Van locomobielen naar turbogeneratoren JAAR ELEKTRICITEIT OP TEXEL f ur Viering TEM-feest in besloten sfeer EE! tui wer }ft '■s:; nTexelstroom" maakt 700 miljoen liter drinkwater per jaar Tarieven gelijk Nieuwe machines Grote reserve 1,89 2," 1,1 o; 0,98 1,12 0,72 i,i: 0,95 0,94 0,84 0,82 1,25 - 0,65 - 0,9! - 0,1 - 0,9! - 1,2! 0,9 1,4 0,9 1,4 1,1 1,1 2,4 3,4 - 1,1 2,4 2,1 5,4 - 0,! - 21 - 01 Tweede blad Texelse Courant, dinsdag 21 september 1976 NAAR de directeur van de TEM ons meedeelt, zullen maan dag 26 september a.s. 's morgens te 9 uur het hoog spanningsnet en de transformatoren onder spanning wor den gezet. Daarna begint de aansluiting van de woningen en ver dere perceten der bevolking in de volgorde: Den Hoorn, Oudeschild, De Waal, Oosterend, De Cocksdorp, De Koog en Den Burg. Oost zal worden aangesloten zodra het net klaar is". Aldus een bericht In de Texelse Courant van 24 september 1927. Het was een ver heugend bericht, dat in de gezinnen luid werd voorgelezen. Texel kreeg stroom, net als het vasteland. Het nieuwe werd met enthou siasme begroet, want het was nu zeker dat Texel niet zou achter blijven in de vaart der volkeren. Extra voldoening gaf het dat de stroom op Texel zélf werd gemaakt, door een eigen onderneming, de N.V. Texelsche Electriciteits Maatschappij, opgericht op 21 sep tember 1926 vandaag precies vijftig jaar geleden. Vijftig jaar stroom op Texel, een ge denkwaardig feit. Want het gaat hier niet over zómaar een onderneming maar om een bedrijf dat een essen tiële basisvoorziening behartigt. Leven en werken zonder elektriciteit - wie kan zich dat nog voorstellen? Elektri citeit heeft iedereen nodig, elke dag ensteeds meer. Texel is trots op „zijn" TEM Het feit dat sinds enkele jaren de naam heeft plaatsgemaakt voor „Texelstroom1', ge paard gaande met een zeggenschapsver andering ten gunste van de provincie doet daaraan weinig af. In 't spraakge bruik blijft men de naam TEM hard nekkig bezigen. De fraaie centrale met waterfabriek bij Oudeschild wordt met trots genoemd in het rijtje van „eigen" voorzienmgen en functioneert als een monument voor onafhankelijkheid. Voorloper „Stroom" was in 1927 voor de Texe laars niet volkomen nieuw. Voor de in woners van Den Burg was elektriciteit niet nieuw. Voordat de TEM in het leven werd geroepen die een centrale aan het Schilderend bouwde, werd Texels resi dentie van stroom voorzien door een houten noodcentrale die in het park stond opgesteld. De afnemers waren met weinig tevreden. Om elf uur werd de installatie uitgeschakeld. Tegen die tijd waarschuwde de machinist A. de Wilt door de stroom enkele malen te onder breken zodat in de huiskamers het licht knipperde en de nachtbrakers de gele genheid hadden om lucifers te pakken en gas- of olielamp te ontsteken. Het elektriciteitsnet van Den Burg werkte zonder meters. Men betaalde per licht punt, ongeacht het feit of daarin lam pen van 15 of 200 kaars zaten. De cen trale bleef tot 1 november 1927 in wer king. Oprichter De Texelaar die de stoot gaf tot de oprichting van de TEM was de zaken man, tevens wethouder, Reijer Pieter Keijser Czn uit Den Burg. Het TEM- kapitaal, waarvan alle aandelen ge plaatst waren bedroeg ƒ50.000,ver deeld in 100 evengrote aandelen. Het overgrote meerderheidsbelang (99 aan delen) kwam te berusten bij de gemeen- te; het enige andere aandeel was van R. P. Keijser. Blijkens de op 21 septem ber 1926 voor notaris G. J. B. Mulder verleden oprichtingsakte, was het doel van de onderneming niet alleen het „voortbrengen en verkoopen van de be- noodigde electriciteit alsmede de daar toe noodzakelijke werken", maar ook: „het handel drijven in electrische moto ren en electrische huishoudelijke en landbouwartikelen, zoomede aanver wante artikelen en onderdelen bene vens verlichtingsartikelen een en ander in de ruimste zin". Onderzoek Het besluit tot oprichting van een ei- landelijke elektriciteitsmaatschappij werd niet van de ene op de andere dag genomen. Er was uitvoerig onderzoek De oude TE Ai-centrale in 1927. gehouden dat men wel optimistisch mocht zijn door ervaringen elders. „De bewoners van Texel moeten nog leeren electriciteit te gebruiken. Zij moe ten nog electrisch opgevoed worden en er zullen daartoe demonstraties dienen Reijer Pie let Keijser Czn De Texelstroomcentrale wordt momenteel al weer uitgebreid. Texel heeft pas sinds 195$ waterleiding. Vóór die tijd be hielp men zich met putten - de zelfde die al door de Verenigde Oostindische Compagnie en Mi- chiel de Ruyter werden gebruikt. Toen het PWN in 1956 het pomp station in Den Burg in aebruik nam, leken de waterproblemen voorbij. Maar in die tijd begon ook een grote stroom toeristen het eiland te ontdekken. Daar voor kon Texels bodem niet ge noeg water leveren. Vanaf 1969 moest er water naar het eiland worden gebracht, eerst per tank auto, later per schip (foto). Dat duurde tot 1973. Toen kwam de nieuwe centrale in Oudeschild gereed. Geen dieselcentrale meer zoals in Den Burg, maar een stoomcentrale. Een deel van de stoom die daar wordt ge maakt gaat naar de tegelijkertijd gebouwde ontziltingsinstallatie. Die „waterfabriek" maakt van zeewater drinkwater, zo'n 700 miljoen liter per jaar. aan vooraf gegaan. In het vroegste sta dium (de geschiedenis heeft zich nadien tweemaal herhaald) werd bekeken of de aanleg van een „onderzeesche kabel" een verantwoorde methode was om stroom op Texel te krijgen, met nega tief resultaat. Van 1922 dateert het plan voor een gedeeltelijke elektrifioatie van Texel: Den Burg, Den Hoorn, De Waal, Ooster end en Oudeschild waar destijds onge veer 1.000 gezinnen zouden kunnen worden aangesloten plus de straatver lichting. In verband met de kolenaan- voer wilde men de centrale bouwen in Oudeschild. Twee zuiggasmachines van elk 120 kW zouden 3.000 volts generato ren aandrijven. Totale aanlegkosten ƒ226.000,Er zou dagelijks stroom worden geleverd van half zeven 's mor gens tot half twaalf 's avonds. Er werd vanuit gegaan dat de maximale belas ting per gezin gemiddeld 80 Watt zou zijn (tegenwoordig gebruikt alleen een televisietoestel al belangrijk meer). En er zouden bovengrondse kabels worden gebruikt. Het Provinciaal Electricitedts- bedrijf van Noordholland gaf desge vraagd als zijn mening dat de centrale beter in Den Burg kon komen. Het transporteren van kolen naar Den Burg was niet zo kostbaar en transport was tóch nodig, omdat de centrale niet di- rekt aan de haven kon worden ge bouwd. Verder was er in Den Burg meer huisvestingsgelegenheid voor het perso neel en de kosten van het hoogspan ningsnet zouden bij situereing in Den Burg lager zijn. Argument was ook: de zetel van het gemeentebestuur in Den Burg Elektrisch opgevoed De discussie over de mogelijkheden om een rendabel elektriciteitsbedrijf op Texel te vestigen en de prognoses over aantallen aansluitingen en gebruik doen sterk denken aan de recentelijke discus sies over het aardgas. Van provincie- wege werd het gemeentebestuur voor- te worden gehouden. Wij zijn overtuigd dat het aantal van 1.000 aansluitingen er zal komen. Misschien dat dit niet uit het thans door u in te stellen onderzoek zal blijken doch voor het net gereed is en de centrale stroom levert zijn ze er. Eveneens zijn we ervan overtuigd dat het gemiddelde stroomverbruik per per ceel de 80 Watt zal overschrijden, maar er moet voor gewerkt worden, reclame moet er gemaakt worden en het tarief moet doeltreffend zijn" Verder werd de verwachting uitgesproken dat als de cen trale de hele dag ook krachtstroom zou leveren, daarvan gebruik zou worden gemaakt in de kleinindustrie en de land- IU44illllUUUillHIIIIIIIIIIIIII|jllllinillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll iiiHiKmiiMnnnmiruuiiiuiiuiuuiiiiiiiiiitijUiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiniuiiiuuuuiiiuiuiuuii bouw. „Evenals we het overal op het vasteland zien, zal het ook op Texel gaan: de benzine- en petroleummotoren zullen de strijd tegen den electromotor moeten opgeven en deze strijd zal kort duren". Doe het zelf maar Van historisch belang was de verkla ring van het PEN dat zij geen enkel be lang bij elektrificatie van Texel had. In hun rcaktie van 23 februari 1923 werd met zoveel woorden gezegd dat Texel het allemaal zelf moest weten, dat het PEN er niet zou instappen maar wel deskundig commentaar wou geven op eventuele plannen. Dat de stroom het zo spoedig zou win nen van olie moest op Texel nog blijken. Reijer Pieter Keijser die het maatschap pelijk had „gemaakt" door de van zijn vader overgenomen zaak te laten uit groeien tot de grootste particuliere graan- en kunstmesthandel van Texel, ging in 1923 in de politiek. Hij werd tot raadslid en direkt tot wethouder geko zen. Hij nam de plaats in van de heer J. S. Dijt, dijkgraaf van de Dertig Ge meenschappelijke Polders, een man van totaal ander karakter die sinds 1907 zijn stempel op de plaatselijke politiek had gedrukt maar zich nu niet herkiesbaar had gesteld. Dijt was ten tijde van de eerste wereldoorlog nauw betrokken ge weest bij de oprichting van het elektrici teitsbedrijf voor alleen Den Burg, waar mee onbewust het verlangen naar stroom in de andere delen van Texel werd gestimuleerd. Keijser had daarom met gunstige omstandigheden, toen hij zijn plannen voor een elektriciteitsbe drijf ten bate van alle Texelaars in de gemeenteraad ter discussie stelde. Dat was bij voorbaat met succes want Keij ser voerde een zeven man sterk politiek meerderheidsblok aan, waarvan de doel einden zo parallel liepen, dat ze geza menlijk vergaderden en bekend stonden als de club van zeven. Strijd Een felle strijd ontbrandde toen Keij ser voor een nog beter rendement van „zijn" elektriciteitsbedrijf het nodig achtte dat de polder Waalenburg een elektrisch gemaal zou aanschaffen. Dat (zie vervolg bómjvenkanjt tweede blad) Texel had vroeger bijzonder f hoge stroomtarieven in vergelij- king met het vasteland. Toen de nieuwe centrale met de waterfa briek werd gebouwd, besloot het provinciaal bestuur dat de Texe laars recht hadden op dezelfde stroomprijzen als de andere Noordhollanders. Het verschil zou stap voor stap worden ver minderd tot het in 1978 helemaal verdwenen zou zijn. Maar het is sneller gegaan dan men toen dacht. Doordat tegelijkertijd de tarieven van het Provinciaal Electriciteitsbedrijf in Noordhol land omhoog gingen, zijn de ki- lowattuurprijzen van de twee be drijven al op 1 augustus 1975 aan elkaar gelijk geworden. Het vast rechttarief is binnenkort ook ge lijk. In de centrale te Oudeschild staan nu vier machines voor de elektriciteitsproduktie: de twee nieuwe stoomeenheden van elk X 7.500 kiloWatt en twee dieselag- f gregaten van elk 1.200 kiloWatt, die uit de centrale in Den Burg J afkomstig zijn. Tesamen dus i 17.400 kiloWatt. Maar de vraag naar elektriciteit op Texel blijft X X groeien. Daarom is men nu bezig 1 er een dieseleenheid van 4.600 t kiloWatt bij te bouwen. Die komt X volgend voorjaar gereed. Dan j t zal de centrale weer tot 1982 te- gen de vraag zijn opgewassen. 2 X Omstreeks die tijd moet er weer X zo'n dieseleenheid bij komen, f Daarmee zal men dan tot 1990 X 2 vooruit kunnen. 2 X op het vasteland. Wanneer daar reparaties nodig zijn of er valt X De centrale Texelstroom heeft het moeilijker dan de centrales een machine uit, dan kunnen die stroom betrekken van andere centrales. Voor dat doel hebben ze een koppelnet gebouwd. Maar Texel kan daar niet op worden aangesloten. Het moet elektrisch helemaal voor zichzelf - zorgen. De centrale heeft dan ook een vrij grote reservecapa citeit.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Texelsche Courant | 1976 | | pagina 5