„De opstand van het kaas- en broodvolk" werd
schitterend
uitgevoerd
vacuümkoffie
Kijk-luisterspel met
actuele strekking
Slotscène helaas de
mist in door
technische storing
SPAR EXTRA VOORDELEN
kopen bij cfle spar is sparen bij de koop
Dia-vertoning ioi
City Theater
maandag van star
1 kilo kristal
kop en schotel
1 pak van Nelle
gesneden
1 liter volle
wit of bruin
I*'')
[M
Slotscène van ,,De opstand van het kaas- en broodvolk
De hele bevolking staat in Haarlem terecht en ondergaat
de vernederingen van het zegevierende gezag
OOSTEREND Wal de Oosterenders
hebben gepresteerd met de opvoering
van het historisch spel „De opstand van
het Kaas- en Broodvolk" grenst aan het
ongelofelijke. Dat een dorp van amper
duizend inwoners erin slaagde 'n kleine
vierhonderd „akteurs" in het veld te
brengen, is op zichzelf al iets buitenge
woons. Maar dat deze honderden, ver
deeld in acht groepen met ieder een ei
gen draaiboek, er in slaagden door een
mengsel van voorgeschreven en ge
ïmproviseerd gedrag, van spel en zich
zelf zijn, zo'n vijfduizend toeschouwers
te doen meeleven met het lot van men
sen van bijna vijf eeuwen geleden, dat
is een collectief meesterwerk.
Het idee een spel te maken over het
Kaas- en Broodvolk ontstond in het na
jaar van 1972. Kees van Dijk, schipper
van de TX 25 die nogal liefhebbert in
de middeleeuwse geschiedenis, had in
het boek van J. A. van der Vlis, „Texel,
land en volk in de loop der eeuwen"
gelezen dat Oosterenders betrokken wa
ren geweest bij de woelingen van 1492,
toen de arme bevolking van heel Ken-
nemerland en West-Friesland in op
stand was gekomen tegen belastingen
die de stadhouder Albrecht van Saksen
had opgelegd, en opgetrokken was naar
Haarlem, dat het geplunderd had. Daar
na was de opstand in bloed gesmoord
en waren de deelnemende dorpen en
steden aan allerlei vernederingen bloot
gesteld. Van Dijk ploos deze geschiede
nis uit. Daarbij maakte hij onder meer
gebruik van het werk van Van der Vlis,
van „De Lage Landen bij de Zee" van
de marxistische historici Jan en Annie
Romein en van de „Geschiedenis van de
Nederlandsohe Stam" van de liberale
geschiedkundige Geyl. Daarna schreef
hij in een paar nachten het hele stuk.
Het stuk schetst zowel het wederva
ren van de Oosterenders als het ver
loop van de opstand in heel Noordhol
land en bovendien het dagelijks leven
in die tijd. Om dit mogelijk te maken
werd onder leiding van Elco Vermeu
len (die ook als regisseur optrad) van
stro een aantal dorpen gebouwd: op de
voorgrond Oosterend, verderop enkele
Noordhollandse dorpen. Ook verrees een
stellage die het kasteel te Haarlem ver
beeldde en een legerkamp.
Zwerftocht
Er was zo veel te zien dat iedereen
wel haast al kijkende zijn eigen stuk
moet hebben samengesteld. Het was on
doenlijk tegelijkertijd te zien hoe in het
ene dorp vredig met kinderen werd ge
speeld, in een ander de wever Walich
Dirksz zijn eerste konflikten met de
overheid kreeg, terwijl op het kasteel
te Haarlem een braspartij aan de gang
was. Men wist eenvoudig niet waar men
moest kijken, en miste daardoor veel,
de een wat anders dan de ander. Het
knappe was echter dat de (naar hun
aard zeer verschillende) handelingen op
de onderscheidene plaatsen, zoveel on
derlinge samenhang vertooonden dat de
hele geschiedenis op vele manieren te
volgen was. De toeschouwer maakte als
het ware met de ogen een zwerftocht
langs de verschillende plaatsen, en stak
overal genoeg op om te kunnen begrij
pen wat er aan de hand was. Bij de wer
kelijk grote gebeurtenissen was iedereen
weer aanwezig, dankzij allerlei middelen
om de aandacht te trekken: de geluids
installatie, trompetsignalen etc.
Ook de opbouw van het totaalbeeld
was prachtig. Aan weerszijden van het
water lagen de dorpjes met de nijvere
bevolkingen, het legerkamp en het
kasteel, juist zo ver van elkaar dat ze
als op zichzelf staande eenheden func
tioneerden, en juist zo dicht bijeen dat
men, als men de handeling links volgde,
in zijn ooghoeken nog net de handeling
rechts zag schemeren. Het leek een
beetje op sommige laat-middeleeuwse
schilderijen, die bijna zonder perspec
tief een hele landstreek verbeelden,
waardoor de elementen van het land-
sohap allemaal ongeveer even ver lij
ken. (Een dergelijk effekt is sinds enige
jaren weer in de mode in de fotografie;
foto's met sterke telelenzen scheppen
dezelfde illusie).
Hoogtepunten
Spectaculaire hoogtepunten waren de
verdrijving van de boosaardige belas
tingpachter Claes Corff door het volk
van Oosterend, waarbij hij zo krachtig
met rottend ooft werd bekogeld dat de
drab hem om de onfrisse oren spatte;
de redevoering van de leider van de op
stand, Walich Dirkz, waarbij hij de mis
bruiken aan het hof aan de kaak stelt
(tegelijkertijd ziet men hoe aan het hof
iemand uit een enorme pastei kruipt);
het daaraanvolgende dispuut met de
burgemeester van Oosterend, Simon
Reijerszoon, die het uitzichtloze van de
opstand naar voren probeert te brengen,
zich later toch aansluit, maar al spoedig
huilerig naar de landvoogd overloopt en
tenslotte Walich Dirkz in de samenge
dreven menigte voor hem aanwijst; het
platbranden van dorpen; de grote veld
slagen met mortieren, cavalerie, realis
tisch creperende combattanten en (ont
roerend detail) vrouwen die de gewon
den verzorgen.
Dagelijks leven
Werd het feitelijk verloop van de ge
beurtenissen weergegeven door de op
eenvolging van spectaculaire handelin
gen (zoals dat noodzakelijkerwijze ook
gebeurt in de meeste boeken) en door de
begeleidende commentaar van de heer
Van der Vlis, het minder opvallende
dagelijks leven dat zich voortdurend af
speelde op de andere plaatsen was niet
minder belangrijk. Het maakte de ge
schiedenis tot een .geschiedenis van her
kenbare mensen, die net als tegenwoor
dig met kinderen speelden, voor eten
zorgden, visten, zopen, baden en als het
niet anders kon in opstand kwamen. De
verschillen tussen de mensen van toen
en nu zijn natuurlijk enorm (die van
toen leken waarschijnlijk meer op
de zuid-Italianen van nu) maar
was in het stuk zeer dui
delijk overkwam was dat de over
eenkomsten belangrijker zijn. Dit zou
niet mogelijk geweest zijn als het ge
drag in de dorpen nauwkeurig in het
draaiboek geregeld was. Juist de grote
vrijheid die aan de dorpelingen werd
gelaten schiep de ruimte voor een over
tuigende natuurlijkheid. Het was koste
lijk, te zien hoe moeders met hun kinde
ren de geit gingen voeren (die ondanks
al het rumoer om zich heen onverstoor
baar voortkauwde), hoe vissers hun net
ten uitwierpen, kortom; hoe iedereen
deed wat hem op dat moment het beste
leek.
Strijd
Naarmate de handeling zich voltrok
werd steeds duidelijker dat het hier
niet alleen ging om een historisch tafe
reel, om het oproepen van een spectacu
lair en schilderaohtig incident, maar dat
de opstand van de aróne wevers, vissers
en boeren ten tonele werd gevoerd als
een episode in de eeuwenlange, steeds
weer oplaaiende strijd van gewone men
sen tegen onderdrukking en uitbuiting,
vóór vrijheid en een menswaardig le
ven. Deze strekking werd aan het slot
volkomen duidelijk ten de leider van
het verzet, de Bergense linnenwever
Walich Dirkz vlak voor zijn executie,
voor de laatste maal zijn volk dat ge
vankelijk binnen de muren van Haar
lem was gebracht, toesprak. Hij zei:
.bedenk dat het allemaal niet
te vergeefs is, de strijd, de doden,
de vernederingen; nee, de nederlaag
is niet definitief. Wij zijn een
strijd begonnen die wij in een hand
omdraai dachten te kunnen winnen,
maar waarvan ik nu besef dat hij
nog jaren lang, misschien nog eeu
wen gestreden zal moeten worden.
Het zal een strijd zijn, niet tegen
mensen, maar in de eerste plaats
tegen machten, een strijd tegen
egoisme, tegen onrecht, tegen
machtswellust, ongelijkheid en on
vrijheid. En steeds opnieuw zullen
er mensen opstaan die, zoals Al
brecht, hiervan de verpersoonlij
king zullen zijn. Het „Albrecht
moordenaar" zal nog jaren, nog
eeuwen over de aarde weerklinken;
alleen, voor „Albrecht" zullen
steeds weer andere namen worden
ingevuld.
Maar iedere generatie zal ook
mensen opleveren die onze strijd
weer zullen opnemen, onze strijd
voor vrede en geluk, een strijd voor
een wereld waarin het de moeite
waard is om te leven. De opstand
van het Kaas- en Broodvolk zal pas
ten einde zijn als onze droom, die
onmogelijke droom, verwezenlijkt
zal zijn. Die droom over een stad
waar rechtvaardigheid heerst, waar
kinderen spelen en waar geen hon
ger meer is, over een land vol kaas
en brood, een land zonder oorlog,
die eeuwig durende droom over een
wereld die in vrede leeft, een we
reld zoals iedereen dat wenst".
Defekt
(Steeds harder moest vervolgens het
volk een lied van dezelfde strekking
zingen. Dat mislukte doordat de ge
luidsinstallatie het liet afweten. Door
een regiefout was namelijk een hut in
brand gestoken waar kabels doorheen
liepen en waar ook vrij kostbare per
soonlijke bezittingen waren neergelegd.
De kabels brandden door en er viel een
stilte op het meest essentiële moment
van het stuk. Men slaagde erin de boel
provisorisch te repareren zodat uitein
delijk weer geluid kon worden gemaakt,
maar een deel van het publiek dat het
slot had zien aankomen had het geduld
niet kunnen opbrengen en had zich al
in beweging gezet.)
Met de hierboven weergegeven laatste
woorden van Walich Dirkz laat Kees
van Dijk hem als het ware de eeuwen
tussen 1942 en nu aankondigen;
Steeds weer hebben de mensen ge
probeerd zich te bevrijden, steeds weer
zijn hun pogingen in bloed gesmoord,
hun leiders afgemaakt. De radicaal-
evangelische dopers van Münster in
1537 tegen de terreur van de katholieke
overheden, de democratische commu
nards van Parijs in 1871 tegen het reac
tionaire regime van Thiers, de raden
republiek van Miinchen in 1919 tegen
het herstel van de militaire macht van
de Pruisen, de rode matrozen va
Kronstadt in 1921 tegen het Lenimstisd
gezag dat weigerde de beloften van
revolutie van 1917 waar te maken,
Joden van het ghetto van Warschau
1945 tegen de Nazi's, de Indianen va
Guatemala in 1954 tegen de huurlege;
van de CIA en de American Fruit Coe
pany, de vrijzinnige communisten vi
Boedapest in 1956 tegen de Sovjet-te
reur, het volk van Vietnam tegen ee
corrupt regime en tegen de Amerikanej
zij allen maken deel uit van het onhas
dig-wanhopige Kaas- en Broodvolk, ze
als Kees van Dijk het aan het slot va
zijn stuk ten tonele heeft gevoerd; hi
volk dat ondanks alle nederlagen steed
opnieuw probeert de „onmogelijk
droom" van de vrijheid te verwezen^
ken. En daarmee heeft de eensgezind
prestatie van de bevolking van een
dorp een betekenis gekregen die ver
gaat boven die van het loutere kijk-j
luisterspel, hoewel de toeschouwers
in dat opzicht ruimschoots aan hj
trekken kwamen.
Elke maandag en woensdag
£(71
baai
rex
Maandag 16 juli wordt in het Cit)
theater begonnen met dia-voorstellinga
voor de toeristen. Onder auspiciën va
de Stichting Cultureel Werk Texel
door de heer G. J. de Haan en zijn E
dewerkers een kollektie dia's samen?
steld over Texel, die met bijpassend?
luid in een tijd van 25 minuten words
vertoond.
n. E
Door het bekijken van de dia's maai
men als het ware een excursie over'
eiland waarbij aan tal van zaken aa^
dacht wordt besteed. Gebruik wordt?
maakt van de nieuwste apparatuur; fj^1
dubbele projector wordt „gestuurc
door signalen op de band. Er worda
doorlopende voorstellingen gegeven.
Maandagochtend van 10.30 tot 12.3
uur en woensdagmiddag van 14.30 tl
16.00 uur. Genoemde dagen (markt a Qp
folkloredag) zijn gekozen in verba::
met de grote aantallen toeristen diezia tstl
dan in Den Burg bevinden. De entra j]d(
3 J
bedraagt ƒ1,(kinderen tot en met
jaar ƒ0,50).
suiker
bij aankoop
(molendecor) van
Ihe:
P
