Van locomobielen naar turbogeneratoren
JAAR
ELEKTRICITEIT
OP TEXEL
f
ur
Viering
TEM-feest
in besloten
sfeer
EE!
tui
wer
}ft
'■s:;
nTexelstroom" maakt 700 miljoen liter drinkwater per jaar
Tarieven gelijk
Nieuwe machines
Grote reserve
1,89
2,"
1,1
o;
0,98
1,12
0,72
i,i:
0,95
0,94
0,84
0,82
1,25
- 0,65
- 0,9!
- 0,1
- 0,9!
- 1,2!
0,9
1,4
0,9
1,4
1,1
1,1
2,4
3,4
- 1,1
2,4
2,1
5,4
- 0,!
- 21
- 01
Tweede blad Texelse Courant, dinsdag 21 september 1976
NAAR de directeur van de TEM ons meedeelt, zullen maan
dag 26 september a.s. 's morgens te 9 uur het hoog
spanningsnet en de transformatoren onder spanning wor
den gezet. Daarna begint de aansluiting van de woningen en ver
dere perceten der bevolking in de volgorde: Den Hoorn, Oudeschild,
De Waal, Oosterend, De Cocksdorp, De Koog en Den Burg. Oost
zal worden aangesloten zodra het net klaar is". Aldus een bericht
In de Texelse Courant van 24 september 1927. Het was een ver
heugend bericht, dat in de gezinnen luid werd voorgelezen. Texel
kreeg stroom, net als het vasteland. Het nieuwe werd met enthou
siasme begroet, want het was nu zeker dat Texel niet zou achter
blijven in de vaart der volkeren. Extra voldoening gaf het dat de
stroom op Texel zélf werd gemaakt, door een eigen onderneming,
de N.V. Texelsche Electriciteits Maatschappij, opgericht op 21 sep
tember 1926 vandaag precies vijftig jaar geleden.
Vijftig jaar stroom op Texel, een ge
denkwaardig feit. Want het gaat hier
niet over zómaar een onderneming
maar om een bedrijf dat een essen
tiële basisvoorziening behartigt. Leven
en werken zonder elektriciteit - wie
kan zich dat nog voorstellen? Elektri
citeit heeft iedereen nodig, elke dag
ensteeds meer.
Texel is trots op „zijn" TEM Het feit
dat sinds enkele jaren de naam heeft
plaatsgemaakt voor „Texelstroom1', ge
paard gaande met een zeggenschapsver
andering ten gunste van de provincie
doet daaraan weinig af. In 't spraakge
bruik blijft men de naam TEM hard
nekkig bezigen. De fraaie centrale met
waterfabriek bij Oudeschild wordt met
trots genoemd in het rijtje van „eigen"
voorzienmgen en functioneert als een
monument voor onafhankelijkheid.
Voorloper
„Stroom" was in 1927 voor de Texe
laars niet volkomen nieuw. Voor de in
woners van Den Burg was elektriciteit
niet nieuw. Voordat de TEM in het leven
werd geroepen die een centrale aan het
Schilderend bouwde, werd Texels resi
dentie van stroom voorzien door een
houten noodcentrale die in het park
stond opgesteld. De afnemers waren met
weinig tevreden. Om elf uur werd de
installatie uitgeschakeld. Tegen die tijd
waarschuwde de machinist A. de Wilt
door de stroom enkele malen te onder
breken zodat in de huiskamers het licht
knipperde en de nachtbrakers de gele
genheid hadden om lucifers te pakken
en gas- of olielamp te ontsteken. Het
elektriciteitsnet van Den Burg werkte
zonder meters. Men betaalde per licht
punt, ongeacht het feit of daarin lam
pen van 15 of 200 kaars zaten. De cen
trale bleef tot 1 november 1927 in wer
king.
Oprichter
De Texelaar die de stoot gaf tot de
oprichting van de TEM was de zaken
man, tevens wethouder, Reijer Pieter
Keijser Czn uit Den Burg. Het TEM-
kapitaal, waarvan alle aandelen ge
plaatst waren bedroeg ƒ50.000,ver
deeld in 100 evengrote aandelen. Het
overgrote meerderheidsbelang (99 aan
delen) kwam te berusten bij de gemeen-
te; het enige andere aandeel was van
R. P. Keijser. Blijkens de op 21 septem
ber 1926 voor notaris G. J. B. Mulder
verleden oprichtingsakte, was het doel
van de onderneming niet alleen het
„voortbrengen en verkoopen van de be-
noodigde electriciteit alsmede de daar
toe noodzakelijke werken", maar ook:
„het handel drijven in electrische moto
ren en electrische huishoudelijke en
landbouwartikelen, zoomede aanver
wante artikelen en onderdelen bene
vens verlichtingsartikelen een en ander
in de ruimste zin".
Onderzoek
Het besluit tot oprichting van een ei-
landelijke elektriciteitsmaatschappij
werd niet van de ene op de andere dag
genomen. Er was uitvoerig onderzoek
De oude TE Ai-centrale in 1927.
gehouden dat men wel optimistisch
mocht zijn door ervaringen elders.
„De bewoners van Texel moeten nog
leeren electriciteit te gebruiken. Zij moe
ten nog electrisch opgevoed worden en
er zullen daartoe demonstraties dienen
Reijer Pie let Keijser Czn
De Texelstroomcentrale wordt momenteel al weer uitgebreid.
Texel heeft pas sinds 195$
waterleiding. Vóór die tijd be
hielp men zich met putten - de
zelfde die al door de Verenigde
Oostindische Compagnie en Mi-
chiel de Ruyter werden gebruikt.
Toen het PWN in 1956 het pomp
station in Den Burg in aebruik
nam, leken de waterproblemen
voorbij. Maar in die tijd begon
ook een grote stroom toeristen
het eiland te ontdekken. Daar
voor kon Texels bodem niet ge
noeg water leveren. Vanaf 1969
moest er water naar het eiland
worden gebracht, eerst per tank
auto, later per schip (foto). Dat
duurde tot 1973. Toen kwam de
nieuwe centrale in Oudeschild
gereed. Geen dieselcentrale
meer zoals in Den Burg, maar
een stoomcentrale. Een deel van
de stoom die daar wordt ge
maakt gaat naar de tegelijkertijd
gebouwde ontziltingsinstallatie.
Die „waterfabriek" maakt van
zeewater drinkwater, zo'n 700
miljoen liter per jaar.
aan vooraf gegaan. In het vroegste sta
dium (de geschiedenis heeft zich nadien
tweemaal herhaald) werd bekeken of
de aanleg van een „onderzeesche kabel"
een verantwoorde methode was om
stroom op Texel te krijgen, met nega
tief resultaat.
Van 1922 dateert het plan voor een
gedeeltelijke elektrifioatie van Texel:
Den Burg, Den Hoorn, De Waal, Ooster
end en Oudeschild waar destijds onge
veer 1.000 gezinnen zouden kunnen
worden aangesloten plus de straatver
lichting. In verband met de kolenaan-
voer wilde men de centrale bouwen in
Oudeschild. Twee zuiggasmachines van
elk 120 kW zouden 3.000 volts generato
ren aandrijven. Totale aanlegkosten
ƒ226.000,Er zou dagelijks stroom
worden geleverd van half zeven 's mor
gens tot half twaalf 's avonds. Er werd
vanuit gegaan dat de maximale belas
ting per gezin gemiddeld 80 Watt zou
zijn (tegenwoordig gebruikt alleen een
televisietoestel al belangrijk meer). En
er zouden bovengrondse kabels worden
gebruikt. Het Provinciaal Electricitedts-
bedrijf van Noordholland gaf desge
vraagd als zijn mening dat de centrale
beter in Den Burg kon komen. Het
transporteren van kolen naar Den Burg
was niet zo kostbaar en transport was
tóch nodig, omdat de centrale niet di-
rekt aan de haven kon worden ge
bouwd. Verder was er in Den Burg meer
huisvestingsgelegenheid voor het perso
neel en de kosten van het hoogspan
ningsnet zouden bij situereing in Den
Burg lager zijn. Argument was ook: de
zetel van het gemeentebestuur in Den
Burg
Elektrisch opgevoed
De discussie over de mogelijkheden
om een rendabel elektriciteitsbedrijf op
Texel te vestigen en de prognoses over
aantallen aansluitingen en gebruik doen
sterk denken aan de recentelijke discus
sies over het aardgas. Van provincie-
wege werd het gemeentebestuur voor-
te worden gehouden. Wij zijn overtuigd
dat het aantal van 1.000 aansluitingen
er zal komen. Misschien dat dit niet uit
het thans door u in te stellen onderzoek
zal blijken doch voor het net gereed is
en de centrale stroom levert zijn ze er.
Eveneens zijn we ervan overtuigd dat
het gemiddelde stroomverbruik per per
ceel de 80 Watt zal overschrijden, maar
er moet voor gewerkt worden, reclame
moet er gemaakt worden en het tarief
moet doeltreffend zijn" Verder werd de
verwachting uitgesproken dat als de cen
trale de hele dag ook krachtstroom zou
leveren, daarvan gebruik zou worden
gemaakt in de kleinindustrie en de land-
IU44illllUUUillHIIIIIIIIIIIIII|jllllinillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
iiiHiKmiiMnnnmiruuiiiuiiuiuuiiiiiiiiiitijUiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiniuiiiuuuuiiiuiuiuuii
bouw. „Evenals we het overal op het
vasteland zien, zal het ook op Texel
gaan: de benzine- en petroleummotoren
zullen de strijd tegen den electromotor
moeten opgeven en deze strijd zal kort
duren".
Doe het zelf maar
Van historisch belang was de verkla
ring van het PEN dat zij geen enkel be
lang bij elektrificatie van Texel had. In
hun rcaktie van 23 februari 1923 werd
met zoveel woorden gezegd dat Texel
het allemaal zelf moest weten, dat het
PEN er niet zou instappen maar wel
deskundig commentaar wou geven op
eventuele plannen.
Dat de stroom het zo spoedig zou win
nen van olie moest op Texel nog blijken.
Reijer Pieter Keijser die het maatschap
pelijk had „gemaakt" door de van zijn
vader overgenomen zaak te laten uit
groeien tot de grootste particuliere
graan- en kunstmesthandel van Texel,
ging in 1923 in de politiek. Hij werd tot
raadslid en direkt tot wethouder geko
zen. Hij nam de plaats in van de heer
J. S. Dijt, dijkgraaf van de Dertig Ge
meenschappelijke Polders, een man van
totaal ander karakter die sinds 1907 zijn
stempel op de plaatselijke politiek had
gedrukt maar zich nu niet herkiesbaar
had gesteld. Dijt was ten tijde van de
eerste wereldoorlog nauw betrokken ge
weest bij de oprichting van het elektrici
teitsbedrijf voor alleen Den Burg, waar
mee onbewust het verlangen naar
stroom in de andere delen van Texel
werd gestimuleerd. Keijser had daarom
met gunstige omstandigheden, toen hij
zijn plannen voor een elektriciteitsbe
drijf ten bate van alle Texelaars in de
gemeenteraad ter discussie stelde. Dat
was bij voorbaat met succes want Keij
ser voerde een zeven man sterk politiek
meerderheidsblok aan, waarvan de doel
einden zo parallel liepen, dat ze geza
menlijk vergaderden en bekend stonden
als de club van zeven.
Strijd
Een felle strijd ontbrandde toen Keij
ser voor een nog beter rendement van
„zijn" elektriciteitsbedrijf het nodig
achtte dat de polder Waalenburg een
elektrisch gemaal zou aanschaffen. Dat
(zie vervolg bómjvenkanjt tweede blad)
Texel had vroeger bijzonder f
hoge stroomtarieven in vergelij-
king met het vasteland. Toen de
nieuwe centrale met de waterfa
briek werd gebouwd, besloot het
provinciaal bestuur dat de Texe
laars recht hadden op dezelfde
stroomprijzen als de andere
Noordhollanders. Het verschil
zou stap voor stap worden ver
minderd tot het in 1978 helemaal
verdwenen zou zijn. Maar het is
sneller gegaan dan men toen
dacht. Doordat tegelijkertijd de
tarieven van het Provinciaal
Electriciteitsbedrijf in Noordhol
land omhoog gingen, zijn de ki-
lowattuurprijzen van de twee be
drijven al op 1 augustus 1975 aan
elkaar gelijk geworden. Het vast
rechttarief is binnenkort ook ge
lijk.
In de centrale te Oudeschild
staan nu vier machines voor de
elektriciteitsproduktie: de twee
nieuwe stoomeenheden van elk X
7.500 kiloWatt en twee dieselag- f
gregaten van elk 1.200 kiloWatt,
die uit de centrale in Den Burg
J afkomstig zijn. Tesamen dus i
17.400 kiloWatt. Maar de vraag
naar elektriciteit op Texel blijft X
X groeien. Daarom is men nu bezig 1
er een dieseleenheid van 4.600 t
kiloWatt bij te bouwen. Die komt
X volgend voorjaar gereed. Dan j
t zal de centrale weer tot 1982 te-
gen de vraag zijn opgewassen. 2
X Omstreeks die tijd moet er weer X
zo'n dieseleenheid bij komen, f
Daarmee zal men dan tot 1990 X
2 vooruit kunnen. 2
X op het vasteland. Wanneer daar
reparaties nodig zijn of er valt X
De centrale Texelstroom heeft
het moeilijker dan de centrales
een machine uit, dan kunnen die
stroom betrekken van andere
centrales. Voor dat doel hebben
ze een koppelnet gebouwd.
Maar Texel kan daar niet op
worden aangesloten. Het moet
elektrisch helemaal voor zichzelf -
zorgen. De centrale heeft dan
ook een vrij grote reservecapa
citeit.