Niek Luiken 25 jaar rietdekker Herwaardering voor oud handwerk Brandgevaar van rieten dak wordt sterk overdreven '-'—V i Le texe 0 Het aanbrengen van een rieten dak kan weken duren. Het weer moet wel meewerken Nlek Luiken (links) met zijn rechterhand Jacob Bakker. 27- avon vroi Or 'ertr wil( den i ru wef en ïenbi de Z. de op ondi nan r ff one Dui lis" t an d< op za igustu uur. bes luch van alf uii maal regel laartj fluitbet TOlda: svragi 11 ui el) en mee n in on oborg en. I t Wier 'aken klc D zwa: ien en loef, lboetie o IVluli rstraa ope m do tot lf van l ft 'S >ot 12. tak, te je het vergelijkt met de bouw kosten van een pannendak scheelt het haast niets Aanne mer Pieter Jan Koorn heeft eens twee calculaties gemaakt om het verschil precies te weten Uitgaande van nieuwbouw maakt het weinig uit Het riet is op zichzelf duurder maar de kapconstructie kan iets lichter worden uitgevoerd waardoor het verschil vrijwel wordt ge compenseerd". Maar Luiken geeft toe dat het met het onder houd iets anders ligt. Een pan nendak gaat net zo lang mee als het gebouw zelf, maar een rieten dak moet na dertig tot vijftig jaar worden vernieuwd De levensduur is van allerlei factoren afhankelijk Luiken ver telt dat een dak van normale dikte (26 centimeter) aan de zuid- of zuidwestkant het hard ste slijt door de zon en de regen De noord- en oostkant gaan veel langer mee. Luiken heeft op Texel wel noordkanten van daken vervangen die zowat een eeuw tevoren moeten zijn aangebracht. Brand Het meest gehoorde argument tegen een rieten dak is het brandgevaar. Het is uiteraard een feit dat riet brandbaar is en pannen niet Verzekeringsmaat schappijen laten dat geducht merken door een premie in re kening te brengen die 3 tot 41/2 promille bedraagt, wat bij een te verzekeren waarde van an derhalve ton neerkomt op ƒ450.tot ƒ675,per jaar Niek Luiken vindt dat het brandgevaar zwaar wordt over dreven Afgezien van de prak tijkervaring .Wanneer is er op Texel voor het laatst een huis met rieten kap afgebrand?") is het een feit dat brand in 99 van de 100 gevallen van binnenuit ontstaat. Bij ontsteking van bui tenaf moet er van moedwil of blikseminslag sprake zijn Ont steking van binnenuit is tegen woordig te voorkomen door brandwerende betimmering. Bij aanwezigheid van een brand vrije barrière tussen riet en de woonruimte is er geen bijzon der gevaar, maar bij het bepa len van de premiehoogte hou den veel verzekeringsmaat schappijen daar met of nauwe lijks rekening mee en ook niet met de aanwezigheid van blus middelen Luiken maakt daarom graag reklame voor een verze keringsmaatschappij die blijk baar minder zwaar aan het brandgevaar van net tilt en een premie berekent van 2,5 pro mille In geval van een open haard is een vonkenvanger in de schoorsteen (kosten ƒ60, wel een vereiste. Voordelen Begrijpelijk dat Luiken de voor delen van een rieten dak breed uitmeet Een rieten kap is iso lerend en ventilerend en zorgt aldus voor een prettig woon klimaat. Belangrijkste argument is echter; het staat prachtig Een rieten dak, vooral als het nieuw is, is een lust voor het oog Het is landschappelijk bo vendien van grote waarde. Wie kan zich het Texelse buitenge bied voorstellen zonder de schapenboeten en boerderijen met netgedekte kappen? De boeren hechten er zelf ook waarde aan, blijkens het feit dat vrijwel allen hun riet goed laten Een nieuw rieten dak kan een metamorfose betekenen voor een gebouw, zoals blijkt uit deze twee foto's van een boerderijtje in Everstekoog. „Nog een paar jaar en dan hoor ik tot de notabelen van Texel", zegt de 48-jarige Nlek Luiken uit De Waal, rietdekker van beroep. Hij zegt het spottend maar bedoelt aan te geven dat het rietdek kersvak hoger wordt aangeslagen dan vroeger. Het vak onder gaat een herwaardering in positieve zin, zeggen arbeidspsycho- logen. Luiken herdenkt dit jaar dat hij op Texel een kwart eeuw het vak uitoefent en vooral de laatste jaren heeft hij gemerkt dat de mensen voor zijn bezigheid steeds meer interesse tonen. Als hij aan de openbare weg bezig is, stoppen regelmatig mensen om dit moeilijke handwerk geboeid gade te slaan. En ze vragen, honderduit. Sprekend vanuit een letterlijk hoge positie geeft Niek Luiken uitgebreid antwoord. Hij vertelt graag over zijn vak. Net als de metselaar hanteert de rietdekker precies dezelfde werktuigen als een paar hon derd jaar geleden. Het vak is in geen enkel opzicht gemechani seerd. Dat maakt het roman tisch voor de mens in de twin tigste eeuw, die als reactie op het beton, plastic- en alumi- mumtijdperk plotseling weer oog krijgt voor het oude am bachtelijke van spinnen, weven, kantklossen maar ook voor het bouwen van vroeger Vakwerk Rietdekken is daarbij een echt vak dat respect afdwingt. Het is een werk dat een doe het zeiver in zijn vrije tijd nooit zal kunnen uitvoeren, want je moet het ja renlang hebben gedaan voordat je het goed beheerst. ,,lk leer nog elke dag", zegt Niek Lui ken. die overigens met Texels enige rietdekker is Er is ook nog de 65-jarige Rikus Maas uit Driehuizen die het klappen van de zweep dus minstens zo goed kent. In tegenstelling tot Maas is Luiken geen geboren Texelaar (,,een handicap waarmee ik heb leren leven") Hij komt uit Hoogwoud en stamt uit een riet dekkersfamilie Wie geen hoog tevrees kende werd vroeger vaak tot riet- of leidekker opge leid Luikens grootvader stond bekend als de ..hanenzetter van Noordholland" omdat hij graag bereid was hoge kerktorens te beklimmen om daarop een haan te plaatsen of voor reparatie te verwijderen Duur? Rietdekken is een tijdrovend handwerk en daarom niet goed koop Het aanbrengen van een nieuw rieten dak op een gemid delde boerderij vergt ettelijke weken en dat resulteert tegen woordig in een prijs van 60, per vierkante meter. Eén dak kant van een boerderij vergt dus al gauw drie tot vierduizend gulden. Luiken ,,Dat lijkt veel, maar als nest bouwt op zo'n turen nok Andere tijden Vroeger maakten de boeren een rieten dak omdat ze geen pannen konden betalen Riet was dus bepaald geen teken van welvaart. Merkwaardiger wijs ligt het tegenwoordig pre cies andersom. Een rieten dak dreigt statussymbool te worden en wordt ook steeds meer op gewone huizen in het dorp aan gebracht De Texelse boeren waren vroeger armer dan hun Noordhollandse collega's Dus veel riet en weinig pannen. Toch is vrijwel elke boerderij of schapenboet voorzien van en kele rijen pannen aan de onder kant Waarom? Er zijn verschil lende redenen voor. Bij de schapenboeten werd het ge daan om te voorkomen dat paarden het riet van het dak vraten. Bij boerderijen gebeur de het tevens om een eenvou dige constructie van de (in ver band met het opvangen van het hemelwater) noodzakelijke dak goot mogelijk te maken. Bij een volledig rieten dak is de riet kraag van onderen (omdat hij schuin is weggesneden) wel een halve meter breed zodat kostbare (I) ijzeren haken nodig zouden zijn om hieronder nog een goot te kunnen bevestigen Sinds Texel waterleiding heeft worden bij het aanbrengen of vernieuwen van het riet de pan nen als regel weggelaten Niet meer ander de pannen Niek Luiken bewoonde aan de Bomendiek in De Waal een uit de dertiger jaren stammend huis met pannendak. Hij had jarenlang het gevoel daarom niet erg geloofwaardig te zijn als hij zelf enthousiast vertelde over de vele voordelen van een rieten dak. Bij de jongste ver bouwing van zijn woning heeft hij een eind gemaakt aan die frustratie want er zit nu een prachtige rieten kap op. Sinds drie jaar wordt Luiken geassisteerd door de jeugdige Jacob Bakker. Hij leert het vak op de aloude wijze door lang durig doen Hij heeft talent, maar het zal toch zeker een jaar of vijf duren voordat hij het vak helemaal onder de knie heeft. Onder auspiciën van de vakfe deratie van riet- en strodek- kerspatroons waarbij 500 Ne derlandse rietdekkers zijn aan gesloten is het mogelijk een cursus te volgen die in feite be staat uit een opleiding handels kennis naast de praktijk. Vroe ger was er bijna niemand meer die het vak wilde leren maar te genwoordig doen per jaar tien tot vijftien jongens examen Ook daaruit blijkt dat het riet- dekkersberoep weer „in" is. Werkwijze Het riet wordt van onder naar boven laagsgewijs aange bracht Het maken van de on derlaag is het fundament voor de rest van het dak Als dat met 0 Het vastsjorren van het riet. In verband met het agressieve karakter van het zout in de lucht, wordt op Texel meestal koperdraad gebruikt. onderhouden en als het nodig is bereid zijn flink in de beurs te tasten om een dak te laten ver nieuwen Luiken heeft er de handen vol aan. Vroeger kwam het nogal eens voor dat hij op het vasteland ging werken; te genwoordig heeft hij daar geen tijd meer voor Goed rietjaar De levensduur van het dak wordt ook bepaald door de kwaliteit van het riet. Dat kan fijn of grof, taai of stug zijn. Dat hangt af van de groeiplaats gebeurt, wordt het overige ook gauw knoeiwerk De bosjes riet worden met ijzer- en koper draad aan de panlatten (die bij vervanging var) een dak ook meestal worden vernieuwd) vastgebonden De stoppels worden gelijk geklopt met een klopper of drijfbord, een typisch rietdekkersinstrument dat nogal eens door antiekjagers wordt gekaapt Dat gebeurt ook met de ..goot en naald" het instru ment waarmee de rietdekker het riet aan het dak naait" Die spullen zijn met in de handel en moeten dus worden gemaakt Luiken laat het doen bij smid Louwtje Witte in De Waal Hij heeft het gemaakt van een af gedankte versnellingsbak van een auto Om op het dak te werken gebruikt Luiken voor de eerste lagen een drukhoekstei- ger die met touw door het riet heen aan de sparren is opge hangen. Hoger op gebruikt hij dakstoelen en een balk die op in het riet gestoken haken rust. Nckvorsten Op de nok wordt de zaak afge werkt met blauwe of rode vor sten, een soort grote boogvor mige dakpannen Deze worden met riet gevuld en met slappe specie vastgezet Origineel- Texels is hetpm in plaats van deze stenen vorsten te werken met zg turen, dat zijn graszo den (gestoken uit taai oud gras land) van 25 x 75 centimeter die met het gras naar beneden op de nok worden gelegd. Ze zijn zodanig gesneden dat een tweede zode met het gras naar boven er precies inpast. Het ge heel wordt daarna met eiken pennen aan het riet genageld Het is fraai maar constructief met ideaal Turen worden daar om alleen nog in het land schapsreservaat van de Hoge- berg toegepast. Het komt wel voor dat een scholekster zijn 0 Texelse schapenboet, voorzien van nieuw riet met turen nok. en de groeiomstandigheden In een zonnig jaar groeit er riet van betere kwaliteit als in een regenachtige zomer. Luiken spreekt over 1975 als een ,,goed rietjaar" Het riet dat de afgelopen winter is geoogst wordt thans verwerkt en zal lang meegaan Goede rietjaren en goede wijnjaren vallen meestal samen, 't is maar een weet Het meeste riet dat op Texel wordt verwerkt komt van het eiland zelf, het is onder ideale biologische omstandig heden gegroeid m de natte na tuurmonumenten. Ongeveer een derde moet worden geïmpor teerd uit Overijssel of zelfs uit landen als Oostenrijk en Polen

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Texelsche Courant | 1976 | | pagina 2