De Groeneplaats: terug
naar het verleden (2)
mi
mmwiiHiiwi
Landbouw en natuur
door J.A. v.d. Vlis
'N GOED IDEE
SOW
Tweede blad Texelse Courant, vrijdag 9 januari 1976
Bij het in zicht komen van de 20ste
eeuw toen van een uitgesproken
bouwstijl geen sprake was en de indi
vidualistische bouw hoogtij vierde,
verkondigde een vooruitstrevende
man als Frak van der Goes, zeker niet
de eerste de beste, de stelling dat
bouwqunst geen voorrecht voor enke
lingen, maar een weldaad voor de ge
hele bevolking diende te zijn. Gaan
wij hiervan uit bij een beoordeling
van het centrum in Den Burg, dan
moet vastgesteld worden dat bijv. in
de Binnenburg op een zeer individua
listische manier maar raak gebouwd
is. De hoofdstraat van het dorp en van
geheel Texel, eens met zijn stijlvolle
puntgevels een echt aangenaam en
sigrlijk geheel, waar het prettig wan
delen was, is door individualisten in
grijpend veranderd. Gelukkig vragen
velen zich tegenwoordig af of we met
de vele veranderingen wel op de goe
de weg zijn. Het gehele oude gedeel
te van het hoofddorp is zo verknoeid
en heeft zoveel aan sfeer verloren dat
de zogenaamde verbeteringen tot een
armelijke verkilling leidden.
Ondanks het feit dat een dienst van
gemeentewerken, stedebouwkundige ad
viseurs, een welstandscommissie, plano
logen, de gemeenteraad en hogere be
sturen hun goedkeuring aan de veran
deringen hechtten, komen vooral jonge
ren maar ook ouderen in verzet. Lang
zamerhand is men gaan beseffen dat het
hooggeroemde particuliere initiatief
toch ook bepaalde nadelen op kan leve
ren. En ook drong het tot de mensen
door dat iedere bouw van belang is voor
allen. Spontaan liep men in Oudeschild
te hoop toen daar een doorbraak was
gepland, natuurlijk in de eerste plaats
ten behoeve van het snelverkeer, waar
door de leefbaarheid van het dorp dreig
de te worden aangetast.
Jan Visser c.s. verzetten zich in hun
aardige boekje .Terug op de Plaats, op
zoek naar een vriendelijker dorpsplein"
tegen reeds voltrokken veranderingen
in het hart van Den Burg. die nochtans
door alle hiervoor genoemde instanties
waren goedgekeurd en uitgevoerd. Pas
toen het te laat was, groeide wrevel te
gen het nieuwe gemeentehuis en tegen
maatregelen die in verband met het
nieuwe gebouw waren getroffen.
Visser c.s hebben gepoogd iets te
gen de „verkilling" van de Groeneplaats
en de nabijgelegen gedeelten van het
dorp te doen. Zij trachten het dorp iets
van zijn vroegere leefbaarheid d.w.z.
intimiteit en gezelligheid terug te ge
ven.
Speelse fantasie
In gedachten keren zij terug naar de
Groeneplaats in zijn vroegere toestand
en fantaseren een herbouw van de hui
zen enz. op het Raaksje. waar eens een
paar kapperszaken, enkele winkeltjes
en ook een café waren gevestigd. Met
knappe schetsen, plattegronden en an
tieke foto's illustreren zij hun plannen
Wij noemen dit een fantasie omdat wij
niet in de uitvoerbaarheid van dit deel
hunner plannen geloven. Welke bezwa
ren wij ook tegen het nieuwe gemeente
huis hebben, dit gebouw was een tijds
verschijnsel Wij noemden het een koe
koeksjong in het nest van een klein vo
geltje. Dit neemt niet weg, dat het nieu
we gebouw, opgetrokken vnl. uit beton
volgens streng zakelijke opvattingen,
ook kwaliteiten heeft, die niet vergeten
mogen worden. Het is doelmatig en het
verleent door zijn ruime inhoud onder
dak aan de vele gemeentelijke diensten
welke onmogelijk in het vorige gemeen
tehuis ondergebracht konden worden.
Op zichzelf is het daarom verklaarbaar
dat een vorig college van burgemeester
en wethouders en de gemeenteraad hun
fiat aan de nieuwbouw hebben gegeven.
In een tijd dat iedereen goed verdiende
en dat op velerlei gebied ruime midde
len beschikbaar waren, was men het
erover eens dat een nieuw gemeentehuis
een dwingende noodzakelijkheid was.
De ontwerper van het nieuwe gebouw,
bedacht op doelmatigheid en rendement,
echter zonder begrip voor de leefbaar
heid van het dorpscentrum, slechts be
seffend dat dit centrum geen hoog ge
bouw zou verdragen, zocht het in de
breedte. Zo ontstond een lage en brede
voorgevel vóór een kantoorgebouw De
iiniiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiniiiiniiiiiiiniHoiiiiiiii
zo'n veilige ERIK
elektrische deken
koopt U bij
interieuradviseurs
Wilhelminalaan 30, Den Burg,
telefoon 2575
architect ontwierp de naar onze smaak
goede ingang naast de uiterste linker
zijde van het kantoor, waar de toe
gangshal met trappenhuis en enige „re
presentatieve" lokaliteiten met o.a. de
raadszaal werden gesitueerd. Het inte
rieur zowel van het kantoor als van het
representatieve deel is bepaald niet zon
der verdienste, maar hoegenaamd geen
rekening is gehouden met de zijmuur
van het gebouw, welke hoogst onbevre
digend, de Binnenburg, Texels voor
naamste straat, afsluit. De leefbaarheid
van die straat werd er in ernstige mate
door aangetast. Nn in brede kring kri
tiek op het gemeentehuis te beluisteren
valt, wordt maar zelden over de kwali
teiten gerept. De drift van de ontwer
per-architect om een groot gebouw op
de Groeneplaats te verwezenlijken, de
richtlijnen daarbij door allerlei instan
ties gegeven, leidden tot een compromis
Dit is niets bijzonders en is in soortge
lijke gevallen bijna altijd het geval. Het
is niet redelijk om alleen de architect
voor het resultaat verantwoordelijk te
stellen. Het tegenwoordige gemeente
huis is een produkt van een tijd, dat
iedereen zo met geldverdienen in de
weer was, dat over leefbaarheid in het
dorpscentrum met geen woord werd ge
sproken.
Het is niet juist om het raadhuis, be
slist geen minderwaardig bouwwerk,
achter een schutting van huizen a la
Raaksje te willen zetten, zoals Visser c.s.
dit in een speels ogenblik hebben be
dacht. Als creatieve, dus scheppende
mensen, weten wij hoe moeilijk het is
om gebonden door velerlei eisen een be
langrijk gebouw te ontwerpen, dat een
ieder kan waarderen. De bouwmeester
1.500,per stuk zijn daar grote iepen
neergezet. Iets dergelijks deed men op
de Coolsingel in Rotterdam, waar -de
grote en brede boulevard tot een waan
zinnig drukke racebaan was geworden.
Versmalling van de rijbaan heeft daar
tot de mogelijkheid van beplanting ge
leid.
Terwijl in veel plaatsen het verkeer
om de centra wordt heengeleid en par
keerterreinen daar overbodig zijn ge?
worden, omdat men die centra leefbaar
wil houden, is de Groeneplaats nog
steeds parkeergebied, 's Is wel een beet
je vreemd dat dit plein met bomen is
bezet, die allicht te lijden hebben van
stinkende uitlaatgassen en niet te ver
mijden aanrijdingen. Een parkeerter
rein verlangt ruimte en openheid; zo'n
terrein met bomen is een tweeslachtig
heid. Klaarblijkelijk heeft men begre
pen dat een geheel lege Groeneplaats
„geen gezicht" zou zijn. Hier is maar
één oplossing: laat de bomen staan,
schep daarvoor zo gunstig mogelijke om
standigheden en hef zonder meer het
parkeerterrein op. Den Burg is nog
steeds een dorp met een maar beperkt
centrum. Reeds geruime tijd zijn op een
afstand van een paar minuten vlak bij
de dorpskern nieuw aangelegde par
keerterreinen. Laat gemakzuchtige au
tomobilisten maar een eindje lopen, geef
de thans aanwezige bomen op het plein
een betere kans en zoek een oplossing
waardoor in Binnenburg, op het dorps
plein, op de Stenenplaats, in Hoger- en
Warmoesstraat het autoverkeer verbo
den wordt. In alle hier genoemde straten
kan dan ook tot het planten van bomen
worden overgegaan. (Voor het zg. ver
zorgende verkeer kunnen juist als in de
Weverstraat natuurlijk bijzondere rege
lingen worden getroffen).
Visser c.s. stellen voor om, ongeveer
op dezelfde plaats als voorheen, voor
het front van het gemeentehuis een
bakstenen bank te bouwen en daar op
nieuw een pomp in gebruik te nemen.
Het is wel zeker dat de levendigheid
van het plein er door verhoogd zou wor
den. Men wil dat toch? En waarom zou
den de twee mooie zandstenen gevel
stenen die eens Texels eerste eigen
raadhuis sierden, nu weggestopt in een
achterwand van het grote raadhuis, niet
een opvallende plaats in de voorgevel
kunnen krijgen? Schaamt Texel zich
soms voor zijn verleden? Herinneren de
ze stenen niet aan het jaar 1611 toen de
dorpen samen zich een eerste eigen
raadhuis bouwden? Voor die tijd kwa
men de burgemeester en schepenen in
een herberg bijeen, toen kregen zij voor
het eerst een mooi gebouw geheel tot
hun beschikking. Dit eigen raadhuis
heeft dienst gedaan tot het einde van de
vorige eeuw Het werd gesloopt en ter
plaatse verrees hotel Texel, 't Is jam
mer dat dit gebeurde, maar het is even
jammer dat de bewaard gebleven ge
velstenen met de wapens van Texel en
Den Burg zo werden weggestopt!
In ons eerste artikel noemden wij de
twee grote stenen tuinbeelden die Leen-
dert den Berger, de Opziener van 's
Lands Werken, zoiets als onze vriend
L. J. Weijdt, plaatste in de tuin van
Brakestein, de boerderij die hij tot de
enige buitenplaats van Texel omgeto
verd heeft Dit buiten ging door onbe
grip ten onder, alleen de tuinbeelden,
voorstellend het Land en de Zee of zo
men wil Ceres en Neptunus, bleven be
staan. Ze staan nu in de tuin van het
mishandelde buiten te verweren. Wie
op Texel heeft er ooit aan gedacht dat
dit eigenlijk erg jammer is? Waarom ze
geen plaatsje te gunnen onder het lom
merrijk geboomte van de „gerehabili
teerde" Groeneplaats?
J. A. van der Vlis
uiuuuuumjunuiiuiniiniuimiiiiiuiiiiiuiiiiiiiuiui
voldeed aan de wensen van zijn op
drachtgevers en voerde uit wat men van
hem verlangde. Het is te begrijpen dat
hij niet-traditioneel te werk ging, niet-
archaïserend was en de materialen van
zijn tijd gebruikte. Alle omstandigheden
in aanmerking nemend, kan er geen
sprake van herbouw der panden op het
Raaksje zijn omdat de voorgevel van
het gemeentehuis uit een oogpunt van
eigentijdse stijl aannemelijk is en de op
vattingen van de opdrachtgevers geres
pecteerd dienen te worden Omdat wij,
en velen met ons, sterk de indruk heb
ben, dat de omgeving van het bureau
als een bijkomstigheid werd gezien en
de aanpassing van het vergrote dorps
plein bij het nieuwe gebouw te wensen
overlaat, zou getracht dienen te worden
door een betere aanpassing het plein
een aangenamer voorkomen te geven.
De zijgevel aan de zijde van de Binnen
burg acht iedereen een mislukking. Het
is een verdienste van Visser c.s. dat zij
daar een oplossing bedachten met een
mogelijkheid om uitgevoerd te worden
Verbeteringen
op de Groeneplaats
De vraag rijst wat er zou moeten ge
beuren met de vrij brede en steriele
brede straat, gelegen langs de voorgevel
van het gemeentehuis. Gewoonlijk lo
pen er maar enkele mensen, die zich als
het ware verloren gevoelen op dit woes
tijnachtige verlaten deel van het dorps
plein, waarmee door de afbraak van het
Raaksje een eigenlijk overbodige uit
breiding werd verkregen Waarom op
dit gedeelte geen bomen geplant zodat
een aansluiting met de overige beplan
ting werd verkregen? Zeer onlangs is
men daartoe ook overgegaan op het
Damrak te Amsterdam nabij de Bijen
korf. Ook daar was een steenwoestijn,
ook daar ontbrak gezelligheid. Voor
Het ingezonden schrijven van de heer
Jn. Witte geeft me aanleiding nog eens
op bovengenoemde zaak terug te ko
men.
Een paar opmerkingen vooraf. Er van
uitgaande, dat de heer Witte geen ge
bruik heeft gemaakt van het gezegde,
dat je meer vliegen vangt met stroop
dan met azijn, wil ik hem hartelijk dan
ken voor de zeer waarderende woorden
aan het slot van zijn „Wat ik zeggen
wou
Als de heer Witte de wens uitspreekt,
dat hij hoopt ook de heer Van Gronin
gen eens te mogen rekenen tót hen, die
ongerust zijn over de gang van zaken,
dan wekt dit de indruk, dat voor mij
een „bekering" nodig is van het „na-
tuurstandpunt" tot het „landbouwstand-
punt". Ik geloof, dat deze wens overbo
dig is. Iedere Texelaar kan weten, dat
„Van Groningen" een landbouwman in
hart en nieren is en dat een bekering
wat dat betreft onnodig is.
Wel is het mogelijk, omdat ik nu in de
omstandigheden ben, dat ik de zaken
wat meer op een afstand kan bekijken
gemakkelijker is om de „gekleurde bril"
die iedereen draagt eens af te zetten en
ook eens door een bril met andere kleur
te kijken.
De leefbaarheid
van het eiland
De ongerustheid van de heer Witte
heeft vooral als grond, dat door een ver
mindering van de cultuurgrond de leef
baarheid van het eiland als geheel zal
afnemen Hij denkt daarbij ook speciaal
aan de toeleveringsadressen voor de
agrarische bedrijven en de handelaars,
die het voor een deel van de landbouw
moeten hebben. Natuurlijk zit hier een
-kern van waarheid in, hoewel ik geloof,
dat als we dit zouden gaan uitdrukken
in verlies aan „manjaren" de betekenis
niet groot zou zijn.
Het lijkt me nodig eens zeer uitdruk
kelijk te stellen, dat de leefbaarheid van
ons eiland in ieder geval veel minder
zou zijn als Texel uitsluitend een agra
risch eiland zou zijn gebleven. Als we
in aanmerking nemen hoe groot het
aantal werkers in de landbouw en aan
verwante bedrijven is, dan moet dit tot
de konklusie leiden, dat Texel een sterk
ontvolkt eiland zou zijn geworden als
het uitsluitend van de landbouw in de
ruimste zin had moeten leven. Als we
alleen eens letten op het aantal arbeids
plaatsen in de dienstverlenende sector,
dan is het gelukkig dat er op ons eiland
nog heel wat anders te doen is dan het
bedrijven van landbouw en tuinbouw.
In de onmiddellijke omgeving van het
bedrijf van de heer Witte is een „dorp"
van zomerbungalows ontstaan. Ik kan
me voorstellen, dat de heer Witte het
„zonde" vindt, dat grond, die voorheen
landbouwgrond was nu een recreatieve
bestemming heeft gevonden. Als het
echter gaat om het aantal arbeidsplaat
sen, dan geloof ik, dat bij gebruik als
landbouwgrond het aantal arbeidsplaat-
Vrijdag en zaterdag (20.00 uur) draait
in het City theater de film „Rollerball",
gemaakt door Norman Jewison (van o.a.
„Jesus Christ Superstar") en gesitueerd
in het begin van de volgende eeuw.
Oorlogen behoren dan inmiddels tot het
verleden en de wereld wordt geregeerd
door een zestal corporaties. Alle men
sen hebben volop comfort, maar om de
agressie en zucht naar sensatie in banen
te leiden, heeft men een „sport" uitge
vonden, genaamd Rollerball. Twee
teams, bestaande uit een aantal gepant
serde rolschaatsers en motorrijders, be
kampen elkaar op een soort wielerbaan,
in een dodelijk gevecht om een loden
kogel. Gescoord wordt er wanneer een
van de teams de kogel in de daartoe be
stemde trechter plaatst. Een verre van
zachtzinnige bezigheid, want alles is ge
oorloofd. De grote wedstrijden worden
uitgevochten tussen teams van de super
steden Madrid, Houston, Tokio en New
York. Dè grote ster van dit spel is Jo
nathan E. (een uitstekende rol van
James Caan). Zijn populariteit wordt
een gevaarlijke zaak en van „hoger
hand" probeert men hem te dwingen
het spel te stoppen. Jonathan weigert,
want hij begrijpt pas dan, dat de maat
schappij die dit spel voor het volk uit
vond, tevens hèm van zijn vrijheid be
roofde. De verwoestende wedstrijden,
voor een hysterisch publiek, werden op
genomen in het enorme Olympisch sta
dion van München en suggereren een
huiveringwekkende hardheid. Het
„neerleggen" van de tegenstander, het
„aan de noodrem trekken" en „de beuk
er in" is bij deze sport één stap verder
dan bij het hedendaagse voetbal, maar
we zijn gewaarschuwd. Behalve dit
alles, is er een kille sciencefictionach
tige sfeer, van vreemde mensen levend
in een tijd waarnaar we beslist niet ver
langend hoeven uit te zien. (Toegang 18
jaar).
- -
Zondagmiddag (3 uur) een nieuwe
reeks korte tekenfilms van Max Flei
scher, onder de titel „Met spinazie meer
mans". Een serie prachtige avonturen
van Popeye the Sailorman, zijn vlies
dunne stoeipoes Olijfje en de uit de
kluiten gewassen beul Brutus. Wat min
der zoet dan de Disney diertjes, wat
slordiger getekend ook, maar wel meer
gijn. (Alle leeftijden).
Eveneens zeer vermakelijk is „The re
turn of the pink panther" (zondag-,
maandag- en dinsdagavond 20.00 uur).
Alweer zo'n twaalf jaar geleden leer
den we onder de naam „the pink pan
ther" de grootste fantasie-diamant ken
nen. In de gelijknamige film werd het
kostbare juweel gestolen, waarna men
voor de opsporing een beroep deed op
de speurder Clouseau. Peter Sellers
maakte onder regie van Blake Edwards
die onvergetelijke komedie en hier is
het vervolg. Opnieuw wordt het een
diefstal, opnieuw komt inspecteur
Jacques Clouseau jn aktie. Peter Sel
lers maakt er wederom de stuntel van,
struikelend op jacht naar de grote dia
mant. De film komt wat moeizaam op
gang, maar vooral na de entree van
Sellers in zijn schitterende solopartijen,
volt het ene uitgekiende lacheffekt op
het andere. Een duidelijk ouder gewor
den Peter Sellers, bewijst nogmaals tot
een van de allergrootste filmkomieken
te behoren. (Alle leeftijden).
sen van dit moment niet gehaald zou
worden.
Dit voorbeeld kan worden aangevuld
met soortgelijke gevallen over het hele
eiland.
Verband recreatie
en natuurbehoud
Nu zou ik me kunnen voorstellen, dat
de heer Witte mijn verwijzing naar de
recreatie een zijsprong vindt. Mogelijk,
dat hij bereid is het verlies van land
bouwgrond ten behoeve van recreatie-
bedrijven te nemen, maar het anders
ziet als het over grond voor „natuurbe
houd" gaat.
Ik geloof, dat hier de zaak van de „ge
kleurde" brillen wel heel erg van toe
passing is. Net als de heer Witte ziet
ondergetekende veel liever een veld met
een goed gewas bieten, aardappelen of
graan dan een voor landbouwogen ver
waarloosd gebied met diverse soorten
vogels. Een perceel goed grasland met
beste koeien en goede Texelse schapen
doet me veel meer dan 'minderwaardig
grasland met een aantal soorten ganzen.
Maar ik ken ook het beeld van de
groepjes „natuurmensen", die in voor
jaar en zomer ergens gewapend met kij
kers en camera's uren lang kunnen kij
ken naar scharrelende vogels. Ook zij
hebben hun aandeel in de welvaart van
ons eiland.
Het zijn niet alleen wat buiten de
werkelijkheid staande landgenoten of
buitenlanders, die zich hiermee bezig
houden.
Een landbouwvoorlichter, die ook oo
ons eiland in hoog aanzien staat heeft
mij, als iemand die een aandeel heeft
gehad in de ruilverkaveling, meerdere
malen „verweten", dat we het mooie,
ruige gebied in de buurt van het ge
maal van polder Waalenburg „ver
knoeid" hebben door er goede land
bouwgronden van te maken.
Die kant is er ook, heer Witte. Maar
daarvoor is het nodig, dat we bereid en
in staat zijn onze eigen gekleurde bril
zo nu en dan eens af te zetten en ook
eens door een bril met andere kleur te
kijken.
Aan deze dingen dacht ik toen ik aan
het slot van mijn jaaroverzicht iets
schreef over landbouw en natuur.