tectonische vergissing, want toen moes ten de kerkgangers 's zondagsmorgens tegen de zon inkijken. Van oud, met de hand gedreven, koper zijn de beide lezenaars en de twaalfarmige kroon. Deze kleine col lectie is de laatste tijd uitgebreid met een oude koperen standaard, op de kerkzolder gevonden, die werd gecom pleteerd met een olielamp. Een gesneden Maria-beeldje, afkom stig uit de Hoornse kerk is nu geëxpo seerd in het Bisschoppelijk museum te Haarlem. Jongste restauratie Zo tegen de laatste wereldoorlog was de toestand waarin de kerk zich be vond, vrij slecht. De toren was een ietsje scheef gezakt deze staat nu nog een beetje scheef en daardoor waren de muren gescheurd, die bo vendien onder de weelderige klimop- bedekking verweerd waren. Het was echter niet simpel in deze periode restauratieplannen te realiseren. De moeilijkheden waren zo groot, dat het tot omstreeks 1950 duurde voordat tot uitvoering van de herstelplannen van architect Rooyaards uit Schoorl, kon worden overgegaan, waarbij Monu mentenzorg financiële steun verleende. Bij deze werkzaamheden kreeg ook het dak een beurt. De bedekking van pannen werd verwijderd en vervangen door leien. Het duurde tot 1957 tot de restauratie voltooid was en op 21 de cember van dat jaar werd de gerestau reerde kerk officieel in gebruik geno men. Baken voor zeevarenden. Op de toren trans staat een knipperlicht en in de dui nen ten zuiden van Den Hoorn ook. Als schepen op de Noordzee komende vanuit zuidwestelijke richting beide lampen op één punt zien, dan varen zij precies door het Schulpengat, het vaarwater naar Den Helder.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Texelsche Courant | 1971 | | pagina 12