Cjrom kwartsJexels in het hart
Gemeente slaat alarm
voor fort De Schans
ToonSmidt
VERVAL STOPPEN EN TOT
RESTAURATIE OVERGAAN
Demonstratie
Fruitautomaten in
beslag genomen
Onbevoegde rijder
aangehouden
Merkwaardig schip
Rijverbod
demonstratie met
niet- en spijker
apparaten
op perslucht
BAKKERS
Ifj IJZERHANDEL
'N WINKEL VOL IDEEENI
ravelijn
bastioni
munitie
kelder
poort
bastion
kazerne
Plattegrond van de nog complete Schans zoals deze er in de Franse tijd uitzag. Het sluisje in de
toen nog zeer lage zeedijk diende om de grachten vol te houden en om het omringende land in
tijd van oorlog onder water te kunnen zetten. De onderste drie punten van het binnenfort zijn
in de jaren dertig verdwenen. Op deze plaats bevindt zich nu het afwateringskanaal naar het
Schansgemaal en andere niet verplaatsbare moderne waterbouwkundige voorzieningen zodat
een totaal herstel van de oude schans bij voorbaat onmogelijk is. De restanten zijn echter de
moeite van het opknappen waard.
het verantwoord zijn er publiek in toe te
laten. Van de toegangspoort van het
fort zijn slechts wat brokken steen
over. Het zou de moeite waard zijn om
deze poort te reconstrueren. Een bij
zonderheid van deze poort met de er
achter zittende gang was dat er een
scherpe bocht in was gemaakt. Men
zou dan van buiten af niet door de
poort naar binnen kunnen schieten.
Aan nog bestaande stenen onderdelen
is er verder nog een muur aan de flank
van de ravelijn en op de binnenplaats
bevinden zich nog waterbakken en een
kelder. Centraal in het fort stonden oor
spronkelijk twee kazernes en een loods
voor materiaal. Dat waren houten, dus
niet bomvrije gebouwen.
Geld
Als een van deze onderkomens
wordt herbouwd, kan het dienen als
tentoonstellingsruimte waar het publiek
zich op de hoogte kan stellen van aller
lei bijzonderheden over het fort de
Schans en zijn omgeving. Maar zover is
het nog lang niet, want het zal niet
meevallen om de centen voor een en
ander los te krijgen. Zo op het eerste
gezicht hebben de nog resterende
grachten en wallen van de Schans
weinig te lijden van de tand des tijds.
Maar de achteruitgang zet toch
angstwekkend door. Massa's konijnen
hebben de laatste jaren in en bij de
wallen huisgehouden waardoor overal
gaten, verstuivingen en verzakkingen
zijn ontstaan. Ook zijn nogal wat
bakstenen verdwenen. Als eerste maat
regel, eventueel vooruitlopend op een
verdergaande restauratie, zouden de
koni|nen moeten worden uitgeroeid
zodat het zin heeft de gaten in de
wallen te stoppen en ander
terreinherstel uit te voeren. Mogelijk
kan dat als aanvullend werkproject
worden uitgevoerd. Tegen het gebruik
als schapenland is geen enkel bezwaar,
in tegendeel. Als het lukt de restauratie
van de Schans van de grond te krijgen
heeft Texel er een aardige attractie bij,
want het is thans onverantwoord om
mensen toe te laten. Een en ander
moet uiteraard wel in overeenstem
ming met Natuurmonumenten worden
geregeld. In het verleden heeft Natuur
monumenten al eens laten weten geen
geld voor restauratie uit de normale be-
heersmiddelen te kunnen onttrekken en
de vereniging vond het ook niet op zijn
weg liggen om een vorm van exploi
tatie mogelijk te maken. Natuurmonu
menten is destijds eigenaar geworden
van de Schans in verband met de aan
wezigheid van oeverzwaluwen en
graafwespen, maar die schijnen er niet
meer voor te komen. De vereniging
heeft dus niet zoveel belang meer bij
het terrein. Niettemin heeft het college
van B. en W. Natuurmonumenten om
medewerking gevraagd bij de restaura
tieplannen.
De politie heeft dinsdagavond in hore
cabedrijven in Den Burg en De Koog
drie speelautomaten in beslag geno
men. Het waren zg. fruitautomaten die
op Texel verboden zijn.
De politie trad dinsdagavond in Den
Hoorn op tegen een Texelaar die in zijn
auto reed hoewel hem de rijbevoegd
heid was ontnomen. Ook de gegevens
die in het kentekenbewijs waren ver
meld stemden niet overeen met het
voertuig.
De afgelopen dagen heeft zich in de
buurt van de Eierlandse gronden een
schip opgehouden dat door zijn merk
waardige vorm (allerlei uitsteeksels)
sterk de aandacht trok. Er schijnen zelfs
Texelaars te zijn geweest die verontrust
de militaire autoriteiten in Den Helder
hebben opgebeld. Van die kant wordt
thans bekend gemaakt dat niets bijzon
ders aan de hand is. Het schip zit vol
instrumenten en hulpwerktuigen en
houdt zich in genoemd zeegebied bezig
met seismisch onderzoek.
De politie heeft zondagavond aan
een 33-jarige automobilist uit Wassenaar
een rijverbod opgelegd. Er was een tip
binnengekomen dat hij onbekwaam in
zijn auto was gestapt. Op het haven
terrein van 't Horntje werd de man
aangehouden. Hij bleek niet onder
invloed van alcohol te zijn maar was
door langdurig slaapgebrek overver
moeid. Hij moest de auto voor acht uur
laten staan.
Redactie: Harry de Graaf, Pelikaanweg 75, tel. (02228) 266
en Frits Beutick, Warmoesstraat 43, Den Burg, tel. (02220) 2208
Voor advertenties, abonnementen, etc.:
Langeveld Et De Rooy B.V.,
Postbus 11, Den Burg, telefoon (02220) 2741.
Verschijnt dinsdags en vrijdags.
Postgiro 652. Abonnementsprijs 712,50 per kwartaal
70 cent incasso; los 50 cent.
Bankrelaties: Amro Bank nr 46.99.17.636
Rabobank nr 3625.01.742; NMB nr 67.34.60.398.
Het gemeentebestuur wil op korte termijn maatregelen geno
men zien om een eind te maken aan het verval van het voorma
lige fort De Schans bij Oudeschild. B. en W. beschouwen de
resten van het eens zo machtige fort als cultuurhistorisch waar
devol en hebben de afgelopen jaren met lede ogen aangezien
dat de huidige eigenaresse van het terrein (De Vereniging tot
Behoud van Natuurmonumenten) niets of vrijwel niets kon on
dernemen om het verval te stoppen of tot restauratie over te
gaan van dit op de monumentenlijst voorkomende vestigings-
werk.
Met de Stichting Menno van Coe-
hoorn die zich op het terrein van
het behoud van oude vestingwerken
beweegt en met Natuurmonumen
ten wil men nu een strategie tot be
houd ontwikkelen. Om steun bij het
Schansproject is ook gevraagd bij
Monumentenzorg, de vereniging
Hendrick de Keijser, de Bond Heem
schut, Stichting Aristoteles, de
sectie Landschap en Monumenten
van de ANWB en de Stichting Natio
nale Contactcommissie Monumen
tenbescherming.
Er zal een restauratieplan worden ge
maakt, waarbij de Stichting Menno van
Coehoorn waarschijnlijk de belangrijk
ste inbreng zal hebben. Deze stichting
heeft op Texel een correspondent in de
persoon van de onderwijzer Gerrit Ger-
rits uit Den Burg. Het verzamelen
van kennis op het gebied van forten en
vestingen in binnen- en buitenland is
zijn grote hobby. Ook over De Schans
heeft hij het nodige feitenmateriaal ver
gaard. Nog onlangs vond hij in de
Archives du Genie in Vincennes bij
Pariis interessante tekeningen die
betrekking hebben op De Schans. Er
was onder andere een fraaie kaart bij
waarop niet alleen De Schans (eigenlijk
fort Central geheten) en de bijbeho
rende kleinere forten Lunette en
Redoute staan aangegeven maar ook
een groot stuk van de omgeving met
bekende punten als het bosje op de
Hogeberg (nog als echt doolhof) en de
Ferme des Orphelins (Wezenplaats) die
toen precies tegenover het huidige Bra-
kestein was gelegen.
Oud fort
Algemeen is bekend dat De Schans
een rol heeft gespeeld in de Franse ti|d
maar het fort is veel ouder. Niemand
minder dan Willem de Zwijger gaf des
tijds opdracht tot de bouw als een van
de maatregelen om een invasie in het
toen strategisch belangrijke gebied te
voorkomen. Dat feit op zichzelf is al
een argument om tot restauratie over
te gaan want forten van een dergelijke
ouderdom zijn er in Nederland vrijwel
niet meer.
De Schans moet zijn aangelegd in
1572 of enkele jaren later, dus uit het
begin van de tachtigjarige oorlog. Oor
spronkelijk stelde het vestingwerk wei
nig voor maar later werd tot uitbreiding
overgegaan want de bescherming van
de voor de koopvaardij- en oorlogs
vloten der Republiek zo belangrijke
rede van Texel was een zaak van het
hoogste belang. Uit een resolutie van
de Staten Generaal van 1603 blijkt dat
de compagnie van 50 man die aanvan
kelijk in het fort lag, tot 113 man werd
verstrekt. Tijdens de Engelse oorlogen
in de 17e eeuw kwam ook telkens het
Vrijdagmiddag, vrijdagavond en
zaterdag
Metabo eJektr. gereedschap
Telefoon 02220-2346
strategische belang van de wateren bi)
Texel naar voren. Dat was ook het
geval in de Franse tijd (na 1810) toen
De Schans deel uitmaakte van de stel
ling Den Helder. Napoleon bemoeide er
zich zelfs persoonlijk mee. Blijkens de
door hem in 1811 uitgebrachte 'Note
sur l'lle du Texel'. In die tijd werden
links en rechts van De Schans twee
nieuwe kleinerè forten aangelegd, de
Lunette en de Redoute. Zij werden in
1812 van bomvrije gebouwen voorzien,
terwijl de Schans zelf verder werd
verbeterd en uitgebouwd. De naar de
landzijde gekeerde, van bastions (de
'punten') voorziene wallen werden o.a.
verzwaard In december 1813 gaven de
Fransen het fort aan de Nederlanders
over, maar ook nadien bleven het fort
en de bijbehorende kleinere forten
gehandhaafd. Ze moesten helpen
voorkomen dat een eventuele vijand
Texel zou bezetten. Er werd rekening
mee gehouden dat het bezit van Texel
belangrijk was om de Zuiderzee te
93e JAARGANG NR. 9470
VRIJDAG 18 APRIL 1980
TEXELSE
COURANT
Zo ligt de Schans er nu bij. Op de voorgrond
de recente waterbouwkundige werken. Door
vergelijking met de tekening zijn de verschil
lende onderdelen van het fort te herkennen.
Op de plaats van het bruggetje aan de land
zijde bevond zich ook de oorspronkelijke
toegang.
kunnen beheersen. Pas in 1922 werd de
Schans officieel als vestingswerk opge
heven. Op dat moment was het terrein
al in erfpacht uitgegeven aan het
waterschap De Dertig Gemeenschappe
lijke Polders en als weiland in gebruik.
In 1930 werd een groot deel van de
wallen van de Schans afgegraven; het
zand en klei kon men gebruiken voor
de dijkverhoging. In die tijd verdwenen
de twee andere forten totaal.
Restant
Wat thans nog van de Schans over
is, beslaat ongeveer de helft van het
oorspronkelijke geheel. Van de vijf bas
tions van het binnenfort zijn er nog
twee over. Het verhaal dat onder de
bestaande gangen diverse geheime
gangen zitten, berust volgens Gerrit
Gerrits op fantasie. Wat velen beschou
wen als de 'poort' van de Schans is de
toegang tot de kruitkelder, een van de
weinige nog enigszins in tact zijnde
stenen onderdelen van de Schans.
Afgezien van wat gaten in de rechte
muren ziet het er van binnen nog vrij
stevig uit, maar pas na restauratie zal
De in de dertiger jaren gesloopte toegangspoort tot het naburige fort Redoute. Een soortgelijke
poort moet de Schans hebben gehad en deze foto kan bij de reconstructie dus mode! staan.
TROUWAUJOVERHUUR